Bijdragen en Mededelingen van het Historisch Genootschap. Deel 72

[p. 1]

Bijdragen en Mededelingen

[p. 3]

Brieven uit de correspondentie van Pieter de la Court en zijn verwanten (1667-1683)
Met bijlagen (1657-1685)
uitgegeven door Dr. J.H. Kernkamp

Kort voor het uitbreken van de tweede Wereldoorlog verscheen in een Nederlands weekblad onder het hoofd Kleingoed der Historie een kort artikel over Pieter de la Court, dat begon en eindigde met het woord ‘mysterie’¹. Door de uitgave van 114 brieven, welke op de persoon en de entourage van De la Court betrekking hebben, toegelicht door een dertiental bijlagen, grotendeels lopende over de aanwas van het vermogen en zakenleven², is het waas van geheimzinnigheid voor een deel opgetrokken. Ook een recente studie van een onlangs aan de Amsterdamse Universiteit afgestudeerd historicus plaatst ‘de man op de achtergrond’ - Simenon c.s. beïnvloedt onze hedendaagse terminologie - van het Wittiaanse tijdperk in een helderder licht³. Dat neemt niet weg, dat ook nu nog deze hoekige figuur, met welke de buitenwereld in het algemeen weinig sympathiseerde, in sommige perioden van haar bestaan in nevelen gehuld is en zich aan onze gezichtskring onttrekt.

Ongetwijfeld moet De la Court zich af en toe eenzaam en miskend gevoeld hebben, teleurgesteld over het weinige begrip, dat de overheid voor zijn merendeels zeer progressieve economische denkbeelden, welke een sterk gericht staatkundig doel nastreven, getoond heeft. Toch kunnen we zijn geïsoleerdheid wel verklaren. Maar al te vaak ging hij tactloos te werk en joeg degenen, wier staatkunde hij in hoofdzaak voorstond,

1 Frank Gericke (ps. van D. Hoek), Het kleingoed der historie; Mysterie! (De Waag, 28 Maart 1940), blz. 154, 155.

2 Zie voor het eerste zestigtal brieven de Bijdragen en Mededelingen van het Historisch Genootschap, deel 70, 1956 (in het vervolg afgekort als B.M.H.G. 70), blz. 82-165.

3 Th. van Tijn, Pieter de la Court, zijn leven en zijn economische denkbeelden (Tijdschrift voor Geschiedenis, deel 69, 1956), blz. 304-370.

[p. 4]

met name De Witt, tegen zich in het harnas¹. Hij vormde als het ware het middelpunt van een kleine democratische factie onder de strijders voor de staten-heerschappij, welke in het bijzonder vertegenwoordigd was onder de textielreders (kooplieden-industriëlen) van Leiden, en als zodanig mogen we De la Court en zijn aanhang als een prae-liberale partij beschouwen².

De schrijver van het Welvaren van Leiden en het Interest van Holland, die bij tijd en wijle in Cartesiaanse kringen verkeerde, bovendien onder invloed stond van Thomas Hobbes en zich gaarne op cultureel gebied bewoog, staat in de officiële bescheiden in de eerste plaats te boek als ‘koopman’ en in de tweede plaats op industrieel gebied als ‘eigenaar’. Zonder nadere uitleg is deze combinatie van functies onbegrijpelijk. Het is de verdienste van de Amsterdamse historicus, de heer van Tijn, duidelijk uiteengezet te hebben, wat hieronder te verstaan valt. De la Court blijkt te behoren tot de kooplieden, die de pijlers waren, waarop de handwerken in de Leidse textielstad rustten. Hij was een der handelaars in Leidse stoffen op het buitenland, vanwaar dezen zo nodig weer halffabrikaten, in de vorm van garens, betrokken. Het hoofdaccent ligt dus op de handelsfunctie, maar daarnaast is er de niet te verwaarlozen industriële kant. Het is de reder, als ‘eigenaar’, bezitter van het product, van de waar, die in dit geval naar voren treedt, met een naar binnen gerichte activiteit in de Leidse textielwereld en wel als tegenpool van de loonindustrieel³.

Het bedrijf van Pieter de la Court de Oude (1593-1657), - die stellig niet als arme slokker of ‘hoere waerts soon’, zoals de vreemdelingenhaters uit afgunst op de snelle bestijging van de maatschappelijke ladder verkondigden, de Leidse veste had betreden bij zijn komst uit de Zuidelijke Nederlanden, - kenmerkte zich op den duur door een vertikale concentratie in de greinnering, welke nog sterker werd door gevoerd in de lakennering, waarop de zoons Jan en Pieter zich vooral toelegden. Vooral, want ook zij waren geen onbekenden in de greinnering⁴. Het betreft hier dus tevens een horizontale combinatie.

1 J.H. Kernkamp, De ‘Aanwijsing’ op de lijst van verboden boeken (Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde 7e R., 6, 1935), blz. 107.

2 Th. van Tijn, a.w., blz. 329. Betrekkingen met Comenius komen naar voren in G.A. Leiden, Bescheiden De la Court, nr 14.

3 Idem, blz. 340.

4 Idem, blz. 315.

[p. 5]

Voorts blijkt uit de inventaris, die behoort bij de huwelijkse voorwaarden (bijlage IV C), dat de firma Jan en Pieter de la Court meer pijlen op haar boog had en zich ook met de ‘zuivere’ handel ophield.

In hoofdzaak negociant wordt De la Court, als hij, enige jaren na de dood van zijn broeder Jan, in 1665 zijn lakenbereidersgereedschappen verkoopt en naar Amsterdam verhuist, waar hij zich dan steeds nauwer verbindt met het handelshuis van zijn zwagers Van der Voort. Verwisselt hij dus het ‘Keyserhof op het Steenschuyr’ te Leiden met een woning op de Keizersgracht, naast het verblijf van burgemeester Witsen, in 1668 verhuist hij wederom, nu naar de Spinhuissteeg, in de buurt van het Prinsenhof, dicht bij de Oudezijds Voorburgwal (Fluwelen Burgwal) gelegen, waar zijn beide zwagers Van der Voort in het huis ‘met de witte gevel’ tussen de Agnietenstraat en het Herenlogement ‘bij de Sleutelbrugge’ wonen. Na zijn uitwijking in 1672 naar Antwerpen vestigt Pieter de la Court zich in 1673, teruggekomen uit zijn ballingschap, ten huize van de Van der Voorts, waar hij vertoeft tot aan zijn dood¹.

Het is de Amsterdamse periode, die dit tweede gedeelte van de briefwisseling weergeeft, aangevuld met bijlagen, welke tevens nog belangrijke gegevens voor de Leidse tijd bevatten. In de literatuur leest men meestal over Pieter de la Court ‘van Leiden’. Toch kan ook Amsterdam rechtmatige aanspraak op hem doen gelden, en daarom is het misschien ook wel te verdedigen, dat het ene gedeelte van zijn papieren, waaruit geput is, in het Gemeente-archief van Amsterdam en het andere part in de zusterinstelling te Leiden berust. Dank zij de welwillendheid van de beide archivarissen en de steun van hun wetenschappelijke staven is deze publicatie mede tot stand gekomen.

De samenstelling van de brieven over de jaren 1667-1683 is van heterogener aard, wat de correspondenten betreft dan de in de Bijdragen en Mededelingen deel 70 afgedrukte collectie brieven over de jaren 1661-1666. Daar de families De la Court en Van der Voort sinds 1665 beide in Amsterdam wonen, gaan er alleen nog maar epistels heen en weer, als de buitenverblijven te Breukelen en Zoeterwoude tijdelijk in gebruik zijn

1 Zie ook brief 53, noot 2, blz. 158 (B.M.H.G. 70).

[p. 6]

genomen. Broeder Jacob, die als greinreder nog in Leiden gevestigd is en zuster Johanna lichten Pieter over Leidse aangelegenheden in. Ook nicht Hester de la Court, schoonzuster Cornelia Tollenaer en neef Johan Ripperdsz. van Groenendijck onderhouden de Leidse contacten, welke zuiver zakelijk worden bij de briefschrijvers Lambert Imbregt, David van Royen, de lakendrapier Verhagen, Justus Ghijs en Albert Schouten, de verver, die Latijn en Grieks leert op zijn oude dag. Over protectie gaan de brieven van Jacob Vaillant en Lambert de Chastelain. In de brieven van neef Nicolaas de la Court vormt de Westindische negotie een nieuw element in het leven van De la Court, die reeds uitgebreide relaties gekweekt heeft met de landen aan de Middellandse Zee, Duitsland, Zwitserland, Frankrijk, Engeland en het Oostzeegebied, waarvan de huwelijkse voorwaarden van 1661 en de merkwaardige brief van Cornelis Cruyt uit Danzig getuigen. De briefjes van Johan de Wit en zijn vrouw Catharina van Beaumont zijn opgenomen wegens de banden, welke De la Court via zijn vrouw met het Dordtse regentenpatriciaat verbinden. Met de familie van zijn eerste vrouw is Pieter steeds op bijzonder goede voet gebleven. Door bemiddeling van zijn zwager, burgemeester Eleman tracht De la Court zelfs de Leidse textielbelangen in den vreemde te behartigen, als deze in het gedrang dreigen te komen. De jonge Eleman brengt, als zijn vader gestorven is, schriftelijk verslag uit over zijn reisbelevenissen in Engeland en Frankrijk aan ‘voogd’ Pieter de la Court.

Groot is opnieuw de verscheidenheid van zaken, waarmee de briefschrijvers zich bezighouden. Lakens, garens, granen, kruit, brandewijn, touw, muskusblazen, wissels, beleggingen, los- en lijfrenten, obligaties, tontines, monetaire kwesties, waterschapsbelangen, turfwinning, arbeidsproblemen, het kweken van relaties, protectie, nieuwe publicaties (‘Aanwijsing’ e.a.), politiek, leveranties van boeken, benoemingen aan de Universiteit van Leiden, contacten met de overheid (Eleman, Van Leeuwen, Uytenhage de Myst), het verhuren van huizen en land, tuinarchitectuur¹, genealogie², boter, honing, gember,

1 De belangstelling van Pieter de la Court voor tuinen, parken en buitenverblijven is in versterkte mate terug te vinden bij zijn zoon Pieter de la Court van der Voort, die twee jaar voor zijn dood, in 1737, een boek uitgaf, waarin hij zijn ervaringen op het gebied van tuinarchitectuur wereldkundig maakte. Het boek droeg de weidse titel: ‘Byzondere aenmerkingen over het aanleggen van pragtige en gemeene landhuizen, lusthoven, plantagiën en aenklevende cieraden, alles in den tijd van vijftig jaren ondervonden, aengeteekent, omstandig beschreven’ - dit laatste deed zijn vader ook - ‘en met daer toe benodigde platen opgeheldert’ (Leiden 1737). Onder de titels ‘Anmuthigkeiten des Landlebens’ en ‘Les agréments de la campagne’ verscheen hetzelfde werk later in het Duits en in het Frans (L.A. Driessen, Pieter de la Court van der Voort, millionnair en dilettant-tuinarchitect 1664-1739 in het Leidsch Jaarboekje 37, 1945).

2 Zie voor de stambomen van de families Stockmans, Van der Voort en De la Court I.H. van Eeghen, Inventaris van het familiearchief Backer (Amsterdam 1954), blz. 92, 99, 100 en J.H. Kernkamp, Twee ‘niet ter drukpersse bereide’ geschriften van Pieter de la Court (B.M.H.G. 56), blz. 158, noot 2.

[p. 7]

wieg- en stoelbekleding, ziekte, was- en lijfgoed passeren in bonte mengeling de revue. De bijlagen handelen over de mogelijkheid van retorsie ten aanzien van de Engelse scheepvaartwetten, oorlogs- en levensmiddelenleveranties, beschermingsmaatregelen wegens oorlogsgevaar, huwelijkse voorwaarden met inventarissen, die een inzicht over de particuliere financiën en handel verschaffen, testamentaire beschikkingen inzake verdeling van goederen, effecten en partenrederijen.

De brieven 62, 63, 69, 71 en 83 berusten onder nr 465 in de Backer-collectie, ondergebracht in het Gemeente-Archief te Amsterdam; in hetzelfde familie-archief zijn onder nr 470 de brieven 64, 66-68, 70, 72-80, 82, 101, 106 en 108 te vinden. Het Gemeente-Archief te Leiden bezit onder Weeskamerpapieren nr 2365 e de brieven 81, 84, 85, 87-92, 94-100, 102-105, 107, 109-114 en onder Weeskamer nr 1405 de brieven 86 en 93. Brief 61 komt uit de afdeling Holland nr 2858 van het Algemeen Rijksarchief te 's-Gravenhage. De depots, waar de originelen van de bijlagen zich bevinden, zijn ter plaatse bij de stukken afzonderlijk vermeld.

In zijn Geschiedenis van de Leidse lakennijverheid wijdde Posthumus enkele bladzijden aan de vermogens van een vijftal firma's, die zich bezighielden met de lakenbereiding en de lakenhandel. Ook de firma Pieter en Johan de la Court onderzocht hij, al behoorde ze niet tot de grootste¹. Gebruik makend van de gegevens uit de kohieren van de 200e penning 1646, 1652, 1666 en van de 1000e penning 1556², kwam hij tot de

1 N.W. Posthumus, De geschiedenis van de Leidsche lakenindustrie III ('s-Gravenhage 1939), blz. 543 vlg.

2 200e p. 1646 (G.A. Leiden, Secr.-Archief, nr 7379), fol. 42; 200e p. 1652 (Secr.-Archief, nr 7380), fol. 38 verso, 51; 1000e p. (Secr-Archief, nr 7519), fol. 36 verso, 62; 200e p. 1666 (Secr.-Archief, nr 7384), fol. 35 verso, 61.

[p. 8]

slotsom, dat het kapitaal van Pieter en Johan de la Court gedurende de jaren 1646-1666 op ongeveer f 40.000 geschat moest worden¹. Dit kan echter niet juist zijn. Vader Pieter de la Court staat in 1652 bij de belastingen genoteerd voor f 30.000 en in 1656 en in 1666 voor f 40.000, de firma van Pieter en Jan daarentegen is van 1646-1666 aangeslagen voor f 24.000. Op 22 December 1666 bericht het Leidse stadsbestuur aan de Amsterdamse regering, dat ‘Pieter de la Court met d'erfenisse van sijn vader en broeder’ getaxeerd wordt op ‘XXXm Gd’². Fiscaal klopt dit zo op een ongeveertje³. Voorts is het niet verantwoord om uitsluitend op fiscale gegevens te steunen: de afschuw van belasting betalen is welbekend en - een wetenschappelijk argument - ook voor andere vermogens ten tijde van de Republiek zijn grote verschillen aangetoond tussen belastingaangifte en werkelijke waarde⁴. Het is daarom goed nog andere gegevens te confronteren met de officiële fiscale cijfers.

Een 18e-eeuwse nazaat van Pieter de la Court de Oude, van wie we bij deze gelegenheid een onbekend portret reproduceren, wist te vertellen, dat zijn overgrootvader zo goede zaken in de handel en de industrie had gedaan, dat hij bij zijn overlijden aan elk van zijn vier kinderen f 118.000 had kunnen nalaten. Ofschoon het merkwaardig is, dat Allard de la Court een getal noemt, dat een berekening doet vermoeden, is aan die opgave zonder nadere gegevens geen geloof te hechten, aangezien deze achterkleinzoon meermalen enormiteiten heeft verkondigd, die achteraf niet juist bleken te zijn. Overgrootvader Pierre steeg weliswaar snel op de maatschappelijke ladder - in 1630 was hij één van de twintig Leidse greinreders - maar daarmee is nog geenszins verklaard, dat hij het bijna tot halverwege het millionnairschap gebracht zou hebben⁵.

Nog tijdens het leven van zijn vader, in 1645, had de zoon

1 N.W. Posthumus, a.w., blz. 548.

2 G.A. Leiden, Missiveboek, 22 Dec. 1666 (Secr.-Archief, nr 864), fol. 31 verso.

3 De sterfjaren van vader Pieter de la Court, broeder Jan en de echtgenote van Pieter Sr zijn resp. 1657, 1660 en 1663. Uit het bovenstaande blijkt, dat de erfenissen in het einde van het jaar 1666 pas afgewikkeld zijn.

4 G.W. Kernkamp, Amsterdamse patriciërs (Vragen des Tijds 32, 1906), blz. 1 vlg.

5 Allard de la Court (1688-1764), Genealogie-boeksken (hs. Koninklijke Bibliotheek, 133M35), blz. 12.

[p. 9]

Pieter de la Court vermoedelijk een eigen ververij¹ en in hetzelfde jaar trad voor het eerst de firma Pieter en Johan de la Court op: zij hield zich bezig met lakenbereiding² en buitenlandse handel, waarbij de export van lakens het zwaartepunt

1 Het is niet duidelijk, of in een stuk over de ververij van 5 October 1645 (uitgegeven in Posthumus' Bronnen tot de Geschiedenis van de Leidse textielnijverheid IV, R.G.P. 22, 's-Gravenhage 1914, nr 166) van de oude of de jonge Pieter sprake is. In de Registers van Posthumus' Bronnen wordt het in het midden gelaten of senior of junior bedoeld is.

2 Bij de lakenbereiding (Posthumus' Bronnen IV, nr 334, 24 Maart 1645) wordt gesproken over ‘Pieter ende Johan de la Cour, soonen van Piere de la Cour binnen deser stede als alreden in laeckenen gehandelt hebbende’.
De stukken, welke Posthumus in de noten van zijn Geschiedenis (III, 540 en 548) citeert met het oog op zijn betoog geef ik in regest hier weer:

1.

Machtiging van Jacques de la Court, koopman te Leiden, aan Jan de Smith, eveneens koopman te Leiden, om van Jan Jurriaens of diens echtgenote Meynsgen Joncknechts te Enkhuizen 356 gl. 10 st. te innen (Not. arch. inv. nr 573, acte 57, not. Tersijden, 4 Juli 1643).

2.

Sr Pieter de la Coert, reder van grofgreynen en verscheiden andere stoffen, ongeveer 50 jaar oud, sr Jacob Morrementeyn, baaidrapier en gouverneur van de baainering, ongeveer 51 jaar oud, en Pieter des Plancke, brattier (borattier), ongeveer 32 jaar oud, allen te Leiden, verklaren ter instantie en op verzoek van de gecommitteerden vanwege de weverij der stad Haarlem, dat zij al hun stoffen buiten hun huizen doen weven (Not. arch. inv. nr 573, acte nr 78, not. Tersijden, 3 September 1643).

3.

Davidt Joachimsz als verhuurder ter ener zijde, en Pieter en Johan de la Court, kooplieden te Leiden, als huurders ter andere zijde sluiten een huurcontract betreffende een huis aan de Oude Rijn bij het Amsterdamse veer te Leiden voor de eerstvolgende 2 jaar, ingaande 1 Mei 1645. De huurders zullen alléén op de bovenzoldering enige lakenbereidersgasten te werk mogen stellen. De desbetreffende zin van het origineel luidt: ‘Wijders sullen de huyrders niet vermogen te stellen op de eerste bovenvoor ofte achterkamer eenige laeckenbereydersgasten dan wel op de bovensolderinge’ (Not. arch. inv. nr 575, acte nr 8, not. Tersijden, 15 Febr. 1645).

4.

Machtiging van Pieter de la Coert, koopman te Leiden, aan Luffrid van Olsterwijck, schepen van Emmerik, om van Gerrit Baniers, koopman te Emmerik, 1237 gl. 8 penn. te innen en van Michel Heynsberch, eveneens koopman te Emmerik, 180 gl. 3 st. (Not. arch. inv. nr 575, acte nr 66, not. Tersijden, 18 Augustus 1645).

5.

Request van Cornelis Bogaert, winkelier en commissaris over de schippers op Zeeland, aan de burgemeesters en het gerecht van Leiden om toestemming het tarief van de heffingen te zijnen voordele te mogen verhogen. Dit request is mede ondertekend door verschillende kooplieden, w.o. Jaques de la Cour en Pijter de le Court. Met gunstige beschikking d.d. 12 Febr. 1644 (Gerechtsdagboek W fol. 93, Secr. arch. 1575-1851 inv. nr 9269).

Met zekerheid is dus alleen maar vast te stellen, dat in 1645 Pieter en Johan de la Court kooplieden waren, die het lakenbereidersbedrijf uitoefenden.

[p. 10]

vormde. Of de jonge Pieter voordien reeds greinreder is geweest, betwijfel ik nog steeds. De beide Pieters, vader en zoon worden vaak onvoldoende in het bronnenmateriaal onderscheiden. Voor de tijdgenoten leverde dit geen bezwaren op, zij wisten wel, wie bedoeld was. Voor het nageslacht is het moeilijk te weten - althans vóór 1645 - welke generatie bedoeld is¹.

In 1657 stierf Pieter de la Court de Oude. Een half jaar later, op 4 November, trad zijn zoon Pieter in het huwelijk met Elisabeth Tollenaer. Hun huwelijkse voorwaarden hielden o.a. de verplichting in van beide zijden specificaties te maken van de bezittingen, die ingebracht werden. Helaas zijn deze specificaties tot nog toe onvindbaar gebleven, zodat het onmogelijk is de financiële situatie van het echtpaar op dat moment te leren kennen. Wel kan nog iets geconcludeerd worden uit de bepaling, dat Elisabeth Tollenaer na de dood van haar man een ‘duwarije’ zou krijgen van f 18.000. Immers zijn vermogen moet in elk geval groter zijn geweest dan deze som. Van de zoeven genoemde bepaling heeft Elisabeth nooit kunnen genieten, want een jaar later op 3 of 6 October 1658 is zij in het kraambed gestorven. Het pasgeboren kindje Johanna was haar in de dood voorafgegaan. Ingevolge de bepalingen der huwelijkse voorwaarden kreeg Pieter de la Court nu de beschikking over f 6.000 uit de boedel van zijn overleden vrouw, om van dit bedrag tot aan het einde van zijn leven de rente te genieten ‘als lijftocht’. Na zijn dood hadden de erfgenamen De la Court de verplichting hetzelfde bedrag weer uit te keren aan de familie Tollenaer. Het was zijn schoonzuster Cornelia Tollenaer, die de som ontving (zie de bijlagen VI A, B en C).

Kort na het overlijden van Elisabeth kwam een einde aan het compagnonschap met Johan, die in Februari 1660 het tijdelijke met het eeuwige verwisselde. De gestorvene had zijn moeder en beide broers, Jacob en Pieter, als zijn erfgenamen

1 N.W. Posthumus, a.w., blz. 540, 548; Th. van Tijn, a.w., blz. 315; zie ook J.H. Kernkamp in een boekbespreking van Posthumus' werk in de Ned. Historiebladen II, blz. 430. - Niettemin, het bloed kruipt, waar het niet gaan kan: voordelige gareninkopen te Londen, waarmee de verwanten te Leiden hun voordeel konden doen, liet Pieter de la Court zich op zijn ‘grote reis’ niet ontgaan. Vgl. het facsimile van een brief, die Pieter in 1641 aan zijn broer Jacob de la Court schreef (reproductie: F. Driessen, Reizen der De la Courts, Leiden 1928).
Het in de recensie genoemde dictaat van de colleges van Boxhorn (1643) is van Jan de la Court met aantekeningen van Pieter.

[p. t.o. 10]

Pieter de la Court de Oude, ca. 1593-1657, naar een schilderij van Pieter Dubordieu, aanwezig in het Museum Willet-Holthuysen te Amsterdam.

[p. 11]

aangewezen¹. Van de stand van het firmavermogen van Pieter en Jan, in Februari 1660², kan men nauwkeurig kennis nemen. Immers, toen Pieter de la Court het volgend jaar voor de tweede maal in het huwelijk trad en toen ook dit keer in de huwelijkse voorwaarden specificaties van ingebrachte goederen geeist werden, gebruikte Pieter hiervoor de inventaris van geld en goederen, die hij een jaar tevoren na de dood van Johan, met het oog op de scheiding van zaken gemaakt had. Hun kapitaal bedroeg toentertijd: f 76.195. - 11. -8, een geheel ander bedrag dan de f 24.000, waarop het kapitaal der firma door de belastingontvangers geschat werd. De inventaris aat eveneens zien, hoe dit vermogen belegd was; afgezien van f 13.160 (zijnde de waarde van het door Pieter de la Court bewoonde huis op het Steenschuur in Leiden en van een aantal lakenbereidersbenodigdheden), was een zeer groot gedeelte van het geld geïnvesteerd in reeds bereide lakens en in leningen. Hun handel in lakens en greinen richtte zich vooral op Frankrijk (Rouaan, Nantes, Bordeaux) en op Duitsland (Hamburg, Danzig, Frankfort), maar ook in San Sebastiaan lagen hun baaien op kopers te wachten. Als zij met Koningsberger rogge winst konden behalen, dan lieten zij die kans niet voorbij gaan: in Lissabon lag negen last. Het aandeel van Pieter in het firmavermogen, vermeerderd met zijn privé vermogen, beliep uiteindelijk f 43.809. -13. -6³.

Op 1 Maart 1660 trad de la Court dus opnieuw in het huwelijk, dit maal met Catharina van der Voort. Zij was afkomstig uit Amsterdam, waar ook haar moeder Magdalena Stockmans († 19 Juni 1660), weduwe van de Antwerpse (of beter Napolitaanse) koopman Isaac van der Voort en haar twee broers Willem en Jan op de O.Z. Voorburgwal 239 (vroeger Fluwelen Burgwal geheten) woonden. Dit huwelijk was in twee opzichten van groot gewicht. In de eerste plaats bracht de bruid f 58.754. - 2. -12 in, waarvan ruim f 50.000 aan geldswaardige papieren, zodat het vermogen van het echtpaar omstreeks een ton bedroeg⁴. In de tweede plaats kwam Pieter de la Court nu in (steeds nauwer) contact met het handelshuis van de gebroeders Van der Voort.

1 Zie bijlage IV C op blad 9.

2 Zie bijlage IV C op blad 2.

3 Zie bijlage IV C op blad 9.

4 Zie bijlage IV B en C.

[p. 12]

Op 30 Juli 1652 hadden laatstgenoemde kooplieden hun contract van negotie gesloten met hun moeder, Magdalena Stockmans en hun zuster Catharina. De inleg bedroeg f 100.000, waarvan de moeder f 46.000 en haar kinderen ieder f 18.000 voor hun rekening namen. In 1659 werd dit contract geprolongeerd, de moeder was bij die gelegenheid voor f 46.473. -. 16. -6 geïnteresseerd¹. Na haar overlijden hadden Willem en Jan op 17 Augustus 1660 een nieuwe overeenkomst gesloten. Zie voor de positie van Catharina bijlage IV B, blad 3. De negotie zou hen elk ‘halff aengaen’, met gebruik van het kapitaal, zoals dit op 1 Januari 1660 bekend was en nadien door de erfenis van hun moeder zaliger zou vergroot worden. Alle winst en verlies zou door elk van hen voor de helft genoten en gedragen worden. Kleren en geschenken kwamen voor ieders particuliere rekening. Het grotere kapitaal en hoger aantal jaren in ouderdom in aanmerking genomen, zou Willem van der Voort bij winst van te voren 1/10 genieten, als de lasten waren afgetrokken. Het resterende 9/10 gedeelte moest gehalveerd worden. De gebroeders bezaten, gelijk reeds bekend is, hun huis aan de Fluwelen Burgwal en een tuin aan de St. Anthonispoort. Als zij f 100.000 ‘mochten overgewonnen hebben’, was Jan tevreden het huis aan Willem te laten tegen de som, waarvoor dit in de boeken belast stond. Beiden zouden over de boeken gaan².

Al vermeldt de reeds eerder genoemde, niet al te betrouwbare zegsman Allard de la Court, over de gebroeders Van der Voort, dat zij, ‘gereputeerd van eerlijcke en verstandige lieden te sijn’ in tal van ongelukkige affaires grote verliezen leden, ‘waardoor geen progresse gedaan hebben en buyten haar aangeërfd goed naar rato weynigh meerder naar lieten’, in de jaren '60 moet door hen, gelijk nog zal blijken, behoorlijk verdiend zijn³! In deze

1 Contract van negotie tussen Magdalena Stockmans en haar zoons Guglielmo en Giovanni van der Voort, met prolongatie van dit contract, 1652 en 1659 (G.A. Amsterdam, Inventaris van het familie-archief Backer, blz. 102, nr 6).

2 Contract van negotie tussen Guglielmo van der Voort en Giovanni van der Voort, 1660 (G.A. Amsterdam, Inventaris van het familie-archief Backer, blz. 102, nr 14).

3 Allard de la Court, a.w. blz. 16, 17. - Ja, deze ‘ervaren en naarstige mensen’, zo gaat Allard de la Court nog voort, genoten zulk een reputatie, dat de meeste kooplieden op de Beurs van Amsterdam ‘haar differentie altoos aan haar oordeel lieten, sooals goed vonden sich daaraan te houden, deeden considerabele affaires en indien niet veel schade bekoomen hadden, souden door haar grote affaires als sijnde van de beste negocianten veel geavanceerd hebben’. Zie ook Libro de balanci van Guglielmo en Giovanni van der Voort, 1657-1670 (G.A. Leiden, Bescheiden De la Court, nr 8).

[p. 13]

welvaart ging nu ook De la Court delen. In de loop van 1665 verhuisde hij naar Amsterdam, om beter de handelsbelangen met zijn zwagers te kunnen behartigen. Uit de vele malen, dat Pieter de la Court in de boeken van de Van der Voorts voorkomt, valt te concluderen, dat herhaaldelijk zaken voor gezamenlijke rekening gedreven werden¹.

Bevreemdend is het, dat de grote oorlogs- en levensmiddelenleveranties in de jaren 1665 en volgende buiten de overgeleverde boekhouding zijn gehouden. Door raadpleging van de resoluties van de Gecommitteerde Raden van Holland (zie bijlage IIA), in welk college de zwager van Pieter de la Court, Johan Eleman, zijn invloed kon laten gelden, was het mogelijk vast te stellen, dat over het tijdvak lopende van 17 Augustus 1665 tot 13 Februari 1669 in totaal aan de gebroeders Van der Voort voor levering van diverse oorlogsbehoeften (geschut, munitie, koper, tin en salpeter) uitbetaald werd een som van f 894.200. Ook leverden zij soms eet- en drinkwaren voor 's lands vloot; er is althans een rekening overgeleverd van hun factotum en boekhouder, Frederik Franken (zie bijlage IIB) van aan 's lands vloot in 1667 geleverde levensmiddelen en drinkwaren. De la Court heeft dit stuk verwerkt in zijn ‘Aanwijsing der heilsame politike gronden en maximen van de Republike van Holland en West-Vriesland’, natuurlijk zonder - wat spijtig voor ons is - daarbij te vertellen hoe groot de verdiensten van de Amsterdamse kooplieden waren².

Een nieuw gegeven duikt op in 1672 (zie bijlage III): in dat jaar weken Pieter de la Court en Willem van der Voort uit naar Antwerpen; te voren maakte eerstgenoemde vluchteling een inventaris van kostbaarheden, welke ‘onderdoken’. Allerhande zaken staan vermeld: sieraden, eet- en drinkgerei en geldswaardige papieren, de meeste echter zonder enige notitie over de waarde; slechts van de obligaties ten laste Holland en Fries-

1 Na zijn vertrek naar Amsterdam bleef De la Court, nu eens zelfstandig, dan weer in samenwerking met de Van der Voorts, de export van Leidse stoffen naar het buitenland, voor een belangrijk gedeelte naar Italië, waar het Amsterdamse handelshuis van ouds relaties had, verzorgen (Posthumus' Bronnen V, R.G.P. 39, 's-Gravenhage, 198, nr 8).

2 Zie, J.H. Kernkamp, Twee ‘niet ter drukpersse bereide’ geschriften van Pieter de la Court, blz. 159, 178.

[p. 14]

land is deze vermeld. Tezamen bedragen zij f 31.000, terwijl ook nog de waarde van f 600 is aangegeven voor twee gouden ringen.

De 13e September 1683 stierf Willem van der Voort. Zijn zuster Catharina, de vrouw van Pieter was in 1674 overleden en zijn jongere broer Jan in 1678. Een jaar voor zijn dood had de oudste Van der Voort zich in zaken verbonden met Willem Oortmans. Zijn aandeel bedroeg een ton. De voorlopige verdeling van de bezittingen uit zijn erfenis tussen de kinderen van Pieter de la Court, die erfgenamen waren (zie de bijlagen VIIA en VIIC) verschaft ons interessante gegevens over de scheepspartenrederij, maar bevat verder slechts partiële aanwijzingen betreffende het nagelaten vermogen. Met de medefirmant Oortmans kregen de erfgenamen het aan de stok, toen deze hen niet in de zaken van de in 1682 opgerichte firma kende.

Mr Pieter de la Court, koopman en staathuishoudkundige, stierf op 27 April 1685. Zijn vermogen op dat tijdstip is tot nu toe onbekend. Alleen een taxatie van zijn huizen en landerijen verschaft nauwkeurige cijfers. Nagelaten werden vier huizen, tezamen voor een waarde van f 11.675; de landerijen met de hofstede Meerburg werden geschat op ± f 44.900, zodat de gezamenlijke waarde ong. f 56.575 bedroeg¹. Een verklaring (zie bijlage VIIB) van de erfgenamen, Willem Backer (1656-1731), die optrad voor zijn vrouw Magdalena de la Court (1661-1712) en Pieter de la Court van der Voort (1664-1740) over een voorlopige verdeling van enige onroerende goederen, effecten en zilverwerk brengt ons weliswaar een stapje verder, maar bevat toch geenszins de gegevens, die nodig zijn voor de berekening van de gehele erfenis. Tussen de papieren bevindt zich nog een kladje van Pieter de la Court van der Voort², waarop hij voor zichzelf een overzichtje geeft van de verschillende bedragen, welke hem bij de diverse verdelingen van de nalatenschappen van zijn vader en zijn oom ten deel zijn gevallen. Hoewel hij enkele posten weglaat (daar hij ze te dubieus vindt?) en hier en daar een bedrag afrondt, krijgt men toch een idee van de minimum grootte van de erfenissen die hem door het overlijden van zijn vader en zijn oom ten deel

1 Taxatie van landerijen en huizen, nagelaten door Pieter de la Court, 1685 (G.A. Amsterdam, Inventaris van het familie-archief Backer, nr 472).

2 G.A. Leiden, Bescheiden De la Court, nr 17.

[p. 15]

vallen: op dit kladje komt men aan een totaalbedrag van f 166.502. -14. -12. Een ongeveer even groot bedrag werd dus ook aan Magdalena Backer geboren De la Court toebedeeld. Wellicht, dat de notariële archieven, die voor de economische geschiedenis zo geweldig belangrijk zijn, bij verder speuren onze nieuwsgierigheid ook op dit punt zullen bevredigen.

Rest mij nog een woord van dank aan mijn trouwe medewerkers te Utrecht, de heer J. Hovy, hist. drs en Mej. A.J. Meijer, econ. dra en te Leiden, de heer N.J. Maarsen, hist.drs, die allen hebben bijgedragen tot de totstandkoming van de bewerking van bronnenmateriaal, dat mij steeds na aan het hart heeft gelegen.

J.H.K.

[p. 16]

61¹. Johan Eleman² aan Johan de Witt.

19 Jan. 1667.

Mijn Heer. De koopluyden in lakenen tot Leyden verklaeren eenstemmelijck, dat de ingesetenen van Vranckrijck noyt en sullen publijck derven koopen ofte verkoopen de Hollantse lakenen, tensij volgens ordre aldaar gebruykelijck, 't sij bij trompetten of anders de interdictie wert afgedaen³, die soo solemneel niet alleen aen de koopluyden, maer oock aen particuliere winckeliers is geschiet. Dit alleen om U.Ed. memorie, volgens ons bespreck⁴, te ververschen oft mischien in de missive, aen de heer van Beuningen⁵ te schrijven, eenige mentie hier van koste werden gemaeckt.

1 In de ‘Brieven aan Johan de Witt’, bewerkt door R. Fruin, uitgeg. door N. Japikse (Amsterdam 1922), wordt van deze brief melding gemaakt in deel II (1660-1672), blz. 384, noot 2, waar de uitgever echter een foutieve datum noemt, nml. 9 Jan. 1667 i.p.v. 19 Jan. 1667. Het verzoek, in bovenstaande brief vervat, dat de inhoud ter kennis gebracht zou worden van de Nederlandse gezant te Parijs, Koenraad van Beuningen, werd ingewilligd; zie de brief van De Witt aan Van Beuningen, d.d. 20 Jan. 1667 (Brieven II, 's-Gravenhage 1723, blz. 426), waarin o.m. de volgende passage voorkomt: ‘Op 't werck van de manufacturen blijft hier de voorige bekommernisse nogh al overrigh 〈N.B. overigh blijven: blijven bestaan〉 ende de koopluyden van Leyden, in laeckenen handelende, verklaren eenstemmighlijk, dat de subjecten van den koningh van Vranckrijck nooit publickelijk sullen derven koopen, of verkoopen eenige Hollandtsche lakenen, tensij de bekende interdictie aan haer, hier bevoorens gedaan, publickelijk, 't zij bij geklanck van trompetten, of anders, volgens de ordre gebruyckelijk, afgedaen werde; affirmerende, dat de voorszeide interdictie solemnelijck is geïnsinueert, niet alleenlijck aen de koopluyden, maer ook selfs aen de winckeliers. De middelen van retorsie sullen alhier van difficile executie wesen, mits de diversiteyt van de Collegiën ter Admiraliteyt, die de eene tegen de andere lightelijck de handt wat lighten, om de neringe ende het debit in den haeren te trecken, gelijck, Godt betert, ook in 't reguard van de Engelsche manufacturen, die soo strictelijck verboden sijn, daegelijcks niet dan al te veel geschiet’.
Zie hiervoor ook: S. Elzinga, Het voorspel van den oorlog van 1672 (Rotterdam 1926), blz. 221, 222 en Mej. C.W. Roldanus, Coenraad van Beuningen (Amsterdam 1931), blz. 19, 20.

2 Leids burgemeester en medicus, gehuwd met de zuster van Pieter de la Court's eerste vrouw. Zie brief 4, noot 5, blz. 91 (B.M.H.G. 70).

3 Afdoen: te niet doen.

4 Bespreck: afspraak.

5 Zie over de ambassade van Van Beuningen in Parijs: Mej. C.W. Roldanus, a.w. blz. 18-25.

[p. 17]

62. P. de la Court aan w. en j. van der voort.

Meerborg¹, 3 Junij 1667.

Eerwaarde Frères. U.E. aangename van den 1en deeses is mij geworden en seg daarop dat U.E. garen alhier verwagten sullen, voorneementlik indien konde zijn ten selven tijde als de heer Wtenhage² hier komen sal, volgens sijn beloften gisteren mij hier en passant gedaan, dat ik meen in de toekomende weeke gedurende de vacantie nog te sullen weesen. Indien U.E. mij geliefd den precisen dag te nomineren, soude die dan in den Hage notificeren, of soude dat door U.E. promter aan den heere

1 Meerborg: buitenplaats in de omgeving van Soeterwoude. Zie ook brief 53, noot 2, blz. 158 (B.M.H.G. 70). - Pieter de la Court de Oude was rond het punt, waar de Meerburger wetering in de Rijn uitkwam, zeer gegoed. In 1654 o.a. horen we van aldaar nieuw aangekochte gronden en over een proces met de overheid inzake het passeren van de weg langs de wetering, waarop De la Court een hek had laten plaatsen (G.A. Amsterdam, Familie-archief Backer, geïnv. door Mej. Dr. I.H. van Eeghen, nr 471, 3 Maart 1654; A.R.A. Den Haag, Hoge Raad, nr 896, Dictum boeck van sententiën van den Hoogen Rade pro anno 1654, 21 Mei). Op 4 Oct. 1657 verkocht de weduwe van Pieter de la Court de Oude, Jeanne des Planques, aan 2 Rotterdamse kooplieden - van wie één de toepasselijke naam voor zijn beroep droeg van Dirck Jans Kalfspoot - 50 ossen ‘lopende omtrent Meerburg in den ambachte van Soeterwoude’, die aan de genoemde kopers waren toegewezen, tegen de som van 83 gulden per stuk. De weduwe liquideerde hiermede de ossenweiderij van haar pas overleden man.
In 1666 kreeg de oudste zoon Jacob de la Court de hofstede Meerburg toebedeeld. Deze was gehuwd met Hester Bienaimé en had zijn woning te Leiden in het Noordeinde (vermoedelijk het aldus genoemde deel van de Breestraat). Verder kreeg hij ½ van het aldaar bezeten land met de boerderij en schuur, diverse stukken los land en met zijn zuster samen de ‘speeltuin’ aan de Rijn buiten de Wittepoort.
De zoon Pieter kreeg toegewezen ½ van 4 morgen, waarop hij een woning met bijbehorende schuur liet bouwen, ongetwijfeld het buitengoed, waarvan de afbeeldingen door Felix Driessen zijn bekend gemaakt in zijn uitgave: De reizen der De la Courts (Leiden 1928).
Het bezit van Jacob de la Court vindt men in 1716 terug in de nalatenschap van zijn schoonzoon Mr Johan van Groenendijck, secretaris van Leiden.
Het bezit van Pieter de la Court, de schrijver van Het Interest, vererfde op zijn zoon Mr Pieter de la Court van der Voort. Deze hield het in ere tot 1716, toen hij het aan Mr Pieter Tedingh van Berkhout, die er als huurder woonde, voor 8500 gulden verkocht.

2 Geestverwant van Pieter de la Court. Zie brief 57, noot 5, blz. 162 (B.M.H.G. 70).

[p. 18]

Wtenhage konnen genotificeerd werden, het secreet¹ soude weesen om desselfs geselschap ook te Breukelen² tragten te genieten.

Mijn bodemerie³ brief weegens retouren van Curaçao is t' Amsterdam. Voor onse lakens sal ons nodig weesen 12 el rood en 12 el sijde groene taf, die U.E. door Paulus gelieve te kopen en mij te senden alsmeede drie stukjens sijde lint van veelderley couleur, gelijk laatst in de Sijdeworm op d' Oudesijds Afterborgwal heb gekoft.

Monsieur de Carpentier⁴ heeft mij gisteren vertoond een fragment van genealogie, beginnende anno 1310 met Guillaume de Molenaar van der Voort, en eindigende omtrent den jare

1 Secreet: (hier) niet opvallend.

2 De Van der Voorts hadden in Breukelen een buitenplaats. Zie brief 52, noot 5, blz. 153 (B.M.H.G. 70).

3 Bodemerijbrief: acte van bodemerij. - Bodemerij: het lenen van geld tegen hoge rentevoet met een schip of lading als onderpand. ‘Alle reeders oft schippers dien eenich goet is toebehoorende, vermogen, tot oprustinge ende provisie oft voorraet van den selven schepe, oft anderssints, daerop gelt te nemen bij bodemmerije, dat is op versekerheyt van den bodem ende toebehoorte van dyen, met toesegginge van seker gewin indyen het schip ter bestemder plaetsen aencompt oft sijne reyse volbrenght, ende van nyet te hebben indyen het schip verloren gaet.’ (G. de Longé, Coutumes de la ville d'Anvers IV, Bruxelles 1874). Men onderscheidde uitgaande bodemerij (de geldlening werd afgesloten vóór de aanvang van de reis) en bodemerij uit noodzaak (vond plaats tijdens de reis). Zie ook brief 31, blz. 124, noot 1, B.M.H.G. 70. Vgl. H. de Groot, Inleidinge tot de Hollandsche rechtsgeleerdheid, met aant. var S.J. Fockema Andreae, 4e uitg. (Arnhem 1939), I, blz. 142, II, blz. 252 en de daargenoemde literatuur. Sinds 1 Januari 1927 is de bodemerij uit onze wetgeving verdwenen.

4 Jean le Carpentier, Augustijner monnik, geboren in de omgeving van Atrecht, verloochende zijn geloof en trad te Leiden in het huwelijk. Hij beoefende de boekdrukkunst en de genealogie. In 1664 gaf hij zijn Histoire généalogique des Païs-Bas uit. Naderhand stond hij op het punt wederom tot de oude leer over te gaan; doch de tederheid voor zijn kinderen, die hij zou moeten achterlaten, hield hem daarvan terug (mes enfants, s'écria-t-il, vous servirez de tisons pour ranimer le feu qui me consumera dans l'enfer; mais n'importe, je ne puis vous abandonner). Carpentier is vaak te hard beoordeeld. Hij was stellig geen bewust vervalser van historie en genealogie, doch ging te weinig critisch te werk, waardoor zijn arbeid aan waarde verloor. Meermalen wist hij valse stukken niet te onderscheiden en werd het slachtoffer van corrupte wapenherauten als Jean de Launay, die zich voor zijn diensten grof liet betalen (A. le Glay, Notice sur J.B. Carpentier, Valenciennes 1833; L. Galesloot, Pierre-Albert et Jean de Launay, hérauts d'armes du Duché de Brabant, Bruxelles 1866). Zie voor de genealogische belangstelling van Willem van der Voort ook een brief van Guillaume de Pomereaulx, dit Van Hove, d.d. 23 Oct. 1674, U.B. Amsterdam, afd. handschriften, sign. 31 Em.

[p. 19]

1570 bij der gisse met een Guillaume van der Voort, getrowd aan eene Catharina van der Marsche, geretireerd in Zeeland, daarenboven segt dat te Loven¹ nog een van die familie is die partinente aanteekeninge van geslagt soude hebben, welk met den eersten verwagt werd.

Ook gisteren viel Magdaleentjen² van een plank in t' midde van de sloot en mijn liefste, daarbij zijnde, wist geen beeter raad om haar dogter te helpen als ook tot halverweegen de dijen in 't water gaande haar te grijpen, of die alteratie³ nu niet haar E. ordinaris veroorsaken sal, weet niet, maar vrees jaa.

De slotel van ons huis zoude U.E. altijds bij Hester vinden en haar bij Sr Fowler⁴, naar ik meen. En soude mij lief zijn hoe eer hoe meer dat mij door ordinary schipper van Koudekerk leggende op de Deventer Houtmarkt voor de seeperij⁵ van de Klok, wierde toegesonden een vatjen van 30 of 32 stoop⁶ van mijn Rijnse wijn, mits dat U.E. alsdan ook een aam⁷ naa U.E. naamd, de rest soude ik aan Sr van Halmal om te veroorboren⁸ laten en te mijner wederkomst Franse wijn in de plaatse begeeren, indien 't op Maandag konde zijn, soude alsdan eeven⁹ met dien schipper mij konnen besteld werden.

De heer van Leewen¹⁰ is niet onder kerkelijke censure; een diefagtige meid en daarom buitentijds ook met sijn hulp doorgesonden¹¹ van sijn nigt is oorzaak van die calomnie¹² die misschien hem nu sijn avancement¹³ in regeering beletten sal.

1 Loven: Leuven.

2 Dochtertje van Pieter de la Court. Zie brief 2, noot 2, blz. 87 (B.M.H.G. 70).

3 Alteratie: opschudding. - De la Court bedoelt te zeggen, dat hij niet weet, of Magdaleentje deze stoutigheid nog eens zal herhalen.

4 Sr Fowler, zakenvriend van de Van der Voorts te Amsterdam. Zie ook de brieven 28; 31, noot 5, blz. 125; 41, noot 3 en 4, blz. 141; 42, noot 1, blz. 143; 43, noot 3, blz. 144 (B.M.H.G. 70).

5 Seeperij: zeepziederij. Voor de Vergulde Klok en de Deventer Houtmarkt vgl. men A.E. d'Ailly, Historische gids van Amsterdam (Amsterdam 1929).

6 Stoop: inhoudsmaat voor natte waren ter grootte van ongeveer 2½ liter.

7 Aam: oude vocht maat van circa 155 liter.

8 Veroorboren: nuttigen.

9 Eeven: gelijk.

10 Simon van Leeuwen. Zie brief 10, noot 8, blz. 102; brief 15, noot 1, blz. 108; brief 22, noot 2, blz. 116 (B.M.H.G. 70).

11 Doorgesonden: ontslag gegeven.

12 Calomnie: lastering.

13 Avancement: bevordering.

[p. 20]

63. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 23 Junij 1667.

Eerwaarde Frère^a. Ik kome soo eeven t' ontfangen de aangename geschreeven met de hand van mon frère Joan, die ik beseegeld overleeveren sal, alsmeede die van den 22en Junij, waarop segge, dat nademaal 't convoy op de Straat primo Augusti is vastgesteld, ik versouke, dat het pak no. 3 van 7/2 lakens niet werde gesonden op Marsilien, maar dat werde behouden, om op Genua te scheepen¹.

Weegens Dr Bowmeester hebbe in particuliere missive aan signori Michel en Gio. B〈ap〉t〈ist〉a Moens geschreeven en sijn E. persoon gerecommandeerd. De tijd laat niet toe, ik nu daarvan meer segge dan dat eene signature alreede hebbe derwaarts gesonden; sulks alles wel soude zijn geweest, 't zij deese geslote ofte open ware gepresenteerd².

Morgen sal U.E. werden toegesonden een pak van 6/2 swarte lakens à la Segoviana³ en binnen vijf ofte ses dagen sullen de twee andere pakken volgen, alsmeede een ander creditbriefjen voor de heer Bowmeester.

a Het adres luidt als volgt: Aan mijn Heeren de Heeren Willem en Johan van der Voort op de Fluweele Burgwal bij 't Heeren-Logement tot Amsterdam. Zie brief 1, noot a, blz. 87 (B.M.H.G. 70). Andere adresseringen vermelden bovendien ‘bij de Sleutelbrugge’ (tussen de Agnietenstraat en 't Herenlogement). Het huis O.Z. Voorburgwal 239 ‘streckende voor van de strate tot aan de Achterburgwal toe’ werd in 1642 door Roelof Codde aan Willem van der Voort verkocht.

1 De breuk wijst op halve lakens. Zie voorts de verklaringen over de lakenverzendingen van De la Court via Bazel en Marseille naar Italië, geëxcerpeerd door Felix Driessen uit het Burg. Dagboek L te Leiden d.d. 28 April, 30 Juni en 15 Juli 1667 en vermeld in zijn uitgave van Het Welvaren van Leiden ('s-Gravenhage 1911), bibliographie nr 104-106. Ook in het Libro de balanci van Willem en Jan van der Voort (G.A. Leiden, Bescheiden De la Court, nr 8) komen diverse posten betreffende de Italiaanse handelsrelaties van De la Court voor. Hij betrok o.m. cochenille en gomlak uit deze regionen.

2 Waarschijnlijk heeft deze enigszins duistere passage betrekking op wisselverkeer.

3 Van de Spaanse wol uit het gebied van de Castiliaanse stad Segovia werden soms lakens met een ketting van prima en een inslag van prima petit Segovische wol geweven, dus een combinatie van twee kwaliteiten wol (N.W. Posthumus, De geschiedenis van de Leidsche lakenindustrie, 's-Gravenhage 1939, blz. 295).

[p. 21]

Weegens mijn liefste kan nog niet anders seggen, dan dat eenige, hoewel weinige, ontsluitinge is geweest; wat er volgen sal, moet de tijd leeren¹.

Indien mon frère Joan geliefd over te komen, sullen wij gesamentlik naar den Hage gaan ende daar vandaan den heer Wtenhage naar Breukelen brengen², dog diende alsdan van te voren gewaarschowd. Onse vrinden Sr Franken, neef Schoneveld, en Sr Fowler werden nog gegroet en versogt ons te komen besouken als voren³.

1 De la Court's tweede vrouw Catharina van der Voort heeft meermalen een miskraam gehad. Hier moge nog verwezen worden naar de correspondentie van De la Court met zijn zwagers over zwangerschap van Catharina in het jaar 1663, in het bijzonder brief 45, noot 2, blz. 147 (B.M.H.G. 70). Van de zeven kinderen stierven verscheidene jong, alleen Magdalena en Pieter bereikten de volwassen leeftijd.

2 Zie brief 62, noot 2, blz. 17.

3 Deze vrienden wonen allen te Amsterdam. Zie voor neef Steffen van Schooneveldt brief 56, noot 2, blz. 162 (B.M.H.G. 70); de heer Franken fungeerde als boekhouder bij de Van der Voorts. Zie mijn uitgave van Twee ‘niet ter drukpersse bereide’ geschriften van Pieter de la Court (B.M.H.G. 56, blz. 159).

64. Jacob de la Court⁴ aan P. de la Court^a.

Leyden, 17 Febr. 1668.

Eerwaerde Freer. U.E. aengename van 12 Januarii hebbe wel ontfanghen, waerop al dadelick soude geantwoort hebben, ten ware dat Dou mij gesecht hadde dat De Stoofmaker⁵ verleede Saterdach volgens ons vertrouwe Dou hadde selfs aen sijn huys koomen selfs weer aenspreeken, ende dat Dou seyde: ‘moet ghij schrijven, wacht dan noch een dach’; want Dou hadde hem gebooden 750 gulden ende hij haddet verlaten voor 850 gulden, waerop Dou seyde: ‘laet ons een kanne wijn daerop setten ende goede mannen neemen’. Hij seyde: ‘neen, ghij moet eerst 800 gulden bieden of daer sal niet te doen sijn’ ende ginck soo 't hus uut, waerop Dou meende voor

4 Zie voor de oudste broer van Pieter de la Court brief 21, noot 7, blz. 115 (B.M.H.G. 70); brief 62, noot 1, blz. 17.

a Het adres vermeldt Keizersgracht naast burgemeester Witsen.

5 Hoewel De Stoofmaker (= smid) zonder hoofdletter geschreven is, evenals trouwens de naam Dou, moet dit de naam van de latergenoemde boer zijn. Een van de twee getuigen bij de testamentaire beschikking van Pieter de la Court en Catharina van der Voort in 1661 voor de Leidse notaris Cornelis van Berendrecht heette Pieter Douw (Not. Archief, inv. nr 848, acte nr 157).

[p. 22]

geen 800 gulden hij het soude willen geeven, maer noch een roosenobel¹ of twee voor sijn vrou soude sijn moeten ende daer quam noch soo iets tussen beyden dat ons raetsaem dacht daer een ent van te maken. Dou quam gisteren aen sijn huis als en passant, maer hij was niet thuis; soo seyde hij de vrou: ‘laet U man mij morgen koomen spreeken. Ick wil't uut mijn sin setten; accordeeren wij van niet, soo moet hij bij een ander sijn profijt soecken’. Op 800 gulden wilde 't niet gaen; sijn in de Koomanskolf² geweest, endelick een roosenobel voor de vrou geboden daerenbooven, soo ginck de boer met een quaet hooft de herberch uut en quam noch endelick tot Dou in huis en daer accordeerde men op een goude ducaton³ booven de 800 guldens, mits dat Dou betalen soude watter in de herreberch verteert was. Daer wiert dadelick een schrifte van gemaeckt en oock ondertekent van de presente getuigen. Echter gingen sij doe tot de secretaris Van Leewen⁴, daer sij't vorder in 't bouck teikende. Ick wensche mon freer ende ma seur veel gelucks met de koop. 't Is te Meij te leeveren ende dan gelt ontfangen.

