Logo DBNL
Bijdragen en Mededelingen van het Historisch Genootschap. Deel 75 (1961)

Bijdragen en Mededelingen van het Historisch Genootschap. Deel 75

(1961)– [tijdschrift] Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Diplomatiek ceremonieel in het midden van de achttiende eeuw
medegedeeld door Dr. J. Heringa

In het familie-archief Fagel bevond zich voor de inventarisering een omslag met stukken betreffende het ceremonieel, waarmee in 1753 de Franse ambassadeur De Bonnac door de Staten-Generaal is ontvangen1). Het voornaamste daarvan was een overzicht van de plechtigheden, geschreven door den hofmeester der Staten, die bij de ontvangst en het onthaal van den gezant een belangrijke rol had vervuld2). Het lijkt mij van belang om dit stuk te publiceren, opdat men kennis kan nemen van het diplomatieke protocol van de achttiende eeuw, en nog te meer, daar aanvullingen en verklaringen aan de andere stukken van het dossier ontleend kunnen worden en tevens een enkel fragment van andere herkomst ter vervollediging van het verslag daarin kan worden gevoegd.

In de omslag bevond zich nl. ten eerste een verzameling extract-resoluties van de Staten-Generaal3).

In de tweede plaats was erin te vinden een ‘Ceremonial de l'entrée publique d'un ambassadeur du roy auprès des Etats Generaux des Provinces Unies’3), dat in een achttiental artikelen de gebruiken samenvat en, te oordelen naar de taal en de inhoud, misschien is opgesteld in de Franse ambassade in Den Haag.

Vervolgens trof men er aan een verzameling ‘Les ordres pour la garnison de la Haye pour le jour de l'entrée de Son Excellence monsieur le marquis de Bonac, l'ambassadeur de France’3), waarin gebruikelijke maatregelen worden opge-

somd, terwijl, blijkens de inhoud, een copie van een dergelijk stuk aan ambassadeurs ter hand placht te worden gesteld.

Tenslotte bevatte de omslag vóór de ordening en inventarisering van het archief ‘De lijst van de coetse die sulle diene tot de inhaaling van de heer ambassadeur’ en de vrijwel gelijkluidende ‘Lijst van de coetse die come sulle den 3 Mey 1753 als de heer ambassadeur ter audientie opgehaald word’1). Deze beide zullen afkomstig zijn van of gediend hebben ter instructie van de kamerbewaarders van Hare Hoog Mogenden, die tot taak hadden om volgens oud gebruik de koetsen van de aanzienlijken te vragen voor het vervoer van den abassadeur en zijn gevolg2). De eerste wordt in het volgende onder II afgedrukt, omdat hij een indruk kan geven van de ambtelijke en maatschappelijke hiërarchie in Den Haag; voor zover mij mogelijk is geef ik er inlichtingen en vermoedens omtrent de identiteit der eigenaren van de koetsen bij.

De genoemde stukken zijn nu niet meer bijeen. Het verslag van den hofmeester bevindt zich nu in nr. 810, waar men ook aantreft enige stukken betreffende het ceremonieel bij de tussen den prins van Oranje en den Fransen ambassadeur gewisselde visites en enige aantekeningen van den griffier Fagel over het ceremonieel bij de ontvangst van De Bonnac3).

Gegevens aangaande het protocol van het midden der achttiende eeuw kunnen voorts ontleend worden aan de stukken onder inventaris-nummer 595, voornamelijk aan een ‘Concept verbaal ontrent hetgeene te observeeren en te verrigten staat, zo by de publique intreede van een ambassadeur van een gekroont hooft als desselfs defroyement van drie daagen en publique audientie bij Haar Hoog Mogende de heeren Staaten Generaal der Vereenigde Nederlanden, met de bewysen daartoe, sooveel te vinden waaren’.

Dit concept is in twee versies aanwezig. Het ene stuk, in een groen omslag, is het oorspronkelijke ontwerp, geschreven in de hand van hofmeester Ockersse, het andere, in een gebloemd omslag, een copie in netschrift door een klerk. Op het eerste staat in de hand van griffier Fagel ‘Van den hoffmeester Ockersse’, hetgeen betekent: ontvangen van of afkomstig van hofmeester Ockersse. Op de copie staat eveneens in de hand van

Fagel ‘Door den hoffmeester Ockersse’. Beide stukken bevatten naast de tekst aantekeningen in dezelfde hand als die tekst, verwijzend naar periodieken en naar de notulen van de Staten-Generaal voor gegevens over het vroeger gepractiseerde ceremonieel. In het oorspronkelijke stuk en in de copie lopen deze tot het jaar 1727, maar zij zijn niet volledig gelijkluidend, evenmin als de teksten. Het oorspronkelijke stuk zal in het volgende geciteerd worden als Concept-verbaal A, de copie als B.

De tijd van ontstaan van A is af te leiden uit het volgende: Ockersse vermeldt, dat aan Zijne Hoogheid verzocht wordt schildwachten op te stellen bij het huis, waar de ambassadeur door de staat gelogeerd zal worden (f. 11), en bepaalde orders te geven aan de wacht op het Binnenhof (f. 12). Het concept moet dus opgesteld zijn tussen de aanstelling van Ockersse in Januari 17511) en het overlijden van Willem IV in October 1751. In het exemplaar B wordt op de overeenkomstige plaatsen niet gesproken van Zijne Hoogheid, maar van Hare Koninklijke Hoogheid, dat is de Gouvernante (ff. 21, 22); dit stuk is dus geschreven na October 1751. Het eerste stuk is van voor de komst van De Bonnac, het tweede echter ook, omdat in de aantekeningen anders zonder twijfel verwezen zou zijn naar de toen opgedane ervaringen en toegepaste regelingen.

De auteur van het eerste, onder I, afgedrukte stuk, de ‘Naukeurige aanteekening’, is, zoals behalve uit het opschrift blijkt uit de telkens ingeslopen ik-vorm, de hofmeester der Staten-Generaal Mr. Cornelis Jacob Ockersse, in functie sinds 17512) en vanaf 1745 al agent van de provincie Zeeland bij de Staten-Generaal3). Hij is geboren in 1711 uit een Zierikzees regentengeslacht als zoon van Jan Cornelis (1673-1745), luitenantadmiraal van Zeeland, en Cornelia Butler (1694-1763). Zijn zoon Mr. Jan Cornelis Butler Ockersse (1752-1798) is na hem hofmeester der Staten-Generaal en wordt in 1796 ceremoniemeester der Nationale Vergadering4). Het verslag is niet gesteld in het handschrift van den hofmeester. Het is een door een klerk geschreven copie, door den griffier Mr. Hendrik Fagel den

Ouden onder zijn papieren opgenomen. Heeft Ockersse het oorspronkelijk op verzoek van Fagel opgesteld? Blijkens de stijl is het ongetwijfeld bedoeld om als richtsnoer te dienen voor latere gelegenheden. Dat Bonnac de eerste ambassadeur was, met wiens ontvangst en onthaal Ockersse belast werd1), zal aan de opstelling van het omstandige verslag wel niet vreemd zijn geweest.

De Bonnac was de tweede ambassadeur, die hier vanwege den koning van Frankrijk na de Oostenrijkse Successie-oorlog kwam. Na het vertrek van zijn voorganger De Contest in 1751 waren de zaken behartigd door den chargé d'affaires Durand2). Bonnac had de rang van ambassadeur3). Zijn verblijf duurde tot 1756.

Het ceremonieel blijkt in hoofdzaak nog hetzelfde als in de tweede helft van de zeventiende eeuw. Ten behoeve van een vergelijking heb ik in de noten verschillen en overeenkomsten aangegeven; daarvoor en ter verdere informatie van den lezer zijn de betreffende plaatsen in mijn beschrijving van het zeventiende eeuwse protocol steeds genoteerd4).

Voor de politieke geschiedenis in engere zin is het verslag van Ockersse slechts op een enkel ogenblik van enige betekenis wanneer de hofmeester vermelden moet, dat de ambassadeur geweigerd heeft om te drinken op de gezondheid van den prins van Oranje5), die immers met zijn huis ‘stond voor de wereld als de belichaming van de trouw der Republiek aan het bondgenootschap met Engeland en Oostenrijk’6). Uit de aantekeningen, die de griffier heeft gemaakt van besprekingen met den ambassadeur, blijkt overigens van meer kleine geschillen, die voortkomen uit het Franse antagonisme tegen Oranje7).

