Het Bilderdijk-Museum. Jaargang 27

Signalement

Vrouwe Katharina Wilhelmina Bilderdijk. Gedichten voor kinderen, uitgegeven, ingeleid en toegelicht door Marinus van Hattum, Amstelveen, eon Pers 2010. 173 p. isbn 978-90-77246-37-5. Prijs €15,- (bij verzending; betaling op rekening 846272, t.n.v. St. Hans en Rinus van Hattum fonds, Amstelveen).

Op de jongstleden jaarvergadering van de Vereniging ‘Het Bilderdijk-Museum’ werden de aanwezigen getrakteerd. Iedereen ontving van Rinus van Hattum zijn nieuwste uitgave van de kindergedichten van Katharina Wilhelmina Schweickhardt, genaamd Vrouwe Bilderdijk. Van Hattum verzorgt al enkele jaren heruitgaven en zet er de vaart in. De ouderdom van Rhijnvis Feith is reeds verschenen en nu is er de uitgave van de Gedichten voor kinderen. Op stapel staan de uitgave van Otium (1776) van Adriaan van Rooijen en Het dichterlijk tafereel der stad Leyden van Bilderdijk zelf.

Het genre gedichten voor kinderen ontstaat rond 1778 met de uitgave van Hieronijmus van Alphen's Proeve van kleine gedigten voor kinderen. Zij waren van meet af aan immens populair. De gedichtjes waren bedoeld om kinderen tot deugdelijke, godvruchtige burgers op te voeden. Van Alphens boek werd vele malen herdrukt en had vele navolgers. Katharina Wilhelmina Schweickhardt trad in zijn spoor, maar was in zoverre een uitzondering omdat zij als moeder gedichtjes voor haar eigen kinderen schreef. Dat komt duidelijk naar voren in titels als, ‘Aan mijn zoontjen’ en ‘Afscheid aan mijn zoontjes’. In haar gedichten staat haar betrokkenheid bij het gezin meer dan bij andere auteurs centraal. Slechts een viertal gedichten hebben de relatie van het kind met de buitenwereld als onderwerp. De gedichten werden aanvankelijk geschreven zonder aan publicatie te denken, maar op de vraag van huisvriend Hendrik Willem Tydeman die zelf een dochtertje had, werden de gedichtjes opgezocht en in 1813 volgde de eerste uitgave. Er zouden nog zeven drukken volgen, die soms van nieuwe illustraties werden voorzien. Voor de onderhavige uit-

[p. 36]

gave heeft Van Hattum de meest uitgebreide uitgave uit 1824 gebruikt, toen Schweickhardt nog leefde.

Van Hattum heeft de nieuwe uitgave uitgebreid met een aantal niet eerder gepubliceerde gedichten en met recensies die naar aanleiding van de verschillende uitgaven verschenen in bladen als De recensent, ook der recensenten, Vaderlandsche letteroefeningen, Boekzaal der geleerde wereld. Dat geeft deze uitgave meerwaarde. De korte biografische schets is weinig actueel en daardoor teleurstellend. Met het artikel van Pim van Oostrum (Mededelingenblad 22/2005) dat Van Hattum in de eerste noot wel noemt, had de bezorger zijn voordeel kunnen doen, maar verzuimt dat helaas. Op pagina 19 bijvoorbeeld vermeldt Van Hattum dat Katharina Wilhelmina Schweickhardt een onderwerp als ontrouw in haar werk vermeed. Een korte zin over haar eigen situatie in Hildesheim en Peine, waar zij als ongehuwde moeder woonde met haar eerste kinderen, terwijl Bilderdijk dan nog officieel getrouwd is met Catharina Rebecca Woesthoven, zou deze vermijding van een bepaalde thematiek verduidelijkt hebben. Nu wordt Schweickhardt als ‘zelfstandig wonende’ vrouw opgevoerd. Dit soort verhullend taalgebruik kunnen we nu toch wel achter ons laten.

De gedichten zijn natuurlijk uit de tijd, maar in essentie soms verbazend herkenbaar. Komt ons het kind in het gedicht ‘Het onverdraagzaam kind’ tegenwoordig niet weer bekend voor?

Het wrevel kind, dat steeds krakeelt
Wanneer het met zijn makkers speelt,-
Dat alles naar zijn zin begeert,
En orde en rust in onrust keert,-
Dat trotsch en wederstrevig mort,
Wanneer hem iets bevolen wordt,....

Dini Helmers.