Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden. Deel 95

[p. 248]

Necrologie

In memoriam prof. dr. S.L. van der Wal

In de vroege ochtend van de 29e december 1978 overleed, zeer onverwachts, in zijn woning te Soest de Utrechtse hoogleraar in de betrekkingen van de geschiedenis van Nederland en Europa met de overzeese wereld, dr. S.L. van der Wal.

Simon Lambertus van der Wal werd in 1910 in Hoogezand geboren. Na in Groningen de HBS te hebben doorlopen volgde hij de indologen-opleiding aan de rijksuniversiteit te Utrecht. Daar maakte hij kennis met hoogleraren als B.C. de Savornin Lohman, J.Ph. Suyling, I.A. Nederburgh en, niet te vergeten, F.C. Gerretson, die er de koloniale geschiedenis doceerde. Tot diens vakgebied toonde de jonge student de grootste affiniteit, wat zeker mee toegeschreven moet worden aan een onmiskenbare, zij het geen kritiekloze, bewondering voor deze veelzijdige leermeester. Nadat Van der Wal in 1933 zijn doctoraalexamen had afgelegd, werd zijn uitzending vanwege de toen heersende crisis vertraagd. De vrijgekomen tijd maakte hij zich ten nutte door een dissertatie te schrijven over De motie-Keuchenius; een koloniaal-historische studie over de jaren 1854-1866. Daarmee werd de toen 24-jarige Van der Wal de eerste van de lange reeks promovendi van Gerretson.

Het werd oktober 1935, voordat het vertrek naar Nederlands-Indië kon plaatsvinden. Dr. Van der Wal was daar achtereenvolgens werkzaam als aspirant-controleur in Meester Cornelis en als controleur op het kantoor voor de bestuurshervorming te Batavia. In 1939 werd hij overgeplaatst naar Sumatra, waar hem het bestuur over de onderafdeling Suliki werd toevertrouwd. Na afloop van de onvermijdelijke interneringstijd gedurende de Japanse bezetting en van een, op medische gronden maar al te noodzakelijk geworden, Europees verlof daarna, keerde hij in 1947 naar Indonesië terug. Hij werd te Batavia geplaatst, in de rang van assistent-resident, bij de afdeling staatsrechtelijke hervormingen van het departement van binnenlands bestuur. De werkzaamheden van die afdeling vormden in menig opzicht een voortzetting van die van het vooroorlogse kantoor voor de bestuurshervorming, zij het dat de staatkundige aspecten van die hervorming, die er ook toen al aan zaten, nu veel duidelijker naar voren waren gehaald. Men sprak niet langer van een bestuurshervorming, maar van de organisatie van de Verenigde Staten van Indonesië. Aan dat werk kwam een einde met de souvereiniteitsoverdracht. Het feit, dat dat niet het slotstuk van Van der Wal's ‘indische’ carrière vormde, maar dat hij over kon gaan naar de Nederlandse buitenlandse dienst om te worden gestationneerd op het Hoge Commissariaat te Jakarta vormt zeker een bewijs van de waardering, die hij genoot.

In 1955 keerde hij terug naar Nederland, aanvankelijk slechts om daar zijn verlof door te brengen doch in feite, naar al spoedig bleek, voorgoed. Als hoofd van het bureau politieke zaken Indonesië van het departement van buitenlandse zaken maakte hij het dieptepunt in de verhouding tussen Nederland en Indonesië mee. In 1960 was hij degene die de twijfelachtige eer genoot om, na het afbreken van de diplomatieke banden tussen beide landen,

[p. 249]

de Indonesische diplomatieke vertegenwoordiger op het vliegveld uitgeleide te mogen doen.

Kon, in deze jaren, waarin de Nieuw-Guinea-kwestie Nederland en Indonesië tot op de rand van een gewapend conflict bracht, het werk aan het Indonesië-bureau weinig bevrediging schenken aan Van der Wal's constructieve geest, hij zocht en vond die op het andere terrein, waarop hij gedurende zijn studiejaren zijn sporen reeds had verdiend; dat der koloniale geschiedenis. Terwijl de belangstelling daarvoor in Nederland op een dieptepunt was - een geestelijke component van de politieke dekolonisatie - ontstond er in beperkte kring wrevel over de vaak van onbegrip en gebrek aan kennis van zaken getuigende oordeelvellingen over Nederland's rol in Indonesië gedurende de eerste helft van de twintigste eeuw bij voornamelijk buitenlandse onderzoekers. Tot deze kring behoorde Van der Wal, die toen een eerste poging ondernam de ‘informatiekloof’ daadwerkelijk te overbruggen. In 1960 verscheen de eerste druk van zijn Some Information on Education in Indonesia up to 1942, dat uitgebreid cijfermateriaal bevatte over het behandelde onderwerp.