Gebezigde afkortingen:

 

V.d. Aa: A.J. van der Aa, Biografisch woordenboek der Nederlanden, 1852-1878.

Aant. Fagel: Aantekeningen van den griffier Mr. Hendrik Fagel den Ouden betreffende het ceremonieel bij de ontvangst van De Bonnac (Arch. Fagel no. 810; zie inleiding).

Bittner-Grosz: L. Bittner und L. Grosz, Repertorium der diplomatischen Vertreter aller Länder seit dem Westfälischen Frieden 1648, II, Zürich 1950.

Boitet: Beschryving der stad Delft, bij Reinier Boitet, Delft 1729.

Ceremonial: Het in de inleiding genoemde: Ceremonial de l'entrée publique d'un ambassadeur du roy auprès des Etats Generaux des Provinces Unies.

Concept-verbaal: Het in de inleiding genoemde ‘Concept-verbaal ontrent hetgeen te observeeren en te verrigten staat, zo by de publique intreede van een ambassadeur van een gekroont hooft als desselfs defroyement--- en publique audientie---’, geciteerd in de versies A en B (Arch. Fagel no. 595)

De eer en hoogheid: J. Heringa, De eer en hoogheid van de staat, Groningen 1961.

Elias: J.E. Elias, De vroedschap van Amsterdam 1578-1795. Haarlem 1903-1905.

Hbk.: Zgn. Herenboekje: Bericht wegens de gesteltenisse der hooge vergaderingen en collegien in 's Gravenhage, etc., jaargangen 1753 en 1754, beide verschenen in 's Gravenhage s.d.

Ned. Jbk: Nederlandsche jaarboeken, delen VI, 1752, ii en VII, 1753, i; Amsterdam s.d.

N.N.B.W.: Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek, 1911-1937.

Off. bk: Zgn. Officierenboekje: Register van alle de regimenten in dienst van den staat etc., 1753 (Algemeen Rijksarchief).

Scheffer-Obreen: J.H. Scheffer en Fr. D.O. Obreen, Het geslacht Van Hogendorp van de 14de eeuw tot op heden, Rotterdam 1867.

I
Naukeurige aanteekening van hetgeene wegens en bij de publique intreede van den heere Franschen ambassadeur marquis de Bonnac is voorgevallen, bijeengebragt door den hoffmeester Ockersse.

Den heere ambassadeur1), die op den 14. December 1752 alhier in den Hage was gearriveerd, heeft op den 16. December daaraanvolgende syn aankomst aan den heere president van Haar Hoog Mogende weesen bekent maken, geassisteert door den heer Durant, de saken van de fransche kroon waarnemende2); en is ten versoeke van de vergaderinge op den 16. dito door den heere praesident in naam van Haar Hoog Mogende verwelkomt en voor aangenaam verklaart.

Den 19 December deed Syn Excellencie een visite in ceremonie met groote statie bij den heere Erffstadhouder; keerde na de barriere van het huys in 't Bosch, kwam immediaat wederom en deed eene visite (sonder ceremonieus ontfangen te werden) by Haare Koninglyke Hoogheid de Princesse Gouvernante3).

Het teegenbesoek is des anderdaags door Syn Hoogheid affgelegt, ook in ceremonie en met de uyterste statie4); nadat de

dagen vooraff door weederzydtse edellieden waren affgevraagt1).

Seedert is' er niets sonderlings voorgevallen, totdat den ambassadeur op den 20 van Maart 1753 aan den heere presideerende ter vergaderinge van Haar Hoog Mogende2) is komen declareeren, dat Syn Excellencie syne publique intreede geern op den 30. April daaraanvolgende wilde doen, indien het Haar Hoog Mogende alsdan mogt geleegen komen3).

Waarop den heere president is versogt aan gemelden heere ambassadeur kennis te willen gaan geeven, dat Haar Hoog Mogende sig den voorsz. dag laten welgevallen en ordre op desselfs receptie sullen stellen na ouder gewoonte4).

Den 20. Maart worden drie heeren Haar Hoog Mogenden gedeputeerden benoemt5); alsmeede den 23. dito twee by den Raad van State6) 〈welke te samen den hoffmeester van den staat by hunne besognes hebben laten assisteeren〉 om te overleggen en te reguleeren, hoe het defroyement7) van gemelden ambassadeur ter eeren van den staat dog met de meeste menage te doen, gelijk hetselve defroyement door gemelde heeren dan ook is aanbesteed aan A. Benoist, casteleyn in den Ouden Doele in 's Hage, onder het opperbewind van den hoffmeester van den staat, die voor de som ordonnantie heeft gevraagt8) en hem betaalt, doende daarvan reekening.

Den 31. Maart is den hoffmeester gelast en geordonneert om den heere ambassadeur op den 30. April tot Delft te gaan verwelkomen, recipieeren en complimenteeren na ouder gewoonte1), alsmeede in de herberg, daar gemelde heer ambassadeur des middags de maaltyd binnen Delft sal houden, deselve aff te spreeken en daaraff de reekening over te brengen2); gelyk den hoffmeester ook de maaltijd aldaar heeft bestelt en geconditioneert met den casteleyn van den Doele3).

Alsmeede twee jagten te besorgen tot het transport, soo van den heer ambassadeur als desselfs suite, tot aan de Hoornbrug en Haar Hoog Mogende tydelijk advertentie te geeven van de uure, dat den ambassadeur aldaar sal konnen weesen4).

Waarom op den 31. Maart twee heeren Haar Hoog Mogende gedeputeerden syn benoemdt5) om Syn Excellencie op dien dag en het te noemen uur met de eerste carosse van staat te gaan recipieeren en ontfangen en verder te conduiseeren na het logement van den staat, om aldaar drie dagen gedefroyeert te werden6).

Nog syn op den 31. Maart agt heeren Haar Hoog Mogende gedeputeerden benoemt1) om den heer ambassadeur in het logement gekomen synde te gaan verwelkomen na ouder gewoonte2) en houden Syn Excellence dien avond ter maaltyd geselschap3).

Ook syn op den 31. Maart twee heeren gedeputeerden benoemdt4) voor de publique audientie om den ambassadeur op den 3 Mey aff te haalen met de eerste staatscarosse5), weeder met ses paarden bespannen6), en ter audientie van Haar Hoog Mogende te geleyden, waarom den ambassadeur daags tevooren den 2. Mey door syn secretaris by den heere president audientie aan Haar Hoog Mogende heeft laten versoeken7).

Weshalven syn de camerbewaarders van Haar Hoog Mogende gelast om een groot getal koetsen van alle collegien, aansiene-

lyke luyden en amptenaaren te versoeken, om by de ceremonie van intreede den 30. April en den 3. Mey by de ceremonie van audientie te assisteeren1).

Den 14 April ben ik na Ryswyk gereeden en heb aldaar de stallen op Witsenburg en in de herberg de Prins met de koetshuysen gehuurt, ten dienste van den ambassadeur, voor den dag van de intreede, dewijl Syn Excellencie sulks had versogt2), om syn paarden en voitures daar smorgens met den dag na toe te senden incognito, ten eynde deselve aldaar in te spannen en gereed te maken tegens dat de heeren gedeputeerden na de Hoornbrugge komen, om tegelyk en op haar rang in den treyn te volgen. Ook heb ik in de voorn. herbergen soo wel als op de molen aan de Hoornbrugge3) kamers voor het gevolg van den ambassadeur besprooken, voor sooverre die hem daar mogten opwagten.

Volgens gebruyk is den hoffmeester den 26. April na Delff gegaan, om de heeren burgemeesteren in burgemeesterscamer te versoeken uyt naam van Haar Hoog Mogende om by den ambassadeur den 30 dito te eeten4), gelyk ook den heer hooftofficier5) ten dien einde aan syn huys te gaan nooden.