Wegen Piere Watel onse cosijn geeft mij suspitsy dat onse cosijn Pieter Desplanke⁵ [die] sooveel bij de Walen vermach, hem in geen beeter staet stelt, soodat ick presumeere of hij hem mogelick voor niet al te bequaem en acht. Hem daerover aen te spreeken dacht mij niet geraden ofte ten minste bedenckelick. Ondertussen, soo freere goet vint, dat wij 't met een baelken probeeren, sal ick nader bescheit verwachten. Hiernevens gaet de factuere van de 2 verkofte balen voor dees daeraf gemelt. Ma seur⁶ heeft de brief ontfangen en Aelbert⁷ belast naer die lakens te gaen sien.

1 Roosenobel: oude gouden Engelse munt.

2 Koomanskolf: vermoedelijk een taveerne met een kolfbaan.

3 Gouden ducaton: gouden rijder van 't gewicht der Engelse souvereins, die in het midden van de 17e eeuw f 14 waard waren.

4 Zie de verwijzingen van brief 62, noot 10 blz. 19. Door de invloed van zijn vader was Simon van Leeuwen de 20e October 1652 tot secretaris van Soeterwoude aangesteld, welke heerlijkheid in 1610 door de stad Leiden gekocht was (R. Fruin, Over Simon van Leeuwen en zijn Bedenckingen over de stadthouderlijcke magt, Verspr. Geschr. VIII).

5 De moeder van Pieter de la Court heette Des Planques of De Plancke.

6 Ma seur: Johanna de la Court werd 23 Juni 1620 te Leiden geboren en huwde met de Leidse hoogleraar Adriaen Heereboord. Dit huwelijk was zowel een klucht als een tragedie.

7 Albert Schouten fungeerde als verver en tussenmeester in het redersbedrijf.

[p. 23]

Groenendijck¹ sprak de heer van Willige² noch selfs aen sijn huis verleede weeck voor sijn vertreck op den Haech. Hij seyde aenstaende Maendach sal U.E. saeck afgedaen sijn, dat nu gisteren was, maer alsoo hij seedert sijn thuiskomst noch niet booven sich vertoont heeft, 't welck nu drie dagen is, dat te Leyden weer is en die beloofde Maendach van gisteren weer verbij is, soo seggen quaetwillige: ‘hij is weer in de melancoly; ghij hebt nu in lang niet te hoopen naer een eindt van U.E. saecke’. Maer alsoo het afgunstighe sijn van dien heer en met hem in contensy³ sijn geweest, soo geef ick het soo veel geloof niet. Echter die het raeckt en sich gheuitet heeft alsof hij door dien heer hoopte een goet ende kort einde van sijn saecke te sien, vindt sich in een dubbelde pijn altijts, hoewel het beste hopende, het quaetste vresende, dat natuerlick is.

1 Het is moeilijk uit te maken of hier neef Johan Groenendijck (zie brief 56, noot 2, blz. 162 (B.M.H.G. 70)) bedoeld is dan wel zijn vader Mr Rippert van Groenendijck.

2 Voor de Leidse regent Hendrik van Willigen vgl. men brief 10, noot 2, blz. 102 (B.M.H.G. 70).

3 Contensy: twist.

65. Lambert le Chastelain⁴ aan Guglielmo van der Voort^a.

Hage, 22 Febr. 1668.

Mijn Heer en Neef. Mijn schuldige plicht heeft mijn de pen ter hant doen nemen om U.E. mijne dienst op te offeren, hope soo geluckich te sijn om U.E. nae mijn cleyn vermogen ergens in te mogen dienst doen, waerover ick mijn ten hooghste geluckich sal achten. Nademael ick en mijn broeder Willem Jan genegen sijn om te rijsen, en d'wijl nu occasie presenteert met den Ambassadeur Van Beuningen en U.E. wel kennis

4 Lambert le Chastelain (= Castelein) en Guglielmo van der Voort waren verwant met elkaar; Le Chastelain's grootvader was getrouwd met Catharina van der Voort. Le Chastelain werd geboren tussen 1611 en 1613. Hij testeerde 16 April 1657. Gelijk uit de brief blijkt, was hij in 1668 nog in leven. Zie ook brief 3, noot 2, blz. 88 en brief 5, noot 1, blz. 94 (B.M.H.G. 70).

a In dorso: Guilhelmo van der Voorden, coopman.

[p. 24]

hebt aen verscheyde heeren en datter aldaer occasie voorviel, versoeke, dat U.E. ons gelieft te recommanderen en ons sal vruntschap geschieden¹. En wenste soo geluckich te sijn om te verstaen U.E. dispositie, alsmede van U.E. broeder, neef en nicht De la Cour².

Ick ben gelogeert op den hoeck van de Groenmarckt, tot de weduwe van den notaris Wa(e)len^a in de Gecroonde Werelt.

1 Le Chastelain liep hier achter de gebeurtenissen aan, want volgens de uitgever van de Brieven van Johan de Witt (Werken, uitgegeven door het Historisch Genootschap, 3e serie, nr 31) vertrok de ambassadeur Van Beuningen op 11 Februari 1668, waarbij verwezen wordt naar de uitgave van de Brieven van 1723, deel IV, blz. 649. In een brief van 10 Februari 1668 vermeldt Johan de Witt, dat Van Beuningen de volgende dag, dus 11 Februari zal vertrekken. Volgens Hans Bontemantel (Werken, uitgegeven door het Historisch Genootschap, 3e serie, nr 7) vertrok de Nederlandse diplomaat de 18e Februari 1668 naar Parijs. Mej. Dr Roldanus (zie brief 61, noot 1, blz. 16) laat ons in het onzekere over de datum van vertrek. Van de zending van Van Beuningen naar Frankrijk in 1668 is geen verbaal bewaard gebleven. Uit een brief, die Van Beuningen op 2 Maart 1668 aan de Staten-Generaal schreef en die bewaard is in het archief van de Staten-Generaal (inv. nr 7314), blijkt echter het volgende: Van Beuningen had op 10 Februari 1668 ‘zijn afscheid’ genomen in de vergadering van de Staten-Generaal en was op 11 Februari 1668 uit Den Haag naar Rotterdam vertrokken. Door tegenwind werd het schip in Rotterdam een dag opgehouden. Op 27 Februari 1668 arriveerde Van Beuningen na een moeilijke reis, waarvan hij het verloop in genoemd schrijven uitvoerig weergeeft, te Parijs.

2 Met broeder, neef en nicht zijn bedoeld: Giovanni van der Voort, Pieter de la Court en zijn vrouw, Catharina van der Voort, de laatste niet te verwarren met haar eerder genoemde oudere naamgenote.

a Door een vlek slechts gedeeltelijk leesbaar. Waarschijnlijk is hier van Richard Waelen sprake.

66. Johanna de la Court aan P. de la Court.

Leyden, 30 Maart^b 1668.

Lieve waarde Broeder. Tot antwoort van U.E. angenaame dien mij door mon frère Jacob van deesen middach is te leesen gegeven, en verstaan dat U.E. voor mijn reekening sout doen teickenen met het schip Leonora dat op de Goutkust soude negotijeren de somme van vijfhondert guldens; dat wel is, en soo het noch niet geschiet en is, mon frère gelieft het metten

b In het origineel staat April. De la Court's zuster dateerde haar brief verkeerd; 2 April 1668 viel inderdaad op Maandag.

[p. 25]

eersten te doen, sal mijn angenaam sijn; doch alsoo ik van meening ben om toecoomende Maandach tot Amsterdam te sijn en soo der geen belet voor en valt, denck met de tweede of de schuit van 9 uuren 's morgens hier vandaan te vaaren, sijnde 2en April en soo der eenige verhindering komt, sal het U.E. laaten weeten.

67. Lambert Imbregt¹ aan Pieter de la Court.

Leyden, 12 Juni 1668.

Monsieur en seer waerde Cousijn salut. Mijne laeste aen U.L. was den 10 courant², waeraen mij gedrage³. Sedert gene van U.L. vernomen, so dient dit wederom, alsdat wij gisteren wederom niet een bombasijn van 't loot L gemaeckt hebbe, soo datter van dage niet een L¹ te koop en heeft konnen kome. Den drappier heeft nou al fijn garen, maer hadden sijluyden grof garen, souden met de L wel drie maell meer winnen als een ander loot, omdat se maer een schelling minder gelde van een enckel leeuw, en zijn wel 4 schelling minder waert. Daerom en kan U.L. geen quaet doen goede lode voor slegt loot te sende. Want ick geloof, waerrender L, soude bijkans soveel gelde als een enckel leeuw, sodat se heel schaers gemaeckt worden. Daerom vinde raetsaemer de partij soecken te voltrecken in de plaets van de L, dobbel en enckel leeuwen, omdat den tijt deur loopt, doordien de bombasijnen lang werck hebbe eer se gereet raecken⁴.

1 Leids koopman op het Steenschuur, gedoopt 19 Juli 1635, gehuwd met Catharina van den Aeck (aangetekend 3 Aug. 1662), begraven in de week 23-30 Dec. 1702. Zijn moeder Janneke Fremont (of Fremault) was een nichtje van de moeder van de geadresseerde.

2 Courant: dezer.

3 Zich gedragen: zich richten, verwijzen.

4 Zie voor bombazijnen, die behoorden tot de fusteinen: N.W. Posthumus, De Geschiedenis van de Leidsche lakenindustrie, II ('s-Gravenhage 1939), blz. 279 e.v. en blz. 328, nr 2; voor de herensaaien: a.w., blz. 257 e.v. en blz. 322, nr 8; en voor de gebruikte merken L, enkel en dubbel leeuwen en kronen: a.w., blz. 476 e.v.
De L¹ is het lood L voor de bombazijnen, die in verband met hun kwaliteit met 1 of meer loden worden voorzien. Dat die met de L maar een schelling minder in prijs zijn dan de enkel leeuwen, wordt door de Coursen van Negotie van Amsterdam bevestigd. Vgl. de prijscourant van 18 Nov. 1669, in Posthumus' Ned. Prijsgeschiedenis (Leiden 1943), opgenomen tussen blz. XX en XXI, volgens welke de prijs van bombazijnen ‘enckel leeuwen’ 33β en die ‘mette L’ 32β bedraagt. Zie ook a.w., blz. 583, noot 2.

[p. 26]

In de mart vandage komende, was de mart 38 schelling voor de dobbel en 32¾ schelling voor enckel leeuwen. Doen koft ick oock wat.

7 dobbel leeuwen à 38 schelling p.p.^1	f 79. - 16. -
3 enckele leeuwen à 32¾ schelling p.p.	f 29. - 9. - 8
So waerender dieder uytscheide, so slapte de mart, doen kofte ick noch:
3 dobbel leeuwen à 37½ schelling p.p.	f 33. - 15. -
3 enckel leeuwen à 32¾ schelling p.p.	f 29. - 9. - 8
Ende heresay mart 1 fijn cort crone^2	à f 45. - 10. -
	_____
Somma	f 218. -. -

Soodat ick nou 28 stuck dobbel leeuwe hebbe en 25 stuck enckel leeuwen en 3 stuck met L en 2 stuck corte fijne crone. Soo versoecke mij ten eersten te laten weten, of ick de resterende bombasijnen voort compleren sall met dobbel en enckel leeuwen, of men kan noch wel een martdach insien, offer geen ellens³ gemaeckt en worde, en sal ondertusschen U.L. antwort verwachtten. Voorders hebbe vandage voor U.L. rekeninge ontfangen, door ordre van nicht juffrouwe Joanna de la Court⁴ van haers mon frers monsieur Jacob de la Court⁵ de somma van f 800. -, waervoor U.L. hebbe gecrediteert.

En soo naer vriendelijcke groetenisse beneffens nichte, U.L. beminde en zijt Godt bevolen.

1 P.p.: per stuk.

2 Over de 1-loodsaaien zie nog Posthumus' Bronnen textielnijverheid, V, nr 147; nr 149: 8; over de L ibidem nr 203. Wat de herensaaien betreft, hierbij kwamen loden voor, die een kroon-vorm hadden. ‘Fijn cort Crone’ betekent fijne korte herensaaien met een kroon-lood. Vgl. voor de cronen o.a. Posthumus' Bronnen textielnijverheid, V, nr 30: 2 en 17; nr 79: 5. Ik dank deze gegevens aan een vriendelijke mededeling van Prof. Mr N.W. Posthumus.

3 Ellens: met het lood L.

4 Zie voor Johanna de la Court brief 64, noot 6, blz. 22 en de vorige brief.

5 Zie brief 62, noot 1, blz. 17 en brief 63. Jacob de la Court was op 12 Maart 1617 te Leiden geboren en op 10 April 1640 gehuwd met Hester Bienaimé.

[p. 27]

68. W. van der Voort aan P. de la Court.

Bij Breukelen, 7/17 Julij 1668.

Eerwaerde Broeder. Hier ingeslooten^a gaet een pertinente¹ grondteekeninge van onse werf² alhier voor het huys, pertinente seg ick voor soowel als de maet van hetselve ende de distantie van de boomen soo van de kant als van malcander ende van het huys etc. aengaet. U.E. gelieve mij nu de vriendtschap te doen ende versoeken dien konstigen persoon die de teekeninge van U.E. parterre³ gemaeckt heeft een teekeninge te willen maeken van een parterre, die best op onse werff voor ons huys alhier soude voegen, ons deselve teekeninge toesendende ende den voornoemden vriend voor sijne moeyte betaelende ende ons daervoor debiterende.

Bijaldien U.E. geresolvert blijft, mij met de heer ad〈vocae〉t Uutenhaege⁴ alhier eens te comen verasschen, het welke sijn Edelheyt seyde 〈daer ick hem laets sprack〉 sulx in d'aenstaende vacantie wel te sullen connen doen, moght U.E. mij dan wel met eenen de vooseide versoghte teekeninge van het parterre mede brengen.

Omtrent 14 dagen geleden hebbe ick tot Utreght zijnde aldaer gecoght sekere t'samenspraeck geïntituleert den Zeewsen Buattist⁵ ofte binnenlandse verraeder van een seer scherpe penne tegen de Zeewen ende Prinsgesinde; ick meen soo de autheur voorgehad heeft nevens het voorspreken van de vrijheyd sigh te revengeren op den instelder⁶ van de Zeewse

a De tekening bevindt zich niet meer bij de brief.

1 Pertinente: juiste.

2 Werf: onbebouwde ruimte rondom een woning.

3 Parterre: tuin- of bloembed.

4 Zie voor Johannes Uytenhage de Myst brief 62, noot 2, blz. 17.

5 Buattist: aanhanger van Buat, een edelman van Franse afkomst, die in opdracht van De Witt, via Engelse vrienden de verbinding onderhield met de Engelse regering. In het geheim drong hij er bij de Engelse regering echter op aan de verheffing van Willem III te bewerken, met medeweten van een aantal Prinsgezinden. Dit werd ontdekt en Buat werd in 1666 terechtgesteld. - Het bewuste pamflet is get.: Den Zeeuwsen Buatist, of Binnenlandsen Verrader, ontdekt in een oproerig en landverdervend pasquil, genaamt Consideratien van de... Gecommitteerde Raden van Zeeland, etc. In een t'zamenspraak tusschen drie personen, varende van Haarlem op Leiden. Door H. van Vl. Gedrukt tot Rotterdam, voor Jan Isaaksz.... 1668 (Knuttel 9662).

6 Instelder: opsteller. Hier de Zeeuwse raadpensionaris Pieter de Huybert. Vgl. P. Geyl, Het stadhouderschap in de partij-literatuur onder De Witt (Amsterdam 1947), blz. 43, noot 78 a.

[p. 28]

Consideratiën van de Gecommitteerde Raeden aldaer etc., dat desen sigh wel dobbelt betaelt met interesse van sal aghten. Naer ick tot Utreght hebbe connen merken, sijn soodanige tractatjens aldaer immers soo aengenaem, jae aengenaemer dan in Holland, want Voetii¹ parthije begind daer seer in reputatie te declineren.

Dus schrijvende comt mij in de gedaghten de moeyte die monsieur Carpentier heeft gehad met ons geslaghtregister op te soeken, waerover hij wel gecontenteert² dient, ende dewijle wij ten minste wat schijn³ voor ons geld behoorden te hebben, wenste wel dat wanneer U.E. met U.E. commoditeyt⁴ den voornoemden Carpentier quamt te spreken, dat U.E. van hem gelieffde te vorderen soodaenige beschrijvinge, preuven ende brieven van onse genealogie, als hij U.E. can geven, hem naer redelijckheyd voor sijn moeyte betaelende ende ons daer voor debiterende; bij d'inliggende memorie kan U.E. sien alle het bescheyd dat ick van ons geslaght weet⁵.

1 Voetii parthije: de aanhangers van de Utrechtse hoogleraar Gisbertus Voetius.

2 Gecontenteert: tevreden gesteld, d.w.z. beloond.

3 Schijn: tastbaar bewijs, acte.

4 Commoditeyt: beste gelegenheid.

5 Zie brief 62, noot 4, blz. 18.

69. P. de la Court aan w. en J. van der Voort.

Meerborg, 21 Julij 1668.

Mijn Heeren en eerwaarde Frères. Op Dingsdag hebbe U.E. gesonden om voor mij in te vorderen van Teunis Claassen van Graft een wisselbriefje van £ 250, vervallen den 16en deeses, welk hoop wel sal weesen ingekomen en wensche 't selven door U.E. te verstaan, alsook dat U.E. mij gelieve te notificeren, wanneer de 12/2 lakens⁶, die wij hier hebben gekoft, behoorden gereed te zijn om te konnen versonden werden na Messina⁷. Weegens de Barbados suiker gelieve U.E. indagtig te zijn daar van in te houden ℔ 25 voor ma seur Joanna⁸, als ook voor Sr Frederik Franken⁹ ℔ 25. Indien onze eerwaarde frère

6 12/2 lakens: 12 halve lakens.

7 Vermoedelijk verder bestemd voor de Levant.

8 Zie brief 64, noot 6, blz. 22.

9 Zie brief 63, noot 3, blz. 21.

[p. 29]

Guglielmo niet is t'Amsterdam, gelieve U.E. denselven te verwittigen dat Sr de Carpentier¹ heeft aangenomen binnen vijf ofte ses weeken de genealogie opgemaakt te leeveren, maar dat den vrind die 't parterre soude teekenen niet hebben konnen spreken, alsoo uit der stad is gegaen en sijn E. wederkomst verwagt moet werden². Dat ma seur Eleman³ van een jonge soon in 't kinderbedde is, sal U.E. verstaan hebben en merkte ik gister wel aan ma seur dat onlangs een heer om over den doop te staan sig had gepresenteerd, die niet wel had konnen geweigerd werden alsoo mon frère Eleman toen niet indagtig was dat mon frère Giovanni daartoe sijn E. dienst had gepresenteerd en dat insonderheid ma seur liever mon frère Giovanni souden geprefereerd hebben, waarmede eindige naar hartelike gebiedenisse en notificatie van onser aller gesondheid.

De medicus Coerbag⁴ is hier geapprehendeerd en naa Amsterdam gesonden, wat naar sulke ongemeene proceduren over 't schrijven van bouken sal volgen, staat te verwagten. Voorwaar hoewel alle wijse luiden haar moeten beschuldigen van groot onverstand en onvoorsigtigheid en ook van boosheid, soo dunkt mij nogtans niet, dat men met die meer domme als bose menschen soo scherp behoorde te gaan hier te lande, daar de wetten teegen soodanige feiten niet bekend zijn dan van geldboeten spreekende, maar de Justitie is hier te lande niet

1 Zie brief 62, noot 4, blz. 18 en brief 68, noot 5, blz. 28.

2 Zie brief 68, eerste alinea. - Uit een mededeling van wijlen de heer Felix Driessen is mij bekend, dat Jean le Carpentier op 1 November 1668 aan Pieter de la Court wederom over de genealogie van de Van der Voorts schreef. De kosten bedroegen 295 francs. Als de zwagers nog een document wilden hebben van 1398 over zekere Martin van der Voort, zouden zij nog 5 à 6 pistolen moeten neertellen.

3 Cornelia Tollenaer, zuster van De la Courts eerste vrouw. Zij was gehuwd met de Leidse medicus en regent Dr Johan Eleman.

4 Adriaan Koerbagh (1632-1669) was doctor in de medicijnen en de beide rechten. In zijn volgende werken onderwierp hij christelijke leerstukken en gebruiken aan een scherpe kritiek: ‘'t Nieuw Woorden-Boek der Rechten, 1664’; ‘Een bloemhof van allerley lieflijkheyd sonder verdriet, geplant door Vrederijk Waarmond, ondersoeker der waarheyd, tot nut en dienst van al die geen, die der nut en dienst uyt trecken wil, 1668’ en ‘Een ligt schijnende in duystere plaatsen om te verligten de voornaamste saaken der Godsgeleerdheyd, ontsteeken door Vrederijk Waarmond, ondersoeker der waarheyd, 1668’. Hij was een aanhanger van Spinoza. Door verraad viel hij in handen van het gerecht, dat hem aan Amsterdam uitleverde. In 1668 werd hij veroordeeld tot het rasphuis, alwaar hij in 1669 overleed. Zie ook Hans Bontemantel, De regeeringe van Amsterdam, uitgegeven door G.W. Kernkamp in de Werken van het Historisch Genootschap, 3e serie, nr 7 ('s-Gravenhage 1897), blz. 279, 280.

[p. 30]

alleen door reede blind, de passie verblind ook somtijds eenige en dan is 't swaar voor weinige Rigters sig te verantwoorden.

70. Lambert Imbregt aan Pieter de la Court.

Leyden, 3 Aug. 1668.

Monsieur ende Cousin salut. Wij hebben gisteren de twee packen gesonden aen Messieurs Guilelmo en Gio van der Voorts, alsmede U.L. de rekeninge gesonden van de 6 pieces heresayen en 56 pieces bombasijnen, bedragende f 1036. - 16. -. Soo bevinde, dat mij van U.L. is comende f 236. - 16. -, welcke somma ick vandage op U.L. getrocken hebbe, te betalen aen Johannes van Leurse¹. Gelief alle ere en betalinge aen mijn brief te verreren.

1 De la Court had reeds f 800. - verrekend. Zie brief 67, noot 4 en 5, blz. 26.

71. P. de la Court aan w. en J. van der Voort.

Meerborg, 6 Aug. 1668.

Eerwaarde Frères. Op U.E. aangename van den 4en deeses segge dat de lakens van 't pak no. 4.. .. zijn lang als volgd:

no. 222 lang 41 ellen

233 - 35

236 - 39

237 - 41

Vier swarte Leidse heeresayen yder lang 17 ellen, twee witte Leidse heeresayen yder lang 18 ellen².

56 Leidse bombasijnen³ yder lang 20 ellen^a. 't Is wonder dat de Hollandse heeren soo onvoorsigtig zijn dat sij tot naadeel van Holland, de Hollandse manifacturen dus ten uitersten beswaard willen hebben. Ik versouk om eenige particuliere reden dat U.E. gelieve mij ten eersten te laten weeten in 't particulier, hoeveel op 't convoy en pasport voor yder pak betaald is. Cousin Imbregt segt op mij te hebben getrok[ken] f 236. - 16. -,

2 Zie voor de Leidse herensaaien brief 30 (B.M.H.G. 70).

3 Zie brief 67, noot 4, blz. 25.

a In margine no. .

[p. 31]

welke indien U.E. betaald hebben, goede betalinge sal weesen¹.

Spikenisse mag volgens oude privelegien van Hollands Domainen niet werden gescheiden, sulks de heer ruwart dat niet mag bekomen². De heer raadpensionaris is gecontinueerd met grote danksegginge, en vermeerderinge van gagie; hoeveel weet nog niet³.

De andere onkosten buiten 't convoy op de pakken gedaan soude ook garen weeten.

1 Zie brief 69.

2 Er werd in 1668 hard gewerkt de ruwaard van Putten, Cornelis de Witt, een heerlijkheid, en wel die van Spijkenisse te bezorgen. Toen dit mislukte, wist hij te bewerken, dat hem in December 1668 f 30.000. - werden toegelegd. Zie N. Japikse, Johan de Witt (Amsterdam 1915), blz. 284.

3 Bij zijn derde benoeming in Juli 1668 gaven de Staten van Holland aan de raadpensionaris een geschenk van f 45.000. - en de Ridderschap f 15.000. -; zijn tractement werd met f 3000. - verhoogd. Zie Japikse, a.w., blz. 281.

72. Jacob Vaillant⁴ aan P. de la Court^a.

Amsterdam, 22 Aug. 1668.

Eerwaarde Neef. Dus langh heb ik ghehoopt zelfs over te komen om U.E. mondelingh te spreeken, maar bevindende, dat 't zelve niet kan weezen, is deeze tot antwoord van U.E. aanghenaame, dat ik tot professor chemicus niemand beeter kan recommandeeren als Dr Craanen⁵, philosophiae en medi-

4 Jacob Va(i)llant (ook wel geschreven Vallan), een in 1637 geboren medicus te Amsterdam, huwde in 1660 Catharina de la Court, dochter van Tanneken Tailleur en Nicolaes de la Court, die een broeder was van Pieter de la Court de Oude en in 1623 poorter te Leiden was geworden. Vgl. brief 5, noot 1, blz. 92 (B.M.H.G. 70), waar sprake is van neef Adraen Va(i)llant, die met zijn bruid Christina de la Court, een zuster van bovengenoemde Catharina, op 16 December 1653 bezongen wordt in de ‘Leydse bruilofts-roos’, Amsterdam 1653 (G.A. Amsterdam, Inventaris van het familie-archief Backer, nr 473). Er trouwden dus twee broers Va(i)llant met twee zusters De la Court.

a In dorso: ten huize van Johanna de la Court, op de Breestraat te Leiden.

5 Th. Craanen (1620-1690), geboortig uit Keulen, was hoogleraar aan de Kwartierlijke Academie te Nijmegen in de wijsbegeerte, wiskunde en geneeskunde. Hij ging in 1670 naar Leiden, waar hij benoemd werd tot hoogleraar in de wijsbegeerte en tot sub-regent van het Staten-college. Hij werd in 1673 te Leiden wegens zijn Cartesiaanse gevoelens van zijn leeropdracht ontheven en naar de faculteit der geneeskunde overgeplaatst (F.L.R. Sassen, De Kwartierlijke Hogeschool van Nijmegen, in: Universiteit en Hogeschool I, Mei 1955, blz. 206, 207). - In een brief van Everard van Weede van Dijkveld (1626-1702), lid van de Geëligeerden van de Staten van Utrecht, d.d. 19 December 1668 aan Johan de Witt wordt een andere protegé naar voren geschoven, nml. Carel de Maets, een zwager van Mr Joachim Nieustad, secretaris van de stad Utrecht. Dematius was juist belast met een opdracht in de chemie te Utrecht (Dec. 1668). Reeds in dezelfde maand vertrok hij naar Leiden, wellicht wegens de geruchten dat Curatoren aldaar een laboratorium zouden inrichten. Hij bood zich aan tot het geven van chemisch onderwijs bij Curatoren van Leiden, die hem op 8 Februari 1669 toelieten en besloten hem een traktement toe te kennen. Het laboratorium werd op 8 Augustus 1669 in gebruik genomen. 24 Maart 1670 werd De Maets buitengewoon hoogleraar in de medicijnen, 15 Augustus 1672 gewoon hoogleraar in de chemie (A.R.A. 's-Gravenhage, Holland, nr 2860; W.P. Jorissen, Het chemisch laboratorium der Universiteit te Leiden, Leiden 1911).

[p. 32]

cinae professor tot Nijmeeghen, die zigh in de chimie kortelink vrij¹ bezigh ghehouden heeft, gelijk ik voor 12 à 14 daghen uyt zijn mont tot mijnen huyze verstaan heb, wanneer ik deezer voorstel noch onkundigh was.

Hij is een man van goede studien en een trefflijk oordeel. Evenwel zoude men in Duytsland licht grooter chimicos vinden. Ik wenschte mijn kennisse bequaam was om d'intentie der Heeren Curateuren hierin te voldoen, waartoe dezelve te zwak oordeelende, verhoope ik nochtans door der vrienden hulp mijne vorderingh in voorvallende geleegentheden, daar in ik zoude moghen bestaan², nadien ik mijn eyghen zwakheydt kenne.

1 Vrij: nogal, tamelijk.

2 Bestaan: toereikend zijn; niet te kort schieten.

73. Johan de Wit³ aan P. de la Court.

Dordregt, 7 Oct. 1668.

Mijn Heer ende Neve. Het heeft God almachtigh gelieft op gisterenavont ten half tienen ons te segenen met een jongen

3 Deze Johan de Wit was een zoon van Johan de Witt Johansz. en Belia Stockmans en een neef van Pieter de la Courts tweede vrouw, een dochter van Magdalena Stockmans. Vgl. brief 1, noot 4, blz. 86 en brief 3, noot 3, blz. 88 (B.M.H.G. 70). Hij huwde met Katharina van Beaumont (9 October 1667). Bovenstaande brief betreft de geboorte van hun eerste kind, eveneens Johan genaamd. Zie hierover Matthijs Balen, Beschrijvinge der stad Dordrecht (Dordrecht 1677), blz. 1310. Neef de Wit, wiens naam ter onderscheiding van de raadpensionaris vaak met één t geschreven wordt, is de schrijver van het Public Gebedt. Hij is een nuttige relatie geweest voor de Van der Voorts en De la Court inzake inlichtingen en contacten met de regering in Den Haag.

[p. 33]

zoon. Daerover sijne Goddelijcke Majesteyt hertgrondelijck moet gedanckt sijn. Het is een kloeck kind ende d'moeder heeft oock een geluckkige verlossingh gehadt. U.E. kond wel oordeelen, wat vreughd daerover onder ons moet sijn.

74. Jacob de la Court aan P. de la Court^a

Leyden, 16 November 1668.

Eerwaarde Freere. U.E. seer aengenaeme van 15e hebbe op heeden ontfangen met de rekeninge, die ick terloops naergesien hebbe, ende vinde daer niet als wel; als alleenlick 20 September 1668 hebbe ick aen ma seur getelt volgens mon freeres order dat ick op de rekeninge niet en sien met 200 gulden.

Niewe penninge op de verkofte garen en heb(be) niet ontfangen, maer wel gisteravont van cosijn Lourens 134 gulden, 11 stuivers voor d'intreste van 2 jaren en 10/m¹ à 4¾ percento met groote moeite alsoo hij wat sicaneus is als hij betaelt. Ick hiel mij seer stijf op de reede, maer versachtent daernaer met een glas wijn en een soet praetjen ende daermeede liet ick hem gaen, wel vernoucht soo mij dacht. Mijn oordeel voorheen is wel geweest, dat ick hebbe geoordeelt 't garen hier noch al soo hooch in prijs soude^b konnen gebracht worden als tot Amsterdam, hebbe maer gesien op ons eigen goet, soo freere goet dunckt van de twee groote balen, die andere toekoomen,

a Het adres in dorso vermeldt nu: Pieter de la Court, wonende in de Spinhuissteeg te Amsterdam. De la Court blijkt dus van de Keizersgracht (zie brief 53, noot 2, blz. 158, B.M.H.G. 70), verhuisd te zijn naar een woning in de buurt van het Prinsenhof, welke vlak bij de Oudezijds Voorburgwal (Fluwelen Burgwal) gelegen was, waar Willem en Jan van der Voort, in het huis met De Witte Gevel, woonden. Ongetwijfeld zal Catharina van der Voort, de vrouw van Pieter de la Court, dit mede doorgedreven hebben. Zij had steeds een zwak voor haar broers aan de dag gelegd, getuige o.a. het schilderij van Ferdinand Bol (zie de afb. in B.M.H.G. 70 tegenover blz. 96), waarop zij tezamen met haar broer Giovanni vereeuwigd is in het jaar nota bene van haar huwelijk met De la Court. Bovendien vestigde zich De la Court bij zijn verhuizing te Amsterdam in een omgeving, waar zijn zakenbelangen lagen en waar vele Walen woonden. Een typische bijzonderheid is nog, dat De la Court nu inderdaad dicht bij het Dolhuis kwam te wonen, waar de pamflettist Pierre le Jolle hem in 1666 liet verblijven (Het Welvaren van Leiden, uitgeg. door F. Driessen, bibliographie, nr 247).

1 10/m: 10 maanden.

b In deze zin staat in het origineel één keer ‘soude’ te veel.

[p. 34]

op bodemerij¹ koomende, daer tot g(e)lt gemaeckt te worden, ick vinde het oock niet ongeraden omdat se op Amsterdam hooren. Mijn huisvrou sal op de reste antwoorde, alsoo van deesen naermiddach noch garen eens heen ende weer naer Meerburch² gaen^a. De bewuste considerasie heeft bewuste heer niet van geopenbaert of gesecht³.

De sack om de rijst in te doen gaet hier nevens. Soe wij freer hier enigen dienst connen doen, gelyeft maer te commanderen. Sijt hertelick gegroet en Godt bevolen, met ma seur en U lyeve kinderen,

U.E. dienstwyllygen seer toegenegen suster, Hester Bienaimé

Rok f 30. -.

1 Zie brief 62, noot 3, blz. 18.

2 Zie brief 62, noot 1, blz. 17.

a De volgende alinea is geschreven door Hester Bienaimé, de vrouw van Jacob de la Court, abus. in de Inventaris van het familie-archief Backer onder nr 470 als Byenau vermeld. De ondertekening ten spijt behoort deze brief eerder bij de correspondentie van Jacob de la Court thuis. Zie voor zijn brieven onder hetzelfde nummer van de Inventaris.

3 Deze geheimzinnige mededeling kan misschien in verband staan met de aanstaande publicatie van het vermeerderde en omgewerkte ‘Interest van Holland’ onder de titel van ‘Aanwysing der heilsame politike gronden en maximen van de Republike van Holland en West-Vriesland’.

75. Hester de la Court⁴ aan P. de la Court.

Leiden, 8 Dec. 1668.

Waarde Oom Pieter de la Court. Ick heb de stoelen wel gecontionneert⁵ ontfanghen en send hier sooveel matten weederom tot 4 stoelen en een armstoel, om aen de stoelemaaker te behandighe; dan moet^b hij er die weer inpacken. Het gelt van de houte van 6 stoelen^c tot 6 gulde 5 stu. en eene armstoel tot 10 gulde, saame f 47.-10 stu. heb meui de la

4 Hester de la Court (1642-1704) is een dochter van Pieters broer, Jacques de la Court en Hester Bienaimé. Zij huwde op 18 Oct. 1659 met de Leidse secretaris Mr Jan van Groenendijck (1634-1716). De ooms van de bruid, Pieter en Jan de la Court waren medeondertekenaars van de huwelijksvoorwaarden (8 Oct. 1659) geweest. Vgl. Het Welvaren van Leiden, uitgeg. door F. Driessen (Leiden 1911), bibliographie 77 en 82. Zie ook brief 4, noot 4, blz. 91 en brief 41, noot 7, blz. 141 (B.M.H.G. 70).

5 Bedoeld is klaarblijkelijk: geconditionneert.

b Tussen ‘moet’ en ‘hij’ staat doorgestreept ‘er’.

c Tussen ‘stoelen’ en ‘tot’ staat ‘tot’ ten tweede male doorgestreept.

[p. t.o. 34]

Bladzijde uit de voorrede ener onuitgegeven bewerking van de ‘Aanwijsing’ in het bezit van de Kon. Bibl. te 's-Gravenhage (Sign. 393C22), met aanvullingen van de hand van De la Court.

[p. 35]

Court¹ gelaten, gelijck ik hier oock aangeteekent vind; en oom treckt op mijn reekeenin[g] uit f 82. - 7 stu. en het is saame f 92. - 7 stu.

Send nu oom par slot van reekening f 44. - 17. -:
voor sij tot de deeken	f 1. - 2. -
voor verwen en gommen van 3 pees	f 15. - 0. -
voor de deeken te naajen	f 3. - 0. -
voor de franjen tot stoelen	f 22. - 19. -
voor matte, packken en papieren en irias〈?〉^2
aen de stoelenman	f 2. - 16. -
aen meui geld gelaaten^a	f 47. - 10. -
	_____
comt saamen	f 92. - 7. -
14 ducatons^3 à 63 stu.	f 44. - 2. -
pajemet^4 en voor port	f 1. - 5. -
	_____
	f 45. - 7. -

Send hier nog op reekening om voor mij te betaalen aen de stoelemaaker en felp⁵ en franje 30 ducatons à ..^b stu.

En als de stoelen mij toegesonde werden, gelieft de rol dweille daerbij te sende, want ik sal't in mijn huishouding van doen hebbe.

1 Deze ‘meui’ (= tante) moet wel Johanna de la Court zijn geweest. Zie voor haar: brief 64, noot 6, blz. 22.

2 Irias: liskoord.

a Boven de post ‘aen meui geld gelaaten’ staat ten dele onleesbaar doorgestreept een andere post, aanvankelijk in plaats van de genoemde. De eerste woorden luiden: voor 't abuis van...

3 Zie voor de Zuidnederlandse ducatons van 63 st. H. Enno van Gelder, Munthervorming tijdens de Republiek (Amsterdam 1949), blz. 11.

4 Pajemet: payement: betaling, aanzuivering.

5 Felp: fluweel.

b Beschadiging van het papier; vermoedelijk heeft er ‘63’ gestaan.

76. Jacob de la Court aan P. de la Court^c.

Leyden, 6 Febr. 1669.

Mijn Heer en eerwaerde Freere. U.E. aengename van gisteren heb op dato ontfangen. De balen no 1 en 2 over Aernhem hebbe wel ontfange. Soo de louwyskens⁶ ons voordeelichst

c In dorso: Aen Mijn Heer de Heer Pieter de la Court in de Spinhuissteech tot Amsterdam.

6 Louwyskens: louis d'or.

[p. 36]

sijn en het freere daerom goet vindt, soo vinde ick het oock goet. Ick heb door Wastou [e]en baelke no I 86 verkoft aan Jan Deramout à 15 sc., meender 2 te loosen, maer heeft er maer een begeert tot die prijs¹. Van de wedue Wasson² een klein restke gelt ontfangen, maer van alles hiernaer breeder.

Alsoo op boeten moeten passen bijtijts in de bruloft van Andries Groenendijck te sijn in 't huis van de wedue Veer, alwaer gisteren beyde haer dochters tegelijck getrout en een dubbele bruloft is³. Onse dochter Hester sal het Japons dekentie met het geverfde carmesijn pelincx metten eerste verwachte, alsoo dat tot decksel van 't ledekant sal dienen ende dienvolgende niet seer gemerckt sal worden 't verschil van coleur en tot het wiechen isset alles al gesneden⁴. De Heer Swaenswijck is noch niet doot, maer doot kranck. De bueren sijnder al gehaelt geweest⁵.

De stadt van Leyden begint te ageeren tegen den dijckgraef, socken alle sijn declarasien, rekeningen en daden naer, selfs in sijn curateurschap van d'accademy ende hem alreede veel vuilicheede begaen te hebben verweeten⁶. Men ropt hier weer veel van de bisschop van Munster⁷. D'ingesloten aen ma seur⁸

1 Vermoedelijk betreft deze mededeling de verkoop van garens. In Posthumus' Bronnen worden Charles Wasteau (= Carel Wastieu of Wastiou) en Jean Dermous als greinreders vermeld.

2 Het kohier van het Familie-geld van 1674 noemt de weduwe van Guilliaem Westjouw aan Marendorp Rijnzijde (fol. 108 verso). Het ondertrouwregister geeft op 18 Sept. 1640 de aantekening van Guillaume Wasson, koopman, jongeman uit Henegouwen en Jenne Housée, jongedochter van Tourcoing. 27 Jan. 1663 is deze Guilliaem Wasson, wonend aan de Rijn bij de Roscam, begraven in de Hooglandse kerk. Waarschijnlijk is dus met de weduwe Wasson, Jenne Wasson-Housée bedoeld. Vriendelijke mededeling van Mej. Mr A. Versprille.

3 Andries van Groenendijck (1638-1673) negotieerde in greinen. Hij trad in het huwelijk met Eva Veer.

4 Japons dekentie: een gestikt dekentje; carmesijn pelincx: in purper geverfd zijde damast; decksel: dekbed; tot het wiechen: ten behoeve van de bekleding van de wieg. - Hester was zeer bijtijds, want de kleine Jacob werd eerst op 31 Juni 1669 geboren.

5 Zie voor Gerard van Swaenswijck brief 4, noot 7, blz. 91 (B.M.H.G. 70). Burgemeester Swaenswijck werd op 25 Febr. 1669 in de Hooglandse kerk begraven.

6 Dijkgraaf van Rijnland was in de jaren 1636-1669 Amelis van der Bouchorst, heer van Wimmenum, Wittiaans lid der Staten van Holland. Het Leidse stadsbestuur begeerde het ambt voor een der hunnen (S.J. Fockema Andreae, Het hoogheemraadschap van Rijnland, Leiden 1934, blz. 176). Sinds 1643 was deze edelman curator der Leidse Academie.

7 D.i.: Christoffel Bernhard van Galen.

8 Ma seur: Johanna de la Court.

[p. 37]

hebbe selfs behandicht, heeft niet te seggen als de groetenisse. D'ingesloten aen de heer Eeleman is oock behandicht¹. Silvius sal magnificus rector sijn, buite verwachten van veele die Gronovius voor vast stelde. Marchant de derde sijnde die op de nominasy was, meende wel dat maer pro forma was; echter heeft al seer in considerasy gekoomen ende stont naerder als Gronovius het te worden². Den tijt mankerende sal deese einden naer onse seer cordiale groetenisse aen alle de vrinden d[i]e wij hopen alle noch gesont te sijn gelijck als wij hier sijn.

't Wort min of meer ruchtbaer datter een bouck in quarto met privilege gedruckt wort, daer veel secreten de regering en de goutminen van Hollant en haer macht rakende³. 't Wort wat met confusy⁴ verhaelt, veel oock niet weetende waer 't gedruckt wort. Ick laet se in haer weesen al voortpraten.

1 Zie brief 61, noot 2, blz. 16.

2 Frans de le Boe Sylvius (Hanau 1614 - Leiden 16 Nov. 1672), hoogleraar in de geneeskunde te Leiden gaf in deze wetenschap de scheikunde haar voorname plaats. - Johannes Fred. Gronovius (Hamburg 6 Sept. 1611 - Leiden 20 Dec. 1671) werd in 1658 hoogleraar in Grieks en geschiedenis als opvolger van Daniel Heinsius en in 1665 tevens bibliothecaris door het overlijden van Thysius. - Stephanus Marchant (c. 1632 - Leiden 30 Jan. 1670) werd op 7 Nov. 1661 gewoon hoogleraar in de rechten en bleef dit tot 1670, toen hij aan de pest stierf.

3 Jacob de la Court doelt op het drukken van de Aanwijsing (zie brief 74, noot 3, blz. 34), bij Hakkens te Leiden. Zie over het privilege en de moeilijkheden, die rezen, waardoor het octrooi weer werd ingetrokken J.H. Kernkamp, De ‘Aanwijsing op de lijst van verboden boeken’ (Bijdr. voor vad. gesch. en oudh. VII: 6), blz. 102 vlg.; dez., Een onuitgegeven postscriptum over de ‘Aanwijsing der heilsame politike gronden en maximen van de Republike van Holland en West-Vriesland’ (Het Boek XXIV), blz. 40.

4 Met confusy: vaag, verward.

[p. 38]

77. Johan Ripperdsz. van Groenendijck¹ aan P. de la Court.

Leyden, 12 Febr. 1669.

Mijn Heer en waerde Oom. Voorleden Donredag² is alhier bij die van de Geregte gemortificeert het collecteursampt van 't veruwloon van de greynen ende greyne garen, ende hoewel een seer strickte ordre van betalinge voor de koopluyden ten selven dage is gearresteert, sullen deselve echter haer' reeckeninge daerbij wel vinden³.

Soo U.E. mij belieft te dienen van advys, wat U.E. best ende profitabelst^a oordeelt, off penningen op los off op lijffrenten te lichten, neemt⁴ voor de stadt van Leyden, ende met eenen een reden à twee te suppediteren⁵, die U.E. doet over-

1 Johan Ripperdszoon van Groenendijck was een zoon van Mr Ripperd Jansz. van Groenendijck (1604-1683, tijdens zijn leven secretaris van de Weeskamer, burgemeester en Gecommitteerde Raad ter Adm. Amst.) en Glaudina van Onderwater († 1667). Hij werd op 16 Oct. 1634 te Leiden geboren, huwde 28 Oct. 1659 met Pieters nicht Hester de la Court en stierf in de eerste helft van April 1716. Hij werd op 23-jarige leeftijd (10 Oct. 1657) secretaris van de Leidse Weeskamer ‘loco patris’, welk ambt hij bekleedde tot 10 October 1668, de datum, waarop zijn benoeming tot 2e secretaris van de stad Leiden afkwam. Naast Mr François Meerman bekleedde hij het secretariaat, totdat deze in 1672 stierf, waarna hij enige secretaris bleef tot zijn dood in 1716.

2 De 12e Februari viel op een Dinsdag, de genoemde Donderdag is dus 7 Februari.

3 Over de ververslonen raadplege men: N.W. Posthumus' Geschiedenis van de Leidsche lakennijverheid, III ('s-Gravenhage 1939), blz. 674 e.v. - De Leidse ververs betrokken de lakens en greinen voor een groot deel van de kooplieden en lakenreders. Dezen eisten echter zeer lange credieten en grote ‘rabatten’: soms moesten de ververs meer dan een jaar lang op hun geld wachten. Tenslotte greep de stadsregering op aandringen van de slachtoffers in: er werd een speciale ambtenaar benoemd, de collecteur van het verversloon (1659). Aan hem konden ze de onbetaalde rekeningen ter inning geven, en van hem konden ze ⅔ van het te vorderen bedrag als voorschot krijgen, tegen een rente van 5%. Dit gold voor de saaiververs. In hetzelfde jaar werd een soortgelijke regeling voor de greinzwartververs getroffen. Vermoedelijk op aandrang van de greinreders werd het collecteursambt van het verfloon van de zwarte greinen en het Turks garen de 7e Februari 1669 ‘gemortificeert’, d.w.z. opgeheven. Het desbetreffende edict is opgenomen in N.W. Posthumus, Bronnen tot de Leidsche Lakennijverheid, V (R.G.P. 39), nr 259. Merkwaardig is, dat Posthumus in zijn ‘Geschiedenis’ aan deze mortificatie geen woord wijdt.

a ‘Ende profitabelst’ in margine bijgeschreven.

4 Neemt: met name.

5 Suppediteren: aan de hand doen.

[p. 39]

gaen¹, mij sal ten hoogsten verplichtinge gewerden, die ick sal vougen bij de voorgaende, ende mij altijd obligeren om te blijven 't gunt ick gaerne ben.

Vergeet niet, 't gunt ick b(ina)er^a vergeten hadde, mijn gebie(deniss)e^a te doen aen U lieve huysvr(ouw)^a, kinderen, midtsgaders de h(eren)^a Van der Voort U broeders.

1 Overgaan: besluiten tot (het een of het andere). Zie brief 78, noot 2, blz. 39.

a In het postscriptum zijn door een gat in het papier leemten ontstaan.

a In het postscriptum zijn door een gat in het papier leemten ontstaan.

a In het postscriptum zijn door een gat in het papier leemten ontstaan.

a In het postscriptum zijn door een gat in het papier leemten ontstaan.

78. Jacob de la Court aan P. de la Court.

Leyden, 2 Maert 1669.

Mijn Heer en waerde Freer. Ick sien uut U.E. aengename van gisteren op heede ontfangen, dat de Turcxe garen tot Londen rijsen, dat mijn lief is en noch liever soude sijn, dat se hier oock al gereesen waren in prijs, dat wij willen hoopen dat volgen sal. Bedancke freere van 't invordere van mijn renten en wat alhier de lijfrenten aengaet, daer is men om verleegen, om te weeten hoeveel jaren d'een door d'ander persoon leeft. 't Schint ofte de heer Eeleman meent ofte de raetpensionaris van Hollant haer eenich licht van endelick sal konnen geeven².

Wat de honich belanckt, daer had onse dochter Joanna³ al af geschreeve, maer alsoo ick niet wist wat de partije was, groot of klein en van hoeveel vaten, soo kon ick niet als met perikel van onbeleeft te sijn veel te ontbieden. Anders naer dat de partij is, soo wil ick wel 4 of 6 ofte 8 vaten marsilisen hoonich hebben en schoon ick hadde een vat twee à 3 te veel, soude mijn heer Poelaert⁴ of andere daermede koonen gerive. Maer soo de partij klein is, soo kan freere mij senden sooveel als hij missen mach.

2 Eerst in de vergadering van 30 Juli 1671 bracht Johan de Witt zijn beroemd geworden memorie Waerdije van lijf-renten naer proportie van losrenten ter tafel. Met alleen de stem van Leiden tegen werd besloten om lijfrenten op 1 leven tegen de penning 14 en op 2 levens tegen de penning 17 te verkopen. Dit moest aantrekkelijker worden geacht dan het kopen van losrenten à 4%. Zie D. Houtzager, Hollands lijf- en losrentenleningen vóór 1672 (Schiedam 1950), blz. 92, 93.

3 Johanna, dochter van Jacob de la Court en Hester Bienaimé was in 1645 geboren.

4 Bedoeld is Allard Poelaert, met wiens dochter Sara de zoon van Pieter de la Court, Pieter de la Court van der Voort, later zou trouwen.

[p. 40]

Mijn schoonsoon¹ is tegenwoordich op den Burch, alwaer men de erve verkoopt van de Koorenbruchsteech, 9 voet van de huisen afgenoomen sijnde voor de verbreeding van de straet volgens de kaert daervan gemaeckt sijnde. Westernein van Voorburch is hier tot predicant beroopen² daervoor hij de heer Schuil wel danck weeten mach³.

Wij sulle onse kinderen nu Maendach thuis verwachten en hoopen, dat freere en ma seur haer kinderen ons oock eens sullen over senden, want wij sullen een kleine family gaen worden. Wij hebben nu geduerich freer, ma seur en alle de vrinden van Amsterdam al geduerich over maeltijt met een glaeske wijn bedacht, soo in 't generael als ider in 't particulier.

1 D.i. Jan van Groenendijck.

2 Zie brief 35, noot 5, blz. 132 (B.M.H.G. 70).

3 Zie brief 36, noot 3, blz. 134 (B.M.H.G. 70).

79. Jacob de la Court aan P. de la Court.

Leyden, 7 Maert 1669.

Eerwaerde Freere. Mijn dochters sijn nevens d'andere vrinden verleede Maendach ten vijf ueren naer de middach hier wel gearriveert, de wagen van Poelaert te Haerlem op haer wachtende, waermeede over quamen. Onse kinderen sijn seer danckbaer over alle genoote eer en vrintschap soo van mon freer en ma seur en van de heere van der Voort en andere vrinden 't welck wij U.E. en haer schuldich blijven⁴.

Hier nevens gaet een wisselbrief van Carel Wastou tot betalinge van de leste bael 30 Januari aen Deramaut verkoft op 30/m rabat⁵. De wisselbrief op 2/usoo is al een maent vervalle, is versuimt, doch niet op ons perikel⁶! Die ontfange sijnde sal ick daeraf bescheit verwachten, want dan sal ick uut mijn cas Sr Wastou 't geen daer overschiet meer als de bael beloopt betalen, sijnde 676 guld. 17 stu. soo als freere uut sijn hier-

4 Zie brief 78, blz. 39. - Allard Poelaert (1617-† 28 Sept. 1669) was een voornaam greinreder te Leiden.

5 30/m rabat: goederen werden gekocht of verkocht met de in Holland gebruikelijke rabatten van 15, 18, 21, 30 en 33 maanden. Vgl. L. Jansen, De koophandel van Amsterdam (Amsterdam 1946), blz. 70.

6 2/usoo: uso geeft aan de tijd, die mag verlopen tussen het moment, waarop de wissel aan de schuldenaar wordt aangeboden, en het tijdstip, waarop deze het bedrag moet betalen. In de Nederlanden was deze periode 1 maand; 2 uso is dus 2 maanden. - Uit deze alinea blijkt dus, dat Wastou als tussenpersoon heeft gefungeerd bij de verkoop van de betrokken baal. Hij zou daarvoor t.z.t. betaling van Dermous (Deramaut) ontvangen. Intussen delgde hij zijn schuld aan De la Court door deze een wissel, waarschijnlijk voor een groter bedrag dan hij uit hoofde van de transactie met Dermous verschuldigd was, ter hand te stellen. Deze wissel was al een tijd in het bezit van Wastou en hij had verzuimd, deze te innen. Indien hieruit nu moeilijkheden zouden voortvloeien, dan zou De la Court geen schade lijden. Werd de wissel wèl gehonoreerd, dan zou De la Court dat deel van het wisselbedrag, dat meer bedroeg dan de vordering op Wastou, aan laatstgenoemde restitueren.

[p. 41]

nevens gaende briefken oock sien koont^a. Volgens freeres laeste schrijven soo houde onse garen noch op; hier wert wel veel verkoft, maer alles seer goetkoop, ja ten dolle. Ick staen verstelt, 't moet doer 't vals¹ gelt goet gemaeckt worde of alles is met groet verlies².

Bedancke freere van de genoome moeite van 't ontfange van onse renten. Ma seurs briefken³ onder de mijne gebonde sijnde hebbe ick haer weer behandicht. Ick ben op heede jarich op 't tweeënvijftichste jaer. Wij worden oudt eer wij 't weete en dancke Godt van niet meer swacheeden en gebreken van den ouderdom te voelen, want van degeene die pijnlick sijn en hebbe ick weinich of geen.

a Een berekening in de marge van de brief houdt verband met de transactie Wastou, wiens ‘briefken’ ontbreekt. Zie ook brief 76, noot 1, blz. 36.

1 Vals: minderwaardig.

2 Zie ook brief 74, blz. 33.

3 D.i. Johanna de la Court.

80. Johan Ripperdsz. van Groenendijck⁴ aan P. de la Court.

Leyden, 5 Augustus 1669.

Waerde Oom. Ick hebbe U.E. bij desen wel willen berigten, dat ick nagesien ende geexamineert hebbende het vonnisse van preferentie bij schepenen deser stede gewesen, aengaende den insolventen boedel van Pierre Carremeaus⁵, bevonden hebbe, dat de geprefereerde crediteuren ter somme van 7878 guldens

4 Zie brief 77, noot 1, blz. 38.

5 Over het faillissement van deze Carremeaus (of Cormeau) zie: G.A. Leiden, Rechterlijk Archief, nr 52, deel Z., fol. 96 verso.

[p. 42]

alle sijn houders van ouder notariale obligatien, ende dat de resterende overschietende 705. - 17. - 2 onder de concurrerende crediteuren sijn verdeelt geworden, onder dewelcke U.E. oock zijt^a, ten opsigte deselve geconsidereert sijn, te weten penningen voortgekomen bij verkopinge van des boedels onroerende goederen.

Belangende den verderen innehoude van U.E. missive van 3e deser lopende maend aen mijn schoonmoeder la Court¹ geaddresseert, vinde mij gantsch onbequaem om daerinne ietwes te doen ofte de minste onderrigtinge, nopende 't bestellen van brieven op Vranckrijck anders dan den ordinaris weg, te geven.