In 1960 ook werd de Commisie voor bronnenpublicatie betreffende de geschiedenis van Nederlands-Indië (CBNI) van het Historisch genootschap opgericht, waarin onder meer prof. I.J. Brugmans en prof. W.Ph. Coolhaas zitting hadden. Van der Wal nam nu de bewerking op zich van een reeks van bronnenpublikaties, waartoe hij vrijgesteld werd door zijn departement. Ook van ZWO werd alle mogelijke steun ontvangen. Reeds in 1963 verscheen zijn eerste werk, ‘Het onderwijsbeleid in Nederlands-Indië, dat in zijn brede presentatie van beleidsstukken en particuliere correspondentie kleur en leven gaf aan de eerder door hem gepubliceerde ‘dorre’ cijfers. In 1964 en 1965 verschenen het eerste en het tweede stuk van De Volksraad en de staatkundige beweging, in 1967 gevolgd door De opkomst van de nationalistische beweging. Onder zijn redactie kwam een jaar later de uitgave tot stand van de Herinneringen van jhr. mr. B.C. de Jonge, dat mede verschenen is als no. 1 van de 5e serie Werken van het Historisch genootschap.

Inmiddels had deze spectaculaire produktie - spectaculair niet alleen in omvang maar ook in kwaliteit - het gevolg gehad, dat in binnen- en buitenland de aandacht op Van der Wal gevallen was. In 1967 was hij de aangewezen man, om Coolhaas in Utrecht op te volgen en in 1969 viel, alweer met grote vanzelfsprekendheid, op hem de keuze van de Rijkscommissie voor vaderlandse geschiedenis en van de regering voor de bewerking van een nieuwe reeks van bronnenpublicaties, de Officiële bescheiden betreffende de Nederlands-Indonesische betrekkingen 1945-1950. Bij zijn dood, ruim negen jaar later, waren zeven delen verschenen en was het achtste nagenoeg voltooid.

Dit veelomvattende werk, steeds verricht naast zijn hoogleraarschap, had hem evenwel niet belet, daarnaast ook andere taken op zich te nemen: een voortgezette bemoeienis met het werk van de CBNI van het Historisch genootschap, diverse bestuurslidmaatschappen, waaronder dat van het Koninklijk instituut voor taal-, land- en volkenkunde en, niet te vergeten, dat van de Stuurgroep ter begeleiding van het cultureel accoord met Indonesië. Vooral dat laatste werk had zijn gehele hart. Het schonk hem veel voldoening om, na de crisis van de vijftiger en vroege zestiger jaren, mee te kunnen werken aan de verbetering van de verhouding tussen Nederland en Indonesië. Dat deze van zo andere aard was, en dat de reikwijdte van die samenwerking zoveel geringer was dan in zijn jonge jaren, aanvaardde hij zonder reserves. Hij had, als nuchter en realistisch toeschouwer en medespeler, de dekolonisatie van zeer nabij meegemaakt en deze reeds in een vroeg stadium geestelijk aanvaard en verwerkt. Toen echter samenwerking op wetenschappelijk gebied weer mogelijk werd hechtte hij er zeer veel waarde aan, dat de geschiedbeoefening daarbinnen een ruime plaats toegewezen kreeg. ‘Miskenning van het verleden baart misverstand voor het heden

[p. 250]

en misleiding voor de toekomst’, zo had hij immers in zijn oratie uit 1969 (Over de actualiteit der koloniale geschiedenis) gesteld. Dat gold niet alleen voor de Nederlanders, maar ook voor de Indonesiërs.

Dat Van der Wal op zoveel terreinen tegelijk actief kon zijn dankte hij aan een aantal eigenschappen, waarvan de eerste hierboven al is aangestipt. Hij zocht en vond steeds die arbeid, die hem zinvol voorkwam. Zich daaraan dan volledig te wijden viel hem, ogenschijnlijk, licht. Hij werd daarbij geholpen door een scherp intellect en een uitstekend geheugen. Na een kort gesprek of een snelle blik op een historisch document wist hij steeds de kern van de zaak te vatten om daar, soms maanden later, trefzeker op terug te komen. Stelden deze eigenschappen hem in staat, snel en verantwoord te beslissen, zij werden gecompleteerd door zijn grote voortvarendheid. Wat eenmaal besloten was, werd bij voorkeur ook onmiddellijk uitgevoerd.

Hoewel hij zich over personen doorgaans een uitgesproken, en niet altijd mild, oordeel vormde, was Van der Wal een hoffelijk man in de omgang. De kleine kring van medewerkers, die hij steeds om zich heen had, liet hij grote vrijheid. Van over-organiseren had hij een grote afkeer. Improviseren was zijn tweede natuur en het kostte soms moeite om hem ervan te overtuigen, dat het scheppen van een bepaalde structuur ook voordelen kon bieden. De goede kant van zijn improvisatietalent en van zijn bereidheid, anderen hun gang te laten gaan was stellig, dat iedereen met plezier met hem samenwerkte. Allen die hem gekend hebben zullen zich Van der Wal blijven herinneren als een beminnelijk man, die genoot van het werk dat hij van waarde achtte, die zichzelf daarbij niet spaarde maar niettemin steeds tijd wist te vinden voor een brede stroom van onderzoekers uit binnen- en buitenland die zijn raad zochten. Bovenal als de man die er meer dan wie ook toe heeft bijgedragen, dat het vak koloniale geschiedenis zijn actualiteit herwonnen heeft.

P.J. Drooglever