In de notulen van het college van burgemeesteren is vastgelegd6), dat Ockersse ‘aan H.E.gr. Achtb. kennisse heeft gegeven, dat den dag van Maandag, den 30 derselver maand, tot de publique intreede van de Fransche ambassadeur was gepraefigeert en dat Zijn Exellentie ten zelven dage van wegens H.H.Mog. met de gewone solemniteyten bin-
nen deze stad stond te werden gerecipieert en ten costen van den landen plegtelijk ter maaltijd zoude werden onthaalt. En voorts H.E.gr. Achtb. in convenable termen tot deze festiviteyt geïnviteert en tegelijk versogt, dat het gebruyk van den Stadsdoele1) ten voorsz. eynde zouden gelieven te accordeeren. Waarop den voorn. heer door den heer president burgemeester voor de gegeeve communicatie bedankt en de gedaane invitatie is geaccepteert, met bijvoeging, dat H.E.gr. Achtb. niet zouden nalaten van ten spoedigste de vereyste ordres te stellen, ten eynde de Stadsdoele tot deze plegtigheyt (voor zooveel H.E.gr. Achtb. was concerneerende) zoude werden geapproprieert, en dat de nodige voorsieningen zouden werden gedaan tot weeringe van alle confusie en disordres. En heeft de heer hofmeester, na eenig verder entretien, H.E.gr. Achtb. voor de gratieuse receptie en audientie bedankt en zig geretireert; hebbende H.E.gr. Achtb. bij deze gelegentheyt goedgevonden, tot eviteering van het ceremonieel, zig te plaatsen bij het vuur’2).

Vermits de beyde jagten, het eene van den Raad van State en het andere van de Staten van Holland3), leedig na Delff moesten varen, ben ik hoffmeester van den staat 30 April s'morgens om neegen uuren van myn huys4) met een huurkoets gereeden na het eerstgemelde jagt en heb my daarmeede na den Doele tot Delff laten transporteeren, dog de wimpel van boven de vlag gelaten, tot nademiddags dat er den ambassadeur in was.

Ik had behalven myn twee knegts twee boodens van de Generaliteit by mij, die ook te Delff moesten dienen.

Twee postillons van de Generaliteit liet ik langs het jagt meede ryden om my ten dienste te staan, van dewelke ik eene weeder na den Hage depecheerde soo ras ik aan de stadswal was genadert, met een brieff geaddresseert aan den heere griffier, om Haar Hoog Mogende door Syn Edele kennis van mijn arrivement te doen hebben en van het uur, dat den ambassadeur stond aan te komen, en dat ik nog een andere postillon na de heeren gedeputeerden (die op weg na de Hoornbrug souden weesen) sou affsenden op het moment, dat den heer ambassadeur in 't jagt gong, wordende deesen brieff staande vergadering geleesen.

Aan den Doele vond ik alles volgens affspraak met heeren burgemeesteren met staketsels affgeset, van het water door de

poort van de bassecour tot aan het huys en weeder over de plaats tot teegens de deur van het binnenhuys, ende de dienaars van de justitie om ruym baan te maken aan straat, alsmeede eenige burgerwagt op de bassecour en de invalides voor aan de deur van het huys na binnen1.

Wat de door den hofmeester met de burgemeesters afgesproken ordemaatregelen betreft, kan weer verwezen worden naar de notulen van het Delftse college. Deze behelzen tevens enige andere bijzonderheden:
‘Bij HH. burgemeesteren vervolgens in overweging genomen zijnde hoedanige precautiën zouden behoren te werden in het werk gestelt, zoo tot faciliteeringe van de avenues by en omtrent de Stadsdoelen als om voor te comen, dat door de menigte van aanschouwers eenige verhinderinge mogt werden toegebragt, en daarop gehoort de consideratiën van den stadsfabrycq, is na voorgaande deliberatie goedgevonden en verstaan, dat de palen staande aan de waterkant voor de Stadsdoelen zouden werden geamoveert, dat voorts het gedeelte van de Verwersgragt, strekkende langs den Doele, met twee slagtboomen zoude werden afgepaalt; dat meede op de voorplaats van den Doele zouden werden gestelt twee balustrades van houte paalen en planken, zig extendeerende wedersijds van de groote poort tot de binnedeur, latende een bequaame tussenwijdte voor de passagie door het midden van deselve plaats, en dat laastelijk in de camer, gedestineert tot het houden van de maaltijt een houte balustrade zoude werden gemaakt ter breedte van dezelve camer, met een opening ter wijdte van de deur, ten eynde door dit middel de aanschouwers in een behoorlijke distantie van de tafel zouden blijven geëloigneert. Al hetwelk ook alzoo ten costen van de stad is gedaan maaken.
En is meede nog goedgevonden en verstaan, dat ten dage van de publique intreede van den ambassadeur den substituut-schout met de dienaars van de justitie, benevens die van Delfland (het gebruyk van de laatstgen. aan den bailluw uyt naam van HH. burgemeesteren versogt zijnde) des morgens vroegtijds post zouden nemen by en omtrent de Stadsdoele, mitgaders dat een derde van dezelve soude werden geplaatst by de Lepeltol2) en een ander by de Roosebrugge3), met last omme op de doorvaart van de schuyten en vaartuygen behoorlijke ordre te stellen, ten eynde de passagie van 's lands jagten niet soude werden gehindert. Zijnde wijders goedgevonden, dat een detachement van de compagnie Invalides, guarnisoen houdende binnen deze stad,
bestaande uyt een onderofficier en twaalf man, voor den Doele zoude werden geposteert, hebbende den capiteyn zich daartoe aan H.E.gr. Achtb. aangebooden, gelijk meede geordonneert is, dat de tambours van de schutterije zig aldaar zouden laten vinden. En is laatstelijk goedgevonden, dat, zodra H.E.gr. Achtb. zich van het raadhuys zouden begeeven, het klokkenspel van de Nieuwekerkstoren zoude werden geroert’.
Het Nederlandsch Jaarboek voor 1753 (i, 366) deelt mee: ‘Omtrent twaelf uuren begaf zich Zyne Excellentie met zyn gevolg van edellieden en heeren van hier in vier karossen naer Delft; zittende in de eerste Zyne Excellentie met zynen broeder, den ridder De Bonac, en twee edellieden; in de tweede vier edellieden; in de derde twee zonen van den ambassadeur en twee edellieden, en in de vierde en laetste vier pages, allen op een prachtige wyze uitgedoscht’.

Syn Excellencie den ambassadeur, die om halff twaalff uyt s'Hage met koetsen van goede vrienden was gereeden, om halff een arriveerende, vond goed op straat voor aan de poort van den Doele uyt te stappen, daar ik de eer had Syn Excellencie te ontfangen en na een van de nieuwe vertrecken, die tot een camer van audientie met stoelen was geprepareert en kenbaar door een geplakt billet op de deur, te geleyden en te complimenteeren uyt naam van Haar Hoog Mogende, 'tgeen den heer bailluw Van Assendelft1) ook deed, die een wynig tevooren gekomen was om den ambassadeur op te wagten.

Terstond kwam een stadsboode om sig van weegens de heeren regeerende burgemeesteren te informeeren van het uur, dat den heere ambassadeur sou eeten, dat op halff twee was gestelt.

Haar Edele Agtbare2) kwamen kort daarop den heere ambassadeur verwelkomen in koetsen, met stadsbodens daar voorgaande, en wierden door den hoffmeester van den staat aan het voorhuys ontfangen en bij Syn Excellentie ingeleid, doende den heer pensionaris van Bleiswyk3) het compliment, dat seer is geadmireert.

Daarna sette men sig aan de tafel in de tweede groote nieuwe kamer1) daarnaast 〈dewyl de voorheen gebruykte schutterscamer2) soo riant niet was〉 meede kenbaar door een geplakt billiet; deese was voor een gedeelte affgeschut, om den vryen uyt en ingang voor de bediendens te laten, dewyl er veel kykers komen.

Deese tafel, die van agtien couverts was, als elff van den ambassadeur, ses van de regeering, den heer bailliuw daarby gereekend, en ik, stond dwars voor de schoorsteen, waarvoor Syn Excellentie in een fauteuil met de rug na toe sat in het midden van de tafel3), ik sat over hem4), de heeren van de regeering aan syn regterhand5) en de heeren van het gevolg aan desselfs linkerhand.

Tweemaal wierd'er aangerecht met 21. schotelen telkens, synde de maaltijd door den casteleyn van den Doele aangenomen met de ordinaire wynen daartoe.

Daarna een proper dessert, door den confiturier De Gelleke geleevert6).

Men heeft hier niet als ordinaire conditien7) gedronken, die

den hoffmeester instelt1). De fyne wynen heb ik apart laten besorgen.

Nog was er een tafel voor de pages, een voor de camerdienaars en bodens en een voor de lacqueyen: alle door billietten gedistingueert; soo ook de dessertkamer.