Dat mijn heer U.E. frère Guglielmo betert, is mij gantsch lieff ende aengenaem; ick hoope, dat hij in 't korten gereconvalesceert sijnde, noch langen tijd in gesondheyd leven sal, tot vreugde van sijn vrunden, die God doe welvaren.

Hiermede affbreeckende, blijve naer cordiale groetenisse aen allen, sonder te vergeeten die t' Uwen huyse gelogeert sijn.

a De bijzin ‘onder dewelcke U.E. oock zijt’ is in de margine geschreven.

1 Dit is Hester de la Court, geb. Bienaimé.

81. Catharina van der Voort aan W. van der Voort^b.

Amsterdam, 21 Oct. 1669.

Seer waerde Brouder. Ick hebbe U.E. brief met een mande appelen wel ontfange, die seer schon sijn, waerover U.E. seer bedancken.

Wat belant mijn man site², wij hopen, dat de kors hem verlate

b In dorso: Aen Mijn Heer de Heer Guyl. van der Voort tot Vortwijck. - Zie voor Voortwijk brief 52, noot 5, blz. 153 (B.M.H.G. 70) en de door F. Driessen in zijn ‘Welvaren’ afgedrukte brief van Pieter de la Court aan Willem van der Voort d.d. 31 Aug., waaruit blijkt, dat de laatste eveneens sukkelt met zijn gezondheid. Zwager Dr Eleman adviseert en meent, dat de bezwaren t.a.v. het ‘swellen der beenen’ van zelf wel zullen verdwijnen. Pieter de la Court geeft ook nog raad en ‘segt van sich selven’, dat ‘hetselven quaad best verdwijnen sal met wijn in plaatse van water ofte seer dun bier te drinken, alsmeede met tamelike exercitie ende de beenen op het bedde wat hoog te leggen’.

2 Site: ziekte. - Op dezelfde dag schreef ook Jan van der Voort aan zijn broeder Willem over de ernstige ziekte van zwager De la Court (G.A. Amsterdam, Inventaris van het familie-archief Backer, blz. 102, nr 12).

[p. 43]

heft, maer is seer swack en geen lust tot eten. Hou het met U.E. gesonthet al gat, is mij lief om horen.

Ick hebbe huyt U.E. brif gesien de maen^a van de wasser, maer wenste hey eens gesproken wiert, waenner ick de kleren moet senden, om Mandach of Deydach^b weer tuys te hebben, want in 't leste van de week en comt mij niet gelegen. Gelif mon frè[re] de moyte te neme en late Willem hem ens spreken en sal een let[t]er bescheyt versente. Sal eyndigen; wert van hert gegroet en Sr Franken¹.

a Catharina van der Voort, die nog even onbeholpen stelt als vroeger (zie brief 47, blz. 149, B.M.H.G. 70), schrijft hier ‘maen’ i.p.v. ‘naem’.

b Deydach: lees Dinsdag.

1 Zie brief 63, noot 3, blz. 21. - De meermalen in deze briefwisseling genoemde zwager van Pieter de la Court, burgemeester Dr Johan Eleman, overleed op 21 October 1669. Op 7 Augustus d.a.v. had hij nog getesteerd voor de Leidse notaris Raven. Met betrekking tot de geruchten, dat ‘sijn E. in sijn uiterste nog Roomsgesind was geworden’, liet Pieter de la Court de Leidse predikant Josias van de Kapelle op 12 Jan. 1670 het tegendeel getuigen (F. Driessen, Welvaren, bibliographie, blz. 15-17). Zie voor een rouwdicht op het overlijden van Eleman G.A. Amsterdam, Inventaris van het familie-archief Backer, nr 474.

82. Johan Ripperdsz. van Groenendijck aan P. de la Court².

Leyden, 8 April 1671.

Mijn Heer ende waerde Oom. Vader la Court³, op huyden wat looff⁴ thuys gekoomen sijnde van Leyderdorp, heeft U.E. door mij bij desen wel willen verklaren, dat de bij U.E. geteyckende bodemerijen⁵ hem voor de ½ wel gevallig sijn.

Ende wat aengaet de gelden op de provincie van Groeningen te beleggen⁶, dat hij afwagten sal bescheyd van U.E.'s wedervaren omtrent de wedue de Rijp.

Hiermede affbreeckende naer cordiale groetenisse aen U.E., desselfs huysvrouwe ende verdere familie, verblijve, enz.

2 Op 22 September 1670 promoveerden Pieter de la Court en zijn zwager Willem van der Voort te Orleans in de rechten. Zie voor de bullen G.A. Leiden, Bescheiden betreffende Pieter de la Court nr 4 en 10. In dorso bevinden zich aantekeningen betreffende het afleggen van de eed als advocaat voor het Hof van Holland in Februari 1672.

3 Hier wordt bedoeld de schoonvader van Van Groenendijck en Pieters broer, Jacob de la Court.

4 Looff: moe.

5 Zie brief 62, noot 3, blz. 18 en brief 74, noot 1, blz. 34.

6 D.w.z. in obligatiën of renten.

[p. 44]

83. P. de la Court aan J. van der Voort^a.

Meerborg, 26 Aug. 1671.

Mijn Heer en seer waarde Frère. De brenger deeses Sr Adrien Buisine is mijn cousin, die genegen was t' Amsterdam komende mij aldaar te begroeten, alsook in 't gunt soude willen verrigten mijnen raad te versouken, 't welk door mijn afweesen nu niet kan geschieden, soo gebruik ik mijne gewonelike vrijheid van in soo eenen gevalle te versoeken, dat U.E. gelieve sijn E. te assisteren ende te besten te raden, indien mogte willen t' Amsterdam eenig geld besteeden. Ik versouk dit des te ijveriger omdat een man is van seer goeden aart ende altijt tot ons huis seer geneegen is geweest ende ook nog is. Het is deselfde, die het voorleede jaar te London ons geleide om te sien de borgers van London sig in de wapenen oeffenen; sulks onse heer en frère Guglielmo hem ook wel kennen soude¹.

De boter is besproken en sal op Sondag 1/8 deel U.E. gesonden werden, dat allereerst veroorbord moet werden. Indien U.E. nog één begeerd om aanstonds te Breukelen te gebruiken, gelieve U.E. dat te notificeren.

De confijte genber is sonderling welkom geweest, alsoo mijn liefste van 't brandewijn voor de quade mage afkeerig wierd ende sig met deese gengber seer wel vind; immers is de koorts seederd agt dagen weeder after gebleeven² en hoop ik dat soo wel duren sal.

Ik twijfel seer of het arresteren van den heer burgemeester Sijmerse³ door de Regeering van Horen soo aangesien sal

a In dorso: Aan Mijn Heeren Willem en Johan van der Voort op de Fluwele burgwal bij 't Heerenlogement tot Amsterdam. Door vriend. - Willem van der Voort vertoefde klaarblijkelijk, evenals De la Court op zijn hofstede Meerborg te Zoeterwoude, op zijn buitenplaats Voortwijk bij Breukelen.

1 Pieter de la Court en Willem van der Voort zijn dus in 1670 in Engeland geweest. Zie voor hun verblijf in Frankrijk in hetzelfde jaar brief 82, noot 2, blz. 43.

2 Afterbleven: ophouden.

3 Het proces van Jacob Sijms bracht indertijd veel deining te weeg. De Hoornse oud-burgemeester had zich schuldig gemaakt aan het ergste bedrog van de Oostindische Compagnie. Heren XVII ontboden hem voor zich ter verantwoording. Nauwelijks in Amsterdam aangekomen, werd de Hoornse regent door de Amsterdamse schout Hasselaer gevangen genomen, niet zozeer uit liefde voor het recht als wel om zijn aandeel in de op te leggen boete. Een strijd ontstond tussen Hoorn en Amsterdam om de wettigheid van de arrestatie van een Hoorns burger. De Staten van Holland beslisten uiteindelijk, dat de fraudeur overgeleverd zou worden aan de Hoge Raad (9 Oct. 1671). De 19e Jan. 1672 werd Sijms op vrije voeten gesteld; ‘dese man tot Hoorn komende, wiert van 't volck met sneeuw gesmeten en met messen gejaegt, oock van niemant gegroet soo euvel wilde de gemeente dees burgemeester Sijms dulden, meer omdat hij, en door hem de stad (zich) partij van de Prinse van Orangie stelde, als om sijne dieverijen, die dog groot waren’. De 30e Juli 1673 is Sijms toch veroordeeld. Hij werd ontzet uit het bewindhebbersschap van de Compagnie, onbekwaam verklaard om ooit enig ambt te bekleden en moest een boete van 10.000 gulden en de gerechtskosten betalen (H. Bontemantel, De regeeringe van Amsterdam, uitgeg. door G.W. Kernkamp, I, blz. CCVII vlg. en II, blz. 284 vlg.).

[p. 45]

werden, alsoo hij niet suspectus is de fuga en naar ik gisse 't gunt men sijn E. te laste legt, te Hoorn gepleegt soude hebben. Sulks er in Regten al veel op gesegt soude konnen werden, waarmeede eindigd in haast U.E.... broeder.

Van de bodemerien heb ik respective aangetekend.

84. W. en J. van der Voort aan Pieter de la Court^a.

Amsterdam, 15 Oct. 1671.

Mijn Heer en seer waerde Frère. Uyt U.E. aengename van den 13en deses hebben gesien, wat U.E. schrijft van den opslag der laekenen. Ende vermits het apparent is, dat die nogh dierder werden sullen, ingevalle wij met het voorjaer 't sij naer Italien, t' sij naer Smirnen eenige laekens souden willen versenden, het in alle manieren geraeden soude wesen hoe eer hoe liever nogh eenige te koopen¹.

a In dorso: Mijn Heer Pieter de la Court ten huyse juffrouw Joanna de la Court op de Breestraet te Leyden.
Pieter logeerde klaarblijkelijk bij zijn zuster of liet er zijn post tijdens een verblijf te Meerborg bezorgen.

1 De omvang der lakenproductie te Leiden liep in het recordjaar 1671 op tot 22.740 stuks. De totale productie der verschillende Leidse textielindustrieën bedroeg toen 139.000 stuks.
Wegens een nijpend tekort aan spinners - in verband met een ordonnantie betreffende de vergroting van 's lands oorlogsmacht? - werd in 1671 op voorstel van burgemeesters besloten, de jongens en meisjes uit het weeshuis voor de tijd van twee jaar uit te besteden bij spinnersbazen tegen vergoeding van kost en inwoning. De maatregel betrof kinderen boven de tien en onder de zestien jaar. Lang is dit besluit niet gehandhaafd. Het kwam in October tot een oproer; bij een bepaalde spinnersbaas, op wiens aandringen vooral het besluit tot stand gekomen zou zijn, werden de ruiten ingegooid. Vlg. N.W. Posthumus, De geschiedenis van de Leidsche lakenindustrie III, blz. 608; P.J. Blok, Geschiedenis ener Hollandsche stad III ('s-Gravenhage 1916), blz. 196; Briefwisseling tusschen de gebroeders Van der Goes, uitgegeven door C.J. Gonnet (Werken van het Hist. Gen., 3e serie: 11), blz. 279 (8 Oct. 1671), blz. 294 (5 Nov. 1671); L. Sylvius, Historiën onzes tijds; vervolgh van Aitzema's Saken van Staat en Oorlog I (Amsterdam 1685), blz. 166.
De opmerking van de Heer Gonnet, dat bij dit oproer ook De la Court betrokken is geweest, vindt geen bevestiging in zijn aangehaalde bron, te weten, Sylvius, volgens wie het oproer zich als volgt heeft toegedragen:
‘Eenigen tijd tevooren quam eenig Rappailje des avonds tot Leyden op de been, om dat men een deel Wolle-spinders Jongens van hun Basen nam, waer over dit gespuys alreeds de handen begosten te jeuken, soeckende niet anders als aen het plunderen te geraken...’. Vgl. verder J.C. Overvoorde, Archieven van de Leidse hallen (Leiden 1928), blz. 5 onder nr 37: Verklaring over het eerlijk optreden van (Pieter) Wildeman in het besogne over het bezigen van weeskinderen voor het spinnen van lakengarens, 1671 (concept); voor het in 's lands dienst treden van arbeiders als soldaten raadplege men G.A. Leiden, Cat. Bibliotheek nr 274f, Verschillende aantekeningen en afschriften betreffende de geschiedenis van Leiden, 1071-1813, portef. IV, Oct. 1671.

[p. 46]

Tot antwoord volght, dat dewijle de vrees bij een yder daegelijx vermeerdert dat deesen Staet tegen het aenstaende voorjaer ofte misschien nogh desen winter in oorlog met Vrankrijk moght komen, waerdoor de navigatie van den Middellandsen Zee ende specialijk op de Levante uytermaeten geïncommodeert soude werden, vinden 't eenemael ongeraeden - voornaementlijk nu dat de laekens eenigermaeten opgeslaegen sijn - eenigh voorraed van laekens op te koopen om naer Smirnen te versenden, temeer alsoo wij met de reets 3 versondene ende een derwaerts nogh te versenden packen meenen redelijk well aldaer te sullen versien wesen.

Aengaende nu op Italien dewijle de advysen van Naepels ons weynigh tot dien handel aenmoedigen, ende dat de koopers swaerlijk soo schielijk tot een consideraebelen opslagh konnen resolveren gelijk er nu op soude moeten volgen om voor ons wat daeraen te profiteren, soo ten aensien van den opslagh hier, als van den grooteren risico ten tijde van oorlogh, soude 't eenemael ongeraeden vinden voor als nog daerin eenigermaeten diep in te tasten, ende in allen gevallen souden ons contenteren met het naeste voorjaer naer Italien te versenden omtrent halff sooveel laekens als in dit jaer is geschied, ende tot dien incoop souden niet ongeraeden vinden te treden, hoe eer hoe liever bij apparentie van grooteren opslagh.

De aght dekens U.E. gisteren gesonden, sullen U.E. apparent

[p. 47]

well ter hand gecomen sijn; dat geerne sullen vernemen ende dat die tot genoegen sullen wesen.

Het geeft hier bij velen een seer quaede impressie, dat de Conick van Engeland Sr George Downing voor sijn ambassadeur in plaetse van den heer Temple is sendende. God geve onse regenten eendraght ende wijsheyd om tegen alle vijanden de landen te mogen beschermen¹.

1 Als bijlage I zijn achter deze brieven opgenomen de ‘Speculatiën op 't stuck van de comertie ende navigatie deser Landen door Guilielmo van der Voort’. De la Courts zwager bepleit hier een eigen acte van navigatie, waarbij men het Engelse voorbeeld kon volgen. Vgl. P.J. van Winter, De acte van navigatie en de vrede van Breda (Bijdr. v.d. Gesch. d. Ned. IV, 1949), blz. 39-52; als bijlage II A en B volgt een overzicht van de leveranties van oorlogsbehoeften aan Holland en levensmiddelen aan de vloot door bemiddeling van de gebroeders Van der Voort in de jaren 1665-1671. Vgl. J.H. Kernkamp, Twee ‘niet ter drukpersse bereide’ geschriften van Pieter de la Court (B.M.H.G. 56), blz. 158-160.

85. W. en J. van der Voort aan P. de la Court^a.

Amsterdam, 6 Nov. 1671.

Mijn Heer ende waerde Freer. Hier neffens gaen 190 ducaten², alle niew; tien, die te licht waeren hebben wijder uytgeschooten, costen 4 pc^to is f 988. De oude souden wat beeter coo[p] connen gehadt hebben, maer vonden niet geraeden daeraen te coomen; het is met de ducaeten in 't generael slapper als het over 4 à 5 weeken geweest is en d'opinie is, dat nogh wel wat meer mochten dalen; dan, watter van is, sall den tijdt leeren.

Van U.E. beesten, segge ossen, sijnder nogh 3 verkocht ende dat van Sr Verlaen is wel bevallen, maer is wat aengewassen, waermede refereerende ons tot onse mondelinge bijeencomst.

a In dorso: Mijn Heer Pieter de la Court ten huyse van juffrouw Johanna la Court op de Breestraet bij 't Stathuys, met Fl. 980. - aen ducaten, tot Leyden.

2 Zie voor deze gouden ducaten H. Enno van Gelder, Munthervorming tijdens de Republiek 1659-1694 (Utrecht 1949), blz. 17.

[p. 48]

86. Jan Ripperdsz. van Groenendijck aan P. de la Court^a.

Leyden, 2 Dec. 1671.

Mijn Heer ende waerde Oom. Ick hebbe op huyden de somme van vierendertighondert guldens voor U.E. rekeninge den heer ontfanger Van der Meer, voor aenkoop van de bekende 2 lijffrentens aengetelt¹, waervan 2 distincte recepissen hiernevens gaen; de bijgaende quitantiën van verpondinge heeft meuy² Johanna de la Court mij ter handt gestelt, omme aen U.E. overgesonden te werden; hiermede affbreeckende, blijve naer genegen aenbiedinge van mijn geringe dienst, enz.³.

a In dorso: Mijn Heer P. de la Court, in de Spinhuissteeg tot Amsterdam.

1 Aentellen: tellen. Hier uitbetalen. Zie ook brief 78, noot 2, blz. 39.

2 Meuy: tante. Johanna was een zuster van zijn schoonvader.

3 Zie voor brieven van neef Jean de Planque te Leiden (26 Jan. 1671) en Hester Bienaimé (ongedateerd) en Johanna de la Court (18 Dec. 1671) aan Pieter de la Court de uitgave van het Welvaren van de stad Leiden, bezorgd door Felix Driessen, bibliogr., nr 117, 120 en 121.
Jean de Planque adresseert Achterspinhuyssteeg; bij de vermelding in de brief van Hester Bienaimé: Spinhuyssteeg No. 63 kunnen straat en nummer niet bij elkaar behoren, zoals Driessen meent. Men had toen geen huisnummers en al ware dit wel zo, dan zou een nummer 63 in die straat onwaarschijnlijk zijn.
In de verpondingsboeken komt de naam van Pieter de la Court in de Spinhuissteeg niet voor; hij moet dus in een huurhuis gewoond hebben.
In dezelfde tijd, dat Willem van der Voort zich met zijn ‘Speculatiën’ bezighield (zie brief 84, noot 1, blz. 47), uitte Pieter de la Court zich over de situatie van zijn land in de vorm van ‘Consideratiën over den gevreesden oorlog, die de koningen van Engeland en Vrankrijk souden mogen ofte konnen aandoen, op het versouk des Heeren James Har(r)ington in het laatst des jaars 1671’ (J.H. Kernkamp, Twee ‘niet ter drukpersse bereide’ geschriften van Pieter de la Court, B.M.H.G. 56).
Door de ‘Dagelijksche aanteekeningen van een reisje ter bezichtiging van de verdedigingswerken van den Ysel, 20-27 April 1672’, weten we, dat Pieter de la Court, Jacob de la Court Sr, Jacob de la Court Jr en de zoon van Johan Eleman, met Willem van der Voort en de auteur, die naar mijn mening te identificeren is als Mr Johan Uytenhage de Myst, een tocht maakten, waarbij het oordeel over de kracht van de verdediging aan de landzijde minder gunstig uitviel dan dat van de Amsterdamse schepen Hans Bontemantel, die in het begin van Juni de Ysel-linie bezocht (Kronijk van het Hist. Gen., 1861, blz. 233-263; H. Bontemantel, De regeeringe van Amsterdam soo in 't civiel als crimineel en militaire (1653-1672), uitgeg. door G.W. Kernkamp I ('s-Gravenhage 1897), blz. XLVIII).
Op 21 Juni vond de eerste aanslag op Johan de Witt plaats. Vier dagen later brengt Pieter de la Court zijn vermogen in veiligheid (zie bijlage III). In de herfst treffen we hem en zijn zwager Willem van der Voort aan als vluchtelingen te Antwerpen.

[p. 49]

87. Albert Schouten aan P. de la Court^a.

Leiden, 8 November 1672.

U.L. breif van den 3 November ten richt ontfangen, ende den inhoudt verstan. Aangade de lakens de bij mij noch sin, sijn dese: nomber 517 is swaert, no. 527 en 528 de sin oock swaert geverft, no. 524 en 525 en 554 dese sijn noch wyet met swaert listen; no. 531 oock noch wyt bontlist; no. 545 en 546 dese leegen Spaanse couleur geverft, daar U.L. broeders ieder een pack af is gesneden. Dese 9/2 lakens hebbe ick bij mij leegen¹.

Aangaade de koop of prijs van den lakens de robbe de hommes, de sin op har oude prijs, waant der en weert niet veel afgemackt² op de koop, maer tot f 4. - 12. - 0 of f 4. - 10. - 0 of f 4. - 9. - 0 het naste de sin - en nou³ dick sin hebbe ick wel gevonden - maer de bontlijsten de sin wel te bekomen. De vor desen tot f 3.-10.-0 de kan men nu wel tot f 3. - 6. - 0 of f 3. - 5. - 0 koopen, of f 3. - 7. - 0 de dick en fijn van segoove woolle⁴ sin. De soo dick niet en sin de koop men, de koont tan⁵ geldt geeft wel tot f 3. - 4. - 0 en f 3. - 3. - 0; dee lage prijse tot f 2. - 16. - 0 en f 2. - 18. - 0 of f 3. - 0. - 0. Maer soo mijn heer mij last beleft te geven, ick soude nu wel goetkoop koopen. Want dar sijn nu veel trappyrs⁶ de om reit⁷ geeldt te krijgen met grote schade verkoopen ende ick soude mijn heer van harten dancken, dat mijn heer een weennigh belefde te koopen, want ick en hebbe seder den 20 Meij gen werck gehadt ende ick bij nu Godtdanck wel gesondt om te werken

a In dorso: Aen Mijn Heer Pieter de la Court te bevragen bij Meester Jan de Peyster in den rosenhoed op de eyermarkt tot Antwerpen.

1 Lijsten: vermoedelijk witte stukken met gekleurde lijsten; vgl. Welvaren, cap. 24, zie ook Posthumus II, blz. 322; volgens W.L.J. de Nie, De ontwikkeling der Noordnederlandsche textielververij (Leiden 1937), blz. 230 zijn onder ‘Spaanse couleuren’ verschillende tinten vleeskleur te verstaan. - Zie voor de halve lakens ook brief 63.

2 Afgemackt: afgedongen; Posthumus noemt in zijn overzicht van de te Leiden vervaardigde stoffen (De Geschiedenis van de Leidsche lakenindustrie II, blz. 317) wel ‘draps de dames’ maar niet ‘robbe de hommes’.

3 Nou: nauwelijks, heel weinig.

4 Segoove wol: wol van Segovia in Spanje. Zie brief 63, noot 3, blz. 20.

5 Albert Schouten was kennelijk een weinig geletterd man, getuige de spelling van het woord ‘contant’. Hij werkte klaarblijkelijk af en toe als verver in loondienst van de familie De la Court en was verder een soort factotum. Zie ook brief 64, noot 7, blz. 22.

6 Trappyrs: drapiers.

7 Reit: baar.

[p. 50]

als ick in tyn jaren niet bin gewees ende in mijn geheel huisgesin Godt sij danck. Maer de tijt is bos. Godt wil U.Ee. bewaren in gesontheit. Geleift mij doch hierop te antwoorden. U.L. suster Joanna dout U.L. van herten grooten ende soude wel geschreven hebben, maer sij schrieft heden aan U.L. huisvrawe¹.

Maerte en Mari U hoovenier doet mijn heer van harten groeten^a.

517 swart fijn

527 } swart

528 } swart

524 } swart lijsten

525 } swart lijsten

554 } swart lijsten

531 bontlijst

545 } couleurd geverfd^2

546 }couleurd geverfd^2

14/2 bontlijst

2/2 swart lijst

1 Zie voor de verhouding van Schouten tot De la Court het einde van noot 5, blz. 49 en het postscriptum.

a Het postscriptum is met een andere hand geschreven; de daarop volgende notitie is van De la Court.

2 De gecouleurde stoffen omvatten alle stoffen, die in de wol waren geverfd en daarna groen, paars, violet, taneit enz. geverfd werden. - Volgens Frans van Mieris had De la Court een duidelijke aanwijzing gekregen, dat een langer verblijf in de Republiek voor hem niet geraden was. Te Leiden schoolde het volk, evenals in andere steden, samen voor de woningen van hen, die tegen de prins waren geweest. De la Court zou hierbij gevaar gelopen hebben. Op een avond werd er alarm gemaakt bij zijn (vroegere) woning aan het Steenschuur. Toen de bedienden naar de deur liepen en deze openden, zagen zij aan een boom die voor het huis stond, een opengesneden hond hangen met een brandende kaars in het opengesperde lichaam, en tevens een papier, waarop geschreven stond: ‘La Court zoo je niet snoert Uw mond, Doen we je als deezen hond’.
Niet zonder enige ironie laat Leiden's geschiedschrijver dan volgen: ‘Deese woeste bedrijging bragt zooveel naadenken in dien Heer, dat hij zich vandaar begaf’.
Jammer genoeg kennen wij het bericht van Frans van Mieris slechts langs indirecte weg (B.W. Wttewaall, Proeve uit een onuitgegeven staathuishoudkundig geschrift, het Welvaren der stad Leyden, Leyden 1845, blz. XXIV, XXV), daar het handschrift, dat deze eigenaardige episode bevat, niet meer is te vinden. Men kan dus niet nagaan, in welk nader verband Van Mieris de gebeurtenis heeft beschreven.
Dit is niet van belang ontbloot, omdat we weten (zie brief 53, noot 2, blz. 158, B.M.H.G. 70), dat Leiden in 1672 De la Court reeds lang niet meer tot zijn inwoners telde. Eveneens wekt het bevreemding, dat Mr Simon van Leeuwen in zijn Kort vertoog van 't gene in 't jaar 1672 binnen Leyden is voorgevallen (z. pl., z.j., aanwezig in het G.A. Leiden) met geen woord over De la Court rept (J.H. Kernkamp, Een merkwaardig dreigement in de 17e eeuw, Eigen Volk VI: 11, 1934). Zie ook Pieter Paulus, Verklaring der Unie van Utrecht I (Utrecht 1775), blz. 246, waar ongeveer hetzelfde verhaal voorkomt, door de schrijver ontleend aan een mondelinge mededeling van Pieter Burman II, welke geleerde zijn kennis ontleende aan ‘de oude heer Backer, die aan de familie der La Courten vermaagdschapt’ was.

2 De gecouleurde stoffen omvatten alle stoffen, die in de wol waren geverfd en daarna groen, paars, violet, taneit enz. geverfd werden. - Volgens Frans van Mieris had De la Court een duidelijke aanwijzing gekregen, dat een langer verblijf in de Republiek voor hem niet geraden was. Te Leiden schoolde het volk, evenals in andere steden, samen voor de woningen van hen, die tegen de prins waren geweest. De la Court zou hierbij gevaar gelopen hebben. Op een avond werd er alarm gemaakt bij zijn (vroegere) woning aan het Steenschuur. Toen de bedienden naar de deur liepen en deze openden, zagen zij aan een boom die voor het huis stond, een opengesneden hond hangen met een brandende kaars in het opengesperde lichaam, en tevens een papier, waarop geschreven stond: ‘La Court zoo je niet snoert Uw mond, Doen we je als deezen hond’.
Niet zonder enige ironie laat Leiden's geschiedschrijver dan volgen: ‘Deese woeste bedrijging bragt zooveel naadenken in dien Heer, dat hij zich vandaar begaf’.
Jammer genoeg kennen wij het bericht van Frans van Mieris slechts langs indirecte weg (B.W. Wttewaall, Proeve uit een onuitgegeven staathuishoudkundig geschrift, het Welvaren der stad Leyden, Leyden 1845, blz. XXIV, XXV), daar het handschrift, dat deze eigenaardige episode bevat, niet meer is te vinden. Men kan dus niet nagaan, in welk nader verband Van Mieris de gebeurtenis heeft beschreven.
Dit is niet van belang ontbloot, omdat we weten (zie brief 53, noot 2, blz. 158, B.M.H.G. 70), dat Leiden in 1672 De la Court reeds lang niet meer tot zijn inwoners telde. Eveneens wekt het bevreemding, dat Mr Simon van Leeuwen in zijn Kort vertoog van 't gene in 't jaar 1672 binnen Leyden is voorgevallen (z. pl., z.j., aanwezig in het G.A. Leiden) met geen woord over De la Court rept (J.H. Kernkamp, Een merkwaardig dreigement in de 17e eeuw, Eigen Volk VI: 11, 1934). Zie ook Pieter Paulus, Verklaring der Unie van Utrecht I (Utrecht 1775), blz. 246, waar ongeveer hetzelfde verhaal voorkomt, door de schrijver ontleend aan een mondelinge mededeling van Pieter Burman II, welke geleerde zijn kennis ontleende aan ‘de oude heer Backer, die aan de familie der La Courten vermaagdschapt’ was.

[p. 51]

88. Nicolaas de la Court¹ en Dirk Otterink de Jonge² aan P. de la Court^a.

Curaçao, 10 September 1672.

Mijn Heeren³ saluit. 't Voorschr. is mijne laaste aan U.E. met het schip de Vogel Fhenix. Sedertdien zijn hier ingevallen dese naarvolgende schepen, namentlik: 't schip Concordia,

1 Nicolaas de la Court, die vermoedelijk voor een combinatie kooplieden, tot wie De la Court en zijn zwager Willem van der Voort behoorden, particuliere handel op Curaçao dreef, moet een zoon zijn van Nicolaes de la Court, de broeder van Pieter de la Court de Oude. Zie over deze tak van de familie De la Court brief 72, noot 4, blz. 31. Nicolaas de la Court vertoefde in 1669 reeds in de West, getuige een brief van Jan aan Willem van der Voort, d.d. 3 Sept. 1669 (G.A. Amsterdam, Inventaris van het familie-archief Backer, blz. 102, nr 12).
‘Ter Kamere Amsterdam’ van de Westindische Compagnie komen onder de namen van de hoofdparticipanten die van Pieter de la Court en Willem van der Voort voor. In een brief van Jan aan Willem van der Voort d.d. 28 Sept. 1669 wordt de laatste tot de 20 grootste intekenaars genoemd (G.A. Amsterdam, Inventaris van het familie-archief Backer, blz. 102, nr 12).

2 Dirck Otterinck werd in 1670 tot directeur (of gouverneur) van Curaçao benoemd. Hij overleed, zoals deze correspondentie ook aangeeft, in het begin van 1673. Met algemene stemmen werd toen Jan Doncker tot zijn opvolger benoemd. Deze was zeer vertrouwd met de Westindische handel, daar hij enige jaren koopman en agent der Compagnie was geweest (vgl. W.R. Menkman, a.w., blz. 90, 95).

a De brieven 88-90 vormen één geheel, met dien verstande, dat de twee eerste brieven gecopiëerd zijn ten einde een lacune in de correspondentie te vermijden, als door ongeval op de lange zeereis de originelen van 10 en 12 September verloren zouden zijn gegaan.
Zij werden volgens een dorsale aantekening op 16 April 1673 door de geadresseerde ontvangen en de volgende dag beantwoord.
Het gevaar van verlies was geenszins denkbeeldig, daar het in de Caraïbische Zee wemelde van vijandelijke oorlogsschepen en kapers. Zie in het algemeen over de positie van de Westindische Compagnie en de particuliere handel op Curaçao: W.R. Menkman, De Nederlanders in het Caraïbische zeegebied, waarin vervat de geschiedenis der Ned. Antillen (Amsterdam 1942), blz. 65-91.

3 Zie voor dit meervoud noot 1 van deze brief.

[p. 52]

komende van de vaste cust¹ met omtrent 40.000 ps² tot betalinge der slaven, is alhier gearriveerdt op den 10 Augustij; 't schip de Hercules, komende van Cartagiena³ met omtrent 160.000 ps mede tot betalinge der zlaven, alhier gearriveerdt op den 14 Augustij; 't schip de Griffioen, komende van Arder⁴ met slaven, is op den 20 Augustij alhier gearriveerdt.

Daarop zijn wederom vertrokken: den 28 Augustij 't schip Concordia, met slaven naar Vera Cruis; den 28 September⁵ 't schip de Hercules met slaven naar Caracos; 't schip de Vergulde Griffioen, als boven gemeldt, oudt zijnde, is gevisiteerdt ende geoordeeldt geworden, onbequaam te zijn naar Hollandt te gaan; dienvolgende hier blijven sal om gesloopt te worden.

Ik hebbe gedacht als in mijn vorige hebbe geschreven, dat wij capitain Armendaris hier soude hebben gecregen, maar met 't schip de Hercules als bovenstaande hebben wij tijdinge gekregen, dat hij aan de vaste cust zoude blijven; dan echter heeft mijn met 't voorn. schip de Hercules de competente somme, zoo in gemaakt silverwerk⁶ als contanten, tot volkome voldoeninge toe laten komen; dog met grote clachten dat alles aan Cartagiena is aangehaaldt geworden, gelijk als den stuurman, daar wij die zijde ende kant aan hebbe verstreckt, mede alhier is gekomen en ons van gelijke rapporteerdt, dat de doos met cant, die wij aan hem hebben vercoft, mede is aangehaaldt ende prijs gemaakt. De zijde heeft hij verborgen ende gesalveerdt, dan daar is maar een ½ ps op yder lb. voor de ½ winste op gewonnen⁷, 't gunt hij mij betaaldt heeft, ende zegt, de doos met cant volgens de obligatie daarvan zijnde niet te konnen voldoen, daarop ik den voorn. stuurman hier voor 't gerecht hebbe geroepen; ende dezelve rechters hebben geoordeeldt mijn met de naaste reyse te moeten voldoen. 't Is

1 Vaste cust: Terra firme der Caraïbische Zee.

2 Ps: pesos; Spaanse daalders of matten; stukken van acht realen (ca. f 2,40). Zie Menkman, a.w., blz. 95, 96, 115, 175.

3 Cartagiena: Cartagena in Nieuw-Andalusië (Columbia).

4 Arder: het rijk Arder bij de bocht van Benijn (Dahomey) en de Golf van Guinea; zie de overzichtskaart in deel LV van de Werken, uitgegeven door de Linschoten-Vereeniging.

5 Voor de verklaring van de vermelding van een latere datum dan de datering van de brief vgl. men noot a, blz. 51 van deze brief.

6 Gemaakt silverwerk: zilveren voorwerpen of staven; ongemunt zilver.

7 Deze zinsnede heeft vermoedelijk betrekking op de heersende handelsusanties, waardoor van de bruto-winst een gedeelte moest worden afgetrokken om te worden uitbetaald als commissie, provisie enz.

[p. 53]

wat verlanging van tijd door het gemelte ongeluk, maar vertrouwe echter de penningen wel bekomen sal.

't Is met de negotie aan de vaste cust soo zlecht als 't wesen can, gelijk als wij met de leste Spaanse schepen hebben bevonden, alsoo deselve weinig ofte niet en hebben gecocht, soodat in de coopmanschap niet en is voorgevallen als de resteerende fleskelders¹ met brandewijn zijn mede vercocht, te weten 3 van 12 flessen tot 16 ps ende de twee grote fleskelders tot 20 ps, maar in 't leveren van deselve kelders hebben wij 2 kelders bevonden met zout water vervalscht te wesen, oversulks ik met grote moeite 2 stuk van 8² op yder kelder heb moeten laten vallen. Vertrouwe, dat 't zelve vervalschen in zee geschiedt sal zijn. Wijders heb ik nog vercoft 400 lb. boskruit, tot 20 ps 't 100 lb. 't Voorn. cruit wordt hier tegens anders cruit zeer slecht bevonden te zijn. De proef heb ik self in mijn bijwesen daarvan zien neemen.

't Is mijn leet, alle dese ongemakkelikheden te moeten schrijven; ik verhope evenwel, als de tijd wat verschoten sal zijn, het wel wat beteren sal, dat wij met passientie sullen moeten afwachten.

Hier beneffens vertrekken 4 scheepen, namentlik de Joffr. Zusanna, daarin ik hebbe gescheept een zakje met 600 volwaardige stukken van [8]^a, gemerkt N volgens 't conossement daarvan gesonden; 't schip de Salamander, daarin hebbe gescheept 47 mark gemaakt silverwerk tot 8 ps yder mark³, daar nog bij gedaan 24 ps, makende tesamen 400 ps, 't welk met malkander is gepakt in een cassie, gemerkt N volgens 't conossement daarvan gesonden; 't schip St. Domingo, daarin hebbe gesonden eenig geldt aan mijn swager Oortmans⁴, hem particulier aangaande; de hoeker d'Elisabet, daarmede hebbe gesonden 't netto prevenu van de doos muscusblasen⁵,

1 Fleskelder: kist met flessen.

2 Zie noot 2, blz. 52.

a Weglating door slordigheid.

3 Mark: gewicht voor goud en zilver. 1 mark = ½ pond, 1 pond = 8 ons. 1 mark weegt 246,084 gram. Zie: K.M.C. Zevenboom, De Gewichten die voor 1820 te Amsterdam werden gebruikt en de ijkmerken die daarop worden aangetroffen (Jaarboek Amstelodamum, jrg. 45, blz. 50).

4 Dit is waarschijnlijk Adam Oortmans, gehuwd met Petronella de la Court (24 Aug. 1649). Zie Mej. I.H. van Eeghen, Inventaris Backerarchief, nr 473. Zie ook noot 1, blz. 51 van deze brief.

5 Muscusblasen: muscus is een bekend reukwerk van een scherpe en doordringende geur.

[p. 54]

die mijn voor U.E. particuliere reekeninge zijn mede gegeven. Van alle 't gemelde, dat de gemeene compagnie aangaande is, sal op reekening courant gebracht worden. Godt geve alle de gemelde schepen behoude reyse ende laatse met lief bij U.E. in salvo komen¹.

De caper, daar ik onlangs van hebbe gemeldt, die heeft hier 4 france birken² van de Eylanden³ voor prijsen opgebracht, ende rapporteerde, dat hier dichte bij 't eylandt Roces⁴ nog 2 france berken lagen, daarop mijn heer den Gouverneur twee comp. berken heeft uitgesonden, en na 8 dagen uitwesens, zoo zijn zij met een van de gemelde berken weder hier gekomen; zoodoende dat onse haven met france berken vervult wordt. Het volk van de caper, alsmede de gevangene seggen, datter tot nog toe geenige toerustinge aan de eylanden tegens ons is, dienvolgende wij verhopen met de fortificatie om dit vlek in volkomen postuur te sullen konnen geraken.

Wij verlangen hartelike zeer naar eenige goede tijdinge uit Europa, dat Godt ons haaft gelieve te verleenen ende in wiens heylige bescherminge wij U.E. alsamen zij beveelende.

1 Met lief: met genoegen. - Niet alleen de Compagnie en particulieren, maar ook de ambtenaren legden zich op de koopmanschap toe, een enkele maal zelfs de predikant (W.R. Menkman, a.w., blz. 95).

2 Birk: bark.

3 Eylanden: Bovenwindse eilanden, in het bijzonder de Franse Antillen.

4 Roces: De Rocas-eilanden (Los Rogues), liggen ten Oosten van de Aves-eilanden.

89. Nicolaas de la Court aan P. de la Court.

Curaçao, 12 Sept. 1672.

Mijn Heeren saluit. Ik hadde gedacht, dat de schepen op den 10 deser zoude hebben vertrokken, maar zijn tot huyden toe door contrarie windt 〈dat hier seer zelden beurt〉 nog blijven leggen.

Ik hebbe aan U.E. gesonden met 't schip de Zuzanna een zakje met 600 ps gemerkt N; dito met 't schip de Zalamander, zoo in gemaakt werk als stuk van 8, 400 ps, tesamen gepakt in een cassie gemerkt als bovenstaande, 't welk alsamen is voor de gemene compagnie. Zal voor 't zelve, alsmede voor de vercoping 't gunt daar ik in mijn ander van hebbe gemeldt, op reekening gesteldt worden.

Ik hebbe in mij andere brieven gezegt, dat ik 400 lb. boscruit

[p. 55]

hadde vercoft, maar daarvan is mijn door cap. Christoffelens 200 lb. van 't gemelde cruyt wederom thuys gesonden, alsoo hij oordeelde hem zulken boscruit geen dienst en konde doen. 't Is mijn zeer leet, alhier zulke rescontres te bejegenen, ik kan mijn niet bedenken, waar vandaan het comt. Alsoo ik versekert ben dat het alle 14 dagen gekeerdt en wel omgeset is geworden, hebbe geresolveerdt alle de vaten te laten opslaan om 't zelve te verluchten ende te laten drogen.

't Voorn. cruit is geprobeert tegens ander cruit in mij bijwesen, maar hebbe gesien dat het op verde na de proef niet conde halen, zoo bijaldien het goedt boscruit waar geweest, zoude naar alle apparentie de gantsche partije met goedt voordeel aan de Spanjaarden 〈die nu vertrokken zijn〉 hebben konnen vercopen, 't welk nu verbij is.

Ik hebbe aan schipper Pieter Jansz. Cat geteldt, zoo in halve stukken als quaarties, tachtig stuk en 3 sch., 't welk in een zakje is gedaan en gemerkt N volgens 't conossement daarvan hier neftens gaande, 't gunt het netto prevenu is, daar ik de reekening particulier aan U.E. hebbe gesonden, mits daarvan afgetrokken de provisie. Zoo 't mijn mogelik was geweest zoude U.E. hardt geldt hebbe gesonden, maar hebbe 't zelve niet konnen te wege brengen, dan ik gelove met verwisselen niet te cort en zult komen.

Een van onze kleyne berken hebben ons alhier tijdinge gebracht, datter bij Bonaire een Engelsche caper, gemonteert met 14 à 16 stukken, zig hout, apparent passende op de komende en gaande schepen van hier. Wij zijn daar zeer over beducht, alsoo nog verscheide schepen, zoo uit Guinea als van Angola met zlaven worden verwacht.

Dit alsoo met groten haast geschreven, doordien de schepen zoo datelik vertrekken. Hiermede ik zal afbreken ende bevelen U.E. alsamen in de bescherminge der Allerhoogsten.

90. Nicolaas de la Court en Dirk Otterink aan P. de la Court.

Curaçao, 16 Febr. 1673.

Mijn Heeren saluit. Ons laaste aan U.E. is geweest als de bovenstaande copyen. Verhope, alle de 4 gemelde schepen wel in salvo zullen zijn gekomen, ende dat zijnde zal ons zeer liefd wesen om horen. Zedertdien soo heb ik alhier aan de burgers vercoft 4 hele ofte 8 halve stukjes fijne lijwaat, te

[p. 56]

[weten] no. 157, 184, 185 tot 24 stuyvers d'el, no. 3 tot 35 st. d'el op eenige kleyne tijd te betalen; nog hebbe vercoft 16 stukken picottos¹ tot 11 en 11½ ps 't stuk; nogh 18 stukken hollandilias², 10 stuk tot 5 ps en 8 stuk tot 5½ ps; mede aan burgers op tijd. Item heb vercoft 5 lb. van de beste zijde voor 5½ ps 't lb., mede aan een burger ofte znijder die een winkeltje op heeft; dito soo heb ik nog vercoft aan den heer Gouverneur Mr Dirk Otterink 5800 lb. boscruyt tot 19 ps 't 100 lb; 2 cabeltouwen van 7 duym tot 7 stuk van 8 yder 100 lb. en een stuk scharlaken heerezaay, tot 26 st. d'el, op conditie van alle 't gemelde contant te betalen, als de schepen zouden vertrekken. Ik was wel tevreden 't boscruyt voor den voorschr. prijs te konnen quijt worden, aangesien het oudt verdorven cruit is, gelijk ik U.E. voor desen hebbe geschreven³.

't Schip de Hercules, dat van Caracos hier is gekomen, is hier verdubbelt⁴ geworden, zoodat hij bijna 4 maanden hier heeft gelegen; eyndelik 't gemelde schip gereet wordende om te vertrekken, soo hebben de coopluyden van 't selve getracht soo hier en daar wat te copen; daar wierdt mijn voor de trossen ofte kleyn touwen geboden 6½ ps voor 't 100 lb.; voor de hollandilias boden se mijn 4½ ps per stuk. De picottos ofte zijde, scharlaken zayen en wilden se niet eens aansien. In de muscusblasen is ook niet voorgevallen; oordeelende de gemelte prijsen te weinig bij te komen, zoo en heb ik aan dezelve Spanjaarden niet meer konnen vercopen als een doos met kant no. 38 à 8 st. de Spaanse vare⁵. Ik hebbe alle diligentie gedaan die mijn mogelik is geweest om wat meerder met eenige winste te connen vercopen, maar en hebbe het niet verder connen te brengen als boven is gesegt.

Den 15 Januarij is hier gearriveerdt 't schip de Verstoorde Leew, daarmede ik hebbe bekomen U.E. missiven van den 24 Meij en 8 Augustij, met dewelke ons is bevestig geworden 〈alsoo wij vooraf soo hier en daar vandaan eenige tijdinge stukgewijs van 't zelve hebben verstaan〉 de zeer droevige en myzerabelen toestandt van ons vaderlandt; hope dat Godt den Heere daarin zal voorsien en 't zelve wederom terecht zal

1 Picotto: picote, zeer glanzende, zijden stof. Posthumus echter, in zijn Geschiedenis van de Leidsche lakenindustrie II noemt op blz. 326 als grondstof voor picotten sajet.

2 Hollandilias: Hollandiljes, een soort linnen.

3 Zie brief 89.

4 Verdubbelen: van een dubbele huid voorzien.

5 Vare: ellemaat van 0,8559 m.

[p. 57]

brengen. Tot nog toe en hebben wij alhier geen aanstoot geleden; kan ook niet vernemen, zoo door de capers als anders uit de Caribis, dat aldaar eenige toerustinge tegen ons is. Onderwijle zijn wij nu nog corts met 130 personen, zoo kleyn als groot, versterkt geworden; zijn van Tabago met een Engels vaartuyg hier gekomen. 't Gemelde eylandt Tabago heeft zig naar een harde tegenstandt aan de Engelse moeten overgeven¹. De capers van hier richten wenig uit, crijgen zomtijds zlagen en brengen maar zlechten prijzen² op, overzulks het niet veel te beduyden is, alsdat wij zomtijds van haar tijdinge horen.

Omtrent Bonaire onthout zig een france caper, daar 't schip de Gerechtigheidt, komende over Cabo Verdi hier na toe met eenige zlaven, tegens is doende geweest. 't Gemelde schip heeft zig gereddert, dog met de doodt van de schipper Laurens Jansz. van Dijk. 't Zelve schip is hier 〈gelijk op de notitie staat, die hier ingesloten is〉 op den 3 deses behouden gearriveerdt.

Zedert de comste van 't schip de Gestoorde Leew, soo schijndt, dat onsen Gouverneur door eenige clachten 〈zooals men zeidt〉 van de Compagnie een melancolyk heeft opgevat, welke voorschr. melancolyk cort is gevolgd met een harde persing en eenige coors, die 5 à 6 dagen duurend. Hebbe hem onderwijle alle dagen besocht. Niemandt denkende op eenig pericol, soo ben ik op den 8 's morgens ten 3 uuren opgeclopt, om den zelven heer Gouverneur te zien sterven. Daar komende was al buyten verstandt en omtrent en ½ uur daarna is hij in den Here ontslapen. Zanderendaag begraven en den dag daaraan is door de crijgsraadt en eenige voorname burgers den persoon van Sr Jan Donker tot provisionelen directeur verkoren³.

Gisteren hebbe een rekening ingelevert, wegen de vercoopt der goederen aan den overleden heer Otterink, maar 't gaf nog geen pas, om betalinge te crijgen. Daar zullen over 3 à 4 weken a droitture⁴ nogh 3 schepen vertrekken, als 't schip Asia, 't schip Europa, 't schip de Vrede. Zoo bijaldien ik tegens die

1 Spoedig na het uitbreken van de oorlog van 1672 werd Tobago veroverd door een expeditie uit Jamaica. De commandeur, Pieter Constant en zijn staf konden zich naar Curaçao begeven, waar hij en zijn mannen in 1673 aan de strijd met de Fransen deelnamen.

2 Prijzen: hier: buitgemaakte schepen.

3 Er werd beweerd, dat Otterinck in verstandhouding stond met de gouverneur der Franse Antillen, Jean Charles de Baas, aangaande de overgave van Curaçao.

4 A droitture: rechtstreeks.

[p. 58]

tijd de penningen meester kan werden, zoo zal ik niet manqueren dezelve, beneffens de penningen die in cas hebbe, op dezelve schepen verdelen ende oversenden.

Ik voor desen verschey maal geschreven wegens mijn depart, daar ik tot nog weinig bescheyt op gekregen; zoo zegge ik nogmaals met sodanigen zlechten tijd hier niet kan bestaan, oversulks ik onder correctie alle dingen¹ voortaan het tgemeld vertrek zal dirigeren, dog voor den tijd die ik hier ben ofte op goede gelegentheidt moetende wachten om te konnen vertrekken, zoo zal onderwijl alle devoir [doen] om nog zooveel goederen te verkopen als mijn mogelik zal wesen, ende 't overblijvende goedt aan een eerlik man transporteeren, om alsoo met mijne comste in Hollandt U.E. van alles puntiale reekening te geven.

Zoo datelik onder 't schrijven comt een van onse capers binnen; na 8 weken uitwesens soo heeft hij niet opgedaan. Hier zal afbreken ende bevelen U.E. alsamen in de bescherminge des Allerhoogsten.

Zonder te vergeten, zoo make U.E. ook bekent, dat de stuurman Adriaan Dirksen, die op 't schip de Hercules vaart, mijn heeft op de doos met kant aan hem verkoft, 25 stuk van 8 betaaldt. Hebbe niet meerder konnen krijgen. Heeft mijn beloofd op de naaste reyse meerder af te betalen. Ik hebbe om de meeste verzekering daar een liquide² obligatie van laten maken.

Dit schrijvens gaat met schip de Zalamander, dat te Vlissingen thuys hoordt; heeft comissie van zijn meesters om te capen, dan heeft hier geen volk konnen krijgen. Onderwijle is hier een Zurenams vaarder gekomen, die lek was ende onbequaam om na 't vaderlandt te gaan; dienvolgende de ladinge van 't zelve schip is gescheept in 't voorn. schip de Zalamander. Vale.

1 Onder afhandeling van de lopende zaken.

2 Liquide: verhandelbaar.

91. Nicolaas de la Court aan P. de la Court.

Curaçao, 4 Julij 1673.

Mijne Heeren saluit. 't Voorschr. is mijne laaste aan U.E. geweest; verhope, dat de schepen Europa, Azia, Vrede³ en de hoeker Elisabet⁴ wel bij U.E. in zalvo zullen zijn gekomen.

3 Zie brief 90.

4 Zie brief 88.

[p. 59]

Zedert is hier gearriveerdt op den 5 Maij 't schip St. Domingo¹ komende van Hamburg, geladen zijnde vol levensmiddelen, met eenige drank van wijn en bier daarbij wesende voor reekening van de Srs Genuese factoors. Hier is bijna niemant van eenige coopluyden, die daar brieven mede hebben gekregen, als een paquet van de Compagnie aan den heer Gouverneur alhier.

Op den 19 Junij is hier gearriveerdt 't Spaans schip de Hercules, komende van de vaste cust; zijnde zeer kostelik geladen, zoo van gemaakt silverwerk, geldt ende huyden, Camperhout² en nog meer andere coopmanschappen, tesamen geëstimeerdt meer als 200.000 ps waardig, waarmede de Genueese factoors hier al haar achterstallige schulden aan mijn heer den Gouverneur voor reekening van de Compagnie ende particulieren hebben voldaan.

Den 25 Junij is hier gearriveerdt een fluitschip, komende van 't eylandt St. Eustatius met 146 zielen, dewelken ons hebben gerapporteerdt, datter 4 Hollandse en 3 Zeeuwse oorlogsschepen in de Caribis waren gekomen, die daar alles wegnemen watter komt ofte wil vertrekken; hebben het voorn. eylandt wederom ingenoomen ende, soo schijndt tot straffe, dat de inwoonders haar soo lichtveerdig aan de Engelsche hadden overgegeven, hebben de voorschr. Staten-oorlogsschepen het meer genoemde eylandt geplonderdt ende afgelopen, de fortresse gedemolieerdt ende alle de inwoonders weggesonden, die hier gekomen zijn gelijk als boven is gesegt. De voorn. Stasiaanen zijn hier nog in tamelijken doen 〈na de tegenwoordige tijd〉 gekomen wel geproviandeerdt: hebben meestal meer als voor 3 maanden leeftog mede gebracht, daar zij 〈voor dit belang〉 gelukkig in zijn, anderen levensmiddelen hier tegenwoordig zoo duur is als in meenichte van jaren niet is geschiedt, zoodat wij zeer verlangen naar een schip uit Hollandt, ende alle onse hope stellen wij hier op, alsmeede op eenige prijsen, die ons van 't een en 't ander zoude mogen versien, ende buyten dat zal 't hier een wonderlik benauwt leven geven,

1 Zie brief 88. Dit schip is dus weer terug, niet uit patria, maar uit Hamburg!

2 Camperhout: Campêchehout, een houtsoort, genoemd naar de stad Campêche en de baai van die naam in Yucatan. Het leverde een rode verfstof op.

[p. 60]

vermits het nog wel 5 à 6 maanden aanloop, eer den tijd van 't niewe gewas aankomt¹.

Den 3 Junij is van hier vertrokken 't Spaans schip genaamdt de Concordia, naa de vaste cust met een kleyn getal slaven, doordien hier van de Compagnie geen negers meer konde geleverdt worden. Den 16 Maij is vertrokken 't schip de Gestoorde Leew, gaande te caap, maar zal zijn roete nemen na de Vergynis, de cust voorts langs naar Terre Nova ende daar vandaan na Hollandt². Den 2 Junij is vertrokken de Spaansche Bergantijn; daar voor dese van hebbe gemeldt mede op de caap, ende nu wordt de voorn. Bergantijn de Galey van Curaçao genaamdt³.

In coopmanschap is dit volgende voorgevallen, te wete, dat ik hebbe vercocht de gantsche partij touwerk voor 7 ps 't 100 lb. volgens 't gewicht van de factuur aan Sr Manuel Antunes, wesende capitain op het bovengenoemde schip de Concordia, op conditie van een goede schriftelijke obligatie, om 't selve te betalen in de Spaanse Westindien, tot welkers ontfang en harwaarts zendinge ordre is gesteldt bij Sr William Juyst aan Sr d'Andreas Escuela in Cartaxena. 't Is een eerlik man, die voor de coopluyden hier aldaar de meeste dingen doet; ende ofte ik hier niet mochte zijn als de voorgemelte penningen hier zullen zijn gekomen, deselve contanten door de voorschr. Juyst aan U.E. toegesonden worden. Zoo 't wel gaat, gelijk ik vertrouwe dat doen zal, verhoope, dat daar nog 119 ps voor den interest boven den vercoopt voor de lopende tijdt zal bijkomen. Daar is een partij kleyne trossen wat duurder vercocht, maar hebbe geconsidereerdt de gantsche partij, ende daar de cabeltouwen soo wel niet voort en willen; 't is een coopmanschap daar men soo zelden en weinig coopluyden toe vindt; ook dikwils soo lang in de pakhuyzen blijft leggen. Alle 't voorgemelte heeft mijn doen resolveeren om het voor te setten.

