Bijdragen en Mededelingen van het Historisch Genootschap. Deel 82

[p. 3]

[Verslag]

Verslag van de Algemene Vergadering van de Leden van het Historisch Genootschap gehouden op maandag 30 oktober 1967 in Esplanade te Utrecht

Volgens de presentielijst zijn aanwezig de leden en introducé's:

W. Jappe Alberts

A.J.M. Alkemade

J.C. Andries

J.A. van Arkel

G. Bakker

M.M. de Bakker

R.F.P. de Beaufort

P.J.W. Beltjes

A.J. Bemolt van Loghum Slaterus

E. van Beusekom

H. Binnendijk

W.J. de Boone

J.A. Bornewasser

J. Brandt-van der Veen

E.A.B.J. ten Brink

J.M.G.M. Brinkhoff

W. van den Broeke

J.G. Bruggeman

I.J. Brugmans

L. Brummel

J.R. Bruijn

L. Buning

M. van der Bijl

H.P.H. Camps

J.A. ten Cate

W.Ph. Coolhaas

M.E. Deelen

C. Dekker

A.Th. van Deursen

Z.R. Dittrich

B.B. von Dongen

B. Dorsman

J.A. van Dorsten

H.W. von der Dunk

F.J. Duparc

H. Dijkstra

B. Ebels-Hoving

B.G.J. Elias

C. Fasseur

E. Fraenkel-Verkade

F.L. Ganshof

H. Enno van Gelder

G.J. Gerbscheid

C.E. Gerretson-Harmsen

C. Giebel

J.L. van der Gouw

H.J. de Graaf

A. Graafhuis

Ed. G. Groeneveld

D. Grosheide

C.F. Gülcher

E. van Gulik

J. Haak

C. van de Haar

P.D. 't Hart

S. Hart

H.W. Harten

J.G. Hegeman

J.L. Heldring

P. Henderikx

G. van Herwijnen

J.F. Heijbroek

J. van Heijst

W.J. van Hoboken

J.H. van den Hoek Ostende

Jan Hof O.S.B.

B. van 't Hoff

J. Holleman

[p. 4]

F.L. van Holthoon

G.J. Hooykaas

F.W.N. Hugenholtz

A.H. Huussen jr.

W. Inden

T.S. Jansma

L. Jansen

G.J.W. de Jongh

J.A.F. de Jongste

J.H. Kernkamp

F. Ketner

C. van de Kieft

Marijke Kok

E.H. Korvezee

J.G. Kruisheer

P.H.J. van der Laan

L.S. Meihuizen

J.C.A. de Meij

A. de Meijer

J.M. Meijer

F.E.J. Milo-van Everdingen

M.A.P. Meilink-Roelofsz

H.J. Mijjer

G. de Nie

H.R. van Ommeren

M. van Os

J.K. Oudendijk

E. Pelser

J. Platteel

E.P. Polak-de Booy

F.G. van der Poll

J.W. Postma

W.A. van Rappard

A.E.M. Ribberink

J.C.M. Ridderikhoff (intr.)

H. Riemens

E.J.M.G. Roebroeck

C.G. Roelofsen

G. van Roon

M. Roos

H. van Rij

G.F. Sandberg

C.W. van Santen

G. van Schravendijk-Berlage

H.G. Schulte Nordholt

G.J. Schutte

J. Sibinga Mulder

F.S. Sixma van Heemstra

C. Smit

J.Th. de Smidt

A. Smits O.S.B.

M.P.G. Spiertz

J. Steur

C. Stouthamer (intr.)

A. Telders

J.J. Temminck

H.B. Teunis

Jan den Tex

L. van Tongerloo

Th. van Tijn

A.J. Veenendaal

A.J. Veenendaal jr.

G.H. Verbist C.J.

J.H. de Vey Mestdagh

W. Vinkhuyzen van Maarssen

M.M. Visser-Elias

J. Voerman

G.J. de Voogd

Joh. de Vries

M. de Vroede

E. Vroom

S.L. van der Wal

A.G. Weiler

C.B. Wels

J.M. van Winter

P.J. van Winter

C.H.E. de Wit

B. Woelderink

J.J. Woltjer

S.H.A.M. Zoetmulder

A. Zijp

Drie handtekeningen waren onleesbaar.

De voorzitter, prof. dr. J.H. Kernkamp, opent te half elf de vergadering met de volgende rede.