Om drie uuren precis kwam een courier, gedepecheert door de heeren gedeputeerden om den ambassadeur aan de Hoornbrug te ontfangen2), seggen, dat die heeren op syn vertrek reets op weg waren; men had de coffij al genoomen, soodat den ambassadeur affscheid nam van de heeren bailliuw en burgemeesteren, die Syn Excellentie tot aan het jagt conduiseerden, gaande ik vooruyt eenige passen.

Daar wierd door een heer van den ambassadeur eenig geld gestrooyt voor op straat en wij vertrocken soo spoedig wy konden, gaande Syn Excellentie met desselfs gevolg en mij in in het jagt van den Raad van State, daar de tafel was uytgenomen om het ongemak van Syn Excellenties been.

De officieren van syn huys en de overige bediendens gingen in het jagt van de Staten van Holland. Myn volk bleeff bij my.

Ik had een seynvlag op de molen aan de Hoornbrug aan een wiek laten opregten om by het opheyssen van deselve te laten toonen, dat de heeren gedeputeerden naby de Hoornbrug begonden te naderen langs de Ryswykse kerklaan3), waarna wy onsen schielyken off trager voortgang reguleerden en om welke reedenen ik meest al den tijd in de stuurplegt bleeff staan, dewijl het schoon weeder was.

Door deese directie kwam men gelykerhand met het jagt en de koets van staat aan de Hoornbrug, alwaar wy alle die in 't jagt waren uytstapten op het gemaakte steyger tegens het midden van de molenwerff voor de lindeboom, dat met een gehuurt tapytie was belegt, dog den ambassadeur wagte soolang, tot de heeren gedeputeerden van agter het huys kwamen, en was gelyk met Haar Edeles op het steyger4).

Na het compliment wierd den ambassadeur door de heeren

versogt om na de staatscarosse met ses paarden bespannen 〈die buyten aan de weg voor de valbrug stond met de overige koetsen〉 te treden en de hoogste plaats te neemen, sittende de heeren over hem1).

Ik haaste my om op dat moment in myn koets met vier paarden te stappen, die een weynig vooruyt teegen de boomen stond aan de linkerzyde, en voor den treyn te ryden2).

Een camerbewaarder van Haar Hoog Mogende ging voor de caros van staat met agt boden voor hem, vier en vier3).

De bediendens van den ambassadeur soo te voet als te paard, twee en twee gingen tussen de bodens en de koets van den hoffmeester, die vier bodens van de Generaliteit voor syn koets gehad heeft na oud gebruyk, beneevens nog twee postillons van de Generaliteit te paard vooruyt om den weg te baanen.

Bovendien gaan sooveel Generaliteitsbodens aan weersyden van de staatscarosse als konnen overschieten.

Het Nederlandsch Jaarboek 1753, i geeft op pp. 369vv een volledig overzicht van de stoet: ‘1. Twee Staten postillons. 2. Vier Staten boden. 3. De heer Ockerse, hofmeester van staet, prachtiglyk gekleed en gezeten in een fraeie koetse met vier paerden bespannen, gaende nevens dezelve twee van deszelfs livereibedienden in de groote monteringe. 4. De Switzer4) Zyner Excellentie te paerd, zynde de zadel en chabrak van rood fluweel, rykelyk met gouden passementen en franjen bezet, en deszelfs kleed en bandelier van eene groene koleur, zoodanig met zilveren kanten belegd, dat men naeuwlyks de stof kon onderkennen. 5. Twee loopers in groen damast, rykelijk met zilver gestoffeerd, gekleed en geborduurde mutsen op 't hoofd hebbende. 6. Twaelf liverei-bedienden, allen in 't groen, kostelyk met zilver omboord5). 7. De hofmeester van den ambassadeur in een met gouden kanten bezet scharlaken kleed, te paerd, zynde het chabrak en zadel van rood fluweel met goud. 8. Veertien zoo officieren als kamerdienaers, allen te paerd en gekleed in karmozyn laken met zilver en zeer kostbare vesten; zynde de chabrakken van groen met zilver; hebbende twee van de kamerdienaren de mantelrokken van Zyne Excellentie, die met zilveren passementen belegd waren, voor op hunne paerden. 9. Vier hand-paerden met ryke dekkleeden, waerop de wapens Zyner Excellentie6) in het goud geborduurd stonden; wordende door een gelyk getal stalknechten, in de groote monteeringen gekleed,
geleid. 10. De stalmeester te paerd, omtrent op dezelfde wyze als de hofmeester, hierboven gemeld. 11. Twee pagies te paerd in groen fluweel met zilver belegd, dragende nestelingen van carmozynen koleur met zilver geborduurd. 12. De koets van staet, zynde met zes paerden bespannen, waerin Zyne Excellentie en tegens hem over de voorn. heeren gedeputeerden uit de Staten Generael1). 13. De lyfkoets Zyner Excellentie met zes paerden bespannen, ledig; zynde dezelve met zeven glazen voorzien en van binnen bekleed met carmozyn fluweel, rykelyk vercierd met gouden galonnen en kwasten. 14. De tweede koets Zyner Excellentie, mede met zes paerden bespannen, waarin gezeten waren de ridder de Bonac, de secretaris Zyner Excellentie2) en twee edellieden; zynde deze koets zeer fraei beschilderd en van binnen mede kostbaer gestoffeerd. 15. De derde koets van den ambassadeur, mede met zes paerden bespannen, waerin een sekretaris en edelman. 16. De vierde koets van den ambassadeur, mede met zes paerden bespannen, waerin deszelfs twee zonen en twee edellieden geplaetst waren. Hierachter volgden nog tien koetsen, allen met zes, vyfendertig met vier en negenendertig met twee paerden bespannen’3).

Aan het Sieke, daar wy om halff ses kwamen, stelde de plaatsmajor van Nusler4) sig te paard aan het hoofd van den treyn om deselve door de Waagestraaten, Veenestraat, Hoogstraat, de Plaats5), Kneuterdyk, midden door het Voorhout6), de Lange Houtstraat, om de Oost, Zuyd en Westkant van het Pleyn heenen te geleyden voor het huys van Prins Maurits7), daar hy affsteeg voor de poort en binnentrad om plaats te maken voor het inkomen van den heer ambassadeur en doen vertrok.

‘Niemant geheugt zoo te Delft als aen de Hoornbrugge, langs den geheelen weg en hier in Den Hage ooit zooveel aenschouwers als op dezen dag by den anderen gezien te hebben. Echter is door de goede schikkingen1) de minste verwarring noch ongeluk zelfs voorgevallen’ (Ned. Jbk. 373).

Den hoffmeester van den staat stapte inmiddels voor de bassecour2) uyt syne koets, die weg reed, en wagte Syn Excellentie binnen aan de stoep, dewelke met de caros van staat alleenig 〈om de kleynte van de bassecour〉 opreed en eerst uytstapte; ging meede eerst in huys, wordende geleyd door syn stalmeester, die te paard agter de bediendens van den ambassadeur was gereeden, den portier vooraan.

‘---latende zich de Staten trompetters en paukers, die op het Huis van Prins Maurits geplaetst waren, by de aennadering des treins lustig hooren, terwyl weder door een' heer van het gevolg Zyner Excellentie eenig geld onder 't volk gestrooid werd’ (Ned. Jbk. 371).

Den hoffmeester van den staat gaat by het uyt off intreeden van den ambassadeur altoos voor Syn Excellentie heenen en wees hem alsdoen de antichambre en sale d'audience aan, die sooals alle de overige vertrecken van 't huys op de deur door een billiet gemarqueert waren.

De heeren gedeputeerden, die den ambassadeur aan de Hoornbrug hadden weesen affhalen, namen na een kort verblyff hun affscheid om aan agt heeren gedeputeerden, benoemt om den ambassadeur te verwelkomen en complimenteeren3), dewelke in de vergadercamer van Haar Hoog Mogende byeen waaren, kennis van desselfs arrivement te geeven, genietende de twee heeren alsdoen den voorrang en wordende door den ambassadeur tot aan de koets uytgeleyd, die Hun Edeles ook sag vertrecken4).

Ondertussen hield den hoffmeester, sooals in 't vervolg, sig stipt by den persoon van den ambassadeur met de heeren van het gevolg, die in de koetsen hadden gereeden en by het in huys gaan van den ambassadeur meede waren binnen gevolgt agter de twee gedeputeerden.