Vertrouwe, dat voor de tijd dat ik hier nog ben, de picottes

1 Zie voor de Zeeuwse expeditie naar de West onder Cornelis Evertsen de Jongen 1672-1674 de uitgave van C. de Waard in de werken van de Linschoten-Vereeniging, XXX, blz. 29: ‘wierden de Nederlanders na boort gesonden om na Curassauw te vertrecken, alsoo gesolveert waren het fort (St. Eustatius) te demoliëren’.

2 Het schip De Gestoorde Leew zal dus zijn route naar patria nemen via Virginië en New-Foundland.

3 Bergantijn: brigantijn, een galeivormig schip met een laag boord, in de Middellandse Zee vaak bij de zeeroverij in gebruik.

[p. 61]

nog wel quijt worden sal; met de hollandilias, Luykse scharlaken heerezaayen, zijde, zwarte cant ende muscusblasen voor U.E. particuliere reekening zal seer langsaam bijkomen¹; de negotitie aan de vaste cust, alsmede alhier, is gantsch bedurven.

Het voorgenoemde schip de Hercules leyt hier en wacht naar zlaven, die nog van Guinea en Angola moeten komen; het volk daarvan en coopen nog met al²; wachten en hopen onderwijl, datter een schip uit Hollandt komen zal. Als deselvige luyden beginnen te lopen, zoo zal nog sooveel als 't wat bij comt van de hant afzetten, als 't mijn mogelik zal wesen.

Ik hebbe van Adriaan Hendriksen, varende met het voorn. schip de Hercules wederom 25 ps ontfangen. Ik toonde mij wat qualik tevrede te wesen, omdat hij mij niet meerder en betaalde tot afcortinge van de obligatie, daar hij mij op antwoorde, dat hij aan de vaste cust en meest al de reys deur zeer ziekelik was geweest; ook dat se maar 4 maande gagie hadden ontfangen, overzulks hij mij niet meer en conde betalen, maar beloofde de naaste reys met gesontheidt 3 maal zooveel te geven.

't Geldt van 't boscruit en kan ik nog niet meester worden. 't Is wat wachten, anders isser geen zorge van betalinge, gelijk U.E. van mijn swager Oortmans³ in 't particulier wel hooren sult.

Dese mijne missive gaat met 't schip de St. Domingo, daarin ik gescheept volgens ingeslote conossement een zakje met 900 ps om aan U.E. besteldt te worden. Ik zoude nog wel wat meerder geldt hebben konnen oversenden, maar geconsidereerdt, dat het een kleyn schip is, gemonteerdt met 8 stukken canon en twee bassen; dierhalven hebbe niet meerder derven senden, dan 't meeste vertrouwe dat wij op 't gemelde schip hebben is, dat het uittermaten wel zeyldt. Zoude nog sooveel geldt niet hebben geavontuurt, ten waar mijn den heer Gouverneur, de Srs Genueesche factoors ende meest alle coopluyden daar soo veel in hadden gescheept. Ik geloofd, zij dezelve consideratie hebben, die bovenstaande is (aange)haaldt.

Ons vertrek van hier, wanneer en omtrent wat tijd geschieden zal, is nog zeer dubieus, dog ingeval wij eenige negerhaaldersscheepen, als de Prins te Paardt, Rotterdam en nog een fluit,

1 D.i.: het zal slechts langzaam beter gaan.

2 D.i.: niets; niemendal.

3 Zie brief 88, noot 4, blz. 53.

[p. 62]

genaamdt de Liefde, van dese maandt hier nog komen, zoo wasser nog cans om nog voor de winter in Hollandt te komen; maar ter contrarie, zoo zij langer tardeeren 〈om het zaizoons wil〉 zullen wij moeten naar alle apparentie tot in November ofte Desember wachten om van hier te vertrekken. Onderwijle zal alles klaar maken en sooveel geldt mede neemen ende ook den risico verdeelen als doenelik zal zijn.

Daar vertrekt in 10 à 12 dagen nog een scheepie op Hollandt, met dewelke het wijder voorvallende daarmede advyseeren. Dit U.E. alsoo dienende tot hun gouverno, daarmede zal eyndigen, enz.

92. Nicolaas de la Court aan P. de la Court.

Curaçao, 26 Julij 1673.

Messieurs salluit. Aan de bovenstaande kont U.E. zien mijne laaste aan U.E. Zedertdien zijn hier ingevallen: Op den 15 deses een berk van St. Thomas, hebbende aldaar weinig handelinge konnen krijgen; den 16 dito is gearriveerdt de Galley van Curaçao, hebbende genomen twee prijsen, te weten, een Franse fluit, geladen met zuyker, indigo en gember, dito een Engelsche kist¹, geladen met levensmiddelen. De gemelte prijsen zijn door de harde stroom dit eylandt misgedreven, zoodat men nog niet wel en weet, waar de gemelte fluit bevaren is, maar de Engelsche kist leydt aan de overzij aan Cora², daar vast met een Comp. berk de ingeladen goederen uitgehaaldt worden. Den 19 ditto is hier gearriveerdt schipper Jan Gosensz., met dewelke hebbe ontfangen U.E. aangename van den 17 Maart en 17 April, beneffens een dose No. 2, gemerkt *. Kan niet zien ofte is wel geconditioneerdt; zal volgens U.E. recommandatie 〈het beste daarmede, beneffens het andere goedt〉 doen, maar om dat te vercoopen moet bijgeval³ komen, alsoo der weinige luyden zijn die daar kennisse van hebbe.

Het volk van het Spaans schip de Hercules, daar in mijn voorgaande van hebbe gemeldt, en coopen nog gansch niet, leggen en wachten op de comste van de negerhaalders, zoodat hier in negotie niet is voorgevallen, alsoo nu en dan een stuk

1 Kist: kits, een licht Engels vaartuig, met één verdek en drie masten.

2 Cora: Coro, in Venezuela.

3 Bijgeval: toeval.

[p. 63]

picottes tot 12½ ps ende hollandilias tot 5¼ in 5½ ps, maar 't andere goedt blijft leggen en daar wordt niet naar gevraagt.

Hier neffens zende U.E. een tweede conossement van 't geldt, dat U.E. met 't schip St. Domingo hebbe toegesonden. Verhope, dat 't zelve bij U.E. al gearrivee(rdt) zal wesen. Deze gaat met 't schip America, die van de State-vloot¹ in de Caribis is genomen ende alhier om zijne goederen te vercopen is opgesonden. 't Is een goedt schip, zal onderwegen trachten nog te capen. Ik hebbe in mijn voorgaande van 't selve schip n(iet) gemelt, alsoo het hier in quam 2 dagen naardat de brieven aan U.E. al overgegeven waren, dan hebbe aan mijn [swager] Oortmans² daaraan geschreven ende versocht, 't zelve aan U.E. te communiceeren. Dit is bijgekomen, doordien St. Domingo nog 3 dagen na 't overgeven van de brieven blijft leggen. De tijd mijn constringeerende³ te moeten afbreken, zoo bevelen enz.

Ik hebbe Sr Eerens de Cratte gesproken. Vertrouwe zoo hij mijn gesegt heeft, dat hij hier beneffens mede schrijven zal. Vale.

1 State-vloot: de vloot van Evertsen.

2 Zie brief 88, noot 4, blz. 53.

3 Constringeerende: dwingende, aan banden leggende.

93. Johan Ripperdsz. van Groenendijck⁴ aan P. de la Court^a.

Leyden, 26 November 1673.

Mijn Heer ende waerde Oom. Het doosge met mijn huys-

4 Zie de brieven 77, 80, 82 en 86.

a In dorso: Mijn Heer, de Heer Pieter de la Court, ten huyse van de heeren van der Voort tot Amsterdam, omtrent het oude Heerenlogement. - Bij zijn terugkeer uit Antwerpen vestigde Pieter de la Court zich opnieuw te Amsterdam. Hij keerde echter niet terug naar de Spinhuissteeg, maar nam zijn intrek bij zijn zwagers Van der Voort, op de ‘Fluelen Burchwal’. Uiteindelijk woonde nu Catharina onder één dak met de drie mannen die haar het liefst waren (vgl. brief 74, noot a, blz. 33; broederbinding in optima forma!). In Antwerpen hadden Pieter de la Court en Willem van der Voort zich o.a. de tijd gekort door verkeer (triktrak) te spelen met andere gevluchte Wittianen. De Amsterdamse pensionaris Pieter de Groot, die een rol gespeeld had bij de publicatie van het Interest, schreef hierover op 4 Juli 1673 aan Abraham de Wicquefort en berichtte op 1 December van hetzelfde jaar, dat De la Court naar Holland was teruggekeerd (P. de Groot, Lettres à Abraham de Wicquefort, 1668-1674, publiées par F.J.L. Krämer, Werken Historisch Genootschap, 3e Serie: 5, blz. 134, 242).

[p. 64]

vrous juwelen ende anders, welck ick aen U.E. 〈ni fallor〉 den 14 Junij van voorleden jare 1672 hadde toegesonden¹ ende zedert in de bewaringe van onsen cosijn Oortman² is geweest, hebbe ick een dag off vier geleden wel geconditioneert ontfangen uyt handen van mijn neeff Joan Poelaert³; de onkosten bij U.E. gedaen van het blicke doesgen ende anders sal U.E. bij de eerste occasie gaerne danckelijck goed doen, verblijvende inmiddels, mijn heer ende waerde oom, naer mijne gedienstige gebiedenis aen U.E. desselffs waerde huysvrouw ende lieve kinderen, insonderlijck aen de heeren Van der Voort, U.E. dienstschuldige dienaer, enz.

P.S. Soo de drommel geen schelm is⁴, sie ick in korte dage yets goedts rakende de provincie van Overijssel tegemoet.

1 Zie ook brief 86, noot 3, blz. 48, en bijlage III.

2 Vermoedelijk Adam Oortmans; zie brief 88, noot 4, blz. 53.

3 Jan Poelaart is de zoon van Allard Poelaart en Adriana van Groenendijck, de zuster van Johan van Groenendijck. Met Jans zuster Sara zal op 10 November 1682 Pieter de la Court van der Voort in het huwelijk treden.

4 Soo de drommel geen schelm is: als ik mij niet bedrieg. - In October 1673 vond het ontzet van Coevorden plaats.

94. Jacob de la Court aan P. de la Court^a.

Leyden, 22 Meij 1674.

Mijn Heer en waerde Broeder. U.E. aengename schrijven hebbe ick wel ontfangen en met droufheit verstaen, dat de sieck[t]e van onse eerwaerde suster juffrou U.E. huisvrou noch is continuerende en verswaert ende niet buiten perikel is, dat ick wel kan gelooven, omdat al de continuele koorsen erger sijn als⁵ die maer op haer tijt koomen en dat men tussen beyden wat rust heeft. Ick sal eevenwel hoopen, dat Godt ons die genade doen sal van ma seur haer vorige gesontheit te geeven, opdat se bij haer waerde man en lieve kinderen noch een tijt van jaren kan leeven.

Mijn huisvrou presenteert haer dienst, soo sij U.E. ofte ma seur aldaer eenighe dienstbaerheit kan doen in deese gelegentheit, dat se seer garen in soo een gelegentheit over koomen soude, wel wetende, dat U.E. niewe meisens hebt. Ma seur

a In dorso: Aen Mijn Heer de Heer Pieter de la Court op de Fluelen Burchwal, bij 't Heerenlogement tot Amsterdam.

5 Als: dan.

[p. 65]

Joanne de la Court presenteert van geliken haer dienst en soude oock, alst mon freere goet vondt, garen overkoomen. De twee brieven, die mon freere over ma seurs sieckte haer hadde geschreeven, hadde sij mij voorgeleesen, gelijck als wij nu oock U.E. schrijven van 21 Meij haer hebbe voorgeleesen.

Wij sullen hoopen, dat met mon freeres naeste schrijven wij hooren sullen, dattet op 't hoochste met die sieckte sal geweest sijn, dat Godt geeve, en weest altesamen van ons seer hartelick gegroet¹.

1 Drie dagen later stierf Catharina van der Voort, echtgenote van Pieter de la Court. Zij werd op 29 Mei in de Nieuwe Kerk (graf C 120) te Amsterdam begraven. - Zie voor de huwelijkse voorwaarden, de inventaris van huwelijksgoed en het testament de bijlagen IV A t/m C en V.

95. Cornelis Cruyt aan P. de la Court^a.

Dantzwijck, 26 Mei 1674.

Eersaamen, voorsiennige Sr en gans waarden Vrunt, saluit. Den 28 passado was aan U.E. mijnnen laatsten, waarneffens gedaght, dat aangaande U.E. aanvorderinge bij Gabriel Gilles gaaren mijn best als mijn eygen daarbij doen wilde, maar can met hem niet tereghte coomen, waardoor ick vreese, dat de saacken bij hem moeten sleght staan, dat van harten anders wenste. Van Juriaan Kool was voor U.L. reeckeninge ingecoomen f 100, wat U.L. daarmet gelieft gedaan te hebben, gaaren verwaghten, voorders 't nodige gedaght en hier passeerde, waarop mij refereere. Tseedert ontfangen op gysteren tegelijck U.E. beyde mijn aengename van den 12. ende 15. courrant, beneffens een procuratie, waarin U.E. mijn gelieft volmaght te geven om U.E. schult van Gabriel Gilles te vorderen, 't welck ick gaaren doen wil; en wensche van harten, dat iets vrughtbaarlijcks uutwercken moghte, waartoe ick geenen vlijt spaaren sal, ja oock alle naarstigheit daarbij aanwen, als maar immermeer doenlijck can sijn, waarop U.E. seeckerlijck mooght gerust houden, maar ick vreese seer, dat alle moeytten vergeeffs sal sijn, alsoo ick oordeele, het bij ditto persoon heel sleght bestelt is; derhalven, alst mijn eygen was, ick soude mijn geluckigh houden, als ick er met ¼ part contant gelt affcoomen

a In dorso: Eersaamen, voorsiennigen Sr Pieter de la Court, coopman tot Amsterdam. Beantw. 7 Julij 1674.

[p. 66]

moght, soodanigh leght het bij mijn. Dogh Godt geve, dat het beter uutslagh nemen magh, sulcx van harten wensche.

Tot nogh toe blijft de comste der caanen¹ uut, waardoor met alle waaren niet te doen valt; derhalven, soo U.E. sijn oly a costy² met avance off ten minsten sonder schaden vercoopen cont, soo raade, het herwaarts senden te laaten berusten, maar die a costy te vercoopen.

Handel belangende graanen: coomen alsnoch wijnich caene aff. Door ons wort nu wijnich gecoft. Rogge laast 150, 160 à 170 f 〈Pools〉³; naar 't mijn toescheynt, soo sijn de burgers wel soo graech tot vercoopen. Poolse backweytte van 190, 220 à 245 f. Warder en Heughse⁴ 185 à 220 f. Garst 85 à 95 f. Drooghwas⁵ 220 à 225 f. Peeper laast 15 1/3 à 16 1/3 f. Dan alsoo goede partije van Coppenhaagen is gekoomen, is gesien laager sall loopen. Frans sout: alsoo verscheydene laadinge op de reede leggen en niet meer gebooden wort als 75 f, soo is gesien eenige sullen moeten verseyllen offt opleggen, want eenige meerdere vracht sullen moeten betaalen als teegewoordich can gelden. Wissel op Amsterdam 228 grossen 〈Pools〉⁶, vrachten 26 gullden van de rogge.

1 Caanen: graanschuiten.

2 A costy: ten Uwent.

3 De rekenmunt te Danzig was in deze tijd de Gulden van 30 Groschen (Pools); zie Le Moine de l'Espine, La négoce d'Amsterdam (uitg. 1694), blz. 126; L. Jansen, De koophandel van Amsterdam (Amsterdam 1946), blz. 384. Het is vrijwel zeker dat deze munt hier is bedoeld. In de Republiek werden de prijzen der granen in goudguldens uitgedrukt, maar daarvan kan hier geen sprake zijn, daar ook voor de prijzen van de andere waren dit teken wordt gebruikt; voor de caroligulden wordt door de briefschrijver een ander teken gebezigd; voor het £ Vlaams is mij dit teken onbekend. Vergelijking met de prijstabellen in Posthumus' Prijsgeschiedenis levert niet veel op, daar de hoeveelheden hier ontbreken. Neemt men aan dat hier voor de granen de prijs per last is bedoeld, dan bieden Posthumus' gegevens wel enigszins een aanknopingspunt: vlg. Koningsberger rogge: gemiddelde prijs over 1675: f 184,10; 1672: f 115,76; Pruisische rogge: 1674: f 153,65; Brabantse boekweit: 1675: f 183; Friese wintergerst: 1674: f 106,40; Groninger en Oldambter wintergerst: 1681: f 91. Voor de andere waren levert een vergelijking met de prijzen van de bij Posthumus vermelde standaardkwantiteiten niets op. N.B. f 1 banco (Ned.) = 36 gr. Pools; 1 f Pools = 30 gr. Pools.

4 Warder en Heughse (Höhe): belangrijke agrarische streken in de omgeving van Danzig, waarover de stad te zeggen had (P. Simson, Geschichte der Stadt Danzig II, Danzig 1918).

5 Drooghwas: Oosterse droge was. Posthumus geeft per 100 pond een gemiddelde van 74,50 in hollandse guldens voor dit jaar.

6 Volgens Posthumus, Prijsgeschiedenis, blz. 593, was de wisselkoers te Danzig op Amsterdam: 4 Juni 1674 - 233 à 234 grossen Pools; 16 Juli - 236; 20 Aug. - 231; 10 Sept. - 236½; 8 Oct. - 228½; 12 Nov. - 229, alles voor 1 £ Vl. of f 6 banco. - 1/m = 1 maand (zicht) = uso (te Danzig). Vgl. Posthumus, a.w., blz. 586. Vgl. over Danzig W. Vogel, Beiträge zur Statistik der deutschen Seeschiffahrt (Hans. Geschichtsblätter 57, 1932), blz. 98-101.

[p. 67]

De geweesenen Poolsen veltheer Sobejescky¹ is van dat rijckt tot coninck gecooren. Godt geeve, tot rust en welstant gedeyen mach; in Wiens bescherminge U.E. naar grootenisse beveele, U.E. dienstw. vrunt Cornelis Cruyt, factor.

Sr, soodatelijck 10 pijppen oly vercoft, 27 f de steen van 24 pont², op 6 maenden^a.

1 Sobejescky: Jan Sobieski, koning van Polen, 1674-1696.

2 1 grote steen te Danzig = 34 lb. - 1 kleine steen te Danzig = 24 lb. Zie: Lelong, Koophandel van Amsterdam (uitg. 1780), II, blz. 427. 100 lb. A'dams = 112½ lb. Danzigs. Zie: Le Moine de l'Espine, La négoce d'Amsterdam (uitg. 1694), blz. 127 (Jansen, a.w., blz. 384). Hier is de ‘kleine steen’ bedoeld.

a In deze brief komt tweeërlei handschrift voor. Vermoedelijk is een gedeelte door een ondergeschikte van Cornelis Cruyt geschreven.

96. Johanna de la Court aan P. de la Court.

Leyden, 16 Maart 1675.

Waarde, lieve Broeder. U.E. angenaame van den 15 deeser wel ontfangen; tot antwoort: de capitaale leening, dien ik heb van het jaar 1674 is een obliogaty of rentebrief van achthondert guldens en een van vierhondert guldens, t'saamen f 1200. -, dien ik betaalt heb hier te Leyden aan Wittens, die den ontfang van den 200 penning heeft. Mijn obligatye spreekt van geen ander bysonder comptoir als van Staaten van Hollant en van drie Gecomitteerde Raaden van Hollant ondergeteekent, dien ik ook wel wil verkoopen, maar en soude niet gaarn minder als f 71 van 't hondert hebben, en tot die prijs soude ik noch resolveeren om te verkoopen, voor mij en verwachte geen haastyge vreede, noch schielijk redres in de saaken, en sie, dat de luiden van tijt tot tijt benaauder worden om gelt, en die wat bij haar hebben moeten swijgen, om niet gemolesteert te werden³.

Albert Schouten⁴ heeft het gelt vandaach ontfangen.

3 Zie voor Hollandse obligaties en rentebrieven D. Houtzager, Hollands lijf- en losrenteleningen (Schiedam 1950).

4 Zie voor Albert Schouten brief 87, noot 5, blz. 49.

[p. 68]

97. J. Eleman¹ aan P. de la Court.

Oxoniae, 4/14^a April 1675.

Mijn Heer en eerwaarde Oom. Ik en twijfel niet, of U.E. sal uit den brief, aan de heeren van der Voort geschreven, verstaan hebben mijn voorspoedige overkomst in Engeland en tot Londen, alwaar ik seer vriendelijk van de heeren van der Put² en Finch ben ontfangen. Maar nademaal het veel bequaamer voor een student is, tot Oxfoort te woonen als tot London, sijnde een stilder plaats, en mede plaisierig en het welk het princaasste^b is, dat men daar kan hebben een goet geselschap van studenten, so is het dan, dat ik mijn selven op den 29 Maart/8 April naar Oxfoort heb begeven, alwaar ik een kaamer gehuurt heb, en gaa alle middag en avond bij een Engelse juffrou eeten, bij welke wij in geselschap van ons elleven sijn, so Neder- als Hoogduische.

Ik ben van meeninge, hier tot de maand van Augustus te verbleiven, als wanneer ik, naar het voornaamste in Engeland gesien hebbende, meen mijn selve met goede compagnie naar Vrankreik te begeven, waar ik hier, alsmede tot Londen, eenige gesprooken heb, dewelke van deselfde intentie sijn, maar nademaal ik daar nog teids genoeg toe heb, so sal ik mij met geen compagnie inwikelen.

Ik kan niet naalaaten U.E. dese quaade teiding mede te deelen, dewelke ik, nog tot Londen sijnde, verstaan heb, alsdat de Fransen meester soude sijn geworden van het kasteel van Luik, dewelke ik verhoop U.E. voor onwaar te moogen schreiven³.

1 Johan Eleman (zie brief 86, noot 3, blz. 48) was een zoon van de in 1669 overleden burgemeester Johan Eleman (zie brief 81, noot 1, blz. 43). Zijn moeder Cornelia Tollenaer, een zuster van Pieter de la Court's eerste echtgenote Elisabeth, die in 1658 bij de geboorte van haar eerste kindje was gestorven, leefde nog. Vgl. brief 4, noot 5, blz. 91 (B.M.H.G. 70).

a Eleman dateert in oude en nieuwe stijl. Sedert 1752 geldt in Engeland de nieuwe stijl.

2 Zie brief 113, noot 2, blz. 87.

b Dit zal wel een verschrijving voor ‘principaalste’ zijn.

3 Inderdaad werd Luik op 28 Maart 1675 door Franse troepen bezet, nadat de gouverneur van de stad, Baron de Vierset, was omgekocht door de commandant van het Franse garnizoen te Maastricht, graaf d'Estrades. Daar in het begin van het volgend jaar de troepen zich elders concentreerden en het bezet houden van Luik daardoor niet meer belangrijk was, vertrokken de Fransen op 31 Maart 1676 uit de stad, na eerst de vestingwerken te hebben opgeblazen (H. Pirenne, Histoire de Belgique V, Bruxelles 1926, blz. 142 en 143).

[p. 69]

98. Johanna de la Court aan P. de la Court.

Leyden, 18 Meij 1675.

Waarde, lieve Broeder. Ik heb U.E. angenaame met het linnen ontfangen¹. De uitdraachster sei, dat het most gewassen, gesteeven en gestreeken sijn en dan meer sou gelden; dat ik in 't werk heb gestelt om een Woensdach te veilen. 1/8 booter sal sien te koopen en U.E. toesenden.

Den turfboer heb terstont gesprooken, segt, den lesten turf van voorleeden jaar sooveel reegen heeft gehad, dat niet vast heeft konnen droogen en murwe² koolen heeft, doch soo het Mr Duits belieft te hebben, sal se hem wel brengen de beste³, dien hij heeft, maar binnen twee maanden sal der turf van den eersten trek sijn, dien hij wel derft toeseggen, waarop ik bescheit sal verwachten⁴.

Ik versouk, dat nicht Magdaleena⁵ mijn van haar geleegentheit wat schrijft, waarop ik haar sal antwoorden.

Hier neevents gaat 1/8 ouwe booter tot F. 18-5, mette onkosten en overwaach⁶, t'saamen neegentien guldens en neegentien stuiver.

Mijns bedunkens sult ghij niet qualijk doen, metten eersten een vaatjen verse booter op te doen om de ouwe in de keucken te gebruiken.

De verse booter kan men om F. 14 wel koopen⁷.

1 Het is niet onmogelijk, dat dit linnen lijfgoed is geweest afkomstig van De la Court's overleden echtgenote Catharina van der Voort (zie brief 94, noot 1, blz. 65).

2 Murwe koolen: onvaste verkoolde bestanddelen.

3 D.w.z. hij, de turfboer, zal hem (Deutz) de beste bezorgen die hij heeft.

4 Door middel van een bagger-beugel (een lange stok met aan het eind een net en een scherp stuk om de kluiten af te steken) trok men het slijk uit de veenplassen omhoog om het op het land te drogen. Zie hiervoor: W.J. Diepeveen, De vervening in Delfland en Schieland tot het einde der zestiende eeuw (Leiden 1950), blz. 31 e.v.

5 D.i. De la Court's enige dochter; zie o.a. brief 1, noot 1, blz. 86 (B.M.H.G. 70).

6 Overwaach: overwicht.

7 Het inmaken van boter was vroeger voor de burgerhuishouding in de stad nodig, omdat er niet het gehele jaar door boter gewonnen werd. Er waren slechts twee periodes in het jaar, waarin de veeteelt voldoende en goede boter voortbracht: in Mei en in de herfst.

[p. 70]

99. J. Eleman aan P. de la Court.

Oxoniae, 11/21 Julij 1675.

Mijn Heer en eerwaarde Oom. Volgens mijn schuldige pligt so kan ik niet naalaaten voor de tweede maal U.E. met mijn schreivens moielijk te vallen, vooraleer ik mijn reis naar Vrankreik aanneem, dewelke tot nog toe onseeker is van teid, nademaal de gelegentheid, om daar naartoe te vertreken so favorabel is geworden, als men soude konnen wenschen, door het overleiden van den ambassadeur van Engeland in Vrankreik, in wiens plaats wederom een ander sal gesonden werden, onder wiens protectie ik verhoop in Vrankreik te koomen, en ik ben van meeninge, daarenbooven nog een paspoort mede te neemen, om mijn selven, in Vrankreik sijnde, daarvan te dienen¹.

Terwijl ik hier tot Oxfoort ben geweest is den Prins van Nieuburg² hier tot doctor juris gepromoveert, het welke op de volgende manier geschiede: den vicecancelier, in sijn stoel van magnificentie geseeten sijnde, vraagt eerst aan de professoren, daarnaar aan de magistri artium, dewelke omtrent 300 in getal stark waaren, of het geoorloft was, den voorn. Prins tot sijn promotie te admitteren, dewelke alle riepen: ‘licet’; daarnaar wierd den voorn. Prins in de congregatiekaamer gebragt, gekleet sijnde met een roode schaarlaakense rok en een roode fluweelde bonnet op sijn hooft, en kreeg alsdan met weinig woorden sijn gradus van den vicecancelier, ende wierd daar vereert met een schoon musiek.

In de naaste week is het den teid van de Actus, in dewelke alle bacchalaurei, magistri artium en doctoren haar gradum bekoomen, in dewelke daar twe terrae filii gekooren sijn, dewelke voor alle juffers en heeren haar oratien doen, in dewelke het geoorloft is, alles en al hetgeen te seggen, wat daar het geheele jaar door de stad geschied is, sowel van professoren als studenten.

Mijn vriendelijk versoek is dat U.E. de heeren van der

1 De Engelse gezanten in Frankrijk, die elkaar in 1675 opvolgden, waren Sir William Lockhart (VI, 7) en John Berkeley of Stratton (VIII, 22). Vgl. het Repertorium der diplomatischen Vertreter aller Länder seit dem Westfälischen Frieden I (Berlin 1936), blz. 188.

2 De Paltsgraaf Johann Wilhelm von Neuburg promoveerde op 2 Juni 1675. Hij was toen ongeveer 18 jaar en vertoefde ook in Engeland, ‘to pay his respects to the lady Mary, the eldest daughter of James, Duke of York’.

[p. 71]

Voort gelieft bekent te maaken, alsdat ik nog 10 lb. steerling op de voorn. heeren haar naam bij de heer van der Put op den 3/13 Julij heb getroken.

Ik ben nog eenigsints verleegen, voor wat voor een natie ik, naar Vrankreik gaande, mijn selven sal uitgeeven; daar word mij en een ander heer, sijnde een Zeelander, hier tot Oxfoort geraaden, ons selven voor Breemenaars uit te geeven, waarvan ik mijn waarde Mama¹ geschreeven heb, om een paspoort van Breemen te bekoomen, om mij voor een burger van die voorn. stad uit te geeven, waarop ik mijn heer en oom sijn raad gaarne wil involgen².

1 Mama: Cornelia Tollenaer.

2 Pieter de la Court was voogd over de jonge Eleman. In notarieel archief nr 784, protocol van notaris Arend Joachimsz. Raven komt een acte voor (nr 278), welke het mutuele testament bevat, op 7 Augustus 1669 verleden, van Johan Eleman, president-burgemeester van Leiden en zijn vrouw Cornelia Tollenaer, waarbij de echtgenoten hun huwelijkse voorwaarden, op 6 April 1649 voor notaris Willem van Vredenburch verleden, herriepen. Op blz. 9 van deze acte worden tot executeurs van deze uiterste wil en tot voogden over hun na te laten minderjarige kinderen en eventueel andere erfgenamen benoemd: van zijn kant Martinus Eleman, zijn broer, en Mr Herman van der Meer, burgemeester, zijn neef, en van haar kant Mattheus Tollenaer (zie brief 40, blz. 139, 140, B.M.H.G. 70 en bijlage VI C), veertigraad, haar broer en Pieter de la Court, haar zwager.

100. Albert Schouten³ aan P. de la Court.

Leyden, 26 Julij 1675.

Mijn Heer Pieter de la Court. U.L. brief van den 19 Julij, meldende van enighe lakens rob d'hommes⁴, so heb ick daerover aen mijn heer geschreven, doe ick die twe packen sont op den 22 dito, van over 8 daghen over te komen. Nu heb ick daer nogh ondertusschen nagesien, en heb sulcke gevonden 2/2 lakens, die moey dick sijn. Bij van Roevoeten en oock bij Cristiaen Hegman sijn 4/2 en nogh 2/2 in de molen. Jan Gerritsz. Schulver heeft oock 2/2 in de molen⁵.

Als mijn heer op Maendagh of Dinghsdagh beliefden over te komen, dan sou mijn heer sulcke lakens bij mij konnen sien. Als mijn heer maer enen dagh tevoren schreef; ondertusschen

3 Zie brief 87, noot 5, blz. 49.

4 Zie brief 87, noot 2, blz. 49.

5 Molen: volmolen.

[p. 72]

maeck ick gereet en laet verwen van die 10/2 smalle swarte en oock de rob d'hommes die ick heb.

Mijn heer la Cour, Willem de hovenier versoeckt als mijn heer yts overstuert, so belieft mijn heer de mandens oock over te senden, also Willem die seer van node heeft.

Mijn heer Pieter de la Court, ick heb ondervraeght na de bocken, die ick in het twede school moet gebrucken en so mijn heer dese navolghende boecken beliefde over te sende, dan soude mijn heer mijn groote vrientschap aendoen. Dit sijn de boecken: Erassimus Rotterodami, Civilitate Moruni; Distica Catonis, Gramatica Categhesis; en een Grieckse redumenta¹.

Mijn heer La Court; ick kan niet nalaten aen mijn heer te schrijven, dat Mareynis Andrise Veer² so een schandelose banckroet over weduwe en andere fraeye luyden heeft gemaeckt; hij heeft van d'weduwe Poelaerdt³ van 8000 gulden en so van andere weduwe over lakens ende greyne, ja self onder sijn eighen vrienden seyt men van 40.000 gulden. Hij heeft op wesselbriefjens om te Amsterdam te betalen voorleden week te Leyden nogh ontfanghen 2200 gulden; doe die luyden te Amsterdam quamen om dat geldt daer te ontfangen doe en vonden sij daer sulcke luy niet.

1 De goede Schouten bedoelt natuurlijk Erasmus' De civilitate morum puerilium libellus (1e uitg., 1530); de Grieksche Rudimenta zullen wel van Macropedius zijn (1e uitg. 1530). Hij schreef één van de weinige grammatica's, die bewust appelleerde aan het visuele opnemingsvermogen door het geven van synoptische overzichten (P.N.M. Bot, Humanisme en Onderwijs in Nederland; Utrecht 1955, blz. 201).

2 In de Bronnen van Posthumus komt in deel V een regest voor inzake de correctie van Andries Marinusz. Veer, waarbij hij de toestemming verliest tot het laten werken van 20 lakenbereidingknechts, daar hij in zijn winkel een laken heeft doen bereiden, dat niet binnen Leiden was vervaardigd (5 Maart 1651). Als dit de vader is van de Veer, waarvan in deze brief sprake is, valt de appel niet ver van de stam.

3 Weduwe Poelaerdt: hiermee zal Adriana van Groenendijck († 13 Juli 1688) bedoeld zijn. Zij verloor haar man, Allard Poelaert in 1669 en was de moeder van Sara Poelaert, de toekomstige vrouw van Pieter de la Court van der Voort. Zie ook brief 79, noot 4, blz. 40.

[p. 73]

101. Johanna de la Court aan P. de la Court^a.

Meerburch¹, 14 September 1675.

Waarde lieve Broeder. Hier neevents gaat ¼ booter² van Ary Leendertsz, sij seit³ niet minder als dertich guldens; en 1/8 booter van Jannetje Ouwelant tot 14 guldens en tien stuivers, met onkosten en overwaach f 15. - 5. -, dat ik heb betaalt.

Het is nu soo mooi weer^b, wenste wel dat U.E. met U.E. lieve kinderen hier waart. Onse broeder Jacob met sijn kinderen, ook de secretaris⁴ koomen hier mee, meenen hier ons hier voor het leste van de soomer wat te vermaaken.

a In dorso: Aen Mijn Heer Mijn Heer Pieter de la Court op de Fluweele Burchwal bij 't Heerenloogement tot Amsterdam.
Met ¼ en ⅛ booter aldus: , met een sluitmande (d.w.z. mand met deksel en slot).

1 Zie brief 62, noot 1, blz. 17.

2 Zie brief 98.

3 Seit: van seien: gewaardeerd worden.

b In het origineel staat abusievelijk wederom ‘is’.

4 Dit is Johan Ripperdszoon van Groenendijck, de schoonzoon van Jacob de la Court. Zie brief 77, noot 1, blz. 38.

102. J. Eleman aan P. de la Court.

Parisiis, 8/18 October 1675.

Mijn Heer en eerwaarde Oom. Op U.Ld. van den 9 Augustus diend dese. Nademaal het onseker was, wanneer den ambassadeur van Engeland naar Vrankreik soude vertreken, so heb ik de occasie waargenomen, om mij vooreerst van een paspoort van den Lord Major van Londen te voorsien, met attestatie volgens U. Ld. en de heeren van der Voort haar raad, dat ik aldaar woonagtig was, en dat ik, om sekere affairen te verrigten, naar Vrankreik was gaande; ik heb daarnaar mijn selven gediend van 5 heeren van Hamburg met twe knegts haar geselschap, als denkende dat het beter was met sodanige naar Vrankreik te gaan als met diegene, die alreede in oorlog met Vrankreik sijn⁵.

Wij hebben onse reis over Calais genomen, nademaal wij tot Londen onderrigt wierden, datter weinig schepen van Rei⁶

5 Zie de brieven 97 en 99.

6 Rei: Rye.

[p. 74]

op Dieppe vertroken, sonder eenige kaapers aan boord te hebben. Tot Calais komende sijn wij qualijk eens ondervraagt, wat voor natie dat wij waaren en hebben vorder seer voorspoedig onse reis voortgeset op Paris, alwaar wij op den 10/20 September seer gelukig ende sonder eenig gevaar gekomen sijn.

Ik heb mijn kamer bij de Sorbonne genomen om reden, dat men alle diegene, die van eenige studien sijn, daaromtrent vind. Ik ben van meeninge, hier tot Paris de winter over te verbleiven en alsdan met de heer Hoogeveen, dewelke ik hier uit Italien in het begin van de soomer verwagt, mij naar Saumur of eenig andere landplaats te begeeven.

Wat aangaat mijne studien, ik heb over eenigen teid de Paratitla van Cujacius beginnen te leesen en ik en twijffel niet of met behulp van Brissonius, ‘De verb. sign.’, dewelke ik hier tot Paris gekoft heb, gedrukt sijnde in het jaar 1596, ende eenige heeren, dewelke in hetselve huis woonagtig sijn, Cujacium te sullen konnen verstaan, alsmede mijne studien te sullen konnen voortsetten; onderwijlen ben ik genegen om de Instituta alle daagen te leesen, dewelke mij dunken ik alteid voor mijn ientaculum¹ behoorde te houden, als denkende daardoor soodanige inpressie te kreigen van die woorden, dewelke in de Digesta seer dikwils souden mogen voorvallen².

Veel nieus en kan ik U.Ld. niet mededeelen, nademaal ik in een land ben, alwaar veel te spreeken en te schreiven van des lands saaken voor mij verbooden is; maar ik sal alleen seggen, dat men hier seer genegen is tot een vreede met de Hollanders en dat men niet en twijffelt of de apparentien daartoe is seer groot.

Waarmede ik ditmaal besluite, naar hertelijke groetenisse en opoffering van mijn geringen dienst aan U.Ld. en de heeren van der Voort, met versoek, dat U.Ld. haar Edn. gelieft bekent te maaken, dat ik op den 11/21 September 100 Rijkdaalders van de heeren Cortesia e Benzone ontfangen heb³.

1 Jentaculum: ontbijt.

2 Het betreft hier de Paratitla van Jacques Cujas en De verborum quae ad jus pertinent significatione libri XIX van Barnabé Brisson.

3 Zie voor een vierde brief van de jonge Eleman aan De la Court over de mogelijkheid van een oorlog tussen Engeland en Frankrijk F. Driessen, Het welvaren van Leiden, bibliographie, nr 140, 2 Febr. 1678.

[p. 75]

103. David van Royen¹ aan P. de la Court.

Leyden, 22 October 1675.

Mijn Heer. De vrienden van Smirna hebben onder grooter partie op Londen geladen gehadt ende aen Sr Tomas Pilckington geadresseert een bael garen No. 26, U.E. toebehorende, die daer, Godt loff, wel aengecomen is; adviseren mij heden, dat detto bael a costi geladen was onder grooter partie op 't schip ‘Richard and William’, schipper Stefen Fryer, daervan het conossement heden sende aen de Ssrs Matteus van Loon ende Tomas Croesen, met ordre, met U.E. bael Uwen wille mede te volgen, aen wien U.E. ter aencomste van 't voorsz. schip gelieft te adresseren ende naer welgevallen disponeren. Ick hebbe van mijnen goederen geordonneert die aen te geven à 6 st. 't pond daernaer U.E. goetvinden eenichsins mede cont reguleren. De oncosten, tot Londen gevallen, hebbe geordonneert in mij te trecken; sulx geschiet sijnde, wert U.E. rekeninge toegesonden; U.E. alhier verder connende dienen, gelieft te commanderen².

1 Tot de ondertekenaars van een verzoekschrift aan het gerecht te Leiden van een zekere Willem van Velden, ex-makelaar in lakens, om hem weer als makelaar toe te laten, behoort onder andere kooplieden en drapiers David van Royen (16 Maart 1673, Posthumus' Bronnen V, nr 486).

2 Zie voor de Levantse handel ook de brieven 36 en 37 (B.M.H.G. 70) en Th. van Tijn, Pieter de la Court, zijn leven en zijn economische denkbeelden (Ts. v. Gesch., 1956), blz. 306. Vgl. verder de brief van Pieter aan Jacob de la Court over de stijging en daling der garenprijzen, in facsimile gereproduceerd bij F. Driessen, De reizen der De la Courts (Leiden 1928).

104. Johanna de la Court aan P. de la Court.

Leyden, 2 November 1675.

Waarde, lieve Broeder. Mijn versouk is, of U.E. gelieft de moeite te neemen, om 3 lb. van de beste confijte gember in deese pot te laaten haalen; ik heb voor deese in de Nes in de Confijtberch goe gehad; ben der niet haastich mee, als de mande met ander goet wert gesonden, meteen verwachten.

Wij sien U.E. overkomst met onse nicht met verlangen tegemoet, voorneement onse nicht Magdaleena; wenste wel om reeden, dien ik haar sal seggen, dat se doch niet langer en wacht.

Het is hier met alle de vrinden, God lof, beeter.

[p. 76]

105. Johanna de la Court¹ aan P. de la Court.

Leyden, 26 Maart 1678.

Waarde lieve Broeder. U.E. angenaamen van den 24 en 25 deeses wel ontfangen tot antwoort dat voor gemeene reekening f 2523. - 6. - is geremitteert; wel heb het ook conform te boek geset.

Wat angaat de vreede sie der weinich apparenty af. Hier neevents gaat de obligaty van capitaale leening, f 680. - bedraagende, die 73 't hondert is verkoft, alsook een van 't jaar 1675, daar ik tevoor niet op en had gedacht, beloopende f420. - dien ik er ook wel neevents voor die prijs wil verkoopen. En wat de rentebrief van f 3000. - angaat, dunkt mij dat wat meer voor behoort te hebben, alsoo voor deesen de oude obligatyen in meerder achting en hooger in prijs als de capitaale waaren, tensij der t'seedert verandering was gekoomen, dat ik niet en weet. Ik heb de 5¾ 't hondert weegens de negoty op Guine 1/3 winst te bouk geset, alsook onse broeder gecommuniceert.

Dat de hoovelingen en officyren mooi weer speelen tot nadeel van de arme gemeente, siet men genouch; daar sijn hier soo groote meenichte van weevers, droochscheerders en andere ambachtsluiden zonder werk, kaarels als boomen, in 't fleur van haar leeven, veel die vrouw en kinderen hebben, niet² in voorraat, rotten bijeen met 50, jaa hondert bijeen, heele dagen bij de straat, daaronder haar somtijds al heel vremt gesproopen^a wert en men vreest, dat se door de armoede gedrukt zijnde, niet op de schuldyge sullen invallen, maar daar se dencken dat wat te haalen is, dat Godt verhoede.

1 Dit is de laatste brief van Johanna aan haar broeder Pieter, die we bezitten. Zij stierf in het einde van 1678. Haar huis aan de Breestraat werd in 1679 aanbedeeld aan Jacob de la Court (Bonregister Gasthuysvierendeel, fol. 251).

2 Niet: niets.

a Hier wordt natuurlijk bedoeld ‘gesprooken’.

[p. 77]

106. J. Verhagen¹ aan P. de la Court^a.

Leyden, 22 Febr. 1679.

Mijn Heer waerde Neef. U. Edts. aengenamen van den 11en deser is mij wel overhandigt, daerop dan tot antwoort dient, dat ic sal sorge dragen sooveel in mij is, om U. Edts. woning te verhuren, maer vrese, vermits het sasoen dienaengaende al wat verlopen is, off tot een goet huierman wel sal kunnen geraken, dog de tijt sal het openbaren. Neeff de la Court, nevens gedane groetenis, heeff mij behandigt de huierseel van voorsz. woning; ic sal dan 't land van de ramen aennemen voor de geboden somme van veertien guld. vrij gelt², daer het U.Edt. mij hebt believen voor te verlaten.

Ic sal het beweyden gelijc voor desen is gedaen, sonder hoornbeesten, een paert ende schapen. Ic wil hopen daermede volcome contentement sult hebben met mijn weyden³.

1 J. Verhagen wordt genoemd in Posthumus' Bronnen V, nr 467 § 14, als lakendrapier.

a In dorso: Mijn Heer Mijn Heer Mr Pieter de la Court, Advocaet 's Hofs van Holland, wonende op de Fluele Burgwal bij het oude Heerelogiement tot Amsterdam.

2 Vrij gelt: vrij van alle lasten, zonder extra kosten.

3 Pieter de la Court geeft dus hier te kennen zijn Leidse woning ‘op het Steenschuyr’ (vgl. brief 53, noot 2, blz. 158 B.M.H.G. 70), of een van zijn andere huizen (zie bijlage VII B, in het bijzonder noot 1, blz. 183), te willen verhuren evenals een stuk land, bestemd voor de droogramen, waarop het natte laken gespannen werd. In een door F. Driessen in zijn Welvaren afgedrukte brief (bibliographie nr 143, 6 Dec. 1679) komt over deze kwestie nog het volgende voor:
‘Soo als U.Ed. laest hier was en ic de eere hadde van U.Ed. te spreeken over de huer van het land van de ramen, hebbe mijn gedachten daerover laten gaen en resolveere 〈om mijn commoditit〉 het land van de ramen voor den tyt van drie jaren te aanvaarden jaerlicx vrij gelt voor achtien guldens sijnde den eysch van U.Ed. mits dat ik het als het voorige jaar niet anders als met een of ten meesten met twee paarden sal mogen betreyden en voorts met schapen naar den eysch mede dat ic het land uyt alle schade en schouwe sal moeten houden en het land als huierland haven gelijc een huierder toestaet’.

107. Justus Ghijs⁴ aan P. de la Court.

Leyde, 6 Decembre 1679.

Mijn Heer. Ick neme de vreyheyt om U.E. een bryfken te laette toekoome, dewyel mijn is onderrecht, dat U.E. kennes

4 De briefschrijver wordt genoemd in Posthumus' Bronnen V, blz. 173 en 615, als koopman in saaien.

[p. 78]

heeft, wey tegenwordich de dyreccy heeft van seckeere 3000 gl. capytael actie, soo ingeleydt is door 30 persoonen in de jaere 1671, waeronder Martynus Elleman, is koomende op de naem van dochter Jacoba Elleman voor 100 gl. capytael.

Soo soude mijn vrindelijck versoeck wesen, dewyel ick dy axcy hebbe gecocht, ofte U.E. de goetheyt soude beleyve te hebbe, mijn daerover eens een letterken tot antwoord soude beleyve te geven, te wetten, ofte in Zeelandt alle de lasten tot heedenne zijn betaelt en ofte Elleman noch its te goet heeft van de leste uytdelingh, dan ofte noch its betaele moet, om mijn daernaer in 't betaelen te konne reguleere, want de vercoopers wette neuwers van, oock niet eens hoeveel partycypanten dat daer van overleede zijn.

Dat mede wel wenste te wetten en wat nu soo en gedelte waert is. U.E. sult mijn ten hoochtsten veroblygeeren. Ick bevinde, dat sr Chrystoffel van Akerlaecken de direccy daervan gehadt heeft, maer is overleede, naer mijn werdt bericht, anders soude U.E. niet moyelijck hebbe gevalle¹.

Exkuzeert mijn vreyheyt; in alle voorvallende occacye ben mede tot U.E. dienst.

1 Het gaat hier om een tontine, een bepaald soort lijfrente-contract, welke haar naam ontleent aan de Italiaan L. Tonti (1630-1695). Ter versterking van de schatkist kon de overheid een zgn. tontinelening sluiten. De grondgedachte hiervan was, dat het gouvernement een vaste interest over het totaal der gestorte bedragen zou betalen en deze interest elk jaar onder de dan levende deelnemers verdelen, maar na overlijden van de laatste deelnemer eigenaar zou worden van het kapitaal. De toepassing der tontine heeft in ons land wortel geschoten van 1670 af. Naast deze tontineleningen heeft ons land tontines gekend, die niet voortsproten uit de wens van een openbaar lichaam om zichzelf van contanten te voorzien, maar waarbij de particuliere belangen van de deelnemers het uitgangspunt vormden en waarbij het tezamengebrachte kapitaal belegd werd in bestaande obligaties of aandelen, bijv. der Oostindische Compagnie. Zo kochten een aantal personen in 1671 een aandeel van f 3000. - in de Kamer Middelburg van de Compagnie. De inschrijvingen geschiedden alle op het leven van kinderen. De tontine moest in stand blijven, zolang er nog tenminste vijf ingeschrevenen in leven waren. Daarna kon met algemene stemmen tot ontbinding worden besloten.
Christoffel van Akerlaecken was met de administratie belast en genoot daarvan een provisie van 1% der uitkeringen. De actiën in de Kamer Amsterdam stonden hoger genoteerd dan die der overige Kamers wegens de levendige termijnhandel. Vandaar dat een Amsterdamse tontine een actie in de Kamer Middelburg tot beleggingsobject uitkoos. Voor een aandeel van f 3000. -, dat bijv. op 420 stond, werd 30 × f 420. - betaald. Deelnemers waren o.a. Pieter en Johanna de la Court en Cornelia van Tol (alias Tollenaer). Zoals uit deze brief blijkt, konden de deelnemers hun portie verkopen. De desbetreffende clausule in dit soort lijfrentecontracten luidt: ‘Voorts sal in 't vermoogen van yder van hun respective comparanten ofte diegene die haer recht tot de voorsz. actie sullen hebben verkregen, staen, sijn gedeelte in deselve aen een ander over te doen, verkoopen off cedeeren’.
Lit.: D.S. van Zuiden, Lijfrentecontracten in 1671 (Maandblad Zonneschijn XXVI (1916), blz. 123-127; 155-159); M. van Haaften, Tontines uit 1671 op aandelen van de Oostindische Compagnie (Het verzekeringsarchief XXIV, blz. 314 vlg.); dez., Elementaire levensverzekeringswiskunde II (Groningen 1947), blz. 381, 382.

[p. 79]

108. Catharina van Beaumont-de Wit¹ aan P. de la Court^a.

Dordrecht, 18 Meij 1680.

Mijn Heer ende Neef. Volgens U.E. laetste schrijvens quam aen mij noch voor rest van de penningen die neef met veel moeyte onder hem heeft gehat 900 en ettelijcke guldens. Ick hebbe geen eerder ockagie gehat om dat te trecken als op heeden, wanneer ick aen de heer Pouwels van Es een assingnatie² hebbe gegeven van effe 900 gulde; de wijnige guldens die dan noch resteren en kon ick daerbij niet doen, omdat broer de Wit met U.E. brief nae buyten is ende ick niet perfeckt en weet hoeveel het is. Het is mij leet, dat de vriende van derselver kassier soo qualijck sijn gedient. Ick hoope, dat ick met het geven van dese assingnatie tot U.E. komoditijt niet te lang gewacht en heb.

1 Catharina van Beaumont was de weduwe van Johan de Wit, 1618-1676, wiens conterfeitsel men vindt afgebeeld in de B.M.H.G. 70, t.o. blz. 128. Zie voor verdere bijzonderheden brief 73, noot 3, blz. 32.

a In dorso: Mijn Heer Mijn Heer Pieter de la Court, wonende op de Fluwele Burchwal bij 't Oude Herenlogement tot Amsterdam.

2 Assingnatie: kassierskwitantie, d.w.z. een soort chèque op een kassier.

109. Jacob de la Court aan P. de la Court.

Leyden, 2 Meij 1682.

Mijn Heer en waerde Broeder. U.E. aengename van 30 April hebbe ick wel ontfangen ende d'ingeslooten aen Aelbert Schouten³ doen bestellen, ende bedanke mon freere de moeiten genomen te hebben van de 600 guld. wegen Groeningen ontfangen ende mij toegesonden te hebben. Wat de continasie belanckt van mijn gelt op Vrieslant ende de presentasye van mijn

3 Zie de brieven 87 en 100.

[p. 80]

heer van der Weyden, weet ick niet hoeveel dat in de schael behoorde over te weegen om tot 4 ten hondert te koomen in plaets van vijf, alsoo mon freere sijn gedachten daer niet over en schrijft.

Groeningen heeft ons achterdocht doen geeven wattet is, also sij haer ingeseetenen prefereeren booven die buiten haer provinsien woonen¹.

Mijn kinderen hebben mij seer gebeeden, dat mon freere van mij gebeeden soude worden onse lieve erwaerde nicht Machdaleene de la Court² te beweegen de goetheit te hebben op onse Leitse kermis ons te koomen besoucken. De company van Jan Batist ende de beste comedianten van 't schouburch van Amsterdam sal der sich bij voegen, behalven de twee dagen die se t'Amsterdam moeten ageren, soodat hier de tijt soo hier of daer wel met vermaeck te passeren sal sijn.

1 Vgl. D. Houtzager, a.w., blz. 47 vlg.

2 Zie brief 1, noot 1, blz. 86 (B.M.H.G. 70) en de afbeelding tegenover blz. 144 (B.M.H.G. 70).

110. Jacob de la Court aan P. de la Court.

Leyden, 17 Meij 1682.

Mijn Heer en eerwaerde Broeder. U.E. aengename van 14 Meij hebbe ick op sijn tijt wel ontfangen ende den inhout wel verstaen en mij beraden met mijn kinderen ende met anderen, alsoock met mijn heer Eeleman, die schint te inclineeren 't gelt tegen 4 gereduceert te willen aen Vrieslant opseggen, gelijck als gij seit De Bye, soon van de geweese raetsheer, van sijn 2000 guld. ook heeft geresolveert die op te seggen, omdat questie onder Hollant ende Vrieslant koomende, lichtelick onse penningen daerom soude konnen bekommert worden ende dat de interesten tot nu toe met moeiten ende onkosten van soo verre moeten gehaelt worden. De secretaris³ en scheelt niet veel van deese gedachten, maer is wederom verleegen, hoe mijn penningen wederom koomende met goet profijt secuer alhier soude konnen beleyt worden; alsoo ick al reeds noch penningen buiten dat al genouch hebbe stil leggen, maer soo Spanien met het Duitse Rijck deesen staet in oorloch endelick met Vranckrijck inwickelt, daer al voor gevreest is geweest, ende vrees noch

3 Johan van Groenendijck, secretaris van de stad Leiden. Zie brief 77, noot 1, blz. 38.

[p. 81]

niet al over en is, soo sullen de obligasien seer afslaen ende bijgevolch onse gelden bij provisy opgeseit ende ontfangen hebben veel meer waert sijn, als d'obligasien die bij soo een geval veel ten hondert soude afslaen. Enfyn, ick sal 't hasardeeren die 26000 aen obligasien noch een jaer teegen vier te laten staen, soo 't die van Vrieslant konnen uutkeren met haer finansien ider te restitueren de penningen, die haer opgeseit worden, maer soo sij genootsaeckt wierden een halfie ofte sooveel als sij konden accordeeren meer te geeven om de penningen te behouden, in soo een cas behoorden daer sooveel als d'ander te genieten gelijck als hier de penningen op 3½ gereduseert wierden. Mijn vrous moeder¹ hadde op die condisie 5000 guld. op contoor van Paeu in den Haech bezit, en met quamper een Engelsen oorlooch en de Staten van Hollant gaven doe seer gewillich vier ten hondert, soodat d'ontfanger Paeu van haer ordre kreech d'obligasien tot 3½ tot vier ten hondert te continueeren, schoon sij van 3½ spraken en dat so niet opgeseit soude werden. Sij hadden gelijck.

