Biografie Bulletin. Jaargang 3

[p. 181]

Signalementen

Wam de Moor, Dit is de plek. De betekenis van plaats en emotie in het werk van schilders en schrijvers. Gaillarde Pers (Zutphen 1992). 168 pp.

In reisgidsen is het een bekende methode: schrijvers vertellen over een plek. Maar interessanter is het omgekeerde: wat zegt een plek over een schrijver? Onder leiding van Wam de Moor maakten zes studenten Overdrachtskunde (‘een vorm van wetenschapsjournalistiek,’ stelt de verantwoording gerust) vraaggesprekken met schilders en schrijvers die een bijzondere band voelen met een zekere omgeving: het dorp van hun geboorte, de stad van hun jeugd, het Indië dat ze verlieten, het hoge Noorden dat ze ontdekten. Geuren, herinneringen, wijsheden over schoonheid en moraal, alles krijgt verbanden met die plek. Hun plek.

Armando opent de rij met een uiteenzetting over het ‘schuldig landschap’ uit zijn werk, grofweg alfabetisch gevolgd door de verhalen van H.H. ten Balk, H.C. ten Berge, Jeroen Brouwers, Guillaume van der Graft, Willem van Toorn, Jan Siebelink en nog zes anderen. De keuze werd mede bepaald door hun affiniteit met Gelderland, maar de gedachten zwerven wijd uit, want de landschappen waar het hier uiteindelijk om gaat zijn de landschappen achter het oog. Veel van de gesprekken hebben nog steeds iets van een reisgids, maar nu voor reizen door het hoofd van de kunstenaar. De plek van een schrijver, zoals Armando zegt, dat is zijn thema.

De plaatsen waar de dertien van vertellen blijken een wezenlijke rol te spelen in hun leven zowel als hun werk. De plek vormt wat je noemt een scharnier tussen beide, en biedt daarmee aanknopingspunten voor een antwoord op de centrale en altijd weer hachelijke vraag van kunstenaarsbiografieën: hoe staat het leven tot het werk? De Moor en de zijnen vinden hier dus prachtig methodisch gereedschap uit voor de biografie. Het is jammer dat de inleiding daar de mogelijkheden niet van uitdiept, jammer ook dat de gesprekken stilistisch niet allemaal even scherp zijn opgeschreven en jammer tot slot dat de mindere kunstenaars zich onmiddellijk laten betrappen op nostalgie van de goedkope soort, naar ongerepte natuur en geluk in eenvoud - maar het boek als geheel, mooi uitgegeven trouwens, smaakt beslist naar meer.

HG

Ik heb iets bijna schoons aanschouwd. Over leven en werk van P.C. Boutens 1870-1943. Schrijversprentenboek 34. Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam/Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum, Den Haag, 1993. 168 pp.

De dichter P.C. Boutens kende in zijn tijd grote waardering; hij behoorde tot de groten. Van die glorie is nu nog maar weinig over, maar een expositie in het Letterkundig Museum heeft hem, althans voor dit moment, weer in het licht gezet.

Ook bij deze tentoonstelling verscheen weer een fraai Schrijversprentenboek. Naast bijdragen over de receptie van Boutens' poëzie en de rol die hij speelde als ‘boekverzorger’ bevat het ook artikelen van biografisch belang.

Ben Peperkamp komt tot een voorzichtige ‘poëtografie’ van de dichter. In zijn stuk spelen financiële middelen en

[p. 182]

maecenaat een belangrijke rol. Ook komt Boutens' betrokkenheid bij de oprichting van de Vereniging van Letterkundigen, zijn inzet voor het ‘Ondersteuningsfonds’ en zijn ijver voor de stichting van een Nederlandse afdeling van de PEN aan bod. Genuanceerd, maar wel wat èrg kort, wordt aandacht geschonken aan Boutens' toetreding tot de Kultuurkamer. Peperkamp legt verband tussen deze stap en Boutens' kunstenaarschap: ‘Weinigen hebben er echter op gewezen dat dit engagement geïnterpreteerd kan worden als een uiterste consequentie van zijn symbolisch getinte poëtica.’ De mogelijkheid dat Boutens' houding tijdens de Tweede Wereldoorlog verband houdt met de vergetelheid waarin hij na 1945 belandde komt niet ter sprake.

Een voor biografen mooi voorbeeld van vermenging van leven en werk geeft van Ernst van Alphen in ‘Miskend en uitverkoren’, waarin hij het homoseksuele verlangen in Boutens' gedichten analyseert. Harry Prick ten slotte leverde een bijdrage over de vriendschap van Boutens met, wie anders, Lodewijk van Deyssel. Het is de vraag of dit Schrijversprentenboek, dat zoals gewoonlijk prachtig is geïllustreerd, de opening is tot eigentijdse aandacht voor het werk van Boutens. In ieder geval heeft het boek een doffe plek in onze literatuurgeschiedenis opgepoetst.

GV