Kort na het vertreck van de twee eerste kwaamen de agt heeren gedeputeerden uyt Haar Hoog Mogende1) ten eynde voorsz. in vier carossen met twee paarden2), twee en twee tot in de bassecour en wierden door den ambassadeur met desselfs suite aan het portier ontfangen en genoten den voorrang in het komen en retourneeren door de antichambre in de audientiecamer3), alwaar aan het hoogereynde4) over de glasen agt blauwe armstoelen waren geset voor Haar Edeles en een roode voor den ambassadeur met de rug na de schoorsteen5), dog deese mogt eender als de anderen syn geweest en was by abuys van de bediendens soo geschied, waarom men het ongemerkt liet blyven.

Vermits het reets seeven uuren was, bleeven gemelde agt heeren alle om den ambassadeur geselschap te houden en met Syne Excellentie te soupeeren6), aan welke tafel, die voor twintig persoonen was gedekt, den hoffmeester van den staat beneevens de suite van den ambassadeur ook aten, gelyk sulks alle de dagen van het defroyement is geobserveert.

Men had volgens ordre van den hoffmeester om halff tien aangerecht, dog het was meer dan halff elff uuren eer men aan tafel ging, vermits de heeren gedeputeerden met den ambassadeur niet eens konden worden over de conditien7) van distinctie, die men soude drinken, dewyl men van de zyde des ambassa-

deurs de gesondheid van den stadhouder niet wilde drinken na die van den coning1).

Dog eyndelyk wierd besloten, dat de heeren gedeputeerden de gesontheid van den coning souden instellen; daarna sou den ambassadeur instellen en drinken a la prosperité du gouvernement present en dan weeder de heeren gedeputeerden de gesontheid van den heer dauphin. Welke drie conditien met een wynig intermissie staande door alle de presente aan de tafel wierden gedronken, sonder dat men alle de dagen meer conditien van ceremonie heeft voorgebragt, als dat den heer ambassadeur den laasten middag van het defroyement seer gratieus instelde a l'union perpetuelle des deux nations2).

Op dit eerste en eenigste soupé - want den ambassadeur heeft niet goedgevonden meer aldaar te soupeeren, schoon Syn Excellentie seeven maaltyden in de vier dagen syn gedestineert, buyten het soogenaamde dejeuné te Delft1) - heeft den ambassadeur in 't midden van de tafel in de groote beneedenzaal geseeten en verder alle middagen. De heeren gedeputeerden, soo die hem aan de Hoornbrug als in den Hage hadden verwelkomt, aan weersyden na de rang van hun provincie. Verder de heeren van het gevolg daar open plaats was en den hoffmeester van den staat vlak over den ambassadeur, alwaar hy syn plaats is blyven behouden om in staat te weesen de schotelen, die hy voor het grootste gedeelte alle entameerde, aan den ambassadeur te presenteeren en de honneurs van de tafel te doen, buyten het instellen van de conditien, die wynig en indifferent waren, drinkende een ieder wat hy wilde.

Des anderen daags den 1. Mey teegens de middag kwam den ambassadeur tydig terug voor de maaltyd, om de menschen te ontfangen, die Syn Excellentie kwamen complimenteeren2)

en die door den hoffmeester aan Syn Excellentie wierden gepresenteert, die ook sorg droeg, dat derselver naamen aan de voordeur door de sergeanten van ordonnantie wierden gevraagt en opgeschreeven om den ambassadeur in staat te stellen van syn contravisites te konnen doen, die hij egter niet off heel defectueus heeft gedaan1).

De agt heeren gedeputeerden kwamen geduurende de drie dagen ook teegens den middag wederom om den ambassadeur by de maaltyd en het verdere van den dag geselschap te houden, ten minsten waren er twee2).

Den 2. Mey en alle middag was in de groote beneedenzaal3) een tafel van in de dertig menschen gedekt, sooveel de caamer toeliet, uyt tinne schotels en borden bedient, aan dewelke men, buyten den ambassadeur, syn suite, de agt heeren gedeputeerden en den hoffmeester, noodigde de leeden uyt Haar Hoog Mogende ordinaire en extraordinaire, daar de ridderschap en Gecommitteerde Raden van Holland onder worden begreepen; verder de leeden van den Raad van Staate, der Generaliteits Reekenkamer, alle benevens desselfs hooge ministers4).

Soo er in 't laast nog plaats over is, vraagt men ook wel generaals off de heeren commisen van de Generaliteits Finantie off andere, die den ambassadeur verkiest, dog geen buytenlandse hier resideerende ministers om de difficulteit van ceremonie te eviteeren.

Den hoffmeester formeert de lyst van de te noodene gasten, dat syn bestel is en waartoe hy de boodens van de Generaliteit employeert en hun s'avonds lysten geeft om teegens s' anderen

daags te nooden, totdat de tafel beset is; het geschied op naam van den ambassadeur met een gedrukt billiet.

Na de maaltyd komt men weer in de audientiezaal om koffy te neemen of een partytie te maken, totdat den ambassadeur weggaat.

Boven in het huys syn drie tafels geweest, als een voor de officieren van het huys van den ambassadeur, een voor de pages en hun gouverneur1), den laatsten dag een voor de camerbewaarders van Haar Hoog Mogende, die van den Raad van State, de Generaliteits Reekenkamer, Gecommitteerde Raden van Holland en de Generaliteits Finantie alle tesamen, dewelke op naam van den hoffmeester van den staat versogt worden.

De overige bovenvertrecken wierden gebruyckt door den aanneemer en den confiturier, die ook beneeden elk een camer hadden aan de linkerhand van het huys.

Den hoffmeester van den staat had volgens oud gebruyk het West cabinet boven voor sig particulier behouden2).

Voorts had den ambassadeur voor een slaapkamer bedankt3).

De bodens en domesticquen, soo van den ambassadeur als van den hoffmeester en andere heeren, aten by beurten in de offices4), alsmeede de trompetters en militie in het voorhuys5).

Daar was maar eene groote tafel en geen table de marechal, dewijl men begreep, dat geen heer van fatsoen off distinctie aan deselve sou begeeren te eeten; derhalven stond de bovenzaal leedig6).

In de groote zaal dan beneeden was voor de schoorsteen aan het Westen7) een balustrade, van ouds daartoe gemaakt, geset, waarbinnen op een opgeslage theater bouteilles, glasen, bocalen, soucoupes, lampet en verder drinkgereedschap was geplaatst; meede een kleynder buffet tegens de deur van de griffiecamer des

hoogen krygsraad1); by ieder van dewelke iemand tot keldermeester was geplaatst2).

Benoist den aannemer van het defroyement3) heeft twee vertrouwde statebodens in de kelder gesloten om de benodigde wynen aff te geeven4).

Nog was er een tafeltje bezyden de deur, waarmeede men uyt de audientiecamer1) in de groote zaal kwam, om messen, leepels, vorken en borden in voorraad te hebben, wordende het vuyle tin en silver telkens in het beneeden West cabinet5) en verder na de offices gebracht om affgewassen te worden.

Tussen de camers, by den trap ter regterzyde6) stonden waterpotten.

Over de maaltyden wierd van tyd tot tyd het trompetten en paukgeschal gehoort, die in het voorhuys geplaatst waren, en na het dessert ging men weeder in de audientiezaal om coffy te neemen, waarop den ambassadeur niet lange daarna vertrok, sonder weeder te komen om te soupeeren, gelyk dan verder s'avonds geen tafel op het huys van defroyement wierd aangerecht off aldaar gegeeten7).

Den laasten dag van het defroyement 3 Mey heeft den ambassadeur syne publique audientie om twaalff uuren 's middags by Haar Hoog Mogende gehad8), waarom Syn Excellentie sig tydig9) aan het huys van Prins Maurits liet vinden. Alle de koetsen van Syn Excellentie, ieder wederom met ses paarden bespannen, rangeerden sig doen op hun gemak en by schicking in de bassecour.

Ik maakte om elff uuren daar te weesen en de heeren Van Borssele en d'Ablaing, gedeputeerden uyt Haar Hoog Mogende10), kwamen Syn Excellentie met de carosse van staat aff-

halen1), die wederom met ses paarden was bespannen en meede binnen de bassecour kwam.

Haar Edeles kreegen wederom de hogerhand en wierden door den ambassadeur alsvooren aan de koets ontfangen2).

Men geeft kortelyk te kennen, dat men Syne Excellentie ten dien eynde aff komt haalen, wanneer Syn Excellentie den voorrang neemt en de hoogste plaats in de koets3).