De secretaris met sijn huisvrou, Glaudina en Rippert² sijn van deesen ochtent vertrocken met het admiraliteitsjacht, dat mijn heer van den Berch hier gebracht hadde, volgens haer voorgaende bespreck om daerin haer vermaeck te gaen neemen met goet gezelschap van meer andere heere en dames, om Antwerpen te gaen besien en veel andere steeden, voornamentlik die sij onderweech passeeren; hebben goede wijn en spijs meede en konnen onderweech in alle steede versche spijs ende verversingen meede neemen. De company is ten minsten 18 persoonen sterck.

Van den avont eet bij mij onder andere de twee soonen van onse neef Oortmans³ met haer jonckste suster. Wij sullen een reys drinken op de gesontheit van de vrinden van Amsterdam.

Ick maeck mijn gissing volgens mon freer voorgaende brieff, dat de heer van der Weyen d'interesten voor Vrieslant t'Amsterdam sal betalen.

1 De weduwe van Abraham Bienaimé.

2 Hester de la Court; Glaudina was in 1664 en Rippert in 1666 geboren.

3 Adam Oortmans, gehuwd met Petronella de la Court, een dochter van Nicolaas de la Court. Zie brief 72, noot 4, blz. 31 en de Inventaris van het familie-archief Backer, bewerkt door Mej. I.H. van Eeghen, nr 473. Zie ook brief 88, noot 1 en 4, resp. blz. 51 en blz. 53, alsmede bijlage VII A, noot 1, blz. 176.

[p. 82]

Mijn boovegenoemde gisteren seer vroeg komende om vooraf wat te praten. Mijn brief, schoon die gereet lach, wiert vergeeten an de post te bestellen.

111. Cornelia Tollenaer¹ aan P. de la Court.

Leyden, 9 Junij 1682.

Mijn Heer en waarde Broeder. Ik heb niet konnen nalaten van U.Ed. bij dese bekent te maken, alsdat wij op voorleden Donderdagavont tot Leyden gelugkig sijn aangecomen en ik ende benevens mijn dogter hebben U.Ed. en nigt de la Court te bedanken voor U.Ed. vrindelijk onthaal, het welck wij, tot Amsterdam sijnde, genoten hebben.

De moeiten, die mon freer gelieft te nemen om te ondersoeken of daar nog wat van te verwagten is uit de actie op de Oostindische Compagnie ter Kamere van Middelburg volgens het contract L bij forme van lijfrente op de wijle mijn soon Arnoldus Eleman, vrees ik, dat tevergeefs sal wesen, also in het contract staat, dat sij in het leve moete sijn op de dag als de afgiften bij de Compagnie van teid tot teid sullen werde gedaan². Het sal mij aangenaam sijn te verstaan, wat voor bescheit de bode van Vriesland mede gebragt heeft.

Verder is het mij leed, dat ik mon freer met soo veel moeite moet belasten, maar ik wil geloove dat mon freer mij in sodanige

1 De weduwe van Johan Eleman. Zie brief 1, noot 4, blz. 86 (B.M.H.G. 70); brief 4, noot 5, blz. 91 (B.M.H.G. 70) en brief 40 (B.M.H.G. 70) blz. 139. Zie voor de huwelijkse voorwaarden van Elisabeth Tollenaer en de financiële banden met de familie Tollenaer de bijlagen VI A, B en C, resp. uit de jaren 1657, 1659 en 1685.

2 Het gaat hier weer over een tontine; zie brief 107, noot 1, blz. 78. Het was de gewoonte de betaling der lijfrententermijnen slechts dan te doen geschieden, indien degene, aan wiens leven het recht op uitkering verbonden was, nog op de vervaldag der rente in leven was (D. Houtzager, a.w., blz. 65). ‘Iemant’, heet het in een tontine van 1671, ‘van de voorn. kinderen overlijdende eer dat den dagh van de betaelinge der affgifte sal wesen gekomen, sal soodanigh overleden portie accresseren’. Bij overlijden op of na de dag van verschijning der rente zal de verschuldigde som uitgereikt worden aan ‘dengenen, die voor alsulcken overleden kint gefourneert ende ingeleyt hebben’. - Op 17 December 1682 is er nog een briefje van Cornelia Tollenaer inzake de overdracht van een obligatie van f 4000. -. De daarvoor verschuldigde contanten verwacht zij nota bene in een sluitmand met de marktschuit te ontvangen (F. Driessen's Welvaren, bibliographie, nr 150).

[p. t.o. 83]

Bladzijde uit het gedicht van Jan Baptista Wellekens over de buitenplaats Voortwijk bij Breukelen, opgenomen in Dichtlievende uitspanninge van hem en Pieter Vlaming (Amsterdam 1735).

[p. 83]

en andere gelegenthede sal erkenne. Voor degene die is en sal blive enz.

Vandaag is de heer Vesanevelt gecommeteert in paas〈!〉 van de Heer van Leyden van Leeuwen in de Gecommeteerde Raade. De Burgemeester van Assendeelft is gemaakt Heer van Soeterwoude¹.

1 Bedoeld zijn de heren Mr Johan van Vesanevelt, Diderik van Leyden van Leeuwen en Pieter van Assendelft.

112. P. de la Court aan Willem van der Voort.

Amsterdam, 27 Nov. 1682.

Mijn Heer en seer waarde Broeder. Gister schreef ik of raillant² of misnougd over U.E. irresolutie³ in het kiesen tussen het vermakeliken ende het profitabile, of liever over U.E. begeerten van beiden te willen verkrijgen.

Nu sal ik in ernst seggen, dat meer boomgaard U.E. geen vermaak, maar meer sorge sonder eenig profijt aanbrengen soude, indien de vrugten den aftrek van onkosten lijden, en meen ik de ervarentheid U.E. dat soowel als mij geleerd heeft ende wij derhalven daarin eensgesind sullen weesen. Ook heb ik U.E. resolutie van het voorsten tot een boomgaard te bequamen niet geapprobeerd dan vermits het maar een gedeelte was ende daarenboven met de omplantingen van elst⁴ het vermakelike voor eerst ende apparent voor U.E. geheel leeven verkreegen soude werden. Een boomgaard dan raw⁵ gehouden een sober vermaak en geen profijt geevende aan sijnen heere ende U.E. alreede meer als genoug boomgaards tot vermaak hebbende, soo soude nu te bedenken staan of U.E. soude willen een boere onbewandelbare onkostelike boomgaard op U.E. hooghennipland maken om daar den uitersten quadrant penning uit te puren⁶ gelijk misschien sulks den boeren, die selfs of met hun kinderen alles doen gelukken, maar U.E., die alles door andere beloonde uitwerken moet, niet soude.

Het staat dan bij mij vast, dat alle die raadgeevers alleen sien op dat land ende wat daarmeede nuttelikst behoorde te werden gedaan in abstracto, dat is sonder op de omstandigheeden agt

2 Raillant: spottend.

3 Irresolutie: besluiteloosheid.

4 Elst: elzen.

5 Raw: ongecultiveerd.

6 D.w.z. zoveel mogelijk geld van maken.

[p. 84]

te neemen, en dan soude in alle manieren die raad goed weesen, maar het profitabelste voor Willem van der Voort soude geweest zijn, dat hoge land tot weiden te houden, mits de uitsteekende hoogten te brengen in de naastgeleegene laagten. Ende nu zijn die landen met grote onkosten tot weiden on-, ende tot plantagien be-quaam gemaakt en vermits booven voor vaststaat, dat meer boomgaard U.E. nog vermaak, nog profijt sal aanbrengen, soo resteerd niet, dan in deesen stand der saken voort te gaan met 't allervermakelikste, zijnde eene plantagie soo naabij dat van U.E. boeren- ende van U.E. heerschapswerf den moestuin daarin begreepen be- ende mischien in de breete ofte langte doorsien sal konnen werden. Ik late staan¹ wanneer men daarin zijnde, het oog met die veelerlei gesigten, alsook met het water ende vissen in de komme, sal konnen verlustigen. Ende dat daarenbooven het heerschap ofte de eigenaar de gehele plantagie soo van elst als meenigvuldige stamboomen, met een ongemeen vermaak sal sien op- ende lotschieten ter verwonderinge van een yder ende nota bene dat de eigenaar ende de vrinden, die hem komen besouken meest in de soomer ofte naatijd dat vermaak van plantagien, prospectien ende vissen te besien, niet sullen bekoopen met hun sweet ofte beslijkte schoenen, maar een volkome vermaak in die soo naa geleegene lommer ende verfrissinge sullen genieten. Derhalven indien de saak in sijn geheel was, soud ik konnen goedvinden over dat groter vermaak heen te stappen met alle het hoge tot weiden te gebruiken ende de lanen landewaarts in doende loopen, in de lage landen eene grotere plantagie en de verscheide kommen in verscheide parcelen van dien te maken; nu rade ik als voor deesen, naamentlik een bomgaard teegen het sandpad soo klein als die eenigsins weesen kan ende met elst omplantingen te ordineren sonder naar hoogte ofte laagte van het land te sien, omdat indien een kom ende insonderheid de sijde-sloot geene genougsame hoogte bijbrengd, U.E. geheel land met een gansch niet mistaande kade in de polder ende soo tot bequame hoogte gebragt kan werden.

Ten tweeden oordeel ik onveranderlik dat de wilde plantagie tot het uiterste van bewuste dwers-laan moet werden uitgestrekt, ende dat die plantagie soo klein sal weesen, dat men met verdeelinge in tween ende met 2 kommen daarin te maken,

1 Ik late staan: ik zwijg van.

[p. 85]

seekerlik de behagelike gesigten ende het land irreparabiliter minderen ende misschien verderven soude, sodat bij mij de komme in het midden van dat afterwerk ofte wilde plantagie vast staat, gelijk wij meenen dat een paal in het centrum van dien geslagen is, ende soud ik U.E. raden sonder varieteit daarin voort te gaan, namentlik met omspitten. De gesigten konnen daarnaa met rijp ooverleg nog geformeerd werden, soo ik meen op dit fundament dat geen dan een lang gesigt aangenaam is, ende dat een veelvoudig sonder een lang gesigt geen genougen geeven kan, maar wel een lang sonder veelvoudige ende dat hoe meer lange ende veelvoudige tesamen, hoe beeter¹. Of mijn soon Bakker² het met sijn laatste naar U.E. sin getroffen sal hebben weete niet, maar wel dat ik nog geen behageliker hebbe gesien.

De Heer Uutenhagen³ segt dat kennelik naar fondamenten van regten incerta persona ni si certo demonstrata, ende boven alle incerta extranea persona door geen testament tot erfgenaam gesteld kan werden, ende dat hetselven ook soo notoir is, dat hij veel D.D. daarop naargesien hebbende, meend dat niet een eenige te vinden is, die het contrarium derfd sustineren. Sulks infans in utero sororis tempore mortis nec qui nascentur⁴ ab illa post mortem testatoris eenigsins erfgenamen konnen zijn. Derhalven sijn E. onnodig dunkt

1 Voortwijk's groene dreven en de schaduw, die men er ondervond (zie de afbeelding tegenover blz. 83), zijn bezongen door Jan Baptista Wellekens in Dichtlievende uitspanninge van - en Pieter Vlaming, 2e dr., Amsterdam 1735; zie ook R. van Luttervelt, De buitenplaatsen aan de Vecht (Lochem 1948), blz. 20, 27, 176, 200, 249. Pieter de la Court is echter nooit eigenaar van Voortwijk geweest, gelijk Dr Luttervelt vermeldt. Zijn buitenplaats Meerborg bevond zich te Zoeterwoude bij Leiden (vgl. brief 53, noot 2, blz. 158 (B.M.H.G. 70).) Zie voor de ligging en verdere bijzonderheden van Voortwijk brief 52, noot 5, blz. 153 (B.M.H.G. 70) en de brieven 68, 69.

2 Mr Willem Backer was op 17 Juli 1682 met Magdalena de la Court gehuwd.

3 Mr Johan Uytenhage de Myst; zie brief 57, noot 5, blz. 162 (B.M.H.G. 70) en brief 86, noot 3, blz. 48.

4 In de brief wordt volkomen terecht gesteld, dat instelling bij testament van een ‘incerta persona’ tot erfgenaam niet mogelijk was. De erfgenaam moest behoorlijk omschreven en aangewezen worden. Daarentegen werd wel verdedigd, dat het mogelijk zou zijn behoorlijk aangeduide en omschreven ongeborenen tot erfgenaam in te stellen. Zie H. de Groot, Inleidinge tot de Hollandsche rechts-geleerdheid I (Arnhem 1939), B II, D 16, par. 2 en de Commentaar daarop in de uitgave van de Inleidinge door L.J. van Apeldoorn (Arnhem 1939), blz. 156. - Magdalena Backer-De la Court zou later van Willem van der Voort erven.

[p. 86]

daarop een schriftelik wil in te stellen, tenzij bij naardere rescriptie versogt werd. Ende siet U.E. ook uit het neevensgaande dat doortrapte fielen U.E. ende veeler eerliker menschen goederen in hare kluiven¹ hebbende, U.E. niet alleen moeiten aandoen, maar ook met schade ende schande souken te beladen. Daarenboven den brief leesende heb ik gevreesd, dat de hr. Hochepied iet onvoorsigtigs ende onbedagts aan den heere Kinschot sal hebben gesegt, ende dat hoewel U.E. seer ongeleegen komt naar den Hage te reisen, het nogtans moet zijn, weshalven ik den heere Hochepied, die aanstonds welgeneegen was derwaarts te reisen, hebbe doen aanseggen dat ik U.E. soude schrijven ende tragten te persuaderen hier soo tijdig te weesen, dat U.E. des Maandags van hier naa den Hage gesamentlik vertrekken soude.

Indien ik hierin te veel naar U.E. sin hebbe gesegt, soo prutteld dog in U.E. selven niet teegens mij, want ik meen dat ik een goed werk doe als ik U.E. naar den Hage voortstouwe uit vreese, dat de andere het proces, dat soo veele sorge, moeite ende geld gekost heeft, verbrujen souden. Maar indien U.E. kan, soo zij U.E. misnougd op U.E. selven als soo veele kennisse ende bequaamheid hebbende, dat een ander neevens U.E. dat soo wel niet besorgen soude, gelijk Temmink ende Byler apparent dat nu ook gevoelen, hoewel die seggen, de saak voor schepenen te sullen betrekken.

Nu ben ik op de regte baan, om van en tot U.E. te konnen praten, kouten, kallen en snakken met een behageliker toon als gister, maar op het beste van het spel moet men daar uitscheiden, en dat behaagd een leujen schrijver gelijk is, enz.

1 Kluiven: klauwen.

113. Pieter de la Court aan Willem van der Voort.

Amsterdam, 23 Maart 1683².

Mijn Heer en seer waarde Broeder. Teegenstroom ende wind hebben gister de pompen soo lange opgehouden, dat de Breukelaar die niet heeft konnen laden en vermits ik gisteravond Grietjen Jans aan de sguite niet hebbe gevonden, is Adam door

2 Op 29 Januari schreef De la Court uit Leiden, dat hij hoopte dat de vorst en noordoostenwind zijn zwager zouden doen besluiten niet naar Voortwijk te Breukelen te gaan, waar hij nu toch geen goed kon doen, maar wel een ‘ongesondheid halen’.

[p. 87]

mijn last weeder vroeg aan de schuit geweest om seekerlik te weeten, of sij daar naatoe sgieten wil om met eenen van Prins derwaarts een tonne teer te doen brengen opdat beiden U.E. heeden neevens het anderen gesonden werde. Hij is nog niet weeder gekeerd.

Weegens U.E. wormig hout hoor ik meer ende meer; het komt omdat groen gehouwen is geweest ende dat daarteegen geen raad is. De Noordse sgippers seggen mij, dat sij pennekens in de wormgaten slaan ende dan harpuisen¹. Voor U.E. meen ik dik te pekken beeter soude weesen.

De hr Pr van de Put² is tevreeden voor £ 1000 op interessen tot 5 per cento te geeven, mits ½ per cento voor delcredere jareliks te staan kortende³; sulks indien U.E. geliefd voor U.E. reekeninge £ 500 te doen ten dien einde remitteren, mijn schoonsoon⁴ seer garen ook £ 500 daarbij vougen soude waarop U.E. antwoord garen morgen verwagten sullen, hoewel wij alsnog gemeend zijn oovermorgen bij U.E. te zijn.

1 Harpuis is een gekookt mengsel van lijnolie, hars en gele was om naden te stoppen. Zie Driessen's Welvaren, bibliographie, nr 151.

2 Zie ook brief 97.

3 D.w.z. met ½% korting.

4 Zie brief 112, noot 2, blz. 85.

114. Albert Schouten⁵ aan P. de la Court⁶.

Leyden, 24 Meij 1683.

Mijn Heer Pieter de la Court. U.E. brief van den 21 dito wel ten reght ontfangen, waaruyt ik sie, dat de twe packjens soude mogen wegen yder 250 lb., maar ik heb de 2/2 rob de homes⁷ en de twe rattijntjes⁸ met de planken daarbij gewogen en wegen 171 lb. en de 3/2 couleure⁹ met de plancken wegen 154 lb. Dan

5 Zie de brieven 87 en 100.

6 Op 29 Januari 1683 schreef Pieter de la Court aan zijn zwager Willem van der Voort uit Leiden, dat hij enige lakens van 47, 48 en 49 stuivers gekocht had, ten getale van 16 of 19, want drie waren nog onzeker. Hij had dit gedaan omdat hij verwachtte, dat over zes of zeven weken de prijzen hoger zouden zijn. De saaien kostten 83½ st. en zouden ook wel in prijs oplopen, ‘dog hoe het zij als in Italien daarmeede geen voordeel beoogd kan worden, moet men het inkopen laten’. Zie brief 113, noot 2, blz. 86.

7 Zie brief 87, noot 2, blz. 49.

8 Ratijnen waren stoffen van Spaanse wol. Ze behoorden tot de warpnering. Men onderscheidde twee soorten, voor voering en overjassen.

9 Zie brief 87, noot 2, blz 50.

[p. 88]

soude daarom so aan matte, besaanvelle, linde, stro en touw gaan omtrent de swaarte van 20 lb. aan yder packje. Nu sal ik hier op Woonsdagh van mijn heer antwoort verwaghten, of deselve packjens wel so light mogen wesen, dan of ik se op een ander manier sal moeten packen, en so mijn heer deselve so gelieft gepackt te hebben, so sal ik deselve op Woonsdagh aan mijn heer konnen senden. Meteen sal ik ook verwaghten te hooren, hoe ik de 6 armijnsaaye¹ sal late packen en hoe deselve gemerkt moeten wesen, want ick deselve vandaagh al t' huys heb ontfangen. Indien het morgen droogh weer is sal ik late packen de twe packen, yder van 10/2, alsmede de 9/2 tot drie packjens en dan op malkanderen en de 60 armijnsaaye, ook 6/2 rob de hommes en 9/2 drab de dames² in twe packjes, en sal deselve dag op morgen of overmorgen aan mijn heer senden. Aangaande de 9/2 om swart³ en ½ scharlaken rob de hommes meen ik ook in het laast van dese week aan mijn heer te senden. De 10/2 couleure en 2/2 drab de dames, laast geordonneert, sullen op Donderdagh geverft werden en sodra die dan geperst sijn, sal ik die ook aanstonts aan mijn heer oversenden.

1 Armijnen of ermijnsaaien, van kamwol vervaardigd; vgl. ook brief 31, noot 4, blz. 124 (B.M.H.G. 70).

2 Zie brief 87, noot 2, blz. 49.

3 Om swart: swartlijsten? Zie brief 87.

P. de la Court Jr.⁴ aan P. de la Court Sr.

Lugduno Batavorum, 24 Maii 1683.

Reverende et amantissime pater. Quoniam jam optimum tempus instat...^a judicaverunt omnes amici nostri jam esse

4 De jonge De la Court, op twintigjarige leeftijd in 1681 te Leiden als student ingeschreven, woont, naar dit onderschrift te oordelen, bij Albert Schouten. De goede tijd breekt aan, zo schrijft hij, om evenals zijn vrienden er eens op uit te trekken. Hij vraagt daarvoor toestemming van zijn vader en zal in de hondsdagen dan weer in Leiden zijn. De toestemming krijgt hij, getuige een briefje aan zijn oom Willem van der Voort d.d. 14 Juni uit 's-Hertogenbosch. Verder deelt hij mede, dat hij aantekeningen maakt bij de Pandecten (hier afgekort als ff) en hoopt het volgende jaar cum laude te promoveren. Over zijn briefje in het Latijn doet hij drie minuten. De promotie vindt echter eerst in 1685 te Utrecht plaats op het onderwerp De arbitris et judicibus (26 Maart). Zijn geschrift is opgedragen aan zijn vader en zwager. De eerste sterft op 28 April 1685 en wordt op 2 Mei begraven in de Nieuwe Kerk te Amsterdam in het graf D 85.
In de Latijnsche en Nederduitsche Keurdigten, 3e Vervolg (Utrecht 1728) treft men op blz. 117 het volgende Grafschrift aan:
Op den roemrugtigen Polityk, Historyschrijver en Staatkundigen Heer Mr Pieter de la Court J.V.D. afgestorven binnen Amsteldam, den 28 April in den jare 1685 // Multa Viri Virtus maganimi // Hier rust La Court die Hollands Magt, Regt, Intrest, heeft verweert: // Bedrog van Graaf, Prins, Hoff, ontdekt, en Burgerpligt geleert: // Die in des Werelts-Staat, en Neêrlandts-Policy, // Aanwijst Tyrannen Overlast en Dwingelandij // Begraven den 2 Meij 1685 in de Nieuwe Kerk // Haec Libertatis ergo.
Toen Pieter de la Court stierf, bevond zich zijn laatste werk ter perse: ‘Sinrijke Fabulen, verklaart en toegepast tot alderley Zeedelessen’, Amsterdam, H. Sweerts, 1685. Hoewel ook hier soms aan het auteurschap getornd is, moet dit werk met stelligheid aan Pieter de la Court worden toegeschreven. De letters P.C.P., waarachter de schrijver zich verschuilt, wijst in deze richting, doch ook de inhoud valt volkomen te rijmen met De la Court's gedachtengang en stijl. Opnieuw wordt met scherpte en klem geijverd tegen de monarchale regeringsvorm, dit natuurlijk met het oog op de Stadhouderlijke waardigheid, doch hiernaast wordt heel gemoedelijk geredeneerd over allerlei onderwerpen uit het dagelijkse leven. Wie zich de moeite geeft dit boek te lezen en tevens op de hoogte is van de inhoud der andere werken van Pieter, zal zeker onder de fabels tal van oude bekende ontdekken.
Het heengaan van De la Court op 67-jarige leeftijd gaf Hieronymus Sweerts, de uitgever van zijn laatste werk aanleiding om het slot der Sinrijke Fabulen te laten luiden:

Die 't Leven en de Dood had, tot een slot, beschreven,
Mocht dat niet zien voldrukt. De Dood ontwrong hem 't Leven,
Doch zijn Geschrift en Naam, zal leven eeuwen lang.
Dies is dit, elk ten nutt', zijn laatste Swanenzang.

Zie over de scheiding der nalatenschap de bijlagen VII A, B en C.

a Onleesbare doorhaling.

[p. 89]

ituros. Rogo ut etiam consentias me iturum et in diebus canicularibus hic mansurum. Heri incepi juxta leges ff. etiam notas ponere quod video me valde proficere et me ea perficiente posse cum laude proximo anno promoveri. Saluta meo nomine avunculum afinem et sororem.

P.S. Has literas in tribus minutis.

[p. 90]

I.^a Van der Voorts speculatien op 't stuck van de comertie ende navigatie dese(r) landen^b.

Dewijle ick meen, dat het buyten contradictie ende aen een ieder ten vollen bekent is, datter geene natie(n) en sijn, die met meerder naerstig- en spaersaemheyt hunne equipage ende uytrustingen ter zee do(en) als de Hollanders, sal hetselvige niet noodigh sijn naerder te probeeren¹, als sijnde hetselve de eenigste reden van den aenwas hunner negotie ende scheepvaart, hetwelck alle onse aen zee geleegene nabueren met jalousie en afgunst tegens ons soodaenig heeft opgeset, dat se gedurigh door placaten, compagnien, tollen, lastgelden en andere vexatien meer de Hollanders in hunnen voortgank hebben getrach(t) te stuyten en eyntelijk door openbaer gewelt van oorlogh ons totaal te ruineeren. En sijn daarin wel de ijverigste diegeene, die ons de meeste dankbaerheyt behoorde[n] te bewijsen over het groot(e) vertier, hetwelk hun in dese landen wert toegelaten van alle hunne overvloeyende Oostindische, Levantsche, Italiaense ende Spaense coopmanschappen, daer sij ter contrarie tseedert den jaere 1651 bij placaet aen ons hebben afgesneeden het vertier in hun rijck van alle die waeren die buyten ons lant gegroeyt ofte gemaekt sijn, welk voorsz. placaet tseedert bij den coninck anno 1660 niet alleen is geconfirmeert, maer ook geamplieert, ende ook bij de fransche geimiteert in 't stuck van de Indische en Levantse coopmanschappen ende daerenbooven de vremde scheepen met het lastgelt beswaert, gelijck ook de Sweeden etc. En vermits het fondament van alle handel en schipvaert principaall bestaet in 't vertier der retoeren die men uyt andere landen terugge brengt, soo behoorden wij wel te letten, dat wij hierontrent aen onse naeburen geen meer voordeel op ons gaven dan sij onse natie in haer lant laeten genieten.

In de comertie hebben d'Engelse eenige spetien van coopmanschappen, met dewelke sij booven de Nederlanders groot voordeel hebben, als daer sijn de groove lakenen, croon-

a Behorend bij brief 84.

b Kon. Bibl., Hs. 75C37 (Codex Chartaceus: Extracten uit de Resolutiën van de Staten van Holland; Consideratiën voor den gevreesden oorlog; Speculatiën). De Speculatiën op blz. 263-272 voorkomende, zijn verkeerd gebonden.

1 Probeeren: bewijzen.

[p. 91]

rassen¹, carsayen², en andere stoffen meer, alsook loot, tin, cooperroot, bocking, pelchers etc., omdat sij die uyt haer eygen boodem uytleeveren; waerdoor het comt, dat, schoon de Hollanders veel minageerender sijn dan de Engelse, dat echter op die landen, daer sij de voorsz. waeren debiteeren, handelen soo sterck, dat sij de retoeren daervan comende, niet mogelijck en sijn in hun eygen lant te vertieren, maer voor een seer groot gedeelte in de Geunieerde Provincien, als daer sijn alle de waeren coomende uyt Oostindien, Spaegnien, Portugael, Italien, Smirne, en Aleppo. Van alle hetwelke men de waerheyt evidentelijck can naspeuren, ingevalle men daernaer wil inquireeren bij alle de negotianten en makelaers, handelende in drogues, cattoene lijwaten, in levantse sijde, torx gaeren³, gallen, indigo etc., ofte dat men op de convoy wil doen naersien de ladingen der boeyers, die eenige jaeren herwaerts in dese landen uyt Engelant gearriveert sijn; alsoo men sal bevinden deselve voor 't meerder gedeelte te bestaen van uytheemse waeren, originalijck gecoomen uyt die landen, daer sij hunne manufacturen, loot, tin, vis etc. debiteeren, behalven de veelvoudige Engelse scheepen, die adroictura van Italien alhier volladen, coomen met lamoenen, olie, rijs, corenten, gallen, cattoenen, annij en andere groove waeren. Daer ter contrarie op die landen, daer sij de voorsz. goederen weynigh ofte niet connen debiteeren, als daer is Vrankrijck, Sweeden, Denemarken en de ganse Oostzee, aldaer handelen de Hollanders meest en de Engelse niet meer dan voor sooveel sij van die waeren in haer eygen rijck van doen hebben, want moetende die meest met gelt coopen, soowel als de Hollanders, hebben sij op deselve geen avantagie. Maer ter contrarie, ingevalle het aen de Hollanders vrij stont om die waeren in Engelandt te moogen brengen, souden sij deselve aldaer veel beeter coop connen leveren dan de Engelse, gelijck voor dato van 't placcaet van anno 1651 〈waervan hiernaer sal gesproken werden〉 placht te geschieden.

En dat voordeel, 't welck de Engelse hebben met hun manufacturen, loot, tin, vis, etc., 't selve voordeel hebben de Ham-

1 Croonrassen: kamwollen stoffen, die een iets andere bewerking ondergingen dan de saaien (zowel de ketting als de inslag was van getwijnde kamwol). Zie voor de kwaliteitsaanduiding ‘croon’: brief 67, noot 4, blz. 25.

2 Carsayen: bepaald soort grof gekeperd laken.

3 Torx gaeren: turks garen, een halffabrikaat van wol, gebruikt voor de greinindustrie.

[p. 92]

burgers bij die cleene tollen, die hunne waeren van incoomen en uytgaen betalen, waerdoor sij mede al veel uytheemse waeren alhier ter vertieringe come(n) senden, yae, buyten comparatie meer dan de Hollanders derwaerts ter vertieringe senden, geëxcipieert de Oostindische waeren, waervan de seekerheyt mede op de convoy can werden naergesien.

Ende om een exempel te allegeeren van den aenwas der negotie tot Hamburg, soo staet te letten datter over 18 à 19 jaeren van deselve stadt maer twee scheepen ter visserije op Groenlant voeren ende dat se in 't jaer 1668 sessendertigh scheepen op die visserij gehadt hebben ende in den jaere 1669 tweeënveertigh, alsmede in den jaere 1670 45 scheepen ende in den jaere 1671...^a.

Om nu te procureeren, dat onse groote schipvaert weeder magh aengroeyen, die tseedert eenige jaeren 〈om reede als hier booven is aengeweesen〉 soo merkelijck heeft afgenoomen, soo diende men booven alle te besorgen dat hier te lande mede mochte werden geëmaneert een placaet, waerbij verbooden wierde het inbrengen van eenige waeren uyt landen, daer die niet gegroeyt ofte gemaekt sijn en dat met Hollandse scheepen oftewel met vaertuygen van die eyge natien, omdat daermede aen de Engelse en Hamburgers ongeloofelijcke verminderinge in haer negotie soude veroorsa[a]kt werden, ende daerenteegens onse negotianten, alsmede onse scheepsreeders, daerdoor des te meer aengemoedigt werden om die waeren uyt de originale landen selver te laten coomen ende te brengen; ende indien daerenboove wierde verbooden dat geene goederen hier te lande mochten werden gebracht dan met Hollanse scheepen ofte met scheepen van de eyge natie, daer die goederen vandaen coomen, soude daermede werden verhindert, dat de Engelse visscheepen, dat in 't gemeen geringe, cleene en seer slechte scheepen sijn, ons uyt Italien niet en quamen overvoeren alderley groove waeren, als olie, corenten, swavel, limoenen, rijs etc.

Ende vermits de Spaegniaerden ende Italiaenen weynigh eyge scheepen hebben, soo souden wij alle de voorschreeve goederen met onse eyge scheepen haelen.

Van welke maxime d'Engelse ons tot een exempel connen dienen, die tot voortsettinge van hunne navigatie ende comertie in den jaere 1651 een dergelijck placaeti n hun rijck hebben doen

a Aantal niet ingevuld.

[p. 93]

publiceeren, waerbij sij ons hebben afgesneeden een seer grooten handel en navigatie op dat rijck, ende hebben sij hun soo wel daerbij bevonden dat sij het voorsz. placaet tot (den)^a dagh van heede niet alleen nogh strictelijck sijn onderhoudende, maer is 't voorsz. placaet bij den Coninck anno 1660 nog seer geamplieert, gelijc mede bij de Franse 't voorsz. exempel is gevolcht, eerst ten regarde van de Oostindische ende daernaer anno 1669 ten regarde van de Levantse waeren.

Om nu claerlijck te vertoonen, dat door de voorsz. orderes ende restrictie onse negotie merckelijck geaugmenteert ende in 't alderminste niet gediverteert soude werden, soo staet te letten, dat, dewijle reets beweesen is dat de Engelse ons groot toevoer doen van alle Oostindische, Levantse, Italiaense en Spaense coopmanschappen^b, sij op de voorsz. plaetsen meerder negotie hebben dan wel vertier in hun eygen lant ende wij ter contrarie grooter vertier dan negotie op die landen directe. Ingevalle nu dat ons vertier van de voorsz. uytheemse waeren, die ons door d'Engelse en Hamburgers werden toegesonden, bestont in plaetsen over zee geleegen, ende niet in ons eygen boesem en langs de revieren, soo soude het schijnen, alsof door de voorsz. restrictien de negotie wel mochte werden gediverteert, ende aen de Engelse en Hamburgers voet gegeeven, om die goederen selfs te brengen ter plaetse, daer wij die anders consumeeren. Maar sij gelet, dat wanneer d'Engelse ons eenigen toevoer van goederen gedaen hebben, deselve strax sooseer met het incoomende recht beswaert sijn ende nogh meer, ingevalle men die weeder wilde uytscheepen over zee, beswaert souden werden, dat wij tegens de Engelse met deselve goederen niet souden connen bestaen, om die weeder over zee uyt te schepen, maer dat wij een seer groot ende ongelooflijck vertier hebben in ons eygen lichaem, soo ten regarde van de meenichte van rijke inwoonders als bequaemheyt van verscheyde capitale revieren. 't Selve can men seer claer colligeeren uyt het placaet, 't welk haer Hoog Mogenden in den jaere 〈1652〉^c geliefden te doen publiceeren, verbiedende daerbij aen alle haere onderdanen de handelinge over zee en dat ten aensien van den Engelsen oorlogh, als wanneer in alle de landen van Europa

a Hier zijn enige woorden door beschadiging van het origineel onleesbaar geworden.

b In het origineel staat nog: ‘soo consteert daeruyt claer, dat’, hetgeen hier verwarrend werkt. De schrijver is blijkbaar de draad kwijt geraakt.

c De schrijver vulde dit jaartal niet in.

[p. 94]

sulken grooten overcropping van hunne eyge waren ontstont, dat men in Vra[nc]krijck, Spaegnien, Italien etc. en speciael in Engelandt de vruchten, mineralen en manufacturen des lants aldaer voor ontrent de helft van den ordinaris prijs conde coopen, ende dat alleen ter oorsake het vertier der Hollanderen doen stille stont, naerdemael gans Europa nogh hadde de liberteyt om met malcander over ende weeder te trafiqueeren ende die overvloeyende waeren af te haelen ende te vertieren...^a

Behalven dat d'Engelsen met hun placaet ons afsnijden 't vertier van eenige uytheemse waeren, soo beswaren sij onse manufacturen uytermaten seer, want schoon dat sij van alle waeren, aldaer incomende, maer 5 ten hondert en trecken, soo waerderen sij deselve soo hoogh, dat in plaetse van 5, men wel 15 of 20 pro cento daervoor soude moeten betaelen, waerdoor dat vertier mede afgesneden wert, als daer sijnde:

smalle boratten^1, 't stuck gewaerdeert £ 6 sterl. is	f 66. -
bombasijnen^2, 't stuck £ 7 steerl.	f 77. -
wolle lakens en wolle manufacturen...^b £ 8½ steerl., en 't hollans lake naderhand verbode in te bren[gen]	f 93 ½
Amsterdamse, Hollanse en Duytse fusteynen, £ 8 't stuc	f 88. -
boscruyt £ 8 steerl. 't hondert	f 88. -
een hollanse vilthoet £ 1 steerl.	f 11. -
een castoorhoet^3 £ 10 steerl.	f 110. -
bruyne candijs £ 10 steerl. 't hondert	f 110. -
witte candijs £ 15 steerl. 't hondert	f 165½
rafinaden £ 17 steerl. 't hondert	f 187. -
bruyne Barbadisse suyker^4 £ 1½ 't hondert	f 16½
nagelen sh. 10 't pont	f 5½
noten muscaten sh. 8 't lb.	f 4:8
stijfsel witt stijsel £ 5 steerl. 't hondert	f 55. -
lijn- en raepoli £ 70 't vat	f 770. -
traen, bij d'Engelse gevist, £ 6 steerl. 't vat	f 66. -
en traen, bij vremde natien gevist, £ 50 't vat	f 550. -

a De volgende twee bladzijden van het origineel staan vol doorhalingen en zijn zo verward, dat ze hier worden weggelaten, daar er niets belangrijks in wordt vermeld.

1 Boratten: bouratten, een gemengd weefsel van zijde en sajet.

2 Bombasijnen: een soort fusteynen, gemengd weefsel van katoen en linnen of andere combinaties van garens.

b Onleesbaar.

3 Castoorhoet: hoed van bevervilt.

4 Barbadisse suyker: suiker van Barbados.

[p. 95]

honscootse sayen^1, £ 6 steerl. 't stuck	f 66. -
hollanse seep, 't vaetie £ 4 steerl.	f 44. -
walvisbaerden, bij d'Engelse gevist, £ 2½	f 27:10
dito bij d'andere natien gevist, £ 5 't hond.	f 55. -

Die van Amsterdam, Rotterdam, Delft, Haerlem plegen seer groote quantiteyt gebacken aerdewerk in Engelant te vertieren, welken invoer sij mede verboden hebben in dato 22 Julij voorleeden, seggende geen geschildert aerdewerk te admitteeren als het chinees.

1 Honscootse sayen: speciaal soort sajet, te Hondschoote en ook te Leiden geweven.

IIA.^a Regesten van resoluties van gecommitteerde raden van Holland en Westfriesland (zuiderkwartier), betreffende leverantie van krijgsbehoeften, in het bijzonder door de gebroeders Willem en Jan van der Voort, te amsterdam^b.

1. 1665 Juli 23.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland besluiten om aan de stad Amsterdam te verzoeken alsnog 20 vierentwintigponders en 30 achttienponders, of een gedeelte hiervan, te leveren en dragen aan hun medeleden Eleman en Tulp² op, om zowel in binnen- als buitenland kanonnen aan te kopen en de oprichting van nieuwe geschutgieterijen, in het bijzonder te 's-Gravenhage, te bevorderen.

Oorspr. in: Gedrukte Resol. Staten van Holland en Westfriesl., blz. 23-24.
N.B. De raden Eleman en Tulp hadden in de vergadering gerapporteerd, dat Amsterdam wel bereid was om 20 achttienponders en 100 twaalfponders te laten vervaardigen en aan zijn ingezetene François Hemony opdracht had gegeven tot het gieten van enige kanonnen, doch dat de stad niet kon toestemmen in de productie van 20 vierentwintigponders en 30 achttienponders.

a Behorend bij brief 84.

b Vgl.: J.H. Kernkamp, Twee ‘niet ter drukpersse bereide’ geschriften van Pieter de la Court (B.M.H.G. 56, blz. 158, 159). Zie ook E. Baasch, Der Verkehr mit Kriegsmaterialien aus und nach den Hansestädten vom Ende des 16. bis Mitte des 17. Jahrhunderts (Jahrbücher für National-Ökonomie und Statistik, 137 Band, 1932), blz. 538-543.

2 Nicolaas Tulp (1593-1674), bekend arts en regent te Amsterdam.

[p. 96]

2. 1665 Augustus 17.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland machtigen de ontvanger-generaal Maarten Pauw om aan Jean en Guiellmo van der Voort, kooplieden te Amsterdam, te verstrekken de somma van 50.000 pond, van 40 groten het pond, ter betaling van partijen koper, die door de begunstigden voor de provincie te Hamburg gedeeltelijk reeds zijn aangekocht en gedeeltelijk nog moeten worden aangekocht.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 17, fol. 61 v.

3. 1666 Februari 1.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland machtigen de ontvanger-generaal Pauw om aan Johan en Guillelmo van der Voort te voldoen de somma van f 50.000, als betaling voor levering van geschut, gegoten te Hamburg en Lübeck.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 18, fol. 34.

4. 1666 Maart 18.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland machtigen de ontvanger-generaal Pauw om aan Johan en Guillelmo van der Voort te voldoen de somma van f 60.000, als betaling voor de levering van salpeter.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 18, fol. 71 v.

5. 1666 Mei 17.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland verzoeken aan Burgemeesters en Raad van Hamburg vrije passage voor twee vierentwintigponders, te Lübeck door Albrecht Bennings gegoten, daar deze slechts voor rekening van de provincie Holland zullen worden doorgevoerd.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 18, fol 115.
N.B. Geïnsereerd in de Resolutie d.d. 1666 Mei 17, t.a.p., fol. 114 v.

6. 1666 Mei 17.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland verzoeken aan het College ter Admiraliteit te Amsterdam

[p. 97]

vrijdom van convooi voor een achttien- en een vierentwintigponder, benevens voor 6.000 pond koper, afkomstig uit Hamburg, daar deze slechts voor rekening van de provincie Holland zullen worden ingevoerd.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 18, fol. 115.
N.B. Geïnsereerd in de Resolutie d.d. 1666 Mei 17, t.a.p., fol. 114 v.

7. 1666 Mei 17.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland verzoeken het College ter Admiraliteit te Amsterdam vrijdom van convooi voor geschut, koper en salpeter, die uit Hamburg worden verwacht, daar deze krijgsbehoeften slechts voor rekening van de provincie Holland worden ingevoerd.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 18, fol. 115 v.
N.B. Geïnsereerd in de Resol. d.d. 1666 Mei 17, t.a.p., fol. 114 v.

8. 1666 Mei 26.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland besluiten, op grond van het rapport van hun medelid Hasselaer¹, het contract, in 1665 met Franchois Hemoni gesloten, betreffende het gieten van geschut ten behoeve van de provincie, voor de tijd van zes maanden te verlengen.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 18, fol. 121.

1 Gerard Hasselaer (1620-1673), bekend Amsterdams regent.

9. 1666 Mei 26.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland machtigen de ontvanger-generaal Pauw om aan Guielmo en Jan van der Voort te voldoen de somma van 50.000 carolusguldens, als betaling voor de levering van geschut, te Hamburg en Lübeck gegoten.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 18, fol. 121 v.

[p. 98]

10. 1666 Juni 8.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland verzoeken aan Burgemeesters en Raad van Hamburg vrije passage voor vier zesendertigponders en twee achttienponders, te Hamburg door Herman Benninghs gegoten, daar deze slechts voor rekening van de provincie Holland zullen worden uitgevoerd.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 18, fol. 138 v.

11. 1666 Augustus 18.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland machtigen de ontvanger-generaal Pauw om aan Guillelmo en Johan van der Voort te voldoen de somma van 50.000 caroliguldens, als betaling voor de levering van geschut.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 18, fol. 215.

12. 1666 September 10.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland besluiten, op grond van het rapport van hun medeleden Eleman en Hasselaer, met het oog op de aanbouw van twaalf nieuwe oorlogsschepen, om tot en met April 1667 te verlengen de contracten betreffende het gieten van geschut, gesloten met Herman Benninghs te Hamburg (19 Augustus 1665), met Aelbrecht Benninghs (1 November 1665), met Franchois Hemoni en Gerard Coster te Amsterdam, en met de weduwe van Anthoni Willesens te Enkhuizen, met de bepaling dat de kanonnen, te Amsterdam en Enkhuizen te gieten, een kaliber van meer dan zes pond zullen moeten hebben.¹

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 18, fol. 229 v.

1 Zie voor de geschutgieters Benninghs J.H. Kernkamp, a.w., blz. 159, noot 1 en voorts E.W. Moes, Zwei Lübeckische Kanonen (Mitteilungen des Vereins für Lübeckische Geschichte und Alterthumskunde 1888, blz. 211); voor de geschutgieters Hemony H.C. Rogge, De klokkengieters François en Pierre Hemony (Amsterdamsch Jaarboekje 1898), blz. 36-69; voor het geschutgietersgeslacht Coster J.G. van Dillen, Amsterdamsche notarieele acten betreffende den koperhandel en de uitoefening van mijnbouw en metaalindustrie in Zweden (B.M.H.G. 58), blz. 239, 240.

[p. 99]

13. 1666 September 10.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland machtigen hun medeleden Eleman en Hasselaer om onderhandelingen aan te knopen met het doel, zo voordelig mogelijk 600.000 pond koper te verschaffen tot het gieten van geschut.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 18, fol. 230.

14. 1666 September 10.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland machtigen de ontvanger-generaal Mr Maerten Pauw om aan Guillelmo en Jan van der Voort te voldoen de somma van 50.000 caroliguldens, als betaling voor de levering van koper.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 18, fol. 230 v.

15. 1666 October 27.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland ordonneren aan Guillelmo en Jo(han) van der Voort, kooplieden te Amsterdam, om aan de commies Graswinckel¹ over te dragen zekere partijen koper en salpeter, ten behoeve van de Staten van Holland te Amsterdam en Hamburg ingekocht en te Amsterdam opgeslagen.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 18, fol. 264.
N.B. Specificatie van de salpeter, gekocht ten behoeve van de provincie Holland:

24 Maart 1666

Van David Becker	- pd 18513 Oostindische geraff. salpeter.
Van Raymont de Smeth	- pd 6065 dito.
Van Nicolaas Rochusz. van Capelle	- pd 8120 dito.
Van Frans Perduyne	- pd 9086 dito.
Van Mathijs Venckel	- pd 11469 dito Pools.
Van Abraham Wachtendonck	- pd 6863 dito.
Van Lucas Schorer	- pd 12521 dito.
Van Daniel Bernarts	- pd 8767 dito Oostindisch.
Van Lucas Scholten	- pd 9541 dito.
Van Daniel Barnars de jonge	- pd 11919 dito.
	_____
	pd 102864

1 Franco Graswinckel.

[p. 100]

Bovengenoemde tien partijen liggen in het Oude-Manhuispakhuis. Van Arnoud van Vihelen - pd 10033 Oostind. geraff. salpeter.

1 April 1666

Van Willem de Ruyter	- pd 19349 dito.
Van wed. en erven Chardinels	- pd 7093 dito Pools.
Van Marcus Braen	- pd 15373 dito.
Van Lucas Schorer	- pd 12517 dito.
	_____
	pd 64365
Bovengenoemde vijf partijen liggen in het pakhuis op de Binnen-Amstel. Deze 15 partijen tezamen:
		pd 102864
		pd 64365
		_____
		pd 167229
Te Hamburg ingekocht en ontvangen gaar koper^1:
Schipper	schijven	vaten	gewicht in ponden (Amsterdams)
Warner Wolff	331	2	6307
Jacob Abrahamsz.	204	3	4429
Hendrik Monts	426		7675
Ibel Jansen	333		5365
	_____	_____	_____
Totaal:	1294	5	23776

Bovengenoemd koper eveneens in pakhuis aan de Binnen-Amstel.

1 Gaar koper: gezuiverd koper; seugen: ruw koper. Vgl. J.G. van Dillen, a.w., blz. 234, noot 1.

16. 1666 November 4.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland machtigen de ontvanger-generaal Pauw om aan Gio en Guillelmo van der Voort te voldoen de somma van 50.000 caroliguldens, als betaling voor de levering van geschut.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 18, fol. 275 v.

17. 1666 November 8.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland besluiten tot goedkeuring van het contract, door hun medeleden Eleman en Hasselaer gesloten met Nicolaas Vis², koopman te Amsterdam, inzake levering van 160 achttienponders en 50 kogels per kanon, waarbij 1 Juli 1667 als de uiterste leveringstermijn wordt vastgesteld.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 18, fol. 277 v.

2 Zie voor de zakenrelaties van de Van der Voorts met Nicolaas Vis J.C. Overvoorde, De noordoostelijke doorvaart naar China (B.M.H.G. 48), blz. 249 vlg.

[p. 101]

18. 1666 December 18.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland besluiten om drie kwitanties, door de commies Graswinckel verstrekt aan Guillelmo en Gio van der Voort, kooplieden te Amsterdam, voor levering van geschut, koper en salpeter, ter Finantie van de Staten van Holland over te leveren ter registratie en bewaring, waarmede de genoemde commies de verantwoording voor de levering op zich neemt en de genoemde kooplieden gedechargeerd worden.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 18, fol. 307.

N.B. Deze levering bestond uit:

166.233 pond salpeter;

23.776 pond koper;

14 stukken geschut, 36-ponders, gewicht 85.921 pond;

12 stukken geschut, 24-ponders, gewicht 56.482 pond;

7 stukken geschut, 18-ponders, gewicht 26.351 pond;

8 kavelingen salpeter, netto-gewicht 51.298 pond;

35.649 pond gaar koper;

1918 schijven gaar koper, 27.176 pond Amsterdams.

19. 1667 Februari 5.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland geven aan de ontvanger-generaal Pauw opdracht om aan Guillelmo en Johan van der Voort te voldoen de somma van f 50.000, als betaling voor een kanon, dat door bemiddeling van de begunstigden, aan de provincie moet worden geleverd door geschutgieters te Hamburg en Lübeck.

Oorspr. in A.R.A., Staten van Holland, nr 3016.

20. 1667 Maart 8.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland machtigen de ontvanger-generaal Pauw om aan Guillelmo en Jan van der Voort te voldoen de somma van f 120.000 in bankgeld, als betaling voor partijen koper, door de begunstigden aan de provincie reeds geleverd of nog te leveren.

Oorspr. in A.R.A., Staten van Holland, nr 3016.

N.B. Uit een ordonnantie van de Gecomm. Raden van dezelfde datum (t.a.p.) aan Pauw blijkt, dat deze betaling moest worden voldaan uit de extra-ordinaris penningen van diens comptoir.

[p. 102]

21. 1667 Maart 8.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland ordonneren aan hun medeleden Eleman en Hasselaer, de contracten, door dezen gesloten met geschutgieters te Hamburg, Lübeck, Keulen, Leuven, Amsterdam, Den Haag en andere steden binnen en buiten de provincie, voor de tijd van zes maanden te verlengen en de benodigde partijen metaal voor deze geschutgieterijen in te kopen, nadat de genoemde heren hadden medegedeeld dat deze contracten binnen korte tijd zouden expireren en nadat zij verslag over de kwaliteit en de kwantiteit van de geleverde kanonnen hadden uitgebracht.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 19, fol. 50.

22. 1667 Mei 10.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland ordonneren de ontvanger-generaal Mr Maerten Pauw om aan Guillelmo en Johan van der Voort te voldoen de somma van 50.000 caroliguldens, als betaling voor de levering van koper en geschut ten behoeve van de provincie.

Oorspr. in A.R.A., Staten van Holland, nr 3016.

23. 1667 Juni 6.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland ordonneren Mr Maerten Pauw, ontvanger-generaal, om aan Guillelmo en Johan van der Voort te voldoen de somma van 50.000 caroliguldens, uit de extra-ordinaris penningen van zijn comptoir, als betaling voor een partij koper en voor geschut.

Oorspr. in A.R.A., Staten van Holland, nr 3016.
N.B. Geïnsereerd in de desbetreffende resolutie d.d. 6 Juni 1667 (t.a.p.).

24. 1667 Juli 25.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland geven aan de ontvanger-generaal Pauw opdracht om aan Guillelmo en Jan van der Voort te voldoen de somma van f 50.000, uit de extra-ordinaris penningen van zijn comp-

[p. 103]

toir, als betaling voor de levering van koper, geschut en ammunitie ten behoeve van de provincie.

Oorspr. in A.R.A., Staten van Holland, nr 3016.

25. 1667 Juli 25.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland dragen de ontvanger-generaal Pauw op om aan hun medeleden Eleman en Hasselaer te voldoen de somma van f 40.000, als betaling voor reeds ingekochte of nog in te kopen levensmiddelen voor de vloot.

Oorspr. in A.R.A., Staten van Holland, nr 3016.

26. 1667 Augustus 11.

Gecommitteerde Raden van Holland en Westfriesland besluiten, de contracten, door de ter zake gevolmachtigden Eleman en Hasselaer gesloten met de geschutgieters Herman Benningh te Hamburg en Albert Benningh te Lübeck, na expiratie voor zes maanden te verlengen.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 19, fol. 180.

27. 1667 September 1.

Gecommitteerde Raden van Holland en West-Friesland ordonneren aan de ontvanger-generaal Pauw om aan Guillelmo en Jan van der Voort te voldoen de somma van f 50.000, tot betaling van geschut, inkoop van koper en van hetgeen verder tot het gieten van geschut benodigd is.

Oorspr. in A.R.A., Staten van Holland, nr 3016.
N.B. Geïnsereerd in de desbetreffende resolutie d.d. 1 September 1667 (t.a.p.).

28. 1667 November 11.

Gecommitteerde Raden van Holland en West-Friesland dragen de ontvanger-generaal Mr Maerten Pauw op om aan Guillelmo en Jan van der Voort te voldoen de somma van f 50.000, uit de extra-ordinaris penningen van zijn comptoir, als betaling voor de levering van geschut, koper, tin en ammunitie.

Oorspr. in A.R.A., Staten van Holland, nr 3016.
N.B. Geïnsereerd in de desbetreffende resolutie d.d. 11 November 1667 (t.a.p.).

[p. 104]

29. 1667 December 9.

Gecommitteerde Raden van Holland en West-Friesland ordonneren aan de ontvanger-generaal Pauw om aan Guillelmo en Jan van der Voort te voldoen de somma van f 50.000, als betaling voor de levering van geschut en koper.

Oorspr. in A.R.A., Staten van Holland, nr 3016.
N.B. Geïnsereerd in de desbetreffende resolutie d.d. 9 December 1667 (t.a.p.).

30. 1668 Februari 4.

Gecommitteerde Raden van Holland en West-Friesland besluiten, na kennisname van een desbetreffend rapport van hun medeleden Eleman en Hasselaer, de contracten, gesloten met geschutgieters te Hamburg en Lübeck voor levering van geschut, na expiratie niet te verlengen.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 20, fol. 26.

31. 1668 Maart 9.

Gecommitteerde Raden van Holland en West-Friesland verzoeken aan de Raad van Hamburg en die van Lübeck tolvrije passage voor 24 stukken geschut, zesendertigponders, gegoten te Hamburg, en 45 stukken geschut, vierentwintigponders, gegoten te Lübeck, alle voorzien van het blazoen van de Staten van Holland, aangezien slechts de Staten van Holland deel hebben aan deze leverantie.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 20, fol. 45.
N.B. Abusievelijk gedateerd ‘1669’.

32. 1668 April 3.

Gecommitteerde Raden van Holland en West-Friesland machtigen de ontvanger-generaal Mr Maerten Pauw om aan Johan en Guillelmo van der Voort te voldoen de somma van 40.000 caroligulden, uit de extra-ordinaris penningen van zijn comptoir, als betaling voor geschut, door bemiddeling van de begunstigden nog te leveren door geschutgieters te Hamburg en Lübeck.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 20, fol. 61.

[p. 105]

33. 1668 April 14.

Gecommitteerde Raden van Holland en West-Friesland besluiten om aan de gebroeders Gio en Guillelmo van der Voort, benevens aan de erven van de commies Graswinckel, acte van décharge te verlenen voor de levering van een aantal stukken geschut en een partij koper, nadat de gebroeders Van der Voort de desbetreffende acquiten, hun door wijlen de commies Graswinckel verstrekt, ter Finantie van de Staten van Holland hadden ingeleverd.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 20, fol. 68 v.

N.B. De levering bestond uit:

6 vierentwintigponders, geleverd aan Monsieur du Mas, wegende 26.990 pond gezamenlijk.

20 zesendertigponders, 7 vierentwintigponders, 4 achttienponders, tezamen wegende 170.793 pond.