[p. 5]

Dames en Heren,

Namens ons bestuur heet ik u hartelijk welkom. Het verheugt ons telkens weer bij de jaarvergadering nauwer contact met u te hebben en het geeft ons voldoening wanneer u in groten getale blijk geeft van uw belangstelling. Ik bied u tevens mijn verontschuldiging aan voor de late toezending van de convocatie voor deze vergadering. Onze drukker heeft hier een steek laten vallen, hetgeen ik zeer betreur.

Helaas heeft ook dit jaar uw bestuur een zwaar verlies geleden. Op 31 december 1966 is het erelid van het bestuur prof. dr. P. Geyl overleden. Hoewel zijn wankele gezondheid het hem reeds geruime tijd onmogelijk maakte aan de bestuursvergaderingen deel te nemen, bleef hij toch de gang van zaken in ons genootschap nauwlettend volgen. Geyl was een geziene figuur in ons midden en we vergaven het gaarne als hij in de tijd vóór zijn ziekte een enkele keer de datum van een bestuursvergadering was vergeten. Indien het niet te ver uit de buurt was, verscheen hij dan nog, met een beminnelijke glimlach, een verontschuldiging mompelend en een zucht van verlichting slakend, als hij hoorde, dat we eerst de materiële zaken maar hadden afgedaan en dat we juist aan een bespreking van de publikaties toe waren. Voor de laatste had hij steeds de grootste aandacht en we danken menig waardevol advies aan deze eminente historicus. Vaak heeft hij ook met succes bemiddeld in netelige kwesties. Bovendien heeft hij zich zeer verdienstelijk gemaakt door voor ons op een jaarvergadering te spreken over Toynbee's systeem der beschavingen en bij te dragen in de B. en M. inzake kleinere bronnenuitgaven, meest over de betrekkingen van Engeland met de Republiek en in de Werken door de publikatie, samen met Gerretson, van het eerste deel der Briefwisseling en aanteekeningen van Willem Bentinck. Niet voor niets is Geyl dan ook tot erelid van ons bestuur benoemd. We waren er trots op the grand old man in die hoedanigheid tot de onzen te mogen rekenen. Thans is ook aan zijn rijke en werkzame leven een einde gekomen en het Historisch Genootschap moet hem missen. We bewaren evenwel een buitengewone herinnering aan deze geleerde van internationaal formaat, die ik thans met u in een ogenblik van stilte met eerbied voor zijn grote gaven wil herdenken.

[p. 6]

Gelukkig, waarde toehoorders, zijn de mutaties in ons bestuur in het afgelopen jaar verder van minder ingrijpende aard geweest. U weet uit mijn vorige verslag dat dr. Van Buijtenen als tweede secretaris is afgetreden. Indien hij nu gedacht had als gewoon bestuurslid rustig in ons midden te kunnen vertoeven, had hij buiten de waard gerekend, in dit geval de waarnemend voorzitter, die zo ongemerkt toch in de boot van het gewone voorzitterschap was komen te zitten. Een eerste officier naast de kapitein was nodig. Daarom verheugt het mij, dat de heer Van Buijtenen, met de goedkeuring van de medebestuursleden, het onder-voorzitterschap op zich heeft willen nemen. Hem en onze nieuwe bestuursleden dr. J.L. van der Gouw en prof. dr. C. van de Kieft, als opvolgers van mr. Hardenberg en wijlen prof. Niermeijer, ben ik erkentelijk dat zij naast hun vele werkzaamheden, aan de leiding van het Genootschap willen deelnemen. Als u begrijpt, wat ik bedoel is het verder maar beter over de functie van de voorzitter het stilzwijgen te bewaren. Ik heb mijzelf een behouden vaart toegewenst.