Men reed met den selfden treyn na de audientie als by de intreede4), met die verandering nogtans, dat de koets van den hoffmeester van den staat maar met twee paarden is bespannen geweest 〈na de aanteekening van den hoffmeester Mortagne5)〉, die ik buyten de bassecour tegen de overzyde van de straat posteerde6).

Den stalmeester van den ambassadeur had versogt by den hoffmeester te mogen sitten aan de linkerhand, die anders sou hebben te voet moeten gaan, gelyk al de huisofficieren van Syn Excellentie deeden, die by de intreede hadden te paard geseeten7).

Dit laatste is, volgens het Corps Diplomatique des Ceremonies8) wel meer aan iemand uyt de voornaamste van de suite van een ambassadeur gepractiseert, dog staat volkomen aan de wil van den hoffmeester van den staat9).

Men reed van het logement de West, Zuyd en Oostzyde van het Pleyn om, door de Lange Houtstraat, midden door het Voorhout, schoon voorgaande ambassadeurs buyten om het Voorhout hebben gereeden1), over de Kneuterdyk, de Plaats, - schoon andere altoos door de Gevangepoort, het Buytenhoff en om de Hoffcingel hebben gereeden, dog deesen heeft niet anders begeert, gelyk ook in den beginne pretendeerde door de Stadhouderspoort te passeeren, dog men heeft Syn Excellencie doen begrypen, dat deselve als een deur van des stadhouders huys wierd geconsidereert2) - door de Hoogstraat, Veenestraat, Spuystraat, Hoffstraat, door de Zuydpoort off soogenaamde Ambassadeurs-poort op het Binnenhoff3) 〈daar de militie4) gerengeert stond en het geweer presenteerden, salueerende de officieren met het vendel en de spontons5), wordende ook de marsch geslagen: dit wierd by de terugkomst uyt de audientie meede geobserveert〉6) voor de trappen van

de Groote Zaal ten Zuyden, beneeden dewelke de plaatsmajor Nusler met twee ordonnantie sergeanten stond om den weg na de vergadercamer van Haar Hoog Mogende door de Groote Zaal, de gallerij en de Trevescamer te baanen1).

Al het militair bestel2) werd door den plaatsmajoor op hooge ordre gedirigeert3).

De livreybediendens van den ambassadeur hadden sig ondertussen in het groot portaal by de vergadercaamer van Haar Hoog Mogende4) in twee reyen gerengeert5) en de officieren in de Trevescamer6).

By het uytstappen der koetsen devanceerde den hoffmeester van den staat den heer ambassadeur, die tussen de twee heeren gedeputeerden ging; de heeren van de suite volgden.

Na men over de Groote Zaal7), de gallery, het groot portaal8) door de Trevescamer in de vergadercamer van Haar Hoog Mogende was geavanceert9), wees den hoffmeester van den

staat de fauteuil den heere ambassadeur aan, die door de camerbewaarders van Haar Hoog Mogende wierd aangeschoven1), houdende den hoffmeester sig gedurende deese ceremonie van audientie agter de stoel van den ambassadeur, gelyk meede de heeren van desselfs suite. Maar de heeren gedeputeerden hadden hare sitplaats aan weerzyden van den ambassadeur genoomen, aan de tafel van Haar Hoog Mogende2).

Nadat den ambassadeur de vergadering had gesalueert3), dekten en plaatsten sig alle de leeden4) en Syn Excellencie leeverde desselfs brieff van credentie5) over, dewelke door den heer griffier6) van Haar Hoog Mogende overluyd synde geleesen7), deed den ambassadeur de volgende aanspraak

 

Fiat insertio8).

 

Soo dikwils de naam van den coning ofte van Haar Hoog Mogende wierd genoemt, wierden de hoeden affgenoomen9)

en na het uyteynde van de aanspraak wierd deselve door den heere praesideerende1) in naam van Haar Hoog Mogende op deese wyze beantwoord2)

 

Fiat insertio3).

 

Na dit verrigte wierd den ambassadeur op deselfde wys teruggeleyd na de trappen van de Groote Zaal, wanneer hy aan de Noordzyde van den trap in de caros van staat (die was blyven wagten) stapte, staande die van den hoffmeester voor de vergadercamer van Haar Hoog Mogende om spatie tussen beiden voor de bediendens van den ambassadeur te laten.

Men reed voorby de vergadercamer van Haar Hoog Mogende4) en het Huys van Prins Mauritz, de West, Zuyd en Oostzyde van het Pleyn, de Lange Houtstraat, midden door het Voorhout, de Kneuterdyk, de Lange en Korte Vyverberg tot op het huys van defroyement5).

De heeren gedeputeerden bragten den ambassadeur op de hogerhand na binnen, dog naamen immediaat affscheid, wanneer Hun Edeles wederom den voorrang kreegen tot aan den koets van staat6), waarmeede sy direct naa de vergadering reden om van het verrigte rapport te doen7).

Deesen middag is den ambassadeur weeder en voor de laatste reys magnificq op het Huys van Prins Maurits ter maaltyd onthaeld1) en is den ambassadeur namiddags na syn hôtel geretourneert, waarmeede deese ceremonie een eynde nam.

Des anderen daags den 4. Mey heeft den hoffmeester van den staat een visite by den heer ambassadeur weesen affleggen om Syn Excellentie te bedanken voor de eer van hoogstdesselfs geselschap en te versoeken dat syne gehoudene conduites geliefde te aggreëeren2).

Den ambassadeur heeft hem onder polite betuyging van voldaan te weesen present gedaan van een groen fluweele met goud geborduurde speelbeurs, waarin sesenseventig goude ducaten beneevens vyfftig silvere speeljettons met het wapen van Syn Excellentie, welke speelbeurs ter tafel van Haar Hoog Mogende gebragt synde hebben hoogstdeselve goedgevonden, dat de beurs aan den hoffmeester sou verblyven en is de specie door den agent en hoffmeester als na ouder gewoonte gepartageert geworden3).

Bovendien hebben Haar Hoog Mogende den hoffmeester gratieuselijk gepermitteert om driehondert guldens te mogen declareeren voor vacatien, boode en koetsgelden soo in als buyten den Hage gedurende deese omstandigheid4).

Den ambassadeur heeft op den 5 Mey daaraanvolgende een seer pragtige maaltyd gegeven aan de leeden van Haar Hoog Mogende1) en andere persoonen van distinctie, daar den hoffmeester van den staat meede is bygenoodigt geworden, schoon niet op de lyste van Haar Hoog Mogende2) word gebragt omdat geen lid van de vergadering is3).

Alsmeede heeft de ambassadrice op den 7. dito een soupé en bal gegeeven, daar den hoffmeester insgelyks is op geinviteert geworden. Waarmeede deese saak syn beslag heeft gehad4).

II

De lijst van de coetse die sulle diene tot de inhaalinge van de heer ambassadeur1).

 

Coetse met ses paarde van de heere

Roon, presiedent, coes van staat Willem graaf Bentinck, heer van Rhoon, gedeputeerde ter S.G. voor Holland, president van de week (Ned. Jbk. 1753, i, 375, 378v); de aantekening ‘coes van staat’ betekent vermoedelijk, dat zijn koetsier de karos van staat rijdt.
Pieck van Zoele Willem Hendrik Pieck, heer van Brakel, ter Does, Enspiek, Zoelen en Aldenhage, gedeputeerde ter S.G. voor Gelderland (Hbk. 1753, 94; N.N.B.W.).
Brandsenburg Walraven Robbert van Heeckeren, heer van Barlham en Brandsenburg, gedeputeerde ter S.G. voor Gelderland (N.N.B.W.).
Hogendorp Mr. Gijsbert Carel, graaf van Hogendorp, burgemeester van Wageningen, gedeputeerde ter S.G. voor Gelderland (Res. S.G. 7 Dec. 1751, gedr., R.A. Groningen; Scheffer-Obreen 30). Niet op de lijst van karossen voor de ophaling ter eerste audientie.