2 vierentwintigponders, wegende 8.880 pond.

2 zesendertigponders, wegende 12.450 pond.

8 zesendertigponders, wegende 99.690 pond.

Deze alle tezamen: 49 stukken geschut, wegende 268.803 pond^a.

6 ijzeren stukken, wegende tezamen 20.870 pond.

80.149 pond koper, waarvan geleverd aan Gerard Coster

51.800 pond en 28.349 pond aan Graswinckel.

a Hier is een fout gemaakt. Het totaal moet nl. zijn 318.803 pond.

34. 1668 April 28.

Gecommitteerde Raden van Holland en West-Friesland besluiten, na kennisname van een desbetreffend rapport van hun medeleden Eleman en Hasselaer, dat tot nader order geen nieuwe bestellingen zullen worden gedaan bij geschutgieters te Amsterdam en Enkhuizen en dat slechts van de geschutgieterij te 's-Gravenhage gebruik zal worden gemaakt.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 20, fol. 87.

35. 1668 Juli 17.

Gecommitteerde Raden van Holland en West-Friesland besluiten om aan de gebroeders Gio en Guillelmo van der Voort, kooplieden te Amsterdam, en aan de commies van der Burgh, acte van décharge te verlenen voor de levering van geschut, nadat de gebroeders Van der Voort de des-

[p. 106]

betreffende acquiten, hun door de commies van der Burgh verstrekt op 17 Februari, 17 Mei en 20 Juni 1668, ter Finantie van de Staten van Holland hadden ingeleverd.

Oorspr. in A.R.A., Holland, Resol. Gecomm. Raden, Dubbele 20, fol. 131.

N.B. Volgens de recognitie d.d. 17 Februari waren geleverd:

8 zesendertigponders en drie vierentwintigponders, tezamen wegende 63.430 pond.

Volgens recognitie d.d. 17 Mei:

10 zesendertigponders, wegende 61.750 pond; 5 vierentwintigponders, wegende 22.870 pond; tezamen 84.620 pond.

Volgens recognitie d.d. 20 Juni:

10 zesendertigponders, wegende 62.420 pond; 23 vierentwintigponders, wegende tezamen 104.470 pond.

36. 1669 Februari 13.

Gecommitteerde Raden van Holland en West-Friesland machtigen de ontvanger-generaal Pauw om aan Guillelmo en Johan van der Voort, kooplieden te Amsterdam, te voldoen de somma van 20.000 caroligulden, als betaling voor de levering van geschut.

Oorspr. in A.R.A., Staten van Holland, nr 3018.
N.B. Geïnsereerd in de desbetreffende resolutie d.d. 13 Februari 1669 (t.a.p.).

37. 1669 April 26.

Gecommitteerde Raden van Holland en West-Friesland besluiten, de gebroeders Gio en Guillelmo van der Voort, kooplieden te Amsterdam, acte van décharge te verlenen wegens de leverantie van geschut aan de commies van der Burgh.

Oorspr. in A.R.A., Staten van Holland, nr 3018 (vgl. G.A. Amsterdam, familiearchief Backer, nr 469).

N.B. De leverantie omvatte:

Volgens recognitie van v.d. Burgh d.d. 8 October 1668:

7 vierentwintigponders, wegende tezamen 32.100 pond.

Volgens recognitie van v.d. Burgh d.d. 23 April 1669:

4 zesendertigponders, tezamen wegende 25.200 pond;

8 vierentwintigponders, tezamen wegende 36.600 pond.

Volgens recognitie van v.d. Burgh d.d. 26 April 1669:

2 vierentwintigponders, tezamen wegende 9.100 pond.

[p. 107]

38. 1671 Juni 26.

Gecommitteerde Raden van Holland en West-Friesland besluiten tot décharge van Johan en Guillelmo van der Voort wegens leverantie van 2 kanonnen, wegende tezamen 15.900 pond, d.d. 13 November 1670, nadat Reyer van der Burgh, commies van 's Lands magazijnen te Delft, het desbetreffend acquit had ingeleverd.

Oorspr. in A.R.A., Staten van Holland, nr 3020, fol. 208.

In totaal uitbetaald aan de gebr. Van der Voort over het tijdvak 1665 Augustus 17-1669 Februari 13 (in guldens):

1665 Augustus 17	50.000
1666 Februari 1	50.000
1666 Maart 18	60.000
1666 Mei 26	50.000
1666 Augustus 18	50.000
1666 September 10	50.000
1666 November 4	50.000
1667 Februari 5	50.000
1667 Maart 8 (in banco: f 120.000 = in cour.)	124.200^1
1667 Mei 10	50.000
1667 Juni 6	50.000
1667 Juli 25	50.000
1667 September 1	50.000
1667 November 11	50.000
1667 December 9	50.000
1668 April 3	40.000
1669 Februari 13	20.000
	_____
	f 894.200

1 Agio van het bankgeld over Maart 1667 niet bekend. Aan de hand van de percentages over 1665 en 1669 heb ik het op 3½% geschat. Het bedrag in courant wordt dan f 120.000 + f 4.200 (Vgl. Posthumus, Prijsgeschiedenis, bijlage I, blz. 651).

[p. 109]

IIB.^a Reekening van Frederik Franken van eet- ende drinkwaren, geleeverd in des lands vlote in de jare 1667^b.

fol. 182.

Rekeninge van alle de vivres door d'Ed. Heeren Johan Eleman ende Gerard Hasselaer, als gecommitteerde van d'Ed. Mog. Heeren Gecommitteerde Raden van d'Ed. Grootmog. Heeren Staten van Hollandt en Westfrieslandt geprovideert en van Amsterdam gesonden na 's landts vloot, gelegen op de kust van Engelandt en voor de reviere van London, van den 2en Julij des jaars 1667 tot den 12en September daeraan volgende, gaende geconsigneert aan Pieter Kruywagen, commisgenerael over de vivres van Hollandt.

Waerbij gesien kan worden van wien en wanneer de respective vivres gekocht zijn, de prijsen en 't beloop van dien eerstkoops, alsmede hoeveel yder soort dragen moet, soo per ton, per sack, per 100 lb. etc., voor ongelden tot in de vloot; wat deselve, soo de ton, de sack, 't 100 lb. etc. met oncosten tot in de vloot komen te staen, om na deselve respective prijsen yder capiteyn off andere over 't gene die daervan soude mogen hebben genooten, daervoor te konnen belasten; mitsgaders 't beloop tot in de vloot van elcke soort der vivres apart en van alle dezelve tesamen.

Met aenwijsinge wanneer en met wat schepen en schippers deselve vivres van Amsterdam na 's landts vloot gesonden sijn.

Alsmede een preuve, genomen uyt de ballance van den staat der vivres etc. gemaakt op den 14en Julij A⁰ 1667 voorschr., door bijvoeginge van 't gene na dien dagh noch is geprovideert.

Met noch een cort sommier van alle de voorschr. geprovideerde vivres, bevattende de qualitijt, quantiteyt, prijsen en

a Behorend bij brief 84.

b Zie voor deze rekening ook J.H. Kernkamp, Twee ‘niet ter drukpersse bereide’ geschriften van Pieter de la Court (B.M.H.G. 56), blz. 159, 178; G.A. Leiden, Bescheiden betreffende de Familie de la Court, nr 8; 255; Het Welvaren van Leiden (uitg. F. Driessen), bibliographie, nr 112 en hiervóór brief 63, noot 3, blz. 21. De hier medegedeelde rekening bevindt zich in de Koninklijke Bibliotheek, hs. 75C37 (zie bijlage I, noot b, blz. 90), blz. 181-190 verso. De koptitel is eigenhandig geschreven door Pieter de la Court en staat in het hs. op fol. 181.

[p. 110]

beloop tot in de vloot van elcx apart ende van alles tezamen.

Ende eyndelijck daerbij gevoeght een kleyne ballance van de quantiteyt van scheepsbier en water, mede door deselve heeren gecommitteerde geprovideert, met aenwijsinge wat yder ton bier en water voor onkosten tot in de vloot te dragen heeft, en met wat schepen respective deselve van Amsterdam na 's landts vloot gesonden zijn.

fol. 183.

De provianden, ingekocht en tot Amsterdam geprovideert door d'Ed. Heeren Johan Eleman, Burgermeester der stadt Leyden, ende Gerard Hasselaer, Burgermeester der stadt Amsterdam als gecommitteerde van d'Ed. Mog. Heeren Gecommitteerde Raden van d'Ed. Grootmog. Heeren Staten van Hollandt en Westfrieslandt, om gesonden te worden na 's landts vloot, leggende op de kust van Engelandt, zijn als volgt:

Vleesch, tonnen 77, houdende yder ontrent 520

lb. vleesch, zijn gekocht en ontfangen van de Oostindische Compagnie ter Camer van Amsterdam den 7en Julij A^0 1667 tot f 109.16 de ton, is	f 8454.12. -
d' Ongelden in 't ontfangen en versenden, mitsgaders de vracht tot in de vloot monteren als per de specificatie daervan gemaeckt tot f 5.12 de ton en in 't geheel	f 431. 4. -
	_____
Comen alsoo met oncosten tot in de vloot te staan op f 115.8 de ton, en in 't geheel		f 8885.16. -

Speck, tonnen 31, houdende yder ontrent 320 lb.

speck, sijn gekocht en ontfangen van de Oostindische Compagnie ter Camer van Amsterdam den 7en Julij A^o 1667, tot f 63 de ton, is	f 1953. -. -
d' Ongelden en vracht tot in de vloot, monteren als per de specificatie daervan gemaeckt tot f 3.14 de ton, en in 't geheel	f 114.14. -
	_____

[p. 111]

[Notitie]

Notitie van de versendingh der tegenoverstaende provianden na 's landts vloot:

Vleesch, 77 tonnen, versonden den 14en Julij A⁰ 1667 per 't fluytschip de Klomp, schipper Cornelis Theunissen Klomp.

Speck, 31 tonnen, versonden 14 Julij A^o 1667, per 't fluytschip de Klomp, schipper Cornelis Theunissen Klomp.

[p. 112]

[Rekeninge]

	Comen alsoo met oncosten tot in de vloot te staan op f 66.14 de ton, en in 't geheel			f 2067.14. -
Scheepsbroodt, tonnen 614, gekocht en ontfangen van thien diversche backers, van den 2en tot den 14en Julij A^o 1667 voorschr., sijnde bij voorgaende rekeninge wijdloopigh gespecificeert, waerom hier in 't kort bevatte:
506	tonnen scheepsbroodt, houdende	lb. 92373
	noch sijn op den 16en Julij voorschr. van deselve backers ontfangen, daervan oock gespecificeerde rekeninge gegeven is,
108	tonnen scheepsbroodt, houdende	lb. 18938
		_____
614	tonnen broodt, houdende	lb. 111311,
	gekocht à 8 guldens 't 100 lb., beloopt		f 8904.17. -
	Gaet af voor prompte betaling à 1 per cento f 89.1, doch is bij de gegeven rekeninge 1 stuyver meer gekort, 't welk om met deselve accoort te gaen hier oock soo stelle, zijnde		f 89. 2. -
			_____
	Rest, dat de 614 tonnen broodt eerstkoops kosten		f 8815.15. -
	Daerbij voege voor d'ongelden in 't ontfangen en versenden gedaen, inbegrepen de scheepsvracht tot in de vloot, volgens de specificatie daervan gemaeckt, monterende tot f 2.17.9⅗ op 't 100 lb., en in 't geheel tot		f 3205.16. -
			_____
	Comen alsoo met oncosten tot in de vloot te staen 614 tonnen

[p. 113]

[Notitie]

Scheepsbroodt.
	50 tonnen,	den 14en Julij A^o 1667 per 't fluytschip de Klomp, schipper Cornelis Theunissen Klomp.
	183 tonnen,	adi dito per 't galjoot d'Arcke Noë, schipper Pieter Cornelisz. Koeck.
	158 tonnen,	adi dito per 't galjoot de Vergulde Schol, schipper Jacob Hendricx.
	78 tonnen,	adi dito per 't galjoot de Pot, schipper Cornelis Pietersz.
	60 tonnen,	den 12en September A^o 1667 per 't fluytschip de Swaen, schipper Jan Pietersz. Swaan.
	60 tonnen,	adi dito per 't fluytschip de Juffrou Johanna, schipper Jan Kuyper.
	25 tonnen,	adi dito per 't fluytschip de Stadt Dantzigk, schipper Foppe Allerts van Vlielandt.
	_____
	614 tonnen,	scheepsbroodt.

[p. 114]

[Rekening]

broodt, houdende lb. 111311 op f 10.16 't hondert lb. en in 't geheel tot	f 12021.11. -
	_____
Transporteere op de slincker sijde van 't....^a beloopt	...^a

a Onleesbaar.

a Onleesbaar.

fol. 184.

De provianden op de slincker sijde van 't voorgaende bladt gespecificeert, beloopen met d'oncosten tot in 's landts vloot, de somme van

f 22975. 1. -

Wesende noch invoegen alsvooren ingekocht en ontfangen als volght:

Stockvisch, kippen¹ 652, houdende 60000 lb.

	van Jan Wijnkoop, van den 2en tot den 14en Julij A^o 1667, te weten:
	495	kippen stockvisch van 100 lb., is	lb. 49500
	90	kippen van 50 lb. yder kip is,	lb. 4500
		Noch van deselve Wijnkoop ontfangen op den 16en Julij voorschr.:
	53	kippen van 100 lb., is	lb. 5300
	14	kippen van 50 lb., is	lb. 700
			_____
't samen
	652	kippen, wegende lb. 60000, gekocht tot f 10.17.8 't hondert lb., beloopt		f 6525. -. -
	Aff voor prompte betaling 1 per cento			f 65. 5. -
				_____
				f 6459.15. -
	Bij voor kiploon 1 gulden per 1000 lb., is			f 60. -. -
				_____
				f 6519.15. -

1 Kip: band (b.v. van gevlochten teen) of hoepel, die een zekere hoeveelheid van een of andere soort van koop- of handelswaar bijeenhoudt; tevens de hoeveelheid van die waar, die door zulk een band wordt bijeengehouden.

[p. 115]

[Notitie]

Notitie van de versendingh van de tegenoverstaende provianden na 's landts vloot:

Stockvisch.

147 kippen, lb. 12100,	versonden den 14en Julij A^o 1667 per 't fluytschip de Klomp, schipper Cornelis Theunissen Klomp.
62 kippen, lb. 5400,	adi dito per 't galjoot de Pot, schipper Cornelis Pietersz.
137 kippen, lb. 12600,	adi dito per 't galjoot d'Arke Noë, schipper Pieter Cornelisz. Koeck.
187 kippen, lb. 18700,	adi dito per 't galjoot de Vergulde Schol, schipper Jacob Hendrix.
36 kippen, lb. 2900,	den 12en September A^o 1667 per 't fluytschip de Joffer Johanna, schipper Jan Kuyper.
83 kippen, lb. 8300,	adi dito per 't fluytschip de Stadt Dantzigk, schipper Foppe Allerts van Vlielandt.
_____
652 kippen, lb. 60000,	stockvisch

[p. 116]

[Rekening]

	Daerbij gevoeght voor d'ongelden in 't ontfangen en versenden gedaen 〈inbegrepen de scheepsvracht tot in 's landts vloot〉 volgens de specificatie daervan gemaeckt, monterende op yder 100 lb. stockvisch tot f 1.3.10 49/61, en in 't geheel ter somme van	f 710. 5. -
		_____
	Soo comen met oncosten tot in 's landts vloot te staan 614^a kippen, wegende 60000 lb., stockvisch op f 12.1 de 100 lb. en in 't geheel		f 7230. -. -
Boter, tonnen 80¾ met lb. 5836 overwight, sijn gekocht en ontfangen van d'ondergenoemde personen van den 2en tot den 14en Julij A^o 1667, te weten:
	Van Harmen Gerritsen Blaeuwpot	6 ton, overwigt 432 lb.
	Van Pieter Johannes van Bor	39¼ ton, ....2812 lb.
	Van Jan Jansz. van Bergen	35½ ton, ....2592 lb.
		_____
	't samen	80¾ ton, hebbende 5836 lb.
	overwicht.
	Alles gekocht tot 66 gulden de ton, beloopende de 80¾ ton	f 5329.10. -
	Ende de 5836 lb. overwicht à 4⅛ stuyver per lb.	f 1203.13. 8
		_____
		f 6533. 3. 8
	Aff voor prompte betaling à 1 per cento, sijnde f 65.6.8, doch om door eenige kleyne erreuren, die sij in hun rekeninge hebben gecommitteert niet te discorderen, soo stelle hiervoor	f 65. 9. 8
		_____
		f 6467.14. -

a Hier is kennelijk een fout gemaakt, daar uit het bovenstaande blijkt, dat dit 652 moet zijn.

[p. 117]

[Notitie]

Boter.
	30¾ tonnen met lb. 2230 overwight,	versonden den 14en Julij A^o 1667 per 't galjoot de Pot, schipper Cornelis Pietersz.
	25 tonnen met lb. 1770 overwight,	adi dito per 't galjoot de Arcke Noë, schipper Pieter Cornelisz. Koeck.
	25 tonnen met lb. 1836 overwight,	adi dito per 't galjoot de Vergulde Schol, schipper Jacob Hendrix.
	_____
	80¾ tonnen met lb. 5836 overwicht boter.

[p. 118]

[Rekeninge]

En is bij hun verschoten en in rekeninge gebracht voor ½ waeggelt van 30¾ ton	f 8. 9. -
	_____
	f 6476. 3. -
Waerbij gevoeght voor d'ongelden in 't ontfangen en versenden gedaen 〈inbegrepen de scheepsvracht tot in 's landts vloot〉 volgens de specificatie daervan gemaeckt, over de bovenstaende 80¾ ton en noch 18¼ ton dat de overwight bedraaght, makende alsoo 't samen 99 ton, tot f 4.11.8⅙ per ton, monteert tesamen tot	f 452.19. 8
	_____
Ende comen alsoo met oncosten tot in 's landts vloot te staan de ton van 320 lb. op f 70 ende d' overwicht op 4⅜ stuyver 't lb., beloopende tesamen		f 6929. 2. 8
		_____
Transporteere...^a		....^a

a Onleesbaar.

a Onleesbaar.

fol. 185

De provianden, op de slincker sijden van de naestvoorgaende twee bladeren gespecificeert, beloopen met oncosten tot in 's lands vloot ter somme Sijnde invoegen alsvooren noch gekocht en ontfangen als volght:

f 37134. 3. 8

Kaas, oxhoofden 111; daerin 4213 stucx roodkorsten soetemelcks kasen, zijn gekocht en ontfangen van den 2en tot den 14en Julij A^o 1667 voorschr. van vijfthien diversche personen, daervan gespecificeerde rekeninge in 't breede gegeven is, waerom hier in 't kort bevatte:
	4213 stucx soetemelcks kasen, hebbende ter wage gewogen lb. 31550; zijn gekocht tot diver-

[p. 119]

[Notitie]

Notitie van de versendingh der tegenoverstaende provianden na 's landts vloot:

Kaas.

40 oxhoofden, inhoudende 1523 stucx, lb. 11602, versonden, den 14en Julij per 't fluytschip de Klomp, schipper Cornelis Theunisz. Klomp.

[p. 120]

[Rekening]

sche prijsen, als largo bij de rekeninge daervan gegeven, monterende tesamen ter somme van	f 5109.17. -
Daerbij gevoeght voor d'ongelden in 't ontfangen en versenden gedaen, inbegrepen de scheepsvracht tot in 's landts vloot, volgens de specificatie daervan gemaeckt, monterende op yder 100 lb. kaas tot f 2.4.14 5/7 en in 't geheel ter somme van	f 710. 9. -
	_____
Soo comt met oncosten tot in 's landts vloot te staan de voorschr. kaas op f 18.8 de 100 lb., zijnde gepackt in 111 ocxhoofden van no. en gewight als bij de specificatie daervan overgegeven blijckt, en beloopen tesamen		f 5820. 6. -

Witte erweten, tonnen 131, houdende 480⅓ sacken; sijn gekocht en ontfangen van den 2en tot den 14en Julij des voorschr. jaers 1667 van de volgende personen, te weten:
	35 groftonnen, houdende yder 3⅔ sack, zijnde 128⅓ sacken, van Jan Gerritsen tot f 4.3.12 de sack, is	f 537. 7.12
	69 groftonnen, houdende yder 3⅔ sack, sijnde 253 sacken, van Jacobus van Noortgouw, tot f 4.10 de sack, is	f 1138.10. -
	27 groftonnen van 3⅔ sack, zijnde 99 sacken, van Hendrick Beuckelaar, tot 4½ gulden de sack, is	f 445.10. -
		_____
		f 2121. 7.12
	Gaet af voor prompte betaling 1 per cento	f 21. 4.12
		_____
		f 2100. 3. -

[p. 121]

[Notitie]

29 oxhoofden, inhoudende 1081 stux, lb. 8150,	adi dito per 't galjoot d' Arcke Noë, schipper Pieter Cornelisz. Koeck.
21 oxhoofden,..... 807 stux, lb. 5862,	adi dito per 't galjoot de Vergulde Schol, schipper Jacob Hendrix.
21 oxhoofden,..... 802 stux, lb. 6018,	adi dito per 't galjoot de Pot, schipper Cornelis Pietersz.
_____
111 oxhoofden, houdende 4213 stux, lb. 31632,	soetemelcks kaas.

Witte erweten.

131 tonnen, houdende 480⅓ sacken, versonden den 14en Julij A^o 1667 per 't fluytschip de Klomp, schipper Cornelis Theunisz. Klomp.

[p. 122]

[Rekening]

Daerbij gevoeght d'ongelden in 't ontfangen en versenden gedaen, en scheepsvracht tot in 's landts vloot, volgens de specificatie daervan gemaeckt, monterende op yder sack witte erweten tot f 1.7.8 41/48 en in 't geheel ter somme van	f 661.15. -
	_____
Soo comen met oncosten tot in 's landts vloot te staan de voorschr. 480⅓ sacken witte erweten, gepackt in 131 tonnen, op f 5.15 de sack, en bedragen tesamen de somme van		f 2761.18. -
		_____
Transporteere op de slincker sijde van 't naestvolgende bladt het beloop van de bovenen voorstaende provianden, zijnde		f 45716. 7. 8

fol. 186.

De provianden, op de slincker sijden van de naestvoorgaende dry bladeren gespecificeert beloopen met oncosten tot in 's landts vloot				f 45716. 7. 8
Sijnde invoegen alsvooren noch gekocht en ontfangen als volght:
Graeuwe erweten, tonnen 89, houdende 185 sacken, sijn gekocht en ontfangen van den 2en tot den 14en Julij des voorschr. jaers 1667 van de volgende persoonen, te weten,
	van Jacobus van Noortgouw 56 tonnen, yder van 2 sack, is 112 sacken, tot 5 gulden de sack, is		f 560. -. -
	Van Jan Gerritsen 24 tonnen van 2 sack, is 48 sacken, tot 4½ gulden de sack, is		f 216. -. -
	Van Hendrick Beuckelaar:
	2 tonnen van 2 sacken, is	4 sacken
	7 tonnen van 3 sacken, is	21 sacken
		_____
		25 sacken
	tot f 4.17½ de sack		f 121.17. 8
			_____
			f 897.17. 8

[p. 123]

[Notitie]

Notitie van de versendingh der tegenoverstaende provianden na 's landts vloot:

Graeuwe erweten.
	35 tonnen houdende 77 sacken,	versonden den 14en Julij A^o 1667 per 't galjoot d'Arcke Noë, schipper Pieter Cornelisz. Koeck.
	30 tonnen houdende 60 sacken,	adi dito per 't galjoot de Vergulde Schol, schipper Jacob Hendricx.
	24 tonnen houdende 48 sacken,	adi dito per 't galjoot de Pot, schipper Cornelis Pietersz.
	_____
	89 tonnen houdende 185 sacken graeuwe erweten.

[p. 124]

[Rekening]

Aff voor prompte betalinge 1 per cento, sijnde f 8.19.8, doch om met hun gegeven rekeninge accoort te gaen, soo stelle gelijck als sij gestelt hebben	f 9. -. 8
	_____
Rest, dat dese graeuwe erweten eerstkoops kosten	f 888.17. -
Daerbij voege voor d'ongelden in 't ontfangen en versenden gedaen, met scheepsvracht tot in 's landts vloot, volgens de specificatie daervan gemaeckt f 1.13.14½ op yder sack, zijnde in 't geheel	f 313.13. -
	_____
Comen alsoo met oncosten tot in 's landts vloot te staan de voorschr. 185 sacken graeuwe erweten, gepackt in 89 tonnen, op f 6.10 de sack, tesamen		f 1202.10. -

Gort, tonnen 85, houdende 332 6/32 sacken, na de reductie van 't gewicht gerekent tot 115 lb. de sack; sijn gekocht van den 2en tot den 14en Julij A^o 1667 voorschr. van de ondergestelde personen, te weten:
	48 tonnen, daerin	184⅙ sack,	van Jan Gerritsen op de reductie ontfangen.
	18 tonnen, daerin	71 sacken	van Pieter Bleeker op de maat ontfangen, doch houden na 't gewicht 1 41/48 sack meer.
	19 tonnen, daerin	75⅙ sack,	van Claas Jansz. op de reductie ontfangen.
	_____	_____
	85 tonnen, sack, is	330⅓ sacken	tot f 6.15 de f 2229.15. -

[p. 125]

[Notitie]

Gort.

85 tonnen, houdende 332 6/32 sacken; versonden den 14en Julij A^o 1667 per 't fluytschip de Klomp, schipper Cornelis Theunisz. Klomp.

[p. 126]

[Rekening]

Aff voor prompte betaling 1 per cento, sijnde f 22.6, doch om met de leveraers accoort te gaen, stelle	f 22. 7. -
	_____
	f 2207. 8. -
Rest, dat dit gort eerstkoops kost Waerbij voege voor d'ongelden in 't ontfangen en versenden gedaen, met de scheepsvracht tot in 's lands vloot, als per de specificatie daervan gemaeckt, op yder sack f 1.6.1⅝, zijnde in 't geheel	f 433.10. -
	_____
Comen alzoo met oncosten tot in 's landts vloot te staan de voorschr. 332 6/32 sacken gort op f 7.19 de sack, zijnde gepackt in 85 tonnen, en beloopen tesamen		f 2640.18. -
		_____
Transporteere op de slincker sijde van 't naestvolgende bladt het beloop van de bovenschreven provianden, zijnde		f 49559.15. 8

fol. 187.

De provianden, op de slincker sijden van de naestvoorgaende vier bladeren gespecificeert beloopen met oncosten tot in 's landts vloot, ter somme van Sijnde invoegen alsvooren, noch gekocht en ontfangen als volght:

f 49559.15. 8

Azijn, oxhoofden 28, van Jan Gerritsen Groen, den 12en Julij des voorschr. jaers 1667, tot 32 guldens 't oxhooft, is	f 896. -. -
Gaet af voor prompte betaling 1 per cento, is	f 9. -. -
	_____
	f 887. -. -
Door hem verschoten aen de bierdragers voor den afslagh	f 2.16. -
	_____
	f 889.16. -

[p. 127]

[Notitie]

Notitie van de versendingh der tegenoverstaende provianden na 's landts vloot.

Azijn.
	10 oxhoofden,	versonden den 14en Julij A^o 1667 per 't galjoot d' Arcke Noë, schipper Pieter Cornelisz. Koeck.
	10 oxhoofden,	adi dito per 't galjoot de Vergulde Schol, schipper Jacob Hendricx.
	8 oxhoofden,	adi dito per 't galjoot de Pot, schipper Cornelis Pietersz.
	_____
	28 oxhoofden azijn.

[p. 128]

[Rekening]

Waerbij voege voor d'ongelden in 't ontfangen en versenden gedaen, met de scheepsvracht tot in 's landts vloot, volgens de specificatie daervan gemaeckt, monterende op yder oxhooft tot f 4.16.6 6/7, de summa van	f 135. -. -
	_____
Comen alsoo met oncosten tot in 's landts vloot te staan de voorschr. 28 oxhoofden azijn op f 36.12 't oxhooft, en bedradragen tesamen de somma van		f 1024.16. -

Mostertzaadt, vatjens 36, yder van 1 schepel, wesende 't samen 12 sacken; zijn gekocht den 10en Julij des voorschr. jaers 1667 van Jan Gerritsen tot 7½ gulden de sack, is	f 90. -. -
Aff voor prompte betaling 1 per cento	f -.18. -
	_____
	f 89. 2. -
Waerbij voege voor d'ongelden in 't ontfangen en versenden gedaen, mitsgaders scheepvracht tot in 's landts vloot, volgens de specificatie daervan zijnde monterende op yder vatje van een schepel tot f 0.19½ stuyver de somme van	f 35. 2. -
	_____
Soo comen met oncosten tot in 's landts vloot te staan de voorschr. 36 vatjes mostertzaadt op f 3.9 't vatje, bedragende tesamen		f 124. 4. -

Brandhout, vadems 127½, zijnde gekocht van diversche personen door Cornelis Pieter Joosten, makelaer, te weten:

[p. 129]

[Notitie]

Mostertzaadt.

36 vatjens, yder van 1 schepel, versonden den 14en Julij A^o 1667 per 't fluytschip de Klomp, schipper Cornelis Theunisz. Klomp.

Brandthout.

12 vadems, versonden den 14en Julij A^o 1667 per 't fluytschip de Klomp, schipper Cornelis Theunissen Klomp.

[p. 130]

[Rekening]

40 vadems	op den len Julij des voorschr. jaars 1667 tot 6½ gulden de vadem, en
87½ vadems	van den 29 Augusti tot den 12en September des voorschr. jaars, die ten selven prijse stelle van 6½ guldens.
_____

127½ vadems tot 6½ guldens de vadem, is	f 828.15. -
Waerbij voege voor d'ongelden sedert den ontfangh, mitsgaders 〈voor sooveel dit te dragen comt〉 de vrachten van de schepen tot in 's landts vloot, volgens de specificatie daervan zijnde monterende op yder vadem tot 20 stuyvers, tesamen	f 127.10. -
	_____
Comen alsoo met oncosten tot in 's landts vloot te staen de voorschr. 127½ vadems brandthout op f 7.10 de vadem, bedragende tesamen		f 956. 5. -
		_____
Summa summarum de voorschr. provianden en brandthout beloopen met alle oncosten tot in 's landts vloot ter summa van		f 51665. -. 8

fol. 188.

De provianden en brandthout, op de slincker sijden van de naestvoorgaende vijf bladeren gespecificeert, sijn alle de eetwaren en brandthout, die bij de voorn. heeren gecommitteerde geprovideert sijn, ende van den 2en Julij tot den 12en September des jaars 1667 na 's landts vloot ge-

[p. 131]

[Notitie]

9½ vadems,	adi dito per 't galjoot d'Arcke Noë, schipper Pieter Cornelisz. Koeck.
10 vadems,	adi dito per 't galjoot de Vergulde Schol, schipper Jacob Hendricx.
8½ vadems,	adi dito per 't galjoot de Pot, schipper Cornelis Pietersz.
8 vadems,	versonden 12 September 1667 per 't galjoot de Pot, schipper Cornelis Pietersz.
7 vadems,	adi dito per 't galjoot de Vergulde Schol, schipper Jacob Hendrix.
9½ vadems,	adi dito per 't galjoot d'Arcke Noë, schipper Pieter Cornelisz. Koeck.
14 vadems,	adi dito per 't fluytschip de Swaan, schipper Jan Pietersz. Swaen.
19½ vadems,	adi dito per 't fluytschip de Jan Baptist, schipper Jacob Jansz. Schouten.
13 vadems,	adi dito per 't fluytschip de Joffr. Johanna, schipper Jan Kuyper.
16½ vadems,	adi dito per 't fluytschip de Stadt Dantzigk, schipper Foppe Allerts van Vlielant.
_____
127½ vadems	brandthout.

In summa, alle de eetwaren en brandthout door de voorn. Ed. Heeren Johan Eleman ende Gerard Hasselaer als gecommitteerde van d'Ed. Mog. Heeren Gecommitteerde Raden van de Heeren Staten van Hollandt en Westfrieslandt, soo voor als naer geprovideert ende van den 2en Julij tot den 12en September A^o 1667 van Amsterdam na 's landts vloot gesonden,

[p. 132]

[Rekening]

sonden zijn, en beloopen met alle oncosten tot in de vloot, als bij de geseyde hier voorenstaende specificatie blijckt, de summa van			f 51665. - 8
Sijnde tot preuve te noteeren, dat bij de ballance van den staat der vivres etc., gemaakt op den 14en Julij A^o 1667 ende aen d'Ed. Heeren Eleman ende Hasselaer overgegeven, kan gesien worden dat daerin gestelt zijn alle de vivres en brandthout, die van den 2en derselver maendt tot op dien 14en dagh toe ontfangen zijn, beloopende met alle oncosten tot in 's landts vloot <behalven alleen de onkosten op 37 vaten scheepsbroodt en 52 kippen stockvisch, die wel mede ontfangen waren, doch bij gebreck van scheepsruymte als doen noch in 't packhuys bleven leggen en daerom op dien tijt met geen onkosten beswaert wierden〉 ter summa van		f 47994. 4. 8
Welcke somme, dewijl de voorschr. 37 vaten broodt en 52 kippen stockvisch sedert versonden zijn, vergroot moet worden met d' onkosten van dien in den ontfangh en versendingh gedaen, mitsgaders scheepsvracht tot in 's landts vloot, zijnde van 37 vaten houdende lb. 6413 broodt tot f 2.17.9 3/5 het 100 lb., beloopt	f 184.13.12
en van 52 kippen, houdende lb. 5200 stockvisch, tot f 1.3.10 49/61 het 100 lb., beloopt	f 61.11. -
	_____
		f 246. 4.12
		_____
Soo beloopen alle de vivres en brandhout met onkosten tot in 's landts vloot tot op 14 Julij voorschr. geprovideert, ter summa van		f 48240. 9. 4.

[p. 133]

[Notitie]

gaende geconsigneert aen Pieter Kruywagen als commisgenerael over de vivres van Hollandt, zijn ende komen met onkosten tot in 's landts vloot te kosten als volght, te weten:
Vleesch, 77 tonnen, houdende ontrent 520 lb., de ton tot f 115.8, beloopt	f 8885.16. -
Speck, 31 tonnen, houdende ontrent 320 lb., de ton tot f 66.14	f 2067.14. -
Scheepsbroodt, 614 tonnen, houdende 111311 lb., de 100 lb. tot f 10.16	f 12021.11. -
Stockvisch, 652 kippen, houdende 60000 lb., de 100 lb. tot f 12.1	f 7230. -. -
Boter, 80¾ ton en 5836 lb. overwicht tot 70 gulden de ton, 4 3/8 stuyver 't overwicht	f 6929. 2. 8
Kaas, 111 oxhoofden, houdende 4213 soetemelcks kasen, wegende ter waegh 31550 lb., doch bij de oppacking bevonden 82 lb. overwight, is tesamen lb. 31632, de hondert lb. tot f 18.8	f 5820. 6. -
Witte erweten, 131 tonnen, houdende 480⅓ sacken, de sack tot f 5.15	f 2761.18. -
Graeuwe erweten, 89 tonnen, houdende 185 sacken, de sack tot f 6.10	f 1202.10. -
Gort, 85 tonnen, houdende na de reductie van 't gewight 332 6/32 sacken, de sack tot f 7.19	f 2640.18. -
Azijn, 28 oxhoofden, het oxhoofd tot f 36.12	f 1024.16. -
Mostertzaad, 36 tonnekens yder van 1 schepel, het tonneken tot f 3.9	f 124. 4. -
Brandthout, 127½ vadems, de vadem tot f 7.10	f 956. 5. -
	_____
Summa summarum	f 51665. -. 8

Neffens de bovengestelde vivres en brandthout is noch door d'Ed. Heeren Johan Eleman ende Gerard Hasselaer in qualité alsboven geprovideert ende van den 29en Augusti tot den 12en September 1667 van Amsterdam na 's landts vloot gesonden onder directie van den commis Pieter Kruywagen alsboven, partij bier en water, 't gene oversulcx wel mede hadd behooren in de generale proviantrekeninge gebracht te sijn, doch alsoo ick de rekeningen van de respective brouwers niet en heb gesien, en mitsdien niet en konde weten wat se kosten, soo en heb die in de boven- en voorstaende rekeninge niet konnen brengen; alleenlijck heb ick daerover gemaeckt een calcula van d'onkosten tot in 's landts vloot, hoeveel dat yder ton bier of water voor oncosten te dragen heeft, wesende 51 stuyver

[Rekening]

[p. 134]

Waerbij noch gevoeght sijnde het scheepsbroodt en stockvisch na dien tijt, namentlijck op den 16en Julij voorschr. uyt voorgaende inkoop ontfangen, mitsgaders het brandthout tusschen den 29en Augusti en 12en September desselven jaars ontfangen, als namentlijck:

108 vaten, houdende lb. 18938 scheepsbroodt à 8 gulden 't 100 lb.	f 1515. -.12
Aff voor prompte betaling 1 per cento	f 15. 3. -
	_____
	f 1499.17.12
Daerbij voor ongelden en vracht tot in 's landts vloot à f 2.17.9⅗ per 100 lb.	f 545. 8. 8
	_____
		f 2045. 6. 4
67 kippen, houdende lb. 6000 stockvisch à f 10.17½ 't 100 lb.	f 652.10. -
Aff voor prompte betaling 1 per cento	f 6.10. 8
	_____
	f 645.19. 8
Bij voor kiploon 2 stuyvers per 100 lb., is	f 6. -. -
Noch bij voor ongelden tot in 's lands vloot, tot f 1.3.10 49/61 per 100 lb., is	f 71. -. 8
	_____
		f 723. -. -
87½ vadems brandthout, à 6½ gulden de vadem, is	f 568.15. -

[p. 135]

[Notitie]

per ton bier of water, ende die calcula aen de voorn. Ed. Heeren Eleman en Hasselaer overgelevert, mitsgaders een corte ballance waerbij gesien wierd, wat bieren en water datter geprovideert en door de brouwers gelevert waren, ende met wat schepen deselve na 's landts vloot waren gesonden. 't Welck, om de gantsche provideringe hier bijeen te hebben, hier oock onder bijvoege, te weten, van den 29en Augusti tot den 12en September A^o 1667 is geprovideert:

Leyds bier tonnen 1146

Amsterdams bier tonnen 1033¼

water tonnen 1755¼

En sijn na 's landts vloot gesonden als volght:
Per 't galjoot de Pot, schipper Cornelis Pietersz. van Vlielandt	240¼	55¼	--
Per 't galjoot de Vergulde Schol, schipper Jacob Hendricx	215¼	--	119¼
Per 't galjoot d'Arcke Noë, schipper Pieter Cornelisz. Koeck	75	227¾	96¾
Per 't fluytschip de Swaan, schipper Jan Pietersz. Swaen	211½	145½	334½
Per 't fluytschip de Jan Baptist, schipper Jacob Janssen Schouten	209½	147½	350
Per 't fluytschip de Joffrou Johanna, schipper Jan Kuyper	194½	138¼	326¾
Per 't fluytschip de Stadt Dantzigk, schipper Foppe Allerts van Vlielandt	--	319	528
	__________
Summa saldeert	1146	1033¼	1755¼
		Frederik Franken^a

a Blz. 190 verso bevat de eigenhandige aantekening van Pieter de la Court: Hoe 's lands vloot in den jare 1667 is in see gehouden door de Heeren Johan Eleman ende Gerard Hasselaer als daartoe gecommitteerd.

[p. 136]

[Rekening]

Voor ongelden tot in 's landts vloot, 1 gulden de vaem	f 87.10. -
	_____
		f 656. 5. -
		_____
Soo komen alle de eetwaren en brandthout soo voor als naer geprovideert en na 's landts vloot gesonden van dese stadt Amsterdam...^a te beloopen....^a			f 51665. -. 8
			_____

a Onleesbaar.

a Onleesbaar.

[p. 137]

III.^a Inventaris van Kostbaarheden, door Pieter de la Court opgeborgen voor zijn vlucht naar Antwerpen. 25 juni 1672^b

Inventaris van een^c blikke doose, gepakt^d en beseegeld met wapen van Meerborg, waarom genaait is een graew toilet kleed en gemerkt no. 1, mitsgaders daarop geschreeven is: Pieter de la Court.

Een goude kinderbelle met een sware goude keeten;

drie goude heften: twee tot messen, een tot een vork, in een koker;

een sware goude hoofd-naalde^1, gekomen van mijn moeder;

een grote silvere penning, zijnde het stadhuis van Amsterdam;

een goude ring met een grote diamant diksteen^2, zijnde Catharina van der Voorts bruids-ring;

twee goude ringen, yder met met een diamant fassetsteen^3, te samen gekomen over schuld van Sr Sandra en waardig f 600. -;

twee goude ringen, yder met een kleine diamant diksteen, beide gekomen van mijn salige moeder;

een goude ring met een grote valse fassetsteen van cristal; twee goude oorstifjins;

drie dubbelde goude Elisabittan^4 ende een goude ducaat; vier goude perel-snoere halsstifjins;

alle het kindersilver poppegoed, bestaande in 39 stukken;

een goude penning, waarop 't wapen van Amsterdam, segge 't stadhuis;

a Behorend bij brief 86 en brief 93.

b In dorso: Notitie van eenige effecten van Pieter de la Court. - Kon. Bibl., 73B9, Adversaria van H.W. Tydeman, fol. 130 en 131.

c Doorgehaald: ‘olijfbomenhout kofferken of cabinetjen, groot omtrent een voet in 't vierkant’.

d Doorgehaald: ‘in papieren’.

1 Hoofdnaald: haarspeld met versierde knop, die als hoofdtooi dienst deed. Zie het hierbij afgebeelde portret van Catharina, Pieter's vrouw.

2 Diksteen: briljant.

3 Fassetsteen: vermoedelijk granaat.

4 Elisabittan: munt met beeldenaar van Koningin Elisabeth. De dubbele Elisabeth rozenobels ‘doen’ in de staat van inbreng bij het huwelijk van Magdalena de la Court met Mr Willem Backer op 16 Juni 1682: f 22, - per stuk (G.A. Leiden, Bescheiden betreffende de familie De la Court, nr 16).

[p. 138]

een silver ruikballeken en silvere heiligdommen met eenig lapis besaar^1;

een diamant-strik, waarin neegentien grote en ses kleine diksteenen;

een boot^2 van seeven grote diamant diksteenen en ses kleine;

twee pendanten, yder van sestien grote diamant fassetsteenen;

een snoer van twee tour fine perlen, zijnde in ieder tour vijftig, te samen honderd, welk mijn huisvrou Catharina van der Voort aan den halse pleeg te dragen;

een snoer om de armen van driehonderd en neegenentwintig fijne perlen;

nog een snoer om d'ander arm van driehonderd vijfendertig fijne perlen;

nog een onvolmaakt armsnoer van tweehonderd ende tweeentwintig fijne perlen.

In eene vierkante dose, gemerkt no. 2 en geseegeld met ordinary wapen van Meerborg zijn alle mijne opdragtbrieven³ van mijne landen en huisen ende eenige andere papieren van belang, gelijk ook in deese dose zijn seeven distincte obligatiën ten laste de provintie Vriesland, tesamen uitmakende een somme van drieëntwintigduisend guldens. In eene vierkante dose, gemerkt no. 3 en geseegeld met ordinary wapen van Meerborg zijn drie obligatiën ten laste Holland van 1, 2 en 3, tesamen sesduisend guldens, ende eene ten laste Vriesland van tweeduisend. Gelijk ook daarin zijn alle mijne brieven van lijfrenten ten laste Holland, Groeningen en Omlanden. 1672, den 25 Junij is gebragt ten huise van mes freres Guglielmo en Giovanni van der Voort een witwerkerskasse⁴, lang een vadem, hoog een halve vadem, breed een voet, gemerkt no. 4 om aldaar op ende bij eene andere diergelijke casse, haar Ed. toekomende, ingepakt ende bewaard te werden. Ende heb ik in opgemelde mijne cassa 4 gedaan alle het volgende:

1 Lapis besaar: aan de Oosterse bezoarstenen werd weleer een buitengewone kracht als geneesmiddel of tegengif toegeschreven.

2 Boot: het grote gouden of zilveren, vaak met diamanten bezette middenstuk, tevens slot, van een halssnoer.

3 Opdrachtbrief: brief van overdracht.

4 Witwerkerskasse: blank houten kist.

[p. t.o. 138]

Catharina van der Voort, echtgenote van Pieter de la Court, 1622-1674, naar een schilderij van Abraham van den Tempel, aanwezig in het Rijksmuseum te Amsterdam.

[p. 139]

een gedreeve silvere dose, waarin verscheide silvere en goude medalien, alsook mijn dogters Magdalena's kleinodiën;

een effene en kleindere silvere doos, waarin eenige medalien van mindere wardie;

eene nog kleindere, effene silvere doos met medalien van mindere wardie;

nog eene effene silvere poederdoos;

nog eene silvere trommel of suikerdoos;

nog een Duitse silver-vergulde drinkkan;

nog een silvere Neapolitaanse schenkkan;

nog twee Spaanse silvere schotelen^a;

nog een gedreeve schenkteljoor^1 van silver;

nog een silver effe schenkteljoor;

ses silvere kleine soutvatjens;

vier silvere gedreevene kandelaars;

twee silvere snuiters^2;

veertig silvere leepels;

neegen silvere tafelvorken;

een grote silvere schelp-schotel;

een kleine lampetschotel van silver en 't silver lampet;

een grote silvere lampetschotel en silver lampet;

vijf silvere kommetjens^a;

drie kleine silvere kopjens;

seeven silvere drinkbeekers^a;

twee silvere deksels van kleederborstels:

een silvere mostartpot^a;

twee grote silvere soutvaten^a;

een vierkant Neapolitaans silver soutvat;

twee silvere Neapolitaanse peeperbussen;

twee silvere conforen;

een silvere grote blaker om teegen een muur te hangen;

een schavot^3 met drie armen, drie blakertjens, drie platjens, dienende om aan 't schavot drie kandelaartjens of drie soutvatjens te schrouven. Is alles massif silver;

twee silvere sporen^a;

een swaar massif silver gevest^a;

een Spaans leere draagband met alle massif silvere stukken^a;

een Nieuw-Testamentbouk met goude sloten.

a Doorgehaald, i.v.m. de levering aan de schatting. Zie noot 2, blz. 140.

1 Schenkteljoor: schenkblad, presenteerblad.

2 Snuiter: instrument om de verbrande pit van kaarsen af te knijpen.

a Doorgehaald, i.v.m. de levering aan de schatting. Zie noot 2, blz. 140.

a Doorgehaald, i.v.m. de levering aan de schatting. Zie noot 2, blz. 140.

a Doorgehaald, i.v.m. de levering aan de schatting. Zie noot 2, blz. 140.

a Doorgehaald, i.v.m. de levering aan de schatting. Zie noot 2, blz. 140.

3 Schavot: pronkstellage.

a Doorgehaald, i.v.m. de levering aan de schatting. Zie noot 2, blz. 140.

a Doorgehaald, i.v.m. de levering aan de schatting. Zie noot 2, blz. 140.

a Doorgehaald, i.v.m. de levering aan de schatting. Zie noot 2, blz. 140.

[p. 140]

Zij gedagt, dat behalven alle 't bovengemelde in deese cassa no. 4 ook gepakt is een silvere lampetschotel, toekomende G & G v. Voort ende dat ik om de cassa te vullen daarbij heb gedaan veele kleine Latinse boukjens, alsook mijn schuldbouk, rakende mijnen handel op Smirnen ende een memoriaal beginnende 1667.

In eenen kleinen reiskoffer, gemerkt 5 heb ik gedaan de dose no. 2 ende de dose no. 3, met alle de papieren hiervoren vermeld, behalven dat ik hebbe daaruit gehouden alle mijne bodemeriebrieven¹. Uit cassa 4 is volgend silverwerk tot de schatting² geleeverd: Draagband, 2 sporen, gevest van een deegen, 2 soutvaten, 2 kandelaars, 27 leepels, 7 drinkbeekers, een snuiter, een mostartpot. 5 December: 6 kommekens, 2 beekers, 2 schotels, een leepel stuk.

1 Zie brief 62, noot 3, blz. 18, brief 74, noot 1, blz. 34 en brief 82, noot 5, blz. 43.

2 Schatting: Om de moeilijkheden van het jaar 1672 het hoofd te bieden hebben de Staten van Holland extra-belastingen ingevoerd. Zo is in de Resolutie van 16 April sprake van de instelling van een hoofdgeld, lopende van 1 Juni 1672 tot en met 31 Mei 1673. 26 Februari 1672 werd besloten tot de heffing van een 200ste penning, vóór 1 Mei te voldoen, en 16 April nogmaals tot de heffing van een 2e en 3e 200ste penning, te betalen vóór 1 September 1672. De inkomsten van al deze heffingen waren echter niet voldoende om de situatie het hoofd te bieden. De Gecommitteerde Raden van Holland deden daarom op de vergadering van 30 Mei 1672 het voorstel een (verplichte) lening af te sluiten, omdat het heffen van nog meer belastingen huns inziens onmogelijk was. Het strijdpunt was, of deze lening door de vooraanstaande burgers in geld dan wel in zilver(werk) voldaan moest worden. Tegen geld waren twee argumenten: 1) het gebrek aan geld door de toch al veelvuldige belastingen, en 2) de betalers zouden hun geld van de ‘comptoiren’ opeisen om aan hun verplichtingen tegenover het Gewest te voldoen. Het resultaat zou het verplaatsen van het geld van de ene naar de andere kas betekenen, zonder dat het Gewest in feite over meer geld de beschikking kreeg. Het gevaar van een gedwongen zilverlening lag in het duidelijke noodkarakter van de maatregel. Na heftige discussies viel op 2 Juni de beslissing ten gunste van een zilverlening; het te betalen bedrag werd gelijkgesteld met het bedrag van drie maal de 200ste penning (Hop en Vivien, Notulen, gehouden ter Statenvergadering van Holland, 1671-1675, uitgegeven door N. Japikse, Werken, uitgegeven door het Historisch Genootschap, 3e serie, nr 19, blz. 93-95) (vriendelijke mededeling van de Heer A.v.d. Woude).

[p. 141]

IVA.^a Huwelijksvoorwaarden van Pieter de la Court en Catharina van der Voort^b.

In den name Godes Amen.

In den jare van der geboorte onses Heeren duysentzeshondert eenentsestigh, den XXVI Januarij, des avonts ontrent ses uyren, compareerden voor mij, Jacob Pondt, notaris publicq, bij den Hove van Hollandt geadmitteert, residerende binnen Amstelredamme, ende den getuygen nagenoemt, Sr Pieter de la Court, weduwenaer van Elisabeth Tollenaers, geassisteert met joffrouwe Janneken de Plancken, weduwe van Pieter de la Court, zijne moeder, ende Sr Jaques de la Court, zijne broeder, ter eenre; ende joffrouwe Catharina van der Voort, meerderjarige dochter, geassisteert met de E. Srs Guillielmo van der Voort ende Gio van der Voort, hare broeders, ter andre zijde.

Ende verclaerden zij, comparanten, met den andre ter eeren Godts beraemt ende besloten te hebben een christelijck huwelijck, ende dat op conditien ende voorwaerden hierna beschreven, als namentlijck dat de toecomende conthoralen tot vordernisse ende onderstant desselven haer voorgenomen huwelijck ten wedersijden sullen in- ende toebrengen alle ende alsulcke goederen, geen uytgesondert, als sij respectivelijck hebben, ende om die bequaem onderscheyt te maecken, uytgedruckt ende gespecificeert zullen werden in twee onderscheyden staten ofte specificatien, gedateert als dese jegenwoordige instrumente, welcke staten ofte specificatien sullen moeten gehouden werden van alsulcke kracht, waerde ende effect, als off die alhier van woorde tot woorde waren geinsereert.

Met expresse voorwaerden, dat bij 't affsterven van de bruydegom ofte bruyt voornoemt, 't sij dat zij kint offe kinderen, aen den anderen verweckt, in 't leven nalaten ofte niet, de langstlevende van hen beyden 〈den alwetende Godt bekent sijnde〉 naer hem ofte haer neemen ende sulx vrij eygentlijck genieten ende behouden sal alle ende soodanige goederen, geen exemt, als bij hem ofte haer tot vordernisse ende onderstant deses huwelijcx sullen wesen aengebracht, mitsgaders alle dengeene, welcke hem ofte haer staende huwelijck van sijn ofte hare zijde

a Behorend bij brief 94.

b G.A. Amsterdam, Notar. Archief nr 3169, akte nr 39. Afschrift aanwezig in G.A. Amsterdam, Inventaris van het familie-archief Backer, nr 783 (1 stuk, 7 bladen).

[p. 142]

aengekomen ende aenbestorven sullen wesen, nevens alle de clederen, beyde linnen ende wollen, mitsgaders kleynodien, ringen, silverwerck, alsoock de bibliotheecq van boecken, harnas ende geweer, 't sijnder ofte haerder lijve ende geryve behorende; daertegens kint offe kinderen des eerst affgestorven, ende bij gebreecke van deselffde des eerst affgestorven andre erffgenamen, mede naer hem ofte haer nemen ende sulx vrij eygentlijck hebben ende behouden sal ofte sullen, alle ende sulcke goederen, geen uytbescheyden, als bij deselffde eerst gestorven tot vordernisse deses huwelijcx sullen wesen aengebracht, mitsgaders alle degeenen, welcke hem ofte haer staende houwelijck van zijn ofte hare zijde sullen wesen opgecomen ende aenbestorven, nevens alle de klederen, beyde linnen ende wollen, kleynodien, ringen ende silverwerck, mitsgaders bibliotheecq van boecken, harnas ende geweer, 't zijnder ofte haerder lijve, rugge ende geryve gehoort hebbende.

Winst ende verlies staende huwelijck aengaende, is eerstelijck besproocken, dat erffenisse ende besterffenisse voor geen winst gereeckent sullen werden, ende is voorts wel expresselijck door de toecomende bruyt bedongen hare vrije keure ende optie, om nae scheyden van 't houwelijck te komen in de helfte van de winst ende verlies, ofte haere ingebrachte goederen nae haer te nemen buyten gemeenschap van winst ende verlies, met dese reserve nochtans ten wedersijden, dat, indien binnen de eerste achtien maenden nae het voltrecken deses huwelijx een van beyde, 't sij bruydegom offe bruyt, quame te overlijden, dat in sulcken gevalle winst ofte verlies, staende houwelijck genoten ofte gevallen, niet sal werden gereeckent, ten eynde¹ de voors. bruyt ofte hare erffgenamen daervan binnen deselve achtien maenden eenige gemeenschap sal ofte sullen konnen verkiesen. Maer de gemelte bruydegom, ofte bij desselffs overlijden zijn erffgenamen, sal, ofte sullen bij dissolutie van de voors. houwelijcke binnen de voors. eerste achtien maenden mogen volstaen met nietwes over genoten winsten uyt te keeren, gelijck mede ter contrarie binnen de voors. achtien eerste maenden de gemelde bruydegom ofte desselffs erffgenamen nietwes over geleden schaden op de voors. zijne bruyt sal off sullen mogen korten. Ende sal ofte sullen daerentegen de gemelte bruydt ofte bij derselver overlijden hare

1 De betekenis van ‘ten eynde’ is onduidelijk; men is geneigd hier te denken aan een betekenis als ‘opdat niet’.

[p. 143]

erffgenamen over winsten binnen de voors. achtien eerste maenden nietwes mogen pretenderen.