Onze sprekers van vandaag roep ik een hartelijk welkom toe. Prof. Ganshof, erelid van het Historisch Genootschap, kent u allemaal, ik behoef hem eigenlijk nauwelijks te introduceren. Als aanvulling op de convocatie vermeld ik hier nog even dat prof. Ganshof, woonachtig te Brussel, emeritus hoogleraar is van de Rijksuniversiteit te Gent. Ongeveer twintig jaar geleden sprak prof. Ganshof voor ons over Het falen van Karel de Grote. Thans zal hij het woord voeren over gebeurtenissen die hebben plaats gevonden onder Karels opvolger in de jaren 828 en 829. Zijn voordracht is getiteld: Op de vooravond van de eerste crisis in het regeringsbeleid van het Frankische Rijk onder Lodewijk de Vrome. De verwachtingen zijn hooggespannen. Prof. Van der Wal, ook u bent een welkome gast. Het is mij een voorrecht u vanaf deze plaats met uw recente hoogleraarsbenoeming te feliciteren. Dat u dan toch in de aanvang van uw nieuwe carrière uw toezegging voor ons te willen spreken gestand doet, appreciëren wij ten zeerste. U kunt er van verzekerd zijn dat uw onderwerp De nationaal socialistische beweging in Nederlandsch-Indië met grote aandacht zal beluisterd worden.

Het is spijtig dat ons erelid prof. Van Werveke wegens gezondheidsredenen nog steeds niet in staat is onze vergadering bij te wonen. We wensen hem het beste toe. Hij zal stellig vandaag ook aan zijn vele Nederlandse vrienden denken. Een ander Belgisch erelid prof. Van Houtte, een trouwe bezoeker van onze

[p. 7]

vergaderingen, heeft bericht van verhindering gestuurd, omdat hij als voorzitter van de subfaculteit van geschiedenis te Leuven op ditzelfde ogenblik moet presideren. Hij had gehoopt dat onze bijeenkomst direct na Allerheiligen zou vallen. Prof. van Houtte vindt het ontzettend jammer vandaag verstek te moeten laten gaan en heeft mij verzocht dit vooral aan de vergadering te willen meedelen.

Het ledenaantal beweegt zich nog steeds in stijgende lijn. Het tableau ziet er als volgt uit: 15 bestuursleden, 9 buitenlandse ereleden, 810 binnenlandse leden, 96 buitenlandse leden, 45 leden-instellingen binnenland en 12 leden-instellingen buitenland, een totaal dus van 987 leden. De vooruitgang betekent een winst van 32 leden, waarmee we heel tevreden kunnen zijn na een contributieverhoging.

Deel 81 van de Bijdragen en Mededelingen heeft u in de loop van september bereikt. Ons streven is te proberen een volgend deel vóór de zomervakantie eruit te krijgen. Aan onze ijverige 2e secretaris is deze taak wel toevertrouwd. De kwaliteit dit jaar is goed, maar de kwantiteit matig. Als u zich bekocht mocht voelen na de contributieverhoging, mag ik u wijzen op de spoedige verschijning van het derde Thorbecke-deel, dat u eigenlijk vóór deze vergadering in uw bezit had moeten hebben. Ik kom daar nog op terug. Bovendien wijst de kopij van het volgende deel der B. en M. nu reeds uit, dat de boreling in 1968, weliswaar ook geen dikkertje belooft te worden, maar toch een schepping zal zijn die er wezen mag. Bijdragen van geheel verschillende aard zult u vermoedelijk hierin aantreffen.

Wat de Werken betreft, ik tipte het reeds aan, het derde deel van het Thorbecke-archief is gereed en staat op het punt om verzonden te worden, een belangrijk boekwerk, met de voltooiing waarvan ik mevrouw Brandt-Van der Veen van harte gelukwens. Dat u de kracht en de moed hebt gehad uw taak, ondanks het door u geleden zware verlies, op voorbeeldige wijze voort te zetten, is bewonderingswaardig. Ik verklap geen geheim, mevrouw Brandt, als ik meedeel, dat ge met het vervolg al weer druk doende bent.

Het valt moeilijk de volgorde van de eerstkomende publikaties te voorspellen, omdat soms nog op het laatst een kink in de kabel komt. Toch wil ik een schuchtere poging doen. Twee van onze Werken die op stapel staan, zijn n.l. in een vergevorderd stadium van voltooiing gekomen. Prof. dr. S.L. van der Wal heeft de uit-

[p. 8]

gave Herinneringen van jhr. mr. B.C. de Jonge persklaar gemaakt, zodat we de verschijning in druk in de loop van 1968 tegemoet kunnen zien. Prof. dr. Johan de Vries, de bewerker van het Dagboek van dr. E. Heldring zou eveneens de kopij voor de zetterij gereed hebben, als niet op het laatst besloten was het boek met een waardevol toevoegsel te verrijken. Ik maak van de gelegenheid gebruik ook prof. De Vries te feliciteren met zijn hoogleraarsbenoeming. Wij zijn dankbaar voor beider toezegging, dat de afwerking van de H.G.-opdracht niet in de verdrukking zal komen, al zullen stellig vele andere werkzaamheden juist nu hun aandacht vragen. Ons publikatieschema loopt bovendien geenszins in de war, want we hebben de uitgave Heldring thans voor 1969 bestemd. Verder wil ik voorlopig in mijn profetie niet gaan.

Mevrouw drs. G.M.A. Jongbloet-van Houtte werkt hard aan het Archief - Daniël van der Meulen. Uitgaande van het standpunt dat het overweldigende materiaal van het Van der Meulen-archief, in een eerste stadium, bestudeerd zou kunnen worden tot 1591 (Daniëls terugkeer naar Holland) werd een begin gemaakt met het systematisch opstellen van een zakenregister, dat bij het annoteren - ook voor wat de rekeningen aangaat - een onmisbare hulp zal zijn. Dit verzamelen van de stof gebeurde voor een groot deel tot en met 1585. Terzelfder tijd werd ook het personenregister voor deze periode, waar dit nodig was, aangevuld. Daar bleek dat sommige inventaris-nummers, die in enkele gevallen naar inhoud niet helemaal beantwoordden aan de aanduiding in de lijst van voorhanden stukken, eveneens betrekking hadden op genoemde periode, werd voortgang gemaakt met het kopiëren van deze nummers. Verder werd uit de Bibliotheca Thysiana te Leiden het grootboek A en het journaal betreffende de handel van François Pierens en Anthoine Lempereur, zwagers van Daniël, gefotokopieerd. Het staat nog niet vast hoe deze gegevens verder zullen worden uitgewerkt, daar de U.B. in Leiden nog een gedeelte van deze boekhouding moet reproduceren. Het is een kostbare zaak en vergt veel tijd. Hulde aan mevrouw Jongbloet, dat zij zich door de rijstebrijberg heenwerkt.

De Gouverneursrapporten rusten weer, daar drs. C. Offringa eerst wil promoveren, welk besluit we natuurlijk billijken. Door bijzondere omstandigheden is het contact tussen de huidige bewerker van de Bentinck-papieren drs. W.J.F. Meiners en het toezichthoudend lid prof. dr. J.C. Boogman nog slechts van

[p. 9]

informatieve aard geweest. Hopelijk zal het komende jaar de gelegenheid bieden deze uitgave samen nader te bezien. Als de leden van het Historisch Genootschap zich wellicht afvragen, hoe het staat met Melis Stoke, dan kan ik antwoorden dat de bewerker prof. dr. F. Hugenholtz wegens drukke ambtsbezigheden het oeuvre van zijn middeleeuwse vriend zeer zeker niet in de diepvries heeft gestopt, maar laat ik de stoute beeldspraak nog even mogen vervolgen, hoogstens zeer tijdelijk in de koelkast heeft weggelegd.

De Commissie voor Bronnenpublikaties betreffende de Geschiedenis van Nederlands-Indië 1900-1942 deed kortgeleden haar vierde uitgave het licht zien. De thans uitgegeven stukken betreffen, gelijk ik verleden jaar reeds aankondigde, De opkomst van de nationalistische beweging in Ned.-Indië. De bewerker was wederom prof. Van der Wal.

De financiële toestand van ons Genootschap is minder ongunstig dan ten tijde van de vorige jaarvergadering. Dank zij de contributieverhoging, maar vooral dank zij het verheugende feit, dat vrijwel alle leden het Genootschap trouw zijn gebleven, hebben wij de financiële moeilijkheid in zoverre overwonnen, dat - onvoorziene omstandigheden voorbehouden - de jaarlijkse publikatie van een deel Bijdragen en Mededelingen en één deel van de Werken voor de eerstvolgende jaren wel verzekerd mag heten. Tot dit resultaat hebben - behalve de reeds vermelde contributieverhoging en de blijvende steun van onze leden - ook bijgedragen de opbrengsten van een actieve verkoop van voorraden van vroegere publikaties en enkele extrainkomsten uit ons belegde kapitaal. Niettemin blijft waakzaamheid en voorzichtigheid geboden.

In verband met de financiële situatie zij het mij vergund ditmaal iets te vertellen over onze bibliotheek, de leesportefeuille, het boekenfonds en het ruilverkeer.

De bibliotheek van het H.G. (ongeveer 15000 delen bevattend) was ondergebracht in de Universiteitsbibliotheek. Boeken van het H.G. werden op dezelfde wijze uitgeleend als de boeken van de U.B. zelf. Het H.G. kocht nog voor ongeveer f 1000, - per jaar aan boeken en tijdschriften. Met ongeveer 200 instellingen in binnen- en buitenland stonden wij in ruilverkeer. De meeste tijdschriften verkreeg het H.G. door ruil. De kosten voor het ruilverkeer bedroegen doorgaans f 2500, - per jaar. Het H.G. besteedde derhalve jaarlijks ongeveer f 3500, - aan de bibliotheek, die dus in feite in stand werd gehouden door de leden van

[p. 10]

het H.G., terwijl iedereen van deze bibliotheek gebruik kon maken. In het voorjaar is de bibliotheek aan Curatoren der Rijksuniversiteit te Utrecht te koop aangeboden. Besluiten Curatoren tot aankoop, dan blijft de bibliotheek van het H.G. deel uitmaken van de U.B..

Een twintigtal Utrechtse leden van het H.G. ontving tegen vergoeding van f 5, - de leesportefeuille van het H.G.. In deze portefeuille waren voornamelijk tijdschriften opgenomen. Een deel werd verkregen door ruil, voor een deel had het H.G. abonnementen. Het rondbrengen van de portefeuille kostte alleen al f 360, - per jaar. De kosten voor abonnementen beliepen f 1000, -. De tijdschriften uit de portefeuille werden later uiteraard opgenomen in de bibliotheek. Op de portefeuille, waarvan maar een aantal leden profijt kon hebben, leed het H.G. een aanzienlijk verlies. De leesportefeuille is derhalve opgeheven.

Het Boekenfonds van het H.G. was vanouds een zelfstandige administratie. In het Boekenfonds werden de uitgaven van het H.G. opgenomen die waren overgebleven nadat distributie onder de leden had plaatsgevonden. Bovendien hield het Boekenfonds een kleine voorraad van alle uitgaven van het H.G. aan, die bedoeld was als ijzeren stock en niet mocht worden verkocht. Uit het Boekenfonds werden de uitgaven aan leden (tegen een speciale prijs) en andere belangstellenden verkocht. De kosten van het beheer waren echter hoger dan de inkomsten uit de verkoop van oudere uitgaven. Als administratie is daarom het Boekenfonds opgeheven. De uitgaven waarvoor belangstelling bestond (ook die uit de ijzeren stock) zijn verkocht, waarbij aan bibliotheken de voorrang is gegeven. Van de uitgaven van voor 1940 zijn thans nagenoeg alle exemplaren die nog in het Boekenfonds aanwezig waren, verkocht. Een kleine rest, meestal beschadigde en vuile exemplaren, zal nog via de handel worden verkocht. Het ligt in de bedoeling, dat in 1968 het H.G. alleen nog maar de recente uitgaven in voorraad zal hebben.

Het H.G. onderhield, u hoorde het zo pas, ruilverkeer met meer dan 200 instellingen. Bovendien ontving de U.B. gratis 50 exemplaren van alle uitgaven van het H.G. ten behoeve van eigen ruilverkeer. Het ruilverkeer is opnieuw opgezet. Daarbij is het uitgangspunt geweest, dat in de belangrijkste bibliotheken in het buitenland complete series van de uitgaven van het H.G. aanwezig dienen te zijn. Aan 10 bibliotheken worden de uitgaven geschonken (de U.B. ruilt met deze bibliotheken reeds

[p. 11]

andere publikaties); 40 bibliotheken en instellingen ruilen verder met de U.B..

De geschetste veranderingen brachten natuurlijk veel werk aan de winkel. Dit werk werd verricht door de 2e secretaris drs. C. Wels en drs. J. van Heijst. Voor hun bijzondere activiteit in deze betoond, past hier zeer zeker een woord van oprechte dank.

Na deze zakelijke uiteenzettingen geloof ik dat het hoog tijd wordt, dat u gebruik maakt van het aangeboden kopje koffie en verklaar ik met deze hamerslag de Algemene Vergadering voor geopend.

Na een korte koffiepauze krijgt prof. dr. F.L. Ganshof het woord voor zijn voordracht over: Op de vooravond van de eerste crisis in het regeringsbeleid van het Frankische Rijk onder Lodewijk de Vrome. De jaren 828 en 829.