Van der Duyn Adam Adriaan van der Duyn, vrijheer van 's Gravenmoer, president van de ridderschap, lid van Gecommitteerde Raden van Holland (Hbk. 1753, 7).
Borssele Johan, baron van Borsselen, gedeputeerde ter S.G. voor Zeeland (Hbk. 1753, 96).
Giesenburg Daniel d'Ablaing, vrijheer van Giessenburg, gedeputeerde ter S.G. voor Utrecht (Hbk. 1753, 97).
Verelst Dirk Hubert Verelst, lid van de Raad van State voor Zeeland (Hbk. 1754, 104).
La Leck Hendrik Carel, graaf van Nassau la Lecq, heer van Beverweert, lid van de Generaliteits-Rekenkamer (Hbk. 1753, 114).
Bieland Louis Bieland, procureur-generaal van de Hoge Raad, of Albrecht Otto Roeleman Frederik, graaf van Bylandt, of een der hoge officieren uit dezelfde grafelijke familie: bv. Frederik Christoffel Willem Lodewijk, kolonel van het regiment van Lindman?
Gravinne van Adlone Louisa Isabella Hermelina van Wassenaer, weduwe van Frederik Willem, baron van Rheede-Ginckel, vierde graaf van Athlone (N.N.B.W.).

Coetse met vier paarde van de heere

Lynde van Resse Jasper Hendrik, baron van Lynden, heer van

  Ressen, gedeputeerde ter S.G. voor Gelderland (Hbk. 1753, 94).
Roderlo Mr. Assuerus, baron van Heeckeren, heer van Roderlo, gedeputeerde ter S.G. voor Gelderland, sinds 1 Mei 1753 echter lid van de Raad van State (Res. S.G. 1 Mei 1753, gedr. Gem. Arch. Groningen; Hbk. 1753, 104).
Vlaardingerwout Mr. Maarten Vlaardingerwoud, gedeputeerde ter S.G. voor Gelderland (Res. S.G. 1 Mei 1750, gedr., R.A. Groningen), sinds 1 Mei 1753 echter lid van de Generaliteits-Rekenkamer (Res. S.G. 1 Mei 1753, gedr., Gem. Arch. Groningen; Hbk. 1753, 114).
Reepmaker Mr. Adriaan Reepmaker, heer van Strevelshoek, enz., gedeputeerde ter S.G. voor Holland (Hbk. 1753, 96; N.N.B.W.).
De Raad Mr. Dirk de Raet, lid van Gecommitteerde Raden van Holland (Hbk. 1753, 13, 125).
Stijn Pieter Steyn, raadpensionaris van Holland.
Buteux Mr. Pieter Buteux, gedeputeerde ter S.G. voor Zeeland (Hbk. 1753, 96).
Van Hoorn Hendrik van Hoorn, gedeputeerde ter S.G. voor Zeeland (Hbk. 1753, 96).
Berghsma Mr. Adrianus Bergsma, gedeputeerde ter S.G. voor Friesland (Hbk. 1754, 97).
Patras Anthony Patras, extraordinaris gedeputeerde ter S.G. voor Friesland (Res. S.G. 15 Mei 1752, gedr., R.A. Groningen; N.N.B.W.; Jbk. Die Haghe 1957, 34vv.).
Griffier Fagel Mr. Hendrik Fagel de Oude, sinds 1744 griffier der Staten-Generaal.
Agent Beymont Mr. Jacob van Byemont, agent van de Staten-Generaal (Hbk. 1753, 98).
Blockland Gerard Beelaerts, vrijheer van Blokland, raadsheer in de Raad van State voor Friesland (Hbk. 1753, 104).
Scheyderuyt Mr. Pieter Scheyderuit, raadsheer in de Raad van State voor Zeeland (Hbk. 1753, 104).
Pessers Jan Pesters, raadsheer in de Raad van State voor Utrecht (Hbk. 1753, 105).
Van Ydickinga Antony Adriaan van Iddekinge, raadsheer in de Raad van State voor Stad en Lande (Hbk. 1753, 105).
De la Bassecoer Op de lijst van de karossen voor de eerste audientie aangeduid als tresorier: hij is dus Mr. Jan de la Bassecour, thesaurier-generaal van de Unie (Hbk. 1753, 105).
Hogendorp ontfanger Mr. Johan François, graaf van Hogendorp, ontvanger-generaal der Unie (Hbk. 1753, 105; Scheffer-Obreen 29v).
Buys sekretaris Mr. Abraham Buys, secretaris van de Raad van State (Hbk. 1753, 115).

Boey sekretaris Mr. Cornelis Boey, secretaris van de Staten van Holland (Hbk. 1753, 10), of Mr. Thimon Boey, secretaris van het Hof van Holland (Hbk. 1753, 31); verm. de eerste: zie p. 113.
Van Wesel Mr. Anthoni van Wezele, landsadvocaat van Hare Hoog Mogenden (Hbk. 1753, 107).
Merens Mr. Dirk Merens, advocaat voor de respectieve hoven van justitie (Hbk. 1753, 42)?
Schuylenburg Admiraliteyt Cornelis van Schuylenburg, pensionaris van Zierikzee, vanwege Zeeland gecommitteerd ter Admiraliteit van het Noorderkwartier (J.B. Rietstap, Wapenboek van de Nederlandsche adel II, 151).
Van der Goes presiedent Mr. Frank van der Goes, eerste presiderende raad van de Raad van Brabant en stadhouder van de lenen (Hbk. 1753, 119).
De Willem Raasheer Mr. David le Leu de Wilhem, raadsheer in de Raad van Brabant (Hbk. 1753, 119).
Hoeufft Mr. Pompejus Hoeufft, raadsheer in de Raad van Brabant (Hbk. 1753, 119; N.N.B.W.).
Van Valkenburg Mr. Mattheus Willem van Valkenburg, lid van de Provinciale Rekenkamer van Holland (Hbk. 1753, 24)?
Van Hees af late segge Mr. Hendrik van Hees, president van de Hoge Raad (Hbk. 1753, 26).
Alewijn af late segge Mr. Abraham Alewijn, raadsheer in de Hoge Raad (Hbk. 1753, 26).
Van Beaufort Pieter Benjamin de Beaufort, raad van H.K.H. de prinses-douairière gouvernante (Hbk. 1753, 51)?
Bicker van Swiete Mr. Gerard Bicker van Swieten (1687-7 Dec. 1753), oud-lid van Gecommitteerde Raden van Holland (Elias II, 705v).
Dierquens burgermeester Mr. Johan Dierquens, in 1753 schepen van 's Gravenhage. oud-burgemeester (Hbk. 1753, 57). Niet op de lijst voor de ophaling ter eerste audientie.
Schuylenburg int Voorhout Cornelis van Schuylenburg, (Gem. Arch. van 's Gravenhage, Arch. v.d. Soc. van 's Gravenhage nr. 241, f. 135)?
De Willem int Voorhout Mr. Coenraad le Leu de Wilhem, raadsheer in het Hof van Holland (Jbk. Die Haghe 1956, 38); Ned. Leeuw 1906, 135).
Villegars George de Villegas, luitenant-generaal van de infanterie, commanderende het 2e bataillon in het regiment van den hertog van Brunswijk (Off. bk. 1753). Niet op de lijst voor de ophaling ter eerste audientie.
Mevrou van Noortwijck afgesijt Theodora Odilia Doys, weduwe van Steven, baron van Noordwijk (N.N.B.W.). Niet op de lijst voor de ophaling ter eerste audientie.
Mevrou Repelaer Sara Repelaer, weduwe van Mr. Jan Bout,

  regentes van het Diaconie Oude Vrouwen en Kinderhuis te 's Gravenhage (Hbk. 1753, 79)? Niet op deze plaats op de lijst voor de ophaling ter eerste audientie, maar aan het slot (zie p. 114).
Mevrou van der Heym Weduwe van den raadpensionaris Van der Heim, regentes van het Diaconie Oude Vrouwen en Kinderhuis te 's Gravenhage (Hbk. 1753, 79).
De Veer Mr. Jan de Veer, heer van Callantsoog, advocaat voor de hoven van justitie (G.A. 's Gravenhage, Transportregisters).
Mevrou van Eck ?

Coetse met twee paarde van de heere

Nagel Jan Herman Sigismund van Nagel, heer van Ouden- en Nieuwen-Ampsen, gedeputeerde ter S.G. voor Gelderland (Hbk. 1753, 95). Niet op de lijst voor de ophaling ter eerste audientie.
Wassenaer Opdam ridder Unico Willem, graaf van Wassenaer, baanderheer tot Wassenaer, vrijheer van Obdam, voogd van Willem V, gedeputeerde van de ridderschap ter Staten van Holland (Hbk. 1754, 8).
Kersseboom Mr. Jeronimus Karsseboom, lid van Gecommitteerde Raden van Holland (Hbk. 1753, 12).
Baalde Mr. Pieter Baelde, lid van Gecommitteerde Raden van Holland (Hbk. 1753, 13).
Alstorphius Petrus Alstorphius raadsheer der stad Groningen, gedeputeerde ter S.G. voor Stad en Lande (R.A. Groningen, Regeeringsboek van Stad en Lande op 1752).
Lynde van Kantens A.A.B., baron van Lynden, heer van Kantens, gedeputeerde ter S.G. voor Stad en Lande (Ommelanden; Hbk. 1753, 98). Niet op de lijst voor de ophaling ter eerste audientie.
Van der Straate sekretaris Mr. Adriaan van der Straeten, secretaris der Staten van Holland (Hbk. 1753, 10).
Wybo viskaal van de Generaliteyt Mr. Jan Wybo, fiscaal van de Generaliteit en fiscaal en procureur-generaal van de Hoge Raad en het Hof van Holland (Hbk. 1753, 30, 106).
Eversdijck Mr. David van Eversdijk, klerk van de Raad van State (Hbk. 1753, 106) of mr. Gerard van Eversdijk, advocaat voor de respectieve hoven van justitie en schepen van 's Gravenhage (Hbk. 1753, 34, 58); vermoedelijk de eerste.
Persijn Mr. Gaspar Quirijn van Persijn, commies van de Generaliteits-Finantiekamer (Hbk. 1753, 113).

Cloterboke Mr. Casper Clotterboke, commies van den raadpensionaris (Hbk. 1753, 11).
Gerlacius raasheer Mr. Jan Herme Gerlacius, raadsheer in de Raad van Brabant (Hbk. 1753, 119).
Erpecum Mr. Willem van Erpecum, landsadvocaat van H.H.M. en advocaat-fiscaal en procureurgeneraal van de Raad van Brabant (Hbk. 1753, 102, 120).
Zuyle van Nieuvelt Arnold van Zuylen van Nijevelt, generaalmajoor van de cavalerie (Adelsarch. IV, 286 v)?
Geerling af late segge Mr. Cornelis Gerlings, griffier van de Hoge Raad (Hbk. 1753, 27) of Willem Gerlings, raad en rentmeester-generaal van de gewezen kamer van rekening der graaflijkheidsdomeinen van Holland (Hbk. 1753, 46)? Niet op de lijst voor de ophaling ter eerste audientie.
Van Hoey Mr. Abraham Casper van Hoey, advocaat voor de respectieve hoven van justitie (Hbk. 1753, 35), of mr. Abraham van Hoey, rekenmeester van de gewezen kamer van rekening van de graaflijkheidsdomeinen van Holland (Hbk. 1753, 44) of Mr. Johan van Hoey, premier klerk van Holland (Hbk. 1753, 16). Om de plaats op de lijst vermoedelijk een van de beide laatsten.
Pilat Mr. Pieter Pilat, commissaris van het kleinzegel van Holland en rentmeester van de exploicten van het Hof van Holland (Hbk. 1753, 22, 31).
Reygersma Mr. Jacob Carel Reigersman, landsadvocaat van Holland (Hbk. 1753, 19) of mr. Jacob Reigersman, raad van H.K.H. de prinsesgouvernante (l.c. 51). Om zijn plaats bij den volgende vermoedelijk de laatste.
Boemer F. Boemer, raad van H.K.H. de prinses- gouvernante (Hbk. 1753, 51).
Pieterson Mr. Willem Anthony Pieterson, schepen van 's Gravenhage (Hbk. 1753, 57).
Heynenoort Otto Jan Willem, baron du Faget van Assendelft, vrijheer van Heyenoord (div. gegevens in G.A. 's Gravenhage).
Maasdam Jhr. Aernout Joost van der Duyn, heer van Maasdam, generaal-majoor, commandant van het regiment gardes dragonders en hoogheemraad van Delfland (Hbk. 1753, 127; Jbk. Die Haghe 1900, 31).
Hoogendorp Op de lijst voor de ophaling ter eerste audientie aangeduid als ‘ontfanger van Sas’. Is hij dezelfde als Johan François, graaf van Hogendorp, heer van Steenhuysen, ontvanger van de convoien en licenten te Vlissingen (vgl. Scheffer-Obreen 29)?

Dierckens secretaris Mr. Cornelis Dierquens, secretaris van 's Gravenhage (Hbk. 1753, 60).
Swenke vroedschap Thomas Schwencke, medicinae doctor et professor anatomiae, doctor voor de Raad van State, vroedschap van 's Gravenhage (Hbk. 1753, 58, 106).
Sluyske Pieter Sluysken, koopman?
Boey Mr. Thimon Boey, secretaris van het Hof van Holland (Hbk. 1753, 31) of mr. Cornelis Boey, secretaris van de Staten van Holland (l.c. 10). Om de plaats in de stoet, ver achter den anderen secretaris der Staten, Van der Straaten, vermoedelijk de eerste (zie ook p. 110).
Mevrou van Sommelsdijck Maria van Aerssen van Wernhout, weduwe van François van Aerssen, heer van Châtillon, Sommelsdijk, enz., vice-admiraal (N.N.B.W.i.v. Aerssen; Adelsarchief III, 173vv).
Mevrou De Raad Margaretha Rosiana Fagel, weduwe van Gualtherus de Raet raad en burgemeester van Rotterdam (Gen. Her. Bl. 1906, 93).
Mevrou Gaal Josina van Vredenburch, weduwe van Mr. Johan Gaal, raadsheer in de Raad van Brabant (div gegevens, G.A. 's Gravenhage).
Mevrou van Assendelft Anthonia van Steelant, weduwe van Danckert van Assendelft, advocaat en weesmeester, bezitter van ⅓ van het postmeesterschap op Amsterdam (N.N.B.W.i.v. Assendelft; Hbk. 1753, 56) of Adriana Christina van Hoey, weduwe van den Haagsen schepen en burgemeester Jacob van Assendelft, regentes van het Diaconie Oude Vrouwen en Kinderhuis (Hbk. 1753, 79; Jbk. Die Haghe 1907, 191).
De Bruine commies Johan Philip de Bruine, eerste commies ter griffie van H.H.M. (Hbk. 1753, 99).
Mevrou Witte van Schoote Johanna Aldegonda Diodati, weduwe van mr. Johan François Witte van Schooten, raad van justitie van Nederlands-Indië (G.A. 's Gravenhage, Arch. van de Soc. van 's Gravenhage no. 241, f. 161; J.C. van der Muelen, De registers der graven in de Kloosterkerk, 's Gravenhage 1887, p. 89).
Mevrou Rumph Louisa Alberta de Lith, weduwe van Carel Rumpf, diplomaat, tenslotte envoyé te Stockholm (N.N.B.W.i.v. Rumpf).
Mevrou Triegeland Margaretha Elisabeth de Geer, weduwe van Jacob Trigland, schepen en raad van Leiden (Jbk. Die Haghe 1945, 22).
Mevrou Cock Elisabeth Meiners, weduwe van Louis Cocq, generaal-majoor (Jbk. Die Haghe 1945, 58).
Juffrou Hop De door Elias (II, 741), zij het niet met name genoemde dochter van mr. Jacob, thesauriergeneraal van de Unie, en Isabella Hooft?

Juffrou Goens Op de lijst voor de ophaling der eerste audientie: Goes. Jkvr. Antonetta Goes, op 68-jarige leeftijd in 1755 te 's Gravenhage overleden (div. gegevens, G.A. 's Gravenhage)?

***

 

Op de lijst voor de ophaling ter eerste audientie komen aan het slot nog voor:

Mevrou Repelaer Zie boven pp. 110v, bij de karossen met vier paarden.
Mevrou Dierquens Anna Maria Roman, weduwe van Mr. Pieter Dierquens, baljuw en schout van 's Gravenhage (M.G. Wildeman, De ridderschap van Noord-Brabant, s.d. et. l., onder volgno. 19).
Comies Kuenis Mr. Mattheus Cunes, commies van de Generaliteits-Rekenkamer (Hbk. 1753, 115).
Rengers Lammert Schotto Rengers, heer van Farmsum, gedeputeerde ter S.G. voor Stad en Lande (Ommelanden; Hbk. 1753, 98) of Hans Willem Rengers, kolonel van de cavalerie en lid van de Hoge Krijgsraad (Hbk. 1753, 109). Vermoedelijk de laatste en wel om zijn plaats na den commies Cunes.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


editeurs