Wijders, bijaldien de bruydegom voor sijne bruyt geraeckte te overlijden sonder kint ofte kinderen naer te laten, sal deselffde bruyt uyt des bruydegoms goederen verbetert werden ende mitsdien genieten tot een duarie, de lijfftocht van vierentwintighduysent guldens capitaels in gelde, haer leven langh geduyrende. Ende bijaldien de bruyt voor haer bruydegom geraeckte te overlijden sonder kint off kinderen naer te laten, sal de gemelte bruydegom uyt des bruyts goederen verbetert werden ende mitsdien genieten, mede zijn leven langh geduyrende, de lijfftocht van twaelffduysent guldens capitael in gelde.

Eyndelijck is bedongen noch dat, bij sooverre eenige kint off kinderen uyt desen huwelijck verweckt, stervende beneden den ouderdom van vijfentwintigh jaren offe houwelijxdagh, sal desselffs alsoo overledens portie in 't geheel ende al, ende sulx vrij sonder afftreck van eenige portie in rechten bekent, gaen, erven ende besterven van 't eene kint op 't andre, tot het laeste van dien toe. Ende dat bij het sterven van 't laeste kint invoegen alsvoren 〈namentlijck stervende beneden de vijffentwintigh jaren offe houwelijxdagh〉 desselffs laestoverleden kints goederen in 't geheel ende sonder afftreck alsvoren erven ende besterven sullen aen die zijde, 't sij vader ofte moeder, daer deselve vandaen sullen gekomen weesen, alles naer schependoms recht¹.

Alle 't welck zijluyden comparanten ten overstaen van hen respective assistenten belooft ende aengenomen hebben elx 't zijne trouwelijck te onderhouden ende na te comen. Ende daerop hen huwelijck door des Heeren genade te solemniseren, alles ter goeder trouwen ende onder verbant als na rechten. Ende versochten zij, comparanten, dat ick, notaris voornt., hiervan soude maecken ende hen doen hebben instrument openbaer in behoorlijcke forma.

Aldus gedaen binnen Amstelredamme, ter presentie van de voors. respective assistenten, die als getuygen de minute deses neffens de comparanten ende mij, notaris, mede onderteeckent hebben.

Quod attestor rogatus,
(w.g.) Jacob Pondt, notaris publycq
te Amsterdam.

1 Schependomsrecht: erfrecht.

[p. 144]

IV B.^a Inventaris van Catharina van der Voort, behorende tot de huwelijkse voorwaarden van haar en mr Pieter de la Court^b.

blad 1.

Particulieren inventaris van de juweelen, cleynodien, silverwerck ende kleedingen, soo zijde als wollen ende linnen¹, juffrouwe Catharina van der Voort tot haren lijve ende geryff behoorende, den^c

Een colier van twee snaren, inhoudende 100 stux peerlen, wegende yder 5 greyn^2 netto van taxa à f 18 't stuck, bedragen		f 1800. -. -
Twee snaren peerlen van differente grootte, inhoudende beyde en samen 663 stux, naementlijck:
260 stux tot f 4. - 't stuck	f 960. -. -
201 stux tot f 3. - 't stuck	f 603. -. -
202 stux tot 36 stuyvers 't stuck	f 363.12. -
	_____
		f 1926.12. -
Een strick van 30 diamanten dicksteenen^3, naementlijck:
1 steen wegende 6¼ greyn, waerdigh	f 350. -. -
8 steenen van 2½ greyn à f 60. - 't stuck	f 480. -. -

a Behorend bij brief 94.

b G.A. Amsterdam, Inventaris van het familie-archief Backer, nr 783 (4 bladen).

1 Eveneens onder inventarisnr 783 bevindt zich in G.A. Amsterdam, familie-archief Backer, een afschrift van de bladen 1 en 2 van Catharina's inventaris. De bladen 3 en 4 ontbreken. Aan dit afschrift zijn de volgende verklaringen van Pieter de la Court toegevoegd:

1.

‘Ik ondergeschreeve beken deesen neevensgaenden staat te hebben oovergenoomen, om daarvan in tijden ende wijlen de effecten van dien van te genieten. Actum in Amsterdam, deesen 26. Januarius 1661. Pieter de la Court jr.’

2.

‘Alsoo ik ondergeschreve den inhout van desen neevengaande staat tot mijn volkomen genoegen heb genoten, beken ende verklare ik soo voor mij als mijne erven, dat de houwelikse voorwaarden, tot deesen staat relatif zijnde, in allen manieren moeten werden naargekomen. Actum in Leyden, den 11 April 1661. Pieter de la Court jr.’

c Hier houdt de zin plotseling op; vermoedelijk moest een datering volgen.

2 Greyn: ¼ karaat = ¼ × 205.1 mg = ong. 50 mg.

3 Dicksteenen: briljanten.

[p. 145]

10 steenen van 2 greyn à	f 40. -
't stuck		f 400. -. -
11 steenen van 7 in 't carraet^1 à f 7½ 't stuck		f 82.10. -
Voor het gout ende fatsoen^2 betaelt		f 86. -. -
			f 1398.10. -
Een roosken van 7 diamanten aen eenen gouden naelde, waerdigh			f 80. -. -
Een diamant rinck, zijnde een punt^3			f 30. -. -
Twee goude messen met een goude vorck ende eenen geborduyrden cooker daertoe, waerdigh			f 130. -. -
Vier goude pottpenningen^4, waerdigh			f 80. -. -
Een Engelsch zegryne^5 bijbeltje met goude slooten			f 57. -. -
Een Frans testament met goude kniffjens			f 18. -. -
Dry silvere doosen, waervan d'eene van gedreven werck is, ende costen t' samen			f 104. -. -

1 Carraet: zie noot 2, blz. 144.

2 Fatsoen: model, modelering.

3 Punt: ring met puntvormige diamant.

4 Pottpenningen: spaarpenningen.

5 Zegryne: verbastering van het Frans ‘chagrin’ (‘peau de chagrin’). Zeer hard en toch fijn bereid leer met kleine verhevenheden als bezaaid die veroorzaakt worden door fijn mosterdzaad dat men op dit leer strooit, voordat het in de pers gezet wordt; vooral gebruikt voor boekbanden.

blad 2.

Voor d'additie ende transport van d'andre zijde	f 5624. 2. -
Seven silvere pottpenningen, waerdigh	f 48. -. -
Een bijbeltjen ende een testament met silver beslagh	f 30. -. -
Verscheydene silvere cleynigheden als poppengoet, kettingjens, messen, naeldecokers enz.	f 50. -. -
Bedraegen de juweelen, cleynodien ende silverwerck tot de toecomende bruyt haer lijff ende geryff behoorende	_____
	f 5752. 2. -

Volgen de zijde ende wollen kleeren:

Ses swarte tabbers^6 van verscheyde sijde stoffen.

Een couleurde sarge^7 tabbert.

Eenen swarten bouratten^8 tabbert.

6 Tabbers: lang bovenkleed, een soort japon.

7 Sarge: wollen stof; zie N.W. Posthumus, De geschiedenis van de Leidsche lakenindustrie, II, blz. 323.

8 Bouratten: half-zijden, half-wollen stof; zie Posthumus, a.w., blz. 324.

[p. 146]

Vier laeckensche onderrocken: dry roode ende een blaewe.

Dry sattijne ditos: een amandelblaeysel, een blaew ende een olijff.

Vier swarte zijde rocken.

Vijff rocken van diversche andere stoffen als zijde, sarge ende saeyen^1, soo couleurde als swerten.

Een zijde gebreyde borstrock met goudt doorwroght.

Een dito van cattoene garen.

Een dito van sayette garen.

Dry sarge manteltjens.

Dry swarte neusdoeken enz.

Volght het linnen.

Hondert neusdoeken.

Achtenseventigh voorschooden.

Sesensestigh hembden.

Eenenvijftigh naghthalsdoeken.

Vierentwintigh fleppen^2.

Dertigh mutsen.

Twintigh onderstens^3.

Vierthien kaepers.

Vierentwintigh santeen^4.

Vijff labarrens^5 met canten.

Twee dito sonder canten.

Twaeleff paer gebreyde handtschoenen.

Achthien paer manchetten enz.

1 Sayen: wollen stof; zie Posthumus, a.w., blz. 321-323.

2 Fleppen: vrouwenhoofddoeken.

3 Onderstens: vrouwenborstrokken.

4 Santeen: van ‘santee’ = gezondheid; brede gordel van baai of doek om het lichaam warm te houden; ook wel ‘romp’ geheten.

5 Labarrens: ‘halsneusdoeken’.

blad 3.

Staet ende inventaris van de penningen, goederen ende effecten juffrouwe Catharina van der Voort toebehoorende, den 26en Januarij 1661 in Amsterdam.

Een obligatie, gedateert den 31en Augusti 1660, ten lasten van Guglielmo ende Giovanni van der Voort, ter somma van vierenveertighduysent achthondertsevenentwintigh guldens, 16 stuyvers ende 2 penningen capitael, om affgelost te werden in vier gelijke paeyen, naementlijck een vierde part dry maenden naer vermaeninge, een vierde

[p. 147]

part ses maenden daernaer ende voorts van ses maenden tot ses maenden yder resterende vierde part, alles metten interesse van dien ingegaen den eersten Julij 1660 jegens 3½ ten hondert in 't jaer, is 't capitael	f 44827.16.2^a
Voor seven maenden interest van de voors. somma, verloopen den 1en Februarij 1661 naestcomende^b, jegens 3½ ten hondert 's jaersf	f 873.11. 8
Thienduysent sesentwintigh guldens ende 14 stuyvers capitael Westindische actien in de Caemer van Amsterdam, waeraff sesduysent guldens op haer eygen naem ende de resterende vierduysent sesentwintigh guldens ende 14 stuyvers bij haer broeders haer goet gedaen moeten worden, waerdigh jegens 15 ten hondert	f 1503.18. -
Aen contant gelt in cassa	f 700. -. -
Een derde part in alle de meubelen en imboel bij moeder saliger naergelaten ende nogh ongedeelt gebleven, naer inhoudt van den particulieren inventaris daeraff zijnde gewaerdert op	f 3697.15. 2

a ‘2’ is weggevallen door beschadiging.

b ‘Naestcomende’ later bijgeschreven.

blad 4

Voor d'additie ende transport van d'andre zijde	f 51603. -.12
Een obligatie ten lasten van het gemeene landt op het comptoir van Haerlem, sijnde een lijffrente op haren lijve van eenhondert guldens 's jaers, is het capitael	f 900. -. -
De vier eerste stucken van den Atlas bij Blaew gedruckt ende aff gesett^1	f 150. -. -
Een paer niewe silvere kandelaers, costen	f 140. -. -
Eenendertigh stux fijne niewe servetten à 3 guldens 't stuck	f 93. -. -
Twee lappen olijffcoleur sattijn, waerde	f 48. -. -
Dry stuckjens Bengaelsche armosijnen^2 à f 15 't stuck	f 45. -. -
Eene niewen bijbel van de niewe oversettinge, cost	f 23. -. -
Noch sevenhondert dryensestigh stux peerlen,

1 Aff gesett: met gekleurde randen.

2 Armosijnen: zijden stoffen, o.m. afkomstig uit Bengalen; de naam schijnt afgeleid te zijn van de Perzische stad Ormuzd.

[p. 148]

soo groot als kleyn, achtendertigh diamanten, in gout gesett, ende diversche andere goude ende silvere cleynodien ende fraeyheden, tot haeren lijve ende geryff behoorende, als bij den particulieren inventaris te sien is	f 5752. 2. -
	_____
Bedraeght den ganschen tegenwoordigen staet van de toecomende bruydt	f 58754. 2.12

Behalven de kleedingen van zijde, wolle ende linnen, mitsgaders veele andere ongespecificeerde dingen, tot haren lijve ende geryff behoorende. Ende een derde part van winst ofte verlies in den proces, sijnde in state van wijsen ende hangende voor den Hove van Hollandt, jegens juffrouwe Sara van Uffelen, weduwe in haer leven van den raetsheer Persijn cum sociis gedaegdens^a in^b rawactie¹ ende eysschers in reconventie².

(w.g.) Guglielmo en Catharina van der Voort.

a Opgelost uit ‘ged^ns’.

b De schrijver schreef per vergissing twee maal ‘in’.

1 In rawactie: in een zaak, die in de eerste instantie behandeld is.

2 Reconventie: tegenactie, ingesteld door de gedaagden tegen de eisers, waarbij de rollen dus omgekeerd worden. Zie over deze zaak: J.H. Kernkamp, Brieven uit de correspondentie van Pieter de la Court en zijn verwanten (1661-1666), B.M.H.G. 70, noot 3, blz. 90.

IVC.^c Inventaris van Pieter de la Court, behorende tot de huwelijkse voorwaarden van hem en Catharina van der Voort^d.

blad 1.

Staat ende inventaris aller mijne goederen, soo als ik, ondergeschreeve, sullende treeden in den houweliken staat met mejuffrow Catharina van der Voord, deselve heb aangegeeven. In Amsterdam, deesen 26. Januarij des jaars 1661, ten oorkonde deeses door mij, soo hier als op het einde deeses, onderteekend. Pieter de la Court^e

c Behorend bij brief 94.

d G.A. Amsterdam, Inventaris van het familie-archief Backer, nr 783 (10 bladen).

e In margine staat met andere hand aangetekend: ‘5. XXVIII. Staat en inventaris der goederen van Pieter de la Court, trouwende met Catharina van der Voort, 26 Januarij 1661’. Het huwelijk werd op 1 Maart in de Nieuwe Kerk te Amsterdam ingezegend.

[p. 149]

blad 2.

Staat ende inventaris.

Sullende een staat maaken van alle mijn goederen, geen uitgesonderd, om te voldoen seekere houwelikse voorwaarde, in dato deeses aangegaan met mijn toekomende bruyd, mejoffrow Catarina van der Voord.

Ende weetende, dat alle menschen in soo een gevalle, meenende rijker te weesen als sij warelik zijn, sig selven pleegen te bedriegen, heeft mij gedagt van die eigeliefde, tot naadeel mijner toekoomende bruid, niet te konnen werden verrukt indien ik sooveele doenelik volgde deselve reekeninge, met een geheel ander ooge gedaan, naa het ooverlijden mijns saligen broeders Johan de la Court in den jare 1660, den 29en Februarij^a. En hoewel ik mij bewust ben seederd een jaare tijds gansch geen considerabile schade te hebben geleeden, maar dat ter contrarie mijn' goederen zijn geacresseerd ende toegenomen, soo sal nogtans gemelde begeerte tot opregtigheid ende liefde tot mijn toekoomende bruid sooveel vermogen, dat ik in die reekeninge voor sooveel geen veranderinge, maar deselve als hier beneeden van woorde tot woorde volgen sal, zijnde alles gereekend ofte uitgetrokken in carolusguldens te veertig grooten het stuk.

a ‘Februarij’ bijgeschreven. Deze datum klopt niet met de aantekening in het begrafenisboek van de Pieterskerk te Leiden, welke vermeldt dat Jan de la Court, gewoond hebbende Breestraat ‘in de spiegel’, tijdens de week van 15-21 Febr. 1660 begraven is.

blad 3 (= fol. 2, 3).

Goederen in gemeenschap beseeten met mijn broeder saliger Johan de la Court tot den 29en Februarij 1660.

Een huis, staande binnen Leyden op het Steenschuur, thans door mij bewoond, werdende geschat op	f 12000. -^1
De laakendroograamen^2 met haar toebehooren	f 500. -
24 rasteelen kaarden^3	f 170. -

1 Zie voor de geschiedenis van dit huis bijlage VII B, noot 1, blz. 183.

2 Op deze ramen werden de gevolde lakens gespannen en op de juiste maat gerekt.

3 ‘Rasteel’ komt van het Oudfranse woord ‘rastel’, verwant met ‘râtelier’. De algemene betekenis, rooster, raster, is vrijwel synoniem met ‘kaarde’. Waarschijnlijk is hier dus bedoeld: rasteelen en kaarden. Vgl. brief 53, noot 2, blz. 158 (B.M.H.G. 70). Op 27 April 1665 verkocht Pieter de la Court ‘enige partijen laeckenbereydersgereetschappen’ voor f 416.9. -.

[p. 150]

6 droogscheerders dissen met haar toebehooren	f 100. -
7 paar droogscheerders scharen en toebehooren	f 280. -
Een korde^1 ende een andere pakwagen met 4 raderen	f 10. -
Een waagschaal met sijn toebehooren, alsook een ijsere kachgel met verdere rommeling, tot de lakenbereiderij hoorende	f 100. -
	_____
	f 13240. -^a

Witte bereide lakens als volgd:

nr 1923	f 170. - uitgeeversgeld^2
nr 1898	f 184. -
bereiden	f 44. -
	_____	f 398. -
nr 1885	f 141. -
nr 1915	f 160. -
nr 1920	f 158. -
nr 1914	f 158. -
nr 1903	f 172. -
nr 1910	f 151. -
nr 1921	f 158. -
nr 1909	f 151. -
nr 1911	f 153. -
nr 1917	f 174. -
het bereiden deser lakens	f 200. -
	_____	f 1776. -
nr 1905	f 161. -
nr 1906	f 172. -
nr 1907	f 176. -
nr 1919	f 178. -
nr 1899	f 184. -
nr 1916	f 168. -
nr 1913	f 157. -
nr 1918	f 175. -

1 Korde: kruiwagen.

a De ‘begeerte tot opregtigheid’ van Pieter de la Court kon niet verhinderen, dat er een fout in de telling sloop. Deze is nl. f 13160. -!

2 Uitgeeversgeld: kostprijs.

[p. 151]

nr 1912	f 155. -
nr 1902	f 171. -
nr 1901	f 163. -
bereiden deeser lakens	f 220. -
	_____	f 2080. -
		_____
		f 17494. -^a

Goederen gemeen met Johan de la Court saliger.

De volgende lakens kosten ook uitgeeversgeld:

nr 1943	f 161. -
nr 1940	f 177. -
nr 1942	f 181. -
nr 1941	f 180. -
nr 1936	f 182. -
nr 1937	f 183. -
nr 1935	f 158. -
voor 't bereiden deeser lakens	f 140. -
	_____	f 1362. -
nr 1726	f 140. - } geschat sooals sij zijn
nr 1788	f 134. - } geschat sooals sij zijn
nr 1830	f 170. - } geschat sooals sij zijn
nr 1811	f 277. - }geschat sooals sij zijn
nr 1516, ¼ laken	f 58. - }geschat sooals sij zijn
	_____	f 779. -
Lakens te derde water bereid^1
nr 1945	f 199. -
nr 1946	f 182. -
bereiden	f 32. -
	_____	f 413. -
Lakens ter halver wolle bereid^2
nr 1947	f 185. -
nr 1948	f 192. -
nr 1949	f 195. -
nr 1951	f 200. -

a A.g.v. de voorgaande fout moet deze telling zijn: f 17414. -.

1 De gevolde lakens werden verschillende malen achtereen geruwd en geschoren; deze bewerking noemt men tesamen een water. Gebeurde deze bewerking 3 maal achtereen, dan was het laken ‘te derde water bereid’; zie Posthumus, Leidsche lakenindustrie II, blz. 249-250.

2 Ter halver wolle bereid: het laken heeft 2 maal de in noot 1 genoemde bewerking ondergaan; zie Posthumus, a.w., blz. 250.

[p. 152]

nr 1950	f 198. -
nr 1944	f 197. -
nr 1952	f 132. -
voor het bereiden gis ik	f 70. -
	_____	f 1369. -
		_____
		f 3923. -

blad 4 (= fol. 4, 5).

Goederen gemeen met Johan de la Court saliger:
nr 1939	f 196. - } castoor swarte lakens
nr 1938	f 191. - } castoor swarte lakens
nr 1932	f 161. - } castoor swarte lakens
nr 1933	f 163. - } castoor swarte lakens
nr 1934	f 108. - } castoor swarte lakens
nr 1814	f 134. - } castoor swarte lakens
nr 1908	f 148. - } castoor swarte lakens
verwen en bereiden	f 280. - } castoor swarte lakens
	_____	f 1381. -
't Pak nr P.C. 13^a, gedestineerd op Rouaan, aan Sr Egbert Cappre, van 10/2 lakens, kosten:
nr 1894	f 226. -
nr 1895	f 229. -
nr 1822	f 211. -
nr 1823	f 218. -
nr 1866	f 215. -
nr 1867	f 216. -
nr 1927	f 234. -
nr 1928	f 240. -
nr 1929	f 230. -
nr 1872	f 244. -
voor pakkadje	f 5. -
	_____	f 2268. -
't Pak nr P.C. 15, gedestineerd op Nantes aan Ssrs Armeyden, Willems^b et Verburg, van 9/2 lakens:
nr 1837	f 240. -
nr 1851	f 222. -

a In de tekst staat een monogram, bestaande uit de letters P(ieter) C(ourt).

b Opgelost uit ‘W’. Zie voor deze zakenrelatie ook de brieven 26 en 32 (B.M.H.G. 70).

[p. 153]

nr 1876	f 204. -
nr 1881	f 228. -
nr 1930	f 233. -
nr 1931	f 234. -
nr 1875	f 228. -
nr 1877	f 234. -
nr 1874	f 222. -
voor pakkadjen	f 5. -
	_____	f 2014. -^a
		_____
		f 5663. -^a

Goederen gemeen met Johan de la Court saliger: Vervolg van goederen en koopmanschappen onder mij niet berustende:

Het pak nr P.C. 14 van 18 greinen^1, te Rotterdam gescheept op Nantes aan Mrs Armeyden, Willems et Verburg, beloopt met de pakkadje, uitgeeversgeld	f 1422. -
Neegen last Koningsberger rogge, leggende te Lissabon onder Sr Giraldo Robijn, is geschat op	f 1000. -

Onder Sr Albert Geideman te Hamburg zijn de volgende lakens; kosten uitgeeversgeld:

nr 1724	f 110. -
nr 1788	f 131. -
nr 1857	f 141. -
nr 1813	f 181. -
nr 1818	f 96. -
nr 1808	f 242. -
nr 1809	f 117. -
nr 1804	f 96. -
nr 1802	f 142. -
nr 1754	f 148. -
nr 1805	f 131. -
	_____	f 1535. -
		_____
		f 3957. -

a Ook hier werd een fout gemaakt: f 2014. - moet zijn f 2050. -. De totaaltelling ad f 5663. - wordt dan f 5699. -.

a Ook hier werd een fout gemaakt: f 2014. - moet zijn f 2050. -. De totaaltelling ad f 5663. - wordt dan f 5699. -.

1 Greinen: te onderscheiden in Turkse en Leidse Turkse greinen; de eerste werden geheel geweven uit geitenhaar en kameelhaar, de laatste uit deze beide grondstoffen en zijde of sajetwol. Zie Posthumus, a.w., blz. 272-273.

[p. 154]

blad 5 (= fol. 6, 7).

Goederen gemeen met Johan de la Court saliger: Door messieurs Bobbier et Le Preul verko[f]t 3/2 swarte lakens aan Charles Bastard tot f 18½ de franse elle, belopen frans geld f 1307. -, teegen 98 ϑ^1: soude wesen courant geld f 1067. -, maar alsoo hierteegen moeten koomen de onkosten van 8/2 lakens t'ontfangen 5/2 te versanden op Rouaan, stel ik

f 832. -

Onder Sr Egbert Cappre zijn verkoft 9/2 lakens, sonder dat heeft geaviseerd tot wat prijs; sulks bij gebrek van reekeninge, sullen gissen deselven 20 per cento hooger als sij hier kosten verkoft te zijn, namentlik:

nr 1745	f 205. -
nr 1746	f 210. -
nr 1749	f 210. -
nr 1750	f 209. -
nr 1763	f 204. -
nr 1764	f 207. -
nr 1739	f 215. -
nr 1740	f 220. -
	_____
	f 1680. -
voor 20/100	f 360. -
	_____		f 2040. -
Nog is onder Sr Egbert Cappre een pak greinen van 16 stuk, die hier kosten		f 1106. 2. -
Voor pakkadje en gevaer der see^2		f 30.18. -
		_____	f 1137. -.
			_____
			f 4009. -

Goederen gemeen met Johan de la Court saliger: Onder Messrs Armeyden, Willems et Verburg waren volgende lakens, die hier kosten:

nr 1835	f 200. -
nr 1836	f 203. -

1 Het teken ‘ϑ’ wordt gebruikt voor 1 groot (= f 0,02½). De koers was dus 98 grooten (pari-koers: 1 écu = 100 grooten); zie N.W. Posthumus, Nederlandsche Prijsgeschiedenis, Leiden 1943, blz. 585 en 592, waar de koersopgave voor 1654 92 à 95¼ en 1 Dec. 1664 98½ bedroeg.

2 Het betreft hier dus een verzekering tegen zeerisico.

[p. 155]

nr 1860	f 200. -
nr 1861	f 204. -
nr 1855	f 213. -
nr 1864	f 213. -
nr 1865	f 213. -
nr 1782	f 201. -
nr 1775	f 212. -
nr 1741	f 202. -
nr 1870	f 235. -
voor 't perykel ter zee 4/100	f 92. -
	_____	f 2388. -

Onder Sr Jan de Ridder te Bourdeaus waren 8/2 lakens, die, verleegen zijnde, simpelik reeken sooals sij hier kosten:

nr 1686	f 168. -
nr 1690	f 211. -
nr 1691	f 211. -
nr 1687	f 220. -
nr 1717	f 208. -
nr 1723	f 254. -
nr 1719	f 304. -
nr 1721	f 308. -
	_____		f 1884. -
Onder Sr Leonard Colve te Danzik berust:
½ laken nr 1348		f 125. -
28¼ el pluis^1 scharlaken		f 85. -
40 el swart pluis		f 160. -
20½ el incarnat tabin^2		f 84. -
		_____
			f 454. -
			_____
			f 4726. -

1 Pluis: pluche.

2 Tabin: zijden stof, hier rood.

blad 6 (= fol. 8, 9).

Goederen gemeen met Johan de la Court saliger: Onder Philippo Ludovico Orth te Francfort zijn drie swarte greinen, namentlik:

[p. 156]

nr 168 } kosten hier	f 200. -
nr 169 } kosten hier	f 200. -
nr 187 } kosten hier	f 200. -
voor gedane onkosten etc.	f 21. -
	_____	f 221. -
Onder senor Waltaro de Greve te San Sebastiaan zijn twaalf stukken honderd bajen^1, die met 8 percento verhoogt weegens onkosten ende assurantie bedragen		f 1242. -
9 ossen, verkoft aan verscheide persoonen, bedragen		f 799. -
In het sterfhuis van mon frère Johan saliger was 5 stukken poiletten^2		f 43.10. -
110 ponden ijser gewigt		f 11. -
Ende nog eenige gemeene rommeling voor		f 6. -
		_____
		f 2322.10. -

Goederen gemeen met Johan de la Court saliger: Onse reekeninge, waarin mon frère Jacob herideerd ⅓ credit:

1658, van Januarius tot dito April f 8338.8, is ⅔	f 5558.16. -
Voor interest 2 jaren deeser somme à 5/100	f 555.15. -
8 Julij aan Sr Abraham Engels f 584.7, is ⅔	f 389. 3.14
Voor interest van 1¾ jaar deeser somme	f 35. -. -
1659, in Januario en Februario f 1020.16.8, is ⅔	f 680. 9. 8
Voor een jaar interest deeser somme	f 34. -. -
Van Maart tot December f 17393.2, is ⅔	f 11595. 7.10
Voor interest van vijf maanden deeser somme	f 241.11. -
Van den 14en December des jaars 1659 tot den 31. Januarij des jaars 1660, incluis de somme f 1183.1.6, is ⅔	f 788.14. 4
Voor interest vaan een maand deeser somme	f 9.17. -
	_____
	f 19888.14. 4

1 Bajen: ruige wollen stof.

2 Poiletten: linnen doeken, vaak als pakmateriaal gebruikt.

blad 7 (= fol. 10, 11).

Goederen gemeen met Johan de la Court saliger: 29 Februarij 1660 waren schuldig als volgd:

Michael Gatzwijler te Colen^3, uitstaande onder anderen f 600.15. -; vermits oude schuld stel ik

f 300. 7. 8

3 Colen: Keulen.

[p. 157]

Sr Adriaan Vallant^1 t'Amsterdam	f 325. -. -
Frans van Nes te Leyden	f 58. -. -
Mitz en Raillard^2 te Basel	f 116.15. 8
Sr Abraham Engels t'Amsterdam	f 578.10. -
Srs Armeyden, Willems et Verburg te Nantes f 17163.2. - d'escus, gereekend tegen ϑ^3 100 courant geld is	f 14302. 5. -
Sr Egbert Cappre te Rouaan f 2758.7.6, Hollands	f 2298. 6. -
Filippo Ludovico Orth te Francfort rijksdaalders 1025.89, is Hollands	f 2564.19. -
Waltaro de Greve te Sint Sebastiaan realen 16279.17, tegen vijf per cento verlies, courant geld	f 4786. -. -
Van Willemsen Roos te Koningsbergen oude schulden staande onder verscheide, pools f 2560.29, sulks tegen 228 gros^4 ende het vierde deel reekene courant geld	f 521.12. -
Sr Leonard Colve te Danzik, uitstaande onder verscheide, pools f 10148.9, gereekend alsbooven, is courant geld	f 4120. 2. -
Sr Albert Geideman te Hamborg, mark lubs. 568.4.6, met rabbat^5 van 4 ten 100 en daalders van 32½ stuyvers gereekend, is courant	f 451.11. -
	_____
	f 30523.19^a
Dito was in cassa	f 3951.10.12
	_____
	f 34475.9.12^a

Weegens de voorgaande uitschulden moet wel aangemerkt werden, dat degeene, die kennelik quaad waaren, ingevolge van dien zijn geschat geworden naar hare wardie. En wat belangd dat de goede uitschulden ook buiten vertooging soude konnen werden quaade ende schaade geeven, hetselven meen ik wel te hebben gerecompenseerd mits daarteegen stellende de

1 Zie de brieven 5 en 21 (B.M.H.G. 70).

2 Zie brief 14 (B.M.H.G. 70).

3 Hier is dus pari-koers gerekend; zie noot 1, blz. 154.

4 Gros: Poolse en Duitse munt. Zie voor deze koers Posthumus, Prijsgeschiedenis, blz. 592, waar deze in 1654 224½ à 226 en 1 December 1664 234½ à 235 bedroeg.

5 Rabbat: korting. Zie ook voor de koers Posthumus' Prijsgeschiedenis, blz. 592, waar deze in 1654 32 15/16 à 33 1/8 en 1 Dec. 1664 32 15/16 à 33 (stuivers) bedroeg.

a Deze telling is weer fout, en moet zijn f 30423.8. -; de totaaltelling wordt dan f 34374.18.12.

a Deze telling is weer fout, en moet zijn f 30423.8. -; de totaaltelling wordt dan f 34374.18.12.

[p. 158]

volgende quade schulden, daarvan ik nog ietwes verwagt ende hetselven nogtans in reekeninge niet brenge, als naamentlik:

Jacob Kien, gefailleerd te Middelburg, nu chercher^1 op het Sas van Gent, is schuldig	f 633.19. -
Messrs Farra et Sarrazin, gefaileerd te Genève in 't jaar 1657, van wiens desolate boedel eerstdaags uitdeeling werd verwagt, Hollands geld	f 22329.17.12
Madame Bijhovel te Rouaan, gefaileerd 1659	f 832. -. -
Hans Grosschwits, insolvent gestorven 1659, pools	f 1436.13. 6
waarvan uit het gereedste^2 alreede is ingekoomen f 165.6.
Onder Jan Willemsen Roos te Koningsbergen onder verscheide uitstaande, pools	f 1900.29. -
Alsoo omtrent de helft bankroet is ende de andere helft oude schuld, staat van tijd tot tijd ietwes in te komen.
In het schip ‘'t Prince waapen’, vergaan voorder Veere, waaren wij geinteresseerd voor realen	5256. -. -
en alsoo reeds een goede somme is gevist ende nog meer staat gevist te werden uit gemelde schip, werd daervan ook uitdeelinge verwagt.
Voor welk alles ik hier gansch niet sal uittrekken.

1 Chercher: tolbeambte.

2 Gereedste: het nog voorhandene; vgl. ‘gerede penningen’.

blad 8 (= fol. 12, 13).

1660, 29 Februarij, was ik in compagnie met mijn broeder saliger, een yder voor de helft, belast als volgd:

Een obligatie ten voordeele van moeder oover geleende gelde, in dato den 1en October 1657, loopende tegen drie ten honderd in 't jaar	f 11000. -. -
Voor landhuur tot Ramen	f 44. 6.12
Aan messieurs Hochepied te Swolle	f 280. 8. -
Aan Sr George Fussel te Nurenberg	f 9. 8. -
Aan Sr Jacob ter Gors t'Amsterdam	f 63.10. -
Aan Sr Pierre Fremaut te Middelborg	f 6. -. -
Aan Sr Tieleman Jacobsen te Rotterdam	f 121. 6. -
Voor landhuur tot ossenweyen aan Moeder	f 275. -. -
Verponding van dito land des jaars 1659	f 20.15. -
Weegens verponding van 't huis dat ik bewoon	f 20. -. -

[p. 159]

aan den schareslijper	f 10.16. -
Voor twee paar scharen, gekoft in Henneboos^1 boedel	f 67. 4.14
Aan de weduwe Berkel, weegens verwen	f 64. -. -
Aan Jeremias Mits et Schrijver te Basel	f 1142.15. -
Dito nog aan Moeder volgens reekeninge, de verloope interesten daarin gereekend	f 4401. 3.10
Dito nog aan mon frère Johan saliger	f 2591.18. 4
	_____
	f 20118. 1.8^a

Sulks bevonden ward de voordeelen der compagnie met mon frère Johan saliger te weesen als volgd:

folio 2	f 174.94. -. -
folio 3	f 3923. -. -
folio 4	f 5663. -. -
folio 5	f 3957. -. -
folio 6	f 4009. -. -
folio 7	f 4726. -. -
folio 8	f 2322.10. -
folio 9	f 19888.14. 4
folio 10	f 34475. 9.12
	_____
	f 96458.14. -,
waarvan moet afgaan weegens gemeene belasting: folio 11^b	f 20118. 1. 8
	_____
	f 76340.12. 8
Dienvolgende komt suiver voor mijn helft de somma van	f 38170. 6.4^c

1 Hier wordt misschien Jan Hennebo bedoeld, een Leidse lakenreder, die in 1657 stierf. Zie Posthumus, Leidsche lakenindustrie III, blz. 546.

a Ook deze telling klopt niet: moet zijn f 20118.11.8.

b Vergissing: fol. 11 moet fol. 12 zijn.

c Als gevolg van de in het voorgaande gemaakte fouten wordt de berekening dus:

folio 2	f 174.14. -. -
folio 3	f 3923. -. -
folio 4	f 5699. -. -
folio 5	f 3957. -. -
folio 6	f 4009. -. -
folio 7	f 4726. -. -
folio 8	f 2322.10. -
folio 9	f 19888.14. 4
folio 10	f 34374.18.12
	_____
	f 96314. 3. -,
waarvan moet afgaan weegens gemeene belasting	f 20118.11. 8
	_____
	f 76195.11. 8
Dienvolgende komt suiver voor mijn helft de somma van	f 38097.15.12.

[p. 160]

blad 9 (= fol. 14, 15).

Debet aan capitaal

De compagnie, als hiervooren blijkt	f 38170. 6.4^a
Mon frère Johans boedel in het particulier belast zijnde met f 10122. -, sulks ik deselven op mij neemende, resteerde f 28052.6.4; sulks ik voor mijn derde deel quam te erven de somme van	f 9350.15. 6
Item voor een derde deel uit den imboedel, soo verkoft als onderling verdeeld, schat ik op de somme van	f 700. -. -
Voor een obligatie ten laste het comptoir van Berkel, spreekende ten voordeele van Gerrit Matteusen Tollenaar, 30. Augustus 1648	f 3000. -. -
Voor een obligatie ten laste het comptoir van Leyden, spreekende ten voordeele van Elisabeth Gerrits Tollenaar, gedateerd 1 Julij 1654 van	f 1000. -. -
Mijn imboedel, sooals sij toen was, schat ik op	f 3000. -. -
Mijn studeerboeken, sooals sij toen waren, schat ik op	f 1400. -. -
	_____
	f 56621.1.10^a

Credit aan capitaal.

Naa mijn dood moet werden uitgekeerd aan de erfgenamen van saliger juffrouw Elisabeth Tollenaar een somme van f 6000. -^1, ende indien ik presupponeere te sullen leeven tien jaaren ende dat deselve somme loopt teegen 4 per cento, soude daar moeten afgaan f 2400. -, sulks ik soude blijven belast met

f 3600. -. -

a Zie noot c, blz. 159; moet dus zijn f 38097.15.12. Het totaal aan debet kapitaal wordt dan: f 56548.11.2.

a Zie noot c, blz. 159; moet dus zijn f 38097.15.12. Het totaal aan debet kapitaal wordt dan: f 56548.11.2.

1 Zie de bijlagen VI A, B en C.

[p. 161]

Weegens legaat van mijn broeder^2 saliger moet werden uitgekeerd aan Maria de Rose, haar leeven gedurende, f 115, -, ende ook sooveel aan Catarina de Roose, d'eene oud zijnde 42 en d'andere 47 jaaren, waarin ik draagende het derde deel: f 76.13.6, ende reekenende, dat 12 maakt 100, soude 76⅔ mij belasten met capitaals	f 638.17.12
Weegens een obligatie, spreekende ten voordeele van Moeder, loopende tegen 3½ per cento en gedateerd den 18. Junij 1658, de somma van	f 5500. -. -
Weegens een obligatie, spreekende ten voordeele van mijn eerwaarde Moeder, ook loopende teegen 3½ ten honderd in 't jaar, gedateerd den 15en Januarij 1659, de somme van	f 3000. -. -
	_____
	f 12738.17.12
Sulks mij resteerde om dit te effenen de somma van	f 43882.3.14^a
	_____
	f 56621.1.10^a

Deesen boovenstaande staat beken ik, ondergeschreeve, oovergeleeverd te hebben deesen 26. Januarij des jaars 1661 in Amsterdam. Pieter de la Court Jr.

2 Op 25 Januari 1659 testeerde Johan de la Court, redelijk gezond en helder van geest, herriep daarbij zijn voorgaande testamenten, waar zij ook gepasseerd waren en benoemde tot erfgenaam in haar legitieme portie ‘haer naer scharpheyt van rechte competerende sonder meer’ zijn moeder Johanna de Plancke, weduwe van wijlen Pieter de la Court en verder tot zijn erfgenamen zijn broeders Jacobus en Pieter de la Court en, bij vooroverlijden van één van hen, hun wettige descendenten bij representatie in plaats van hun overleden ouder, in al zijn goederen. Hij besprak legaten aan Maria en Catharina de Roose, zijn nichten, die bij hem woonden, in de vorm van een lijfrente van f 115, - 's jaars ieder, tot hun dood. Executeurs waren beide genoemde broeders; stierf één, dan kon de overlevende een andere executeur vragen. Het stuk werd verleden ten kantore van notaris Frans van Cingelshoek (Notar. Archief, nr 927, nr 22) in de Breestraat; getuigen waren Hendrik Verduyn en Pancras Isselsteyn.
Op 28 Januari 1660 verklaarde Jan de la Court voor dezelfde notaris dat hij, ziek zijnde, doch helder van geest, het vorige testament nagekomen wilde hebben na zijn afsterven, voor zoverre hij dit op dat moment niet veranderde. Hij sloot zijn broeder Jacobus van iedere bemoeienis met het bewind over zijn na te laten goederen uit en wees zijn broeder Pieter hiertoe aan. Hij machtigde deze zijn na te laten goederen, desnoods zonder enige inventaris, in ontvangst te nemen en de zaken uit te keren aan wie zij waren besproken, zonder dat hij, executeur, aan iemand staat of inventaris zou verstrekken. De executeur kreeg als beloning de gedrukte en geschreven boeken en papieren, die in het sterfhuis werden aangetroffen, zonder iemand hiervan enige ‘opening ofte visitatie’ te mogen geven. Getuigen waren Hendrik en Nicolaas Verduyn (Notar. Archief, nr 928, nr 8A). De testateur stierf in de week van 15-21 Februari 1660 volgens het begrafenisboek van de Pieterskerk.

a Dit saldo moet dus worden: f 43809.13.6 (debet-totaal ad f 56548.11.2 minus het credit-bedrag ad f 12738.17.12).

a Dit saldo moet dus worden: f 43809.13.6 (debet-totaal ad f 56548.11.2 minus het credit-bedrag ad f 12738.17.12).

blad 10.

Ik, ondergeschreeve, beken ontfangen te hebben van Pieter de la Court als mijn toekoomende bruidegom, ende dat volgens mondelinge beloften, in de houwelikse voorwaarden niet vermeld, een obligatie van drie duisend guldens ten laste het

[p. 162]

comptoir van de heer ontfanger Berkel, spreekende ten voordeele van Gerrit Matteusen Tollenaar, gedateerd den 30en Augustus des jaars 1648, alsmeede nog een obligatie van duisend guldens ten laste het comptoir des ontfangers van Alphen te Leyden, spreekende ten voordeele van Elisabeth Tollenaar, gedateerd den 1en Julij des jaars 1654, makende deese twee obligatien tesamen een somme van vierduisend guldens.

Ende is ten weedersijden expresselik bedongen, dat ik, ondergeschreeve, gedurende het leeven mijns toekomende bruidegoms de interesten van dien sal mogen invorderen ende deselven besteeden, naar ik in mijn particulier te raade werden sal. Sulks gemelde obligatien naa dissolutie deeses voorgenomen houweliks, ende eerder niet, door mij ofte mijne erven sullen moeten werden gerestitueerd. Actum in Amsterdam deesen 26. Januarius 1661¹.

(w.g.) Catharina van der Voort.

1 Zie voor de financiële banden met de Tollenaers de bijlagen VIA, B en C.

V.^a Testament van Pieter de la Court en Catharina van der Voorde, echtelieden, te Amsterdam, 17 juli 1666^b.

Herroepen alle vorige testamenten², codicillen enz.,

‘ende specialicken mede hare huwelicxe voorwaerden, die tusschen haer testateuren voor bande ende solemnisatie van desen haren huwelijck op den XXVI Januarii van den jare 1661 is gemaect ende opgerecht, voorsooveel aengaet de usufruct oft lijftocht van de twaelffduysent ende vierentwintichduysent guldens, respective breder in deselve uytgedruct ende verclaart, alsmede betreffende de instituten ende substituten van hare kinderen, daerinne gedaen; doch verder niet, als verclaarende sij testateuren den verderen innehouden van de voorsz. huwelicxe voorwaerden te houden in haer geheel ende ongeprejuditieert.’

a Behorend bij brief 94.

b G.A. Leiden, Notar. Archief, nr 853, nr 111 (notaris Cornelis van Berendrecht, te Leiden).

2 Pieter de la Court en Catharina van der Voort maakten voordien op 15 Juli 1661 voor notaris Cornelis van Berendrecht te Leiden hun testament (Notar. Archief, nr 848, nr 157).

[p. 163]

Enige en algemene erfgenamen:

‘hare beyder kint oft kinderen, die van haer testateuren voortgecomen ende op haer overlijden in 't leven sullen wesen, oft waren eenigen van deselve hare kinderen alreets overleden, derselver vooroverledens wettige afcomelingen bij representatie ende sulcx in stirpes in plaetse van derselver voorgestorven vader oft moeder, in alle de goederen, soo roerende als onroerende, actien ende crediten, jegenwoordige ende toecomende, egeene uytgesondert, die sij testateuren metter doodt ontruymen ende achterlaeten sullen, ende dit alles op de conditien ende in vouge het naervolgende, als te weten:

dat de voorsz. hare kinderen, 't zij sonen ofte dochters, voor hare volle XXVtich jaren, ofte huwelijcxdach, van de goederen ende erffenisse, die van haer testateuren op haer sullen wesen gecomen ende gesuccedeert, het geheel oft ten dele, selffs niet voorsooveel hare legitime portie betreft, in geenderley wijse en sullen vermogen te disponeren ofte te bevelen bij testament, codicille ofte eenigerhande acte ofte dispositie ten uyterste wille, hoe die genaemt soude mogen zijn; ende noch veel min, dat sij deselve goederen in 't gehele of ten deele in ende op eenigerhande manieren inter vivos sullen mogen alieneren, vervreemden, verhandelen ofte verminderen; maer sullen alle de voorsz. goederen ende erffenisse, bijaldien de voorsz. hare kinderen ofte eenige van dien mochten comen te overlijden voor haer voorsz. ouderdom van XXVtich jaren, zonder wettige descendenten naer te laeten, sonder eenige aftreck ofte vermindering, moeten gaen, erven ende versterven van d'een op d'ander van derselven kinderen ofte descendenten van de voorgestorvenen, bij representatie ende in stirpes, tot de laetste van dien toe, als verclarende sij testateuren deselve in 't voorsz. gevalle daerinne wel expresselijck te substitueren.’

Dat de genoemde kinderen enz.

‘voor haer voorsz. ouderdomme van volle XXVtich jaren egeen huwelick aengaen ofte contracteren sullen ofte eenige trouwbeloften aen iemant mogen doen, geven ofte van iemant mogen ontfangen, om naer de voorsz. volle XXVtich jaren met een volgend huwelick naergecomen te werden, ten waere met vorgaende kennisse, bewillinge ende volcomen consent van de langstlevende van haer testateuren, indien deselve alsdan noch ongetrout ende tot een volgende huwelick niet getreden sal zijn, maer daertoe getreden zijnde, alsdan met

[p. 164]

voorgaende kennisse, bewillinge ende consent van de voochden, hieraer genoempt.

Dat vorders d'voorsz. hare geinstitueerde erffgenaemen sullen moeten gehengen ende gedoogen, dat de langstlevende van haer testateuren sal wesen boedelhouder oft boedelhoutster ende usufructuaris van alle de goederen, die de eerststervende van haer testateuren metter doodt ontruympt, ende achtergelaeten sullen sijn; als verclaeren sij testateuren den langstlevende de voorsz. usufruct ende lijftocht te maecken ende te legateren, desselfs leven langh geduerende, ofte anders tot ende voor soodanige tijt, als hiernaer breder sal worden verclaart; behoudelicken, dat onder deselve goederen niet begrepen en sullen zijn de cleederen van linnen ende wollen, mitsgaders kleynodien, ringen, pot- ofte spaerpenningen, alsoock de bibliotheecque van boecken, sackhorlogien, harnassen ende sweert, die ten lijve, geryve ende sinnelicheyt van de eerstafflijvige behoort hebben; van welcke laetste uytgesonderde soort van goederen de langstlevende alleen gehouden sal wesen binnen drie maenden naer 't affsterven van de eerste afflijvige, ten overstaen van de heren, hiernaer genoempde, gestelde ofte in plaets gecomene voochden, in der tijt te maecken een claren, behoorlijcken ende deuchdelicke staet ende inventaris, daervan men twee alleensluydende instrumenten 〈bij de langstlevende ende de voorsz. voochden ten wedersijden geteeckent zijnde〉 mettertijt mede binnen den voorsz. tijt van drie maenden overleveren ende doen berusten sullen onder den langstlevende ende voochden, als onder ieder derselver, welcke voochden oock versocht ende hen geordonneert wert bij desen, de voorsz. inventaris, alsoo origineel geteeckent, niet weder over te geven aen de langstlevende, maer te bewaeren ten behoeve van haer testateurs kinderen ofte derselver descendenten; tot welcken eynde oock bij overlijden van de voorsz. voochden oft een van deselve, den voorsz. inventaris successivelijck onder den gesurrogeerde voocht oft voochden gelevert ende bewaert sullen moeten werden, alsoo haer testateuren intentie is, dat 't gunt nopende de voorsz. bewaring in reguard van de eerste voochden gesecht is, oock bij de in plaets gesuccedeerde voochden geobserveert sal moeten werden. Maer voorsooveel betreft de verdere goederen, die bij de eerstafflijvige van haer testateuren sullen wesen achtergelaeten, dienaengaende verclaaren sij testateuren haer expresse wille ende ernstige meeninge te wesen, dat de langstlevende niet gehouden sal sijn oft van iemant

[p. 165]

geconstringeert sal mogen werden omme eenige staet ofte inventaris te maecken oft aen iemant over te leveren ofte voor 't behoorlijck gebruyck ende restitutie van de voorsz. goederen eenige cautie te stellen oft verseeckering te doen, alsoo sij testateuren de langstlevende van sulcx alles van dese zijn remitteerende ende ontlastende; mits dat de langstlevende gehouden sal wesen, de voochdij over haer kinderen ende verdere descendenten, daervan hiernaer breder sal werden vermelt, metterdaet te aenvaerden ende te exerceren; item de voorsz. hare minderjarige kinderen naer behooren te alimenteren, op te voeden ende te versorgen van spijs, dranck ende cleeding ende alle andere behoeften des lichaems; item deselve te doen studeren, leeren ende onderwijsen in sodanige consten ende wetenschappen, als in de rechten, medicenen, koophandel ende andersints, als waertoe sij van de langstlevende, ende dat met advys ende communicatie van ende met de voochden, meest bequaem ende voor de opgemelte kinderen allerbest ende meest geraden geoordeelt sal werden; geduerende sulcx soo lang ende ter tijt toe de voorsz. hare kinderen, ende elcken van hun, ten voorsz. ouderdom van XXVtich jaren, oft binnen den voorsz. tijt, met advys ende goetvinden van de langstlevende, ten huwelicken oft andere geapprobeerde staet sal wesen gecomen; als wanneer de langstlevende d'voorsz. hare kinderen, ende ieder derselver, ter eeren ende naer des boedels staet, sal moeten doteren ende uytsetten respective met sodanige somme van huwelicxgoet ende uytset, als sij testateuren naer gelegentheyt van haer tegenwoordigen ende toecomenden staet van goederen, vermogen ende gelegentheyt, van tijt tot tijt in seeckere acten, met de respective handen van haer testateuren onderteeckent, bevonden sullen werden uytgedruckt ende begroot〈?〉 te hebben, welckenaengaende sij testateuren willen, dat de jongste acte gebruykt sal moeten werden, ende mitsdien geacht ende gehouden werden sal van alsulcke cracht, waerde ende effect, als oft die in dese jegenwoordigen van woorde te woorde geinsereert ende begrepen ware; met verder begeerte, dat de voorsz. hare kinderen met de voorsz. geëxpresseerde sommen alsoo tevreeden moeten houden, oock haerselven daermede 't eenemael te onderhouden ende besorgen, sonder de langstlevende eenichsints verder moeyelick te vallen, 't sij onder pretext van onderhout, dotatie, uytset ofte wat het andersints soude mogen sijn, in geenerley manieren; des dat daerjegens de langstlevende mede geen recht ofte actie

[p. 166]

sal mogen pretenderen ter saecke van de vermindering van haer usufruct ofte vruchtgebruyck, voorsooveel 't selve ten aensien van de voorsz. uytkeringen ende dotatien sal comen te verminderen ende alsoo te dien aensien op te houden.

Dan oft saeck ware, dat de langstlevende van haer testateuren weder mocht comen te hertrouwen, soo was haerluyder expresse wille ende begeerte, dat het voorsz. recht van usufruct oft lijftocht, 't welck de langstlevende hiervan is gemaeckt, mitsgaders oock de voochdij, in reguard van deselve langstlevende hiernaer vermelt, alsdan op 't selve herhuwelick mette daet sal comen te evanuesceren, op te houden ende te cesseren, ende dat bijgevolg mede cesseren ende ophouden sal 't geene nopende de remissie van staet ende inventaris hiervooren breder is verclaart, sulcx, dat in 't selve gevalle de kinderen ofte verdere descendenten van haer testateuren ende de voochden van deselve in der tijt, gelaten wert sodanige vrijheyt ende macht tot het exigeren ende becomen van overleveringe ende voldoeninge van alle de goederen van de eerststervende ende sulcx mede van de goederen, daervoor naer luyt van de voorsz. hare wille alreets staet ende inventaris sal wesen gemaect, als deselve kinderen ende voochden naer rechten, verlij ende gewoonte bevonden sal werden te competeren ende sij oordeelen jegens de langstlevende, onwillich zijnde, te willen exerceren ende gebruycken.

Ordonnerende ende begeerende oock verders sij testateurs, dat dese hare uyterste wille bij hare kinderen ende verdere descendenten punctuelijck ende in allen deelen geconserveert ende naergecomen sal moeten werden, als verclarende sij testateuren de voorsz. institutie ende substitutie alleen onder sodanige limitatien ende conditien geschiet te sijn. Ende ingevallen iemant van hare affcomelingen daerjegens ietwes mochten comen te doen ofte te ondernemen, soo verclaaren sij testateuren, naerder ende op nieuws disponerende, dengene van hare affcomelingen, die jegens hare voorsz. wille ietwes gedaen ofte ondernomen sal hebben, alleenlijck te institueren in de simpele legitime portie, deselve op 't allerminst naer regten competerende, daerinne alles geimputeert sal moeten werden, dat eenichsints sal cunnen geschieden, ende de langstlevende absolutelijck in alle 't overige van dien.

Maer of 't gewierde 〈dat Godt Almachtich gebeden wert te willen verhoeden〉, dat alle hare testateuren kinderen ofte kintskinderen voor haer mochten comen te overlijden ende dat

[p. 167]

mitsdien d'een van haer testateuren mochte comen te sterven, sonder kint, kinderen oft verder descendenten achter te laeten, soo verclaeren sij testateuren, tot des eerstafflijvige eenige ende algeheelen erffgenaem te nomineren ende te institueren de langstlevende van haer beyden 〈Godt Almachtich alleen bekent, wie 't selve wesen sal〉 in alle de goederen, actien ende crediten, die deselve eerstafflijvige metter doodt ontruymen ende achterlaten sal, niets buytengehouden. Sóó nochtans ende met dese haren mede wedersijdige meening ende begeerte, dat, ingevalle de vrunden ende bloetverwanten van de eerstafflijvige, die deselve ab intestato souden hebben gesuccedeert, de langstlevende van haer testateuren alle de voorsz. goederen gerustelijck ende vreetsamelijck laeten besitten ende genieten, sonder deselve aff te voerderen eeniche staet, inventaris, cautie ofte ander verseeckertheyt. Dat alsdan ende in 't selve gevalle, maer anders niet, alle de goederen, die bij de eerststervende metter doodt ontruympt ende achtergelaten sullen wesen, egeen van dien uytgesondert, soude...^a van eenige trebellianie, ofte andere portien, in rechten behoort, naer dode van de langstlevende van haer testateuren, in cas die ongehuwelijckt sal sijn gebleven; maer weder ten huwelickstaet tredende, op desselfer hertrouwen sullen erven ende succederen op de vrunde ende erffgenamen van de eerstafflijvige, die deselve ab intestato gesuccedeert souden hebben, als deselve substituerende bij desen.

Ende hebben laetstelick sij testateuren tot absolute voocht oft voochdesse over hare kindt, kinderen ofte haere descendenten, minderjarich ofte andersints tot de beheeringe haerder goederen onbequaem zijnde, gestelt ende geauthoriseert de langstlevende van haer testateuren; ende, nae dode oft herhuwelick van de langstlevende, over deselve hare affcomelingen ofte kinderen, toesicht behoevende, die alsdan hare erffgenamen souden mogen sijn, als te weten: de testateur van sijn zijde: Sr Jacob de la Court, desselven sijn broeder, ende bij desselfs overlijden d'heer Mr Johan van Groendijck, secretaris van de Weescamer der stadt Leyden, sijnen neeff, ende in cas die mede overleden mochte sijn, Jacob de la Court de jonge, mede sijnen neeff; ende d' voorsz. testatrice van hare sijde: d'heer Willem van de Voort, haren broeder ende bij desselfs overlijden d' heer

a Onleesbaar. De bedoeling is waarschijnlijk: ‘vrij blijven van...’. Zie voor het begrip trebellianieke portie A.S. de Blécourt; H.F.W.D. Fischer, Kort begrip van het oud-vaderlands burgerlijk recht 6 (Groningen 1950), blz. 360.

[p. 168]

Johan van de Voort, haren anderen broeder, ende die beyde overleden sijnde, Sr Steven van Schoonevelt, coopman tot Amsterdam, haren neeff¹; ervende deselve ende elck voor hem alsulcke macht ende authoriteit als voochden naer rechte, redenen ende billicheyt toecomt, mitsgaders verleent ende gegeven soude connen werden; ende mede insonderheyt, dat bij overlijden oft onbequaem werden van deselve gestelde voochden, in desselfs plaets weder een ander bequaem persoon sal moeten werden gesurrogeert, 't welck alsoo gecontinueert ende achtervolcht sal moeten werden, ter tijt toe, deselve minderjarigen ten ouderdom van XXVtich jaren, huwelijck ofte andere geapprobeerde staet gecomen sullen zijn; doch met dese limitatie ende hare expresse begeerte, dat deselve, soo genomineerde als gesurrogeerde, voochden geduyrende de minderjaricheyt van hare kinderen, ende van het jongste van dien incluys, niet vermogen sullen in 't geheel ofte ten deele, in ofte op eenigerley wijse te alieneeren, vervreemden, verhandelen ofte verminderen, haer testateuren hoffstede, genaemt Meerburgh, mette landen, daeraan behorende, maer sal deselve hoffstede ende alle de landen, daeraen behorende, ofte ten overlijden van de langstlevende daertoe specterende, blijven onverhandelt ende onvercofft, totdat de gemelte kinderen, ende 't laetst van dien, tot sijne ofte hare mondige jaren oft huwelicxdach gecomen sijnde, goet mochte vinden daertoe anders te disponeren. Ende dat alles, voorsooveel deselve voorgen. aengaet, met 't geene daeraen cleeft, bij haerselven ende sonder eenige de minste kennisse, authoriteyt ofte gesach van allen heeren magistraten, weesmeesters ende dengeene, die andersints eenige voochdij soude mogen competeren, als verclarende sij testateuren alle deselve ende elck van dien daervan geheelijck te excuseren ende te ontslaen bij desen. In 't verder verclaarden sij testateuren, aen haer te reserveren de macht ende faculteyt, omme dese hare dispositie niet alleen gesaementlijck, maer oock elcx in den sijnen, voorsooveel ieders goederen aengaen, te mogen veranderen, vermeerderen ende verminderen, oock sodanich verders ende op nieuws te mogen disponeren, als

1 Zie voor de biografie van Johan Ripperdsz. van Groenendijck brief 77, noot 1, blz. 38; Jacob de la Court Jr was de oudste zoon van Jacob de la Court Sr en Hester Bienaimé (zie ook brief 86, noot 3); Steven van Schoonevelt was getrouwd met Susanna van der Voort, een dochter van Wouter (Gualthero) van der Voort. Zie ook brief 57, noot 2, blz. 162 (B.M.H.G. 70).

[p. 169]

sij elcx te rade sullen werden; begeerende oversulcx, dat 't gunt sij ende ieder van hem bevonden sullen werden alsoo geordonneert te hebben, plaets sal grijpen als off het in desen jegenwoordigen begrepen ware.

Alle 't welck voorsz. staet verclaarden sij testateurs alsoo te wesen haer beyder testament, laetste ende uyterste wille, begeerende dat 't selve naer haer overlijden plaets grijpen, voortgangh hebben ende volcomen effect sorteren sal, 't sij als solemneel testament, codicille, gifte uyt saecke des doodts, ofte sooals 't selve anders noch sal cunnen bestaen. Nietjegenstaende alle solemniteyten, naer rechten ende coustumen deser landen gerequireert, niet volcomenlijck onderhouden, maer eenige van dien versuympt mochten sijn, versoecken ende consenteren daeromme, dat van 't gunt voorsz. staet, kennisse gedraegen, gemaeckt ende uytgegeeven sal werden een openbaere instrumente, ofte meer, in forma.

Aldus gedaen ende verleden binnen Leyden; present Leonard van Asperen ende Martinus Ubbenius, als getuygen’ enz.

(w.g.) Pieter de la Court, Catharina van der Voort, L. van Asperen, M. Ubbenius, C. van Beerendrecht, nots. publ.us., 1666.

VIA.^a De huwelijkse voorwaarden van Pieter de la Court en Elisabeth Tollenaer^b.

Op huyden, den eersten November sestienhondert sevenenvijftich, sijn in eygener persoonen gecomen ende verschenen voor mij, Pieter van Groenevelt, notaris publycq, bij den Hove van Hollandt geadmitteert, in 's-Gravenhage resideerende, Sr Pieter de la Court, jongman, als toecomende bruydegom, vergeselschap met joffrouwe Johanna de Plancke, weduwe van zaliger Pieter de la Court den Ouden, sijne moeder, Srs Jacob ende Johannis de la Court, sijne broeders, alle woonachtich tot Leyden, ter eenre; ende joffrouwe Elisabeth Tollenaer, jonge dochter, als toecomende bruyt, geassisteert met de heer Johan Eleman, reeckenmeester ter auditie van des gemene

a Behorend bij brief 111.

b G.A. 's-Gravenhage, Notar. Archief nr 122, blz. 277 (recto en verso) en 278. Afschrift aanwezig in G.A. Amsterdam, Inventaris van het familiearchief Backer, nr 782 (1 stuk, 3 bladen).

[p. 170]

lants reeckeninge van Hollandt¹ haren behouden broeder, Sr Dirck Grijp, haer oom, de heer Hendrick Claesz. de Munt, Veertich in de Raden der stadt Leyden, alle testamentaire voochden, ter andere sijde; verclaerende ende tegevende sij, bruydegom ende bruyt voornoempt mij notaris wel bekent, dat sij te raden geworden waren ende sulcx van voornemen sijn met den anderen te vergaderen in de Heilige^a echte staet, met vaste hoope ende vertrouwen, dat den Almachtige 〈ist salich〉 't selffe segenen ende gebenedijden sal. Edoch, dat voor banden van dien ende alvooren 't selve voltrecken te hebben ofte met den anderen in gemeenschap van bedde getreden te sijn, over ende weder over verdragen, bedongen ende ingewillicht was, gelijck sij alsnoch overeen dragen, bedongen ende inwillichden bij desen, sulcx ende 't gunt hiernaer volcht.

Namentlijck, dat sij tot vordernis ende onderstandt desselven haer voorgenomen huwelijck ten wedersijden sullen in ende toebrengen alle ende sulcke goederen, geen uuytgesondert, als sij respectivelijck hebben, en die om bequaem onderscheyt te maecken, uuytgedruckt ende gespecificeert sullen werden in twee onderscheydende staeten ofte specificatien, gedateert als dese jegenwoordige, welcken staeten ofte specificatien sullen gehouden moeten werden van alsulcke kracht, waerde ende effect, als oft die alhier van woorde tot woorde waeren geïnsereert².

Met expresse voorwaerden, dat bij 't sterven van den bruydegom ofte bruyt voornoemt, 't sij dat sij kint ofte kinderen, aen den anderen verweckt, in 't leven naerlaten ofte niet, de lanslevende (sic!) van beyden 〈den alwetende Godt bekent sijnde〉 naer hem ofte (na)er^b haer nemen, ende sulcx vrij eygentlijck genieten ende behoude sal, alle ende soodanige goederen, geen uuytgesondert, als bij hem ofte haer, tot vordernis ende onderstandt deses huwelijcks sullen wesen aengebracht, mitsgaders alle diegeene, dewelcke hem ofte haer staende houwelijck van sijn ofte haer sijde aengecomen ende aenbestorven sullen wesen,

1 Voor Johan Eleman zie brief 4, noot 5, blz. 91 (B.M.H.G. 70).

a Opgelost uit ‘H. (echte staet)’.

2 Deze ‘staeten’ zijn in het Backer-archief niet aanwezig; ook nasporingen in de gemeente-archieven van Leiden en Den Haag bleven vruchteloos.

b De fotocopie vertoonde slechts de letters ‘er’; het gemeente-archief te Amsterdam deelde echter mede, dat de letters ‘na’ verborgen waren onder een zegel.

[p. 171]

nevens alle de kleederen, beyde lynen ende wollen, mitsgaders kleynodien, ringen, silverwerck, alsoock de bibliotheek van boecken, harnasch ende geweer, t' sijnder ofte haerder lijve ende geryven behoorende; daerjegens kint ofte kinderen des eerstaffgestorvene, ende bij gebreecke van desselffde des eerstaffgestorvene andere erffgenamen, mede naer hem ofte naer^a haer nemen ende sulcx vrij eygentlijck hebben ende behouden sullen, alle ende sulcken goederen, geen uuytgesondert, als bij desselffde eerstgestorvene tot vordernis deses huwelijcks sullen wesen aengebracht, mitsgaders diegeene, dewelcke hen ofte haer staende houwelijcks van sijn ofte haer sijde sullen wesen opgecomen ende aenbestorven, nevens alle de klederen, beyde linnen ende wollen, cleynodien, ringen ende silverwerck, mitsgaders de bibliotheek van boeken, harnasch ende geweer, t' sijnder ofte haren lijve, rugge ende geryve behoort hebbende.

Erffenis ende besterffenis en sal voor geen winst gereeckent werden, maer sal alle andere winst ofte oock verlies van goederen, staende houwelijck gedaen ofte gevallen aen wedersijden, ende sulcx bij elck halff ende halff genooten ende gedragen werden, met dese reserve nochtans ten wedersijden dat, indien een van beyden, 't sij bruydegom ofte bruyt, binnen de drie eerste jaren naer het^b voltrecken deses houwelijcx quame te overlijden, gemelde bruydegom, ofte bij desselffs overlijden sijne erffgenamen, sal ofte sullen mogen volstaen met eenmael de somme van vijfthienhondert carolus guldens uuyt te keeren aen de bruyt ofte desselffs erffgenamen, voor alle winste, schoon genomen veel meer winst staende houwelijck soude mogen wesen gedaen, waerjegens de bruyt, ofte bij desselffs overlijden haer erffgenamen oock sal ofte sullen mogen volstaen binnen gemelde drie eerste jaren met eenmaal ende voor alle verlies te dragen, de somme van vijftienhondert carolus guldens, schoon genomen veel meer verlies staende houwelijck soude mogen wesen gevallen.

Dat wijders bijaldien de bruydegom voor sijne bruyt geraect te overlijden sonder kint ofte kinderen naer te laten, deselffde bruyt uuyt des bruydegom goederen verbetert ende mitsdien genieten sal tot een morgengaeve ofte duwarije¹ de lijfftocht

a ‘Naer’ is later bijgeschreven.

b Tussen ‘het’ en ‘voltrecken’ staat doorgestreept ‘overlijden’.

1 Morgengaeve: eigenlijk het geschenk van de man aan zijn vrouw na de eerste huwelijksnacht; daarnaast een schenking, toegezegd bij de huwelijkse voorwaarden, die de vrouw alleen krijgt als zij weduwe wordt en er uit het huwelijk geen kinderen in leven zijn = ‘duwarije’.

[p. 172]

van achtienduysent guldens, haer leven lang geduyrende, ende bijaldien de bruyt voor haer bruydegom geraect te overlijden sonder kint ofte kinderen naer te laten, sal gemelde bruydegom uuyt des bruyts goederen verbetert werden ende mitsdien genieten sal, sijn leven lang geduerende, de lijfftocht van de somme van sesduysent carolus guldens, tot XX stuyvers 't stuck.

Dat bij 't sterven van eenige van de kinderen uuyt dese houwelijcke verweckt, stervende beneden den vijffentwintich jaren ofte houwelijcksdach, desselffs alsoo overledens portie in 't geheel ende all, ende sulcx vrij ende sonder afftreck van eenige portie in rechten bekent, gaen erven ende besterven sal van het eene kint op het ander, tot het laetste van dien toe, ende dat bij 't sterven van het laetste kint in vougen alsvooren, namentlijck beneden de vijffentwintich jaren offe houwelijcksdach, desselffs laestoverledene kints goederen in 't geheel ende sonder afftreck alsvooren, erven ende besterven sullen aen die sijde, 't sij vader ofte moeder, daer deselffe vandaen gecomen sullen sijn.

Alle 't welcke sij bruydegom ende bruyt voornt. den anderen, met assistentie alsvooren, ter goeder trouwe ende met een oprecht gemoet toegeseyt ende belooft hebben, sulcx sij doen bij desen, onverbreeckelijck te sullen naercomen ende achtervolgen sonder daerjegens iet te doen, directelijck ofte indirectelijk, in rechte ofte daerbuyten, in geender manieren.

Aldus gedaen ende bij de gemelte toecomende bruydegom ende bruyt, mitsgaders assistenten, neffens mij notaris geteeckent, in 's-Gravenhage, ten dage ende jare voornt. Ende is de originele geteeckende minute deses berustende onder mij,

(w.g.) Pieter van Groenevelt, not. publ.

[p. 173]

VIB.^a Acte, waarbij Pieter de la Court verklaart onder zich te hebben eenige effecten uit den boedel van zijne overlede vr. Elisabeth Tollenaer^b1.

Ick, ondergeschreven, bekenne onder mij behouden te hebben uyt de goederen van juffr. Elisabeth Tollenaer, mijn sal. huysvrou:

eerst een obligatie tot laste van 't gemeene lants, ten comptoire van den ontfanger Berckel, in dato den 30 Augusti, ter somme van drieduysent guldens; noch een obligatie tot laste van 't selve lant, ten comptoire van den ontfanger Alphen, in dato den 1 Julij, ter somme van duysent guldens, ende noch tweeduysent guldens uyt de gereetsde penningen, maekende tesaemen een somme van sesduysent guldens, om daervan uyt krachte van de huwelijckse voorwaerden, in dato den 1 Novembris 1657, mijn leven lang gedurende de lijftocht te genieten.

Verklaere mede ick, ondergeschreven Johanna de Plancke, weduw van M.H. Pieter de Court d' Oude, voor de geseyde somme mijselven te stellen als borge ende principael schulde-

a Behorend bij brief 111.

b Kon. Bibl., Hs 73B9 (Papieren Prof. Tydeman).

1 Op 15 Augustus 1658 maakten Pieter de la Court en Elisabeth Tollenaer hun testament voor notaris Cornelis van Berendrecht. Voorzieningen werden daarbij getroffen inzake de voogdij over kind, kinderen of verdere erfgenamen. Naast de langstlevende zouden bij overlijden van Pieter zijn broeders Jacobus en Jan en bij overlijden van Elisabeth Tollenaer haar zwager Johan Eleman het voogdijschap op zich nemen, als er kinderen waren. Weesmeesters bleven er buiten. Bij overlijden van één der voogden moest een nieuwe voogd aangewezen worden. Getuigen waren Jan en Willem van der Holst (Notar. Archief, nr 845, nr 109).
Op 6 Oct. d.a.v., toen zijn vrouw in het kraambed op de derde of zesde van dezelfde maand was gestorven, herriep Pieter de la Court, om 6 uur 's morgens, ‘sieckelijck van lichame te bedde leggende’, zijn vorige beschikkingen en maakte zijn broer Jan tot enige erfgenaam. Alleen zou zijn moeder, in leven zijnde, haar legitieme portie, als zij dit verkoos, moeten hebben. Getuigen waren Jan Hermansen Weydemans (meesterknecht in de lakenbereiderswinkel van Pieter en Jan de la Court, zie F. Driessen, Welvaren, bibliographie, nr 58, 8 Juni 1655 en Posthumus' Bronnen V, nr 399) en Jan van der Harst (Notar. Archief, nr 845, nr 125).
Elisabeth Tollenaer werd op 8 October 1658 in de Hooglandse Kerk begraven. Haar kindje Johanna, dat op 15 September 1658 in de Hooglandse Kerk werd gedoopt, met als getuigen de moeder van Pieter de la Court, Johan Eleman en Cornelia Tollenaer, was reeds in dezelfde kerk op 26 September in stilte begraven.

[p. 174]

naresse onder renunciatie¹ van de beneficiën ordinis excussionis² ende senatus consultus Velleianus³, als daervan tevooren wel onderrecht sijnde ende in gevalle t' eenigertijt dese obligatiën in gelt wierden verandert, soo sal dese borchtochte niettemin blijve in sijn volle kracht ende vigeur.

23 Januari 1659, Leiden. Was ondertekend: P. de la Court

Jennet des Planques

1 De renuntiatieclausule is een beding in een overeenkomst, waarbij één der partijen afstand doet, of beide afstand doen van het recht zich op zekere voor hem of hen gunstige omstandigheid of wetsbepaling te beroepen.

2 Bij de wet zijn aan de borgen verschillende voorrechten vergund, bijv. het hier vermelde recht van uitwinning (beneficium ordinis sui excussionis), waardoor de borg de schuldeiser, die betaling vordert, eerst beslag kan laten leggen op de goederen van de schuldenaar om te trachten uit de opbrengst van de openbare verkoop dezer goederen (ten overstaan van een bevoegd ambtenaar) betaling van zijn vordering te krijgen.

3 Senatus consultus Velleianus: hierbij werd het aan vrouwen verboden zich borg te stellen; in het bijzonder was het aan een gehuwde vrouw verboden zich borg te stellen voor haar echtgenoot.

VIC.^a Acte, betreffende de uitkering van f 6000 uit de nalatenschap van Pieter de la Court aan de erfgenamen van Elisabeth Tollenaer^b.

J. van der Werff
De minute deeses heeft kleyn segel van 12 stuyvers.

Op huyden, den negenden Augusti anno 1685, compareerde voor mij, Engel van Haastenraadt, openbaar notaris, bij den Hove van Hollandt op de nominatie van die van de Geregte der stadt Leyden geadmitteert, binnen deselve stadt residerende, ter presentie van de nagenoemde getuygen vrouwe Cornelia Tollenaar, wedue van wijlen d'Ed. heer Dr Joan Eleman, in sijn leeven Burgermeester deeser stede, eerst voor haarselven, ende dan noch als erffgenaame van wijlen d' heer Matheus Tollenaar, haar sal. broeder.

Bekennende sij, comparante ontfangen te hebben uyt handen van haare neeven, d'heeren en meesteren Willem Bakker Cornelisz., nomine uxoris, en Pieter de la Court van der Voort,

a Behorend bij brief 111.

b G.A. Leiden, Bescheiden betreffende de familie De la Court, nr 236.

[p. 175]

als erffgenaamen van wijlen de heer Pieter de la Court, de somme van sesduysendt caroli guldens, in voldoeninge van gelijke somme die naa den overlijden van denselven heere Pieter de la Court, haar comparantes swager 〈als met die last in 't besit gebleeven zijnde van de goederen bij juffr. Elisabeth Tollenaar, sijne sal. eerste huysvrouwe, metter doodt ontruymt en nagelaaten〉 aan de erffgenaamen van de voornoemde juffr. Elisabeth Tollenaar, haar comparantes suster, uytgekeert moste werden volgens acte van scheydinge in dato den vijffden Meij anno XVI^c sestig, ende noch volgens twee andere acten, in dato den tweeëntwintigsten¹ Januarij anno XVI^c negenenvijftig ende den twaalffden Maart anno XVI^c tachtig.

Verklaarende derhalven sij, comparante den erffgenaamen van den voornoemden heere Pieter de la Court, mitsgaders de erffgenaamen van wijlen juffr. Joanna de Planque, die voor de voorsz. betaalinge voorheenen borge gebleeven was, alle processen, kosten, schaaden ende interessen die ter saake deeses in tijdt ende wijlen souden mogen komen te vallen, aff te houden ende sulks alle deselve van alle namaaningen, vexatiën ende aanspraaken in regten ofte daarbuyten in allen deelen ofte geheellijken ende al te indemneren en bevrijden, onder verbandt als regt is.

Versoekende ende consenterende de comparante hiervan gemaakt ende uytgegeeven te werden acte van acquite en indemnité in behoorlijke forme. Aldus gedaan ende verleeden binnen de voorsz. stadt Leyden. Present Jacobus Manneken ende Andries Ghijs als getuygen, beneffens mij, notaris, ten deesen versocht.

't Welk ik bevestige,

Haastenraadt, nots. publ.

1 De hier genoemde datum verschilt één dag met de datering van bijlage VI B.

VIIA.^a Provisionele verdeling van bezittingen uit de erfenis van Willem van der Voort tussen de kinderen van Pieter de la Court^b.

Op huyden, den XXI Januarij sestienhondert vierentachentigh, compareerden voor mij, Pieter Schrick, openbaer notaris tot Amsterdam, bij den Eed. Hoove van Hollant geadmitteert,

a Behorend bij brief 114.

b G.A. Leiden, Bescheiden betreffende de familie De la Court, nr 6 (origineel) en 11 (copie).

[p. 176]

ende de getuygen naergenoemt, de heer en Mr Willem Backer, als in huwelijck hebbende juffr. Magdalena de la Court, ter eenre, ende de heer en Mr Pieter de la Court, als vaeder en voogt van Pieter de la Court van der Voort, ter andere zijde, tesaemen geinstitueerde erfgenaemen van de heer en Mr Guiljelmo van der Voort¹, haere oom maternel, te kennen gevende, dat sij met den anderen hadden geresumeert de gelegentheyt van de nalaetenschap van de gemelte haren oom,

1 Willem (Guglielmo) van der Voort, geboren te Napels de 13e Aug. 1619, stierf de 13e September 1683; zijn jongere broeder Jan (Giovanni) had reeds eerder het tijdelijke met het eeuwige verwisseld. De gebroeders Van der Voort waren nooit in het huwelijk getreden. Hun goederen en effecten kwamen aan de kinderen van Pieter de la Court, Magdalena Backer-de la Court en Pieter de la Court van der Voort.
Er is een concept-testament van Giovanni van der Voort († 26 Oct. 1678) overgeleverd (zonder datum, vóór 1674), waarin hij zijn broeder Guglielmo als universeel erfgenaam benoemt, met dien verstande dat aan de 5 in leven zijnde kinderen van Gualtero van der Voort (zie Mej. I.H. van Eeghen, Inventaris Backer-archief, blz. 101, nr 18) f 4000. -, aan de dienstmaagd Gerritje de Wael (vgl. brief 18, blz. 110, B.M.H.G. 70) f 500. - en aan zijn geliefde zuster (zie de afbeelding van het schilderij van Ferdinand Bol tegenover blz. 96, B.M.H.G. 70) f 28000. - zijn toebedacht. In geval dat Catharina overleden is, zijn haar beide kinderen erfgenamen van de f 28000. - vermeerderd met een waarde van f 300. - uit het zilver en goud als aandenken.
De leescedel over het lijk van Guglielmo van der Voort (Inventaris Backer-archief, blz. 102, nr 16) vermeldt de namen van Pieter de la Court; Pieter de la Court Jr; Willem Backer; Arend Muys van Holy, regent van Dordt; Willem Brandwijk, idem; Steffen van Schoonevelt (Inventaris Backer-archief, blz. 101); schepen Snoek van Dordt; Simon Muys van Holy, ontvanger van de Geervlietse tol; Mr Johan Uytenhage de Myst (zie brief 57, noot 5, blz. 162 en 163 B.M.H.G. 70); James Fouler (zie brief 62, noot 4 blz. 19); Pieter Poille; Daniel Hochepied (zie brief 112, blz. 86); Carel en Abram Quina, Johan van den Sanden, Joan Tiery, Philip Cosson, Jacob Rombouts, Willem Oortmans, Abraham du Pree, Guglielmo Willebok (= Wilcox) (zie bijlage VII B, blz. 186), Adam Oortsman (zie brief 88, noot 4, blz. 53), Jephta ten Hove, Mr François Willaerts.
Willem Oortmans, gewezen ‘comptoir dienaer’ bij Willem van der Voort, sloot met laatstgenoemde op 19 October 1682 een contract van negotie (Inventaris Backer-archief, blz. 102, nr 15) voor zes jaar. Willem van der Voort investeerde f 100000. -, Willem Oortmans f 15000. -. De laatste zou eerst 5% van de winst mogen genieten, voorts geschiedde de verdeling naar inleg van kapitaal. Pieter de la Court Sr en Abraham du Pree getuigden.
Na de dood van Willem van der Voort ontstond er ongenoegen tussen zijn erfgenamen en Willem Oortmans, die eigengereid zijn weg ging, de brieven van het postkantoor zonder machtiging haalde en over bedragen bij de Wisselbank beschikte. Aan het stadsbestuur werd toen verzocht hier een einde aan te maken (Inventaris Backer-archief, blz. 102, nr 17).

[p. 177]

de heer Guiljelmo van der Voort, ende dat sij daerop hadden geresolveert met den anderen bij provisie te schiften, scheyden ende te deylen de volgende meubile goederen ende effecten, sijnde deselve goederen onder particuliere lootinge van den anderen gesepareert ende het lot daerover geworpen.

Ende sijn eerstelijck bij de voorsz. lotinge verdeelt alle het lijnwaet, gehoord hebbende ten lijve ofte ter taefel ende bedde des overleeden, alsoock akerkens¹ tot beffen ende dasjens, mitsgaders alle webbens² ende ongewerckt ofte onopgemaeckt lijnwaet, behalven het lijnwaet op Voortwijck, dienende tot taefel ofte bedde, ende alle het lijnwaet dat tot Amsterdam in de gemene huyshoudinge onverdeelt blijft, welck verdeelde is geschat op sevenhondert guldens, is voor yder dryehondert vijftigh guldens.

Ten tweeden sijn alsvooren verdeelt alle de zijde, wolle en bonte kleederen, ten lijve van den overleeden behoort hebbende, tesaemen waerdigh geschat ter somme van tweehondert guldens, sulcx dat ieder daerinne genooten heeft hondert guldens.

Wijders alle het ongemundt gout, waerdigh geschat dertienhondertachtien guldens en sestien stuyvers, sulcx ieder tebeurte gevallen is seshondert negenenvijftich guldens en acht stuyvers.

Noch alle de gemunte medaeljes, geëstimeert op tweehondert en twaelf guldens, ende oversulcx voor ider de somme van hondert en ses guldens.

Zijnde verder onder henlieden verdeelt alle de silvere en copere medailje penningen, gepriseert op sesendartigh guldens, sulcx voor yeder achtien guldens.

Is noch aen Pieter de la Court tebeurt gevallen een degen met een silver gevest, waertegens Magdalena de la Court weder genooten heeft een stuck van achten, een silvere penninck met de beeltenisse van Cornelis en Johan de Wit, en eenige coopere penningen, oock ter somme van twaelf guldens, oversulcx gesaementlijck vierentwintigh guldens.

Ende is noch in manieren alsvooren bij lootinge onder de voorsz. erfgenaemen verdeylt alle het silverwerck van denselven boedel, waerdigh bevonden de somme van negenhondert negenensestigh gulden en dertien stuyvers, waervan yeder de helfte is toegewoogen ter somme van vierhondert vierentachentigh gulden en sestien stuyvers.

1 Akerkens: eikelvormige kwastjes.

2 Webben: weefsels.

[p. 178]

Noch is aen de heer Willem Backer nomine quo supra tebeurt gevallen een lijfrente van vierensestigh guldens jaerlijcx, ten lijve van Magdalena de la Court, gepasseert ten behoeve van Jan van der Voort, ten laste van de provincie van Groeningen en Ommelanden, verscheynende op primo April met alle de lijfrenten, zedert den jaere sestienhondert sesenseventigh daerop verscheenen.

Een obligatie op het comptoir van Heusden tegens vijf per cento 's jaers, staende bij overlevinge ten lijve van Jan de Wit, daer moeder van is Catharina van Beaumont¹, vervallende op primo Februarij, geschat op tweehondert en vijftich guldens.

Wijders noch de volgende parten scheeps, gesaementlijck geschat op de somme van vijfduysent guldens, doch inkoops gecost hebbende de sommen achter ieder gestelt:

een tweeëndartigste part in 't schip de Jager, schipper Hessel Pietersz.	f 675. -. -
een tweeëndartigste part in 't schip de Eendracht, schipper Agge Hermansz.	f 762.10. -
een sestiende deel in het schip de Windhond, schipper Harmen Sikkes	f 1340.15. -
een tweeëndartigste deel in het schip de Magdalena, schipper Jollingh Feddes	f 737.10. -
een tweeëndartigste deel in het schip Haerlem, schipper Ary Jansz. Kool van Vlielant	f 425. -. -
een vierentwintigste part in het schip de Melkmeyt, schipper Lieuwke Symonsz.	f 750. -. -
een tweeëndartigste deel in het schip Anna, schipper Pieter Sybrantsz.	f 630. -. -
een tweeëndartigste deel in het schip de Vreede, schipper Jaling Idses	f 437.10. -
een vierensestigste part in het schip de Jonge Smient, schipper Jan Evertsz. van Harlingen	f 265.12. -
	_____
	f 6023.17. -

Waertegen aen Pieter de la Court van der Voort tebeurte gevallen is een lijfrente van vierensestich guldens jaerlijcx, ten lijve van hemselve, ten laste van de provincie van Groeningen en Ommelanden, verscheynende op primo April, met alle de lijfrenten, sedert den jaere sestienhondert vijfenseventigh daerop verschenen.

1 Zie brief 73 en brief 108.

[p. 179]

Een obligatie op het comptoir van Heusden staende bij overleveringe ten lijve van Rippert van Groenendijck, daer moeder van is Hester de la Court¹ geschat op tweehondertvijftich guldens.

Mitsgaders nogh de volgende scheepsparten, gesaementlijck geschat op de somme van vijfduysent guldens, doch incoops gecost hebbende de sommen achter ieder gestelt:

een tweeëndartigste part in het schip genaemt Salomonsrecht, daer schipper op is Dicke Reinersz.	f 665. -. -
een tweeëndartigste part in 't schip de Eendracht, schipper Agge Harmens	f 762.10. -
een tweeëndartigste part in 't schip de Windhond, schipper Harmen Sickes	f 670. 7. 8
een tweeëndartigste part in het schip Juffr. Magdalena^2 schipper Jolling Feddes	f 737.10. -
een tweeëndertigste part in het schip Haerlem, schipper Adriaen Jansz. Kool	f 425. -. -
een vierentwintigste part in 't schip het Rad van Avonturen, schipper Rinke Jeyes	f 700. -. -
een tweeëndartigste part in het schip Reesenborgh, schipper Adriaen Jeuriaensz.	f 550. -. -
een tweeëndartigste part in 't schip Anna, schipper Pieter Sybrants	f 630. -. -
een sestiende part in het schip Hosanna, schipper Jan Teunisz. van Hinlopen	f 700. -. -
een tweeëndartigste part in het schip het Witte Lam, schipper Baerent Jansz.	f 200. -. -
	_____
	f 6040. 7. 8

Ende is onder de comparanten geaccordeert en overeengekomen, dat de uytdelinge, dewelcke respectivelijck voor het uytvaeren van de voorsz. scheepen in den jaere sestienhondert vierentachentigh te goede sijn en ontfangen sullen worden, in den gemeenen boedel van de voorsz. heer Guiljelmo van der Voort sullen werden gebracht, omme naederhand onder malcanderen gedeylt te werden.

Aen de heer Willem Backer nomine uxoris is noch toebedeelt een actie ende schultvorderinge ten laste van Abraham

1 Zie brief 110, noot 2, blz. 81.

2 Dit schip droeg stellig zijn naam naar de geliefde nicht van de Van der Voorts, Magdalena de la Court (later Backer).

[p. 180]

en David de Vries in Brasil, ter somme van elfduysent seshondert eenenseventigh guldens en elf stuyvers, per reste van geleverde coopmanschappen, volgens reeckeningh en recepissen daervan sijnde.

Aan de heer Pieter de la Court van der Voort een actie weegens goederen en cargasoenen in den jaere sestienhondert sevenensestich voor reeckeningh van Guillelmo en Gio van der Voort gelaeden geweest in den scheepe de Isabella, incoops gecost hebbende negenduysent tweehondertenvijftigh guldens.

Noch in een actie van sesduysent sesenvijftigh guldens door Varazano en Billiotti aen den overleden en Johan Thui vercocht ende gecedeert, weegens goederen in deselve scheepe gelaeden ter somme van tweeduysent eenentwintich guldens en dertien stuyvers, makende tesaemen elfduysent tweehondert eenenseventigh guldens en dertien stuyvers.

Hebbende de comparanten de documenten en de bescheyden tot de goederen en effecten, ieder in voegen voorsz. aenbedeylt specterende, mits deesen ontfangen ende naer sigh genomen, belovende wijders malcanderen deese provisioneele scheydinge gestant te sullen doen ende den een den anderen het effect van dien te sullen presteeren, en gevolgelijck ieder sijne aenbedeelde effecten vredelijck en gerustelijck te sullen laeten genieten.

Onder verband als na rechten, dat aldus passeerde binnen deese voorsz. stadt Amsterdam. Present David Walschaert en Francoys Nolet als getuygen.

VIIB.^a Een provisioneele notariale schijdinge, gepasseert voor Pieter de Wit, notaris tot Amsterdam, in dato 8 augusti 1685, over een gedeelte der goedere on[s]er overledene waarde ouders, alsmede over het bewijs¹ onser moeder zaliger, Catharina van der Voort^b.

In den name Godes Amen.

In den jare duyzendzeshonderd vijffentachtig op den achsten Augusti zijn voor mij, Pieter de Wit, bij den Ed. Hove van Hol-

a Behorend bij brief 114.

1 Bewijs: toewijzing als erfdeel.

b G.A. Leiden, Bescheiden De la Court, nr 6.

[p. 181]

land ende den Grootachtbaren Magistraat der stadt Amsterdam geadmitteerden openbaar notaris, binnen dezelve stad residerende, ende de naargenoemde getuygen verschenen, den heere Willem Backer Corneliszoon, als man en voogd van vrouwe Magdalena de la Court ter eenre, en den heer Pieter de la Court van der Voort ter andere zijde, zijnde de voorschreven vrouwe Magdalena en heer Pieter de la Court beyde kinderen en eenige universele erffgenamen van de heer Pieter de la Court en vrouwe Catharina van der Voort, hun vader en moeder saliger.

Ende verklaarden zij, comparanten, onder elkanderen gescheyden ende gedeeld te hebben provisionelijk eenige vaste goederen en andere effecten van den boedel en nalatenschap van hunne voorn. ouders, tenderende eerstelijk ende voornamentlijk tot voldoeninge van der comparanten bewezen moederlijke goederen, ende hebben ten dien eynde de perceelen onder loten gestelt, ende is hun tebeurt ende te deele gevallen, namentlijk:

Aan hem, tweede comparant, den heer Pieter de la Court van der Voort:

de hoffstede en boomgaart genaamt Meerburg, staande ende leggende aan de Meerburger Watering met desselffs boerewerff en huyzinge daarop staande, zodanig, als dezelve bij den heer Pieter de la Court hun vader zaliger, de meubilen daarvan uytgezonderd, nagelaten is;

item een stuk land daarachter gelegen, groot omtrent 13⅓ morgen;

item het hooyland over de Meerburger Watering, groot omtrent 2 morgen 544 roeden;

noch een stuk land in de Knotterpolder, groot omtrent 4 morgen 420 roeden¹;

een huys en werff, gelegen buytendijks over de hoffstede Meerburgh;

stal en koetshuys, midtsgaders een tuyn, bij den anderen uytterdijks gelegen naast de tuyn van de heer Jacob de la Court.

Alle welke effecten den voorn. heer Pieter de la Court aangeloot en aangedeelt zijn tot voldoeninge van zijn matrimoniale goederen, waarmede hij zig ten vollen vernoegt houd, zonder deswegens de minste pretensie, noch exceptie te houden, noch

1 Zie voor de Kleine Cronesteinsepolder of Knotterpolder S.J. Fockema Andreae, Poldernamen in Rijnland (Leiden 1952), nr 67.

[p. 182]

te zullen moreren, zijnde hem de bescheyden diesaangaande tot zijn genoegen overgegeven¹.

Boven ende behalven de voorschr. aanbedeelde moederlijke goederen heeft hij, tweede comparant, de heer Pieter de la Court, noch ontfangen ende zijn hem aanbedeeld eenige effecten en goederen van de naarlatenschap van zijn voorn. vader saliger, te weten:

een huys en erve, staande op de Hogerwoerd tot Leyden, tegenwoordig bewoont bij juffr. Marretje van den Berg;

item noch een huys en erve, staande ende leggende op de Volmolensgracht tot Leyden voorn., bewoont bij...^a;

beyde de voorstaande huyzen met de verschenen en onbetaalde huren van dien 't zedert primo Maij laastleden 1685;

item noch een contract van levendige actien ter somme van honderd guldens in de Oostindische Compagnie ter Kamere van Middelburgh onder f 3000 gestelt op de namen van Nicolaas Pancras, Willem Joseph van Gent, Pieter de la Court, Jeronimo de Haaze en Christoffel Ackerlaken, ten lijve van den voorn. tweede comparant²;

noch een kustingbrieff³ op een huys tot Leyden staande bij de Koepoort, ten laste Jan Heckman, eygenaar en bewoonder van 't zelve huys, waarvan den intrest loopt tegens vijff ten honderd en 't capitaal is 1500 guldens;

item een lijffrente van f 100 jaarlijks ten lijve van Magdalena de la Court en hem, tweede comparant, Pieter de la Court, ten laste van Holland, ten comptoire van Leyden geconstitueert A^o 1671 en geregistreert f^o 6155, vervallen den 8 Decembris met den intrest 't zedert den laatsten vervaldagh verschenen;

noch een lijffrente ten lijve van hem, heer Pieter de la Court bij overleveringe ten laste der stad Heusden geconstitueert den 4 Febr. 1671, f 250 capitaal met alle de baten;

noch een lijffrente van f 100 's jaars ten lijve van Magdalena

1 Op 28 Juni 1685 werd de hofstede Meerburg getaxeerd op f 10000. - (G.A. Amsterdam, Inventaris van het familie-archief Backer, nr 472).

a Niet ingevuld.

2 Zie voor de tontines brief 107, noot 1, blz. 78 en brief 111, noot 2, blz. 82.

3 Kustingbrief: schuldbrief, waarbij de kopers van huizen en erven of andere onroerende goederen, of die daar onder begrepen worden, bekennen de kooppenningen in het geheel of gedeeltelijk schuldig te zijn, belovende deze op de bedongen tijd tegelijk of in termijnen te zullen betalen, onder verband van het gekochte goed.

[p. 183]

de la Court ten laste van Holland, en ten comptoire van Leyden geconstitueert A^o 1685, geregistreert f^o 5600, vervalt den 14 April, nu 14 Octobris met den intrest 't zederd primo April dezes jaars 1685 verschenen.

Ende alzoo bij de calculatie van de goederen den heere eerste comparant Willem Backer nomine uxoris hiertegens tebeurt gevallen bevonden is, dat de goederen en effecten die hij, heer tweede comparant Pieter de la Court geniet ende hiervoren gespecificeert zijn, zevenduyzend en 't zeventig guldens meer bedragen als de goederen en perceelen die hem, eerste comparant heer Backer aanbedeeld ende tebeurt gevallen ende hiernaar gespecificeert zijn, zoo heeft hij, heer tweede comparant dezelve f 7070 uyt zijn eygen middelen aan contant geld uytgekeert ende gerestitueert, namentlijk vierduyzend negenhonderd en veertig guldens aan hem, eerste comparant tot supplement ende gelijkstellinge van deze delinge ende de resterende 2130 guldens gebracht in 's vaders zaliger gemenen boedel.

Invoege dan mede komende tot de goederen ende percelen hem, eerste comparant, den heer Willem Backer nomine uxoris aanbedeeld, dezelve bestaan in de naarvolgende effecten:

eerstelijk: een huys en erve, staande ende gelegen tot Leyden op Steenschuur, vanouds genaamt 't Keyzershoff¹, tegenwoordig bewoond bij den advocaat Roseboom, belast met een erffpacht van een gulden thien stuyvers jaarlijks, ende dat met de huren 't zederd primo Maij 1685 verschenen;

item noch een huys en erve, staande ende leggende aan den Rijn tot Leyden voorn., tegenwoordig bewoond bij Sonderland, met de huuren alsvoren;

een obligatie ten laste van de Staten van Vriesland, ter somme

1 Zie brief 53, noot 2, blz. 158 (B.M.H.G. 70) en brief 87, noot 2, blz. 50. Pieter en Jan de la Court kochten het huis Keysershof in 1647 van Johan Pellecorne (Amsterdam) voor f 11000; Pieter erfde het in 1666 van Jan († 1660). Hij was toen reeds naar Amsterdam verhuisd (zie brief 53, noot 2, blz. 158, B.M.H.G. 70). Op 28 Juni 1685 werd de woning ‘op het Steenschuyr’ op f 8725 getaxeerd (G.A. Amsterdam, Inventaris van het familie-archief Backer, nr 472).
In 1722 ging het huis over aan Isaac van de Walle voor f 7000; in 1795 aan Jacob le Poole voor f 4300; in 1807 ging het bij de ontploffing van een kruitschip verloren.
De advocaat Roseboom was als huurder Prof. Jo. Fr. Beuckelman (Böckelmannus, † 1681) opgevolgd. Deze gegevens dank ik aan mijn correspondentie met wijlen de Heer Felix Driessen. Zie ook brief 106, noot 3, blz. 77 en bijlage IVC onder blad 3.

[p. 184]

van tweeduyzend guldens capitaal met intressen daarvan verschenen 't zedert primo Maij dezes jaars 1685;

item het land, midtsgaders alle de droogramen daarop, groot omtrent 2 morgen, gelegen in de Kronestijnse polder aan het Philosoofse pad bij der stede Leyden Cingulen, ende dat met de huren 't zederd den laatsten vervaldagh verschenen;

een kustingbrieff op een huys, staande op de Hogewoerd tot Leyden, ten lasten van Thomas van der Hoe, ter somme van 2250 guldens, met den intrest 't zederd primo Maij dezes jaars 1685;

een grafstede, gelegen in de Nieuwe Kerk, getekent N^o...^a, waarinne den heer vader zaliger Pieter de la Court begraven legt;

een actie van f 100 ter Kamere van Middelburg in de Oostindische Compagnie, aldaar onder 3000 gesteld op de namen van Nicolaas Pancras, Willem Joseph van Gent, Pieter de la Court, Jeronimo de Haaze en Christoffel Ackerlaken, volgens den contracte LH ten lijve van Magdalena de la Court, zijn condividents huysvrouwe met alle schaden, baten zooals deselve tegenwoordig is;

een rentebrieff ten lijve van hem, tweede comparant, Pieter de la Court, en Rippert van Groenendijk, van f 100 's jaars, ten lasten van 't gemene land, ten comptoire van Leyden geregistreert f^o 6154, met alle d'intressen van primo Maij dezes jaars 1685;

een lijffrente van f 250 capitaal, bij overleveringe ten lijve van Magdalena de la Court, ten laste van de stadt Heusden met alle de baten;

noch een lijffrente van f 100 's jaars, ten lijve van zijn eerste comparants huysvrouwe, vrouwe Magdalena de la Court, ten laste van Holland en ten comptoire van Leyden geconstitueert, A^o 1665 getekent, f^o verso 5591, vervalt den 16 Febr., nu op 16 Augusti met de renten van dien 't zederd den laatsten vervaldag verschenen;

ende laastelijk noch aan contant geld een somme van vierduyzend negenhonderd en veertig guldens uyt handen van hem, tweede comparant, van de zevenduyzend en tzeventig guldens die denzelven heer tweede comparant wegens 't geene zijn hierboven aanbedeelde goederen meerder komen te belopen als die goederen van hem, eerste comparant, in contant geld

a Niet ingevuld. Zie brief 114, noot 4, blz. 89.

[p. 185]

uytgekeert heeft, zijnde de resterende f 2130 verblijvende in den gemenen boedel.

Alle welke percelen, brieven en contante penningen hij, eerste comparant heer Willem Backer Corneliszoon, trekt ende geniet niet alleene in volle voldoeninge ende betalinge van de voorn. zijne schoonmoederlijke goederen, dewelke begrepen zijn geworden in zeeker obligatie die zijns eerste comparants schoonvader den heer Pieter de la Court zaliger deswegens t' zijns eerste comparants behoeve hadde verleden, maar ook in voldoeninge en tegen delinge van zodanige perceelen en effecten als hij, tweede comparant boven ende behalven de voorschr. moederlijke goederen uyt 's vaderlijke naarlatenschap genoten heeft ende hiervoren gespecificeert zijn, zoodat hiermede de voorschr. obligatie van vader zaliger en vervolgens de moederlijke goederen zijn voldaan ende hij, eerste comparant, tegens de voorschr. tweede comparant, zijn behoudbroeder, nopende dezelve moedersgoederen ende de goederen die hij, tweede comparant, als hiervoren uytgedrukt uyt 's vaders naarlatenschap ontfangen heeft, volkomentlijk gelijk gestelt is, elkanderen voor zooverre daarvan quiterende.

Laastelijk verklaren zij, comparanten, onder hun beyde verdeelt te hebben de naarvolgende rentebrieven, in 's vader zaliger boedel bevonden, ende zijn van dezelve hem, tweede comparant, den heer Pieter de la Court te lote ende tebeurte gevallen de naarvolgende twee rentebrieven, namentlijk:

een lijffrente ten lijve van hem, tweede comparant, den heer Pieter de la Court, ten laste van de provintie van Groningen, van f 300 's jaars, geconstitueert den 28 November 1667, geregistreert f^o 66 lib. 4 en werd betaalt f^o 124, vervalt primo April met alle de achterstallige intressen, welk capitaal hem, heer tweede comparant aanbedeeld is voor f 3000 capitaal met alle baten en te goede staande renten;

noch een lijffrente van f 200 's jaars ten laste ende op de naam alsboven, in dato 21 April, f^o 50 lib^o 1, in de Rekenkamer f^o 22, welk capitaal, intressen hem, tweede comparant aangeloot is voor f 2000 capitaal, mede met alle de verlopen intressen.

Waartegens hem, eerste comparant, den heere Willem Bakker tebeurt gevallen is, namentlijk:

een gelijke lijffrentebrieff van f 300 's jaars, ten lijve van zijns eerste comparants huysvrouwe Magdalena de la Court met alle schaden en baten van dien, voor de somme van 3000

[p. 186]

guldens, staande mede ten laste van de provintie van Groningen, met alle de achterstallige renten;

item een lijffrente van f 100 's jaars, ten lijve van Magdalena en Pieter de la Court, ten laste van Holland, ten comptoire van Leyden geconstitueert A^o 1671 ende geregistreert f^o 6155, vervallen den 8 December met d'intrest 't zederd primo Maij 1685 verschenen;

item noch een rentebrieff op een huys tot Leyden van H.W. Taart met alle de schaden en baten, voor de somme van 400 guldens, leggende 't huys op de Haarlemmerstraat, zijnde 't capitaal duyzend guldens, doch midts de slechtheyd van die post op de voorschr. somme van f 400 gestelt;

item zal noch hij, heer eerste comparant, genieten uyt den gemenen boedel ende tot gelijkstellinge van deze loting, een somme van eenhonderd en vijftig guldens.

Verklaren ook bij comparanten het silverwerk van den boedel in gelijke loten gestelt ende ider zijn gerechte helfte daarvan na zig genomen te hebben, iders helft ter somme van vijffhonderd dry en tachtig guldens twee stuyvers¹.

Met welke voorstaande provisionele scheydinge ende vergelijkinge bij hun, comparanten, wel overwogen naargezien ende geëxamineert, zijlieden nemen goed contentement, zonder deswegens elkanderen aan te spreken in rechten, noch daarbuyten, aannemende ider zijn aanbedeelde vaste goederen, zoo groot en kleyn als dezelve zijn, cederende ende overgevende zij, comparanten, den een den anderen tot elks aanbedeelde all zulk recht en actie als hun, comparanten, in 't gemeen daaraan was competerende ende dat met alle de respectieve brieven ende bescheyden tot iders aanbedeelde parthije behorende.

Tot naarkominge van 't geene voorschr. verbinden zij, comparanten, hunne personen en goederen submitterende ten bedwange van alle rechteren en gerechten, wat aldus passeerde binnen Amsterdam, ter presentie van Srs Anthoni Henrix en Guillelmo Wilcox, als getuygen hiertoe verzocht.

Quod attestor P. de Wit, Notarius Publicus 16 8/8 85

1 Zie ook bijlage III.

[p. t.o. 186]

Pieter de la Court, ca. 1618-1685, naar een schilderij (1679) van Godfried Schalcken, aanwezig in het Stedelijk Museum De Lakenhal te Leiden.

[p. 187]

VIIC.^a Provisioneele schijdinge over eenige goederen en naarlatenschappen onser oom zaliger Guglielmo van der Voort, gepasseert voor notaris Pieter de Wit, in dato 21 september 1685^b.

De minute staat op 't zegel van dry gulden.

Heden, den eenentwintigsten September XVI^c vijffentachtig compareerden voor mij, Pieter de Wit, bij den Ed. Hove van Holland ende den Grootachtb. Magistraat der stad Amsterdam geadmitteerden openbaar notaris, binnen dezelve stad residerende, ende de naargenoemde getuygen, de heer Willem Backer Cornelisz., als in huwelijk hebbende mejuffrouw Magdalena de la Court ter eenre, en de heer Pieter de la Court van der Voort ter andere zijde, beyde erffgenamen universeel van de heer Guillelmo van der Voort zaliger. Ende verklaarden zij, comparanten nu wederom getreden te zijn tot een nadere scheydinge van eenige goederen¹, effecten en contante penningen bij denzelven heere van der Voort zaliger onder andere nagelaten, zijnde de considerabelste sommen der contanten ingekomen en geprocedeert van koopmanschap(pen) tot dezen boedel behoort hebbende, ende deswegens met elkanderen te hebben gelo(ot) en verdragen ende hun daarinne te beurt gevallen te zijn, namentlijk ende eerste(lijk):

Aan den heere eerste comparant Willem Backer Cornelisz., is toegeloot, aanbedeelt en competerende:

a Behorend bij brief 114.

b G.A. Leiden, Bescheiden De la Court, nr 11 (origineel en copie). - Op de afwikkeling van de zaken op naam van ‘Guillelmo ende Gio van der Voort, alsoock op naem van Guillelmo van der Voort en compagnie en Guillelmo van der Voort alleen’, welke te Amsterdam vooral door Willem Backer behandeld werd en in 1706 met een overeenkomst van willige condemnatie, tevens voor de boedelscheiding van Pieter de la Court, eindigde, hebben ook de nummers 17, 18, 53 en 239 van de De la Courtinventaris in het G.A. te Leiden betrekking. Op 23 Januari 1691 werd voor notaris F. Tixerandet te Amsterdam de compagnie met Willem Oortmans geliquideerd. Reeds op 17 Mei 1685 had de Amsterdamse notaris Pieter de Witt een acte opgemaakt van het voornemen van de erfgenamen van Willem van der Voort, de samenwerking met Willem Oortmans te verbreken.

1 Zie ook bijlage VIIA.

[p. 188]

Een huys en erve, staande en leggende hier ter stede op de Oude Zijts Voorburgwal¹, daar den overledene in gestorven is, zijnde door Lambert van der Poll, mr metzelaar, en Jeronimus de la Croix, makelaar, door beyde de erffgenamen daartoe verzocht, geschat op twintigduyzend en vijffhonderd guldens f 20500. -.

Item alle de behangzels en goudleer van 't voorsz. huys, alle kleerstokken daar zijnde, een linnepers en zijn toebehoren, een kopere snuyver² en dito schutje, een conterfijtzel van Magdalena Stockmans, door Van Loon³ geschildert, een schilderij weygereetschap, alle de glasgardijnen en gardijnroeden en de roeden van de bedsteden, gelijk ook mede alle leggende en staande haartijzers en haarden tot het voorsz. huys behorende, ende eyndelijk alle de kelderplanken en stellingen van dien; alle 't welk onder de taxatie en waarde van 't voorsz. huys gerekent en begrepen werd.

Item noch de woninge ofte hoffstede genaamt Voortwijk⁴ met alle de behuyzingen en landerijen daartoe behorende, staande ende gelegen in het proosdije van Breukelen, groot volgens de brieven daarvan zijnde negenendartig morgen en negenentzestigh roeden, ende alles wat daaraan aard- en nagelvast is, vrij huys, vrij land.

Item alle de meubilen, huysraad en inboedel, vee, ossen, koeyen, paarden, karossen, wagens, schuyten en jacht en alle andere losse goederen aldaar in wezen zijnde, waaronder ook begrepen het gestoelte in de kerk met het recht van zittinge aldaar; zijnde alle hetzelve, woning en alles t' zamen gewaardeert en geaccordeert op een somme van negenduyzend guldens f 9000. -

Een conterfijtzel van Willem Schijferd van Meroode, van A. van den Tempel⁵ geschildert.

Een dito van Catharina van der Voort en Jan van der Voort, door Boll⁶ geschildert.

Een dito van Guillelmo van der Voort, door De Baan⁷ geschildert.

1 Zie brief 63, noot a, blz. 20.

2 Snuyver: vermoedelijk zuiger in de schoorsteen of blaasbalg.

3 Dit is J. van Loon, een 17e-eeuws portretschilder.

4 Zie brief 62, noot 2, blz. 18.

5 Van den Tempel: zie B.M.H.G. 70, blz. 165.

6 Boll: zie B.M.H.G. 70, t.o. blz. 96.

7 De Baan: Jan de Baen (1633-1702).

[p. 189]

Twee festonnen^1, door Kick^2 geschildert.

En conterfijtzel van Cleopatra op laken in Italien geschildert, door A. en L. Delrosso vereert.

Een dito bockje en groente, door A. Begijn^3 geschildert.

Een dito jager en jachthont, door dito Begijn geschildert.

Een dito Dry Koningen, in Braband geschildert.

Een dito de Verkrachting van Lucretia, in Italien geschildert, door A. en L. Delrosso vereert.

Een dito een groot landschap waarin een valkejacht, door J. Schellings^4

Een dito, zijnde een landschap, schaapjes en een harder.

Een dito, een zee en schip, door geschildert.

Een dito conterfijtzel van Izaaq Abraham van der Voort.

Twee scheepsvlootjes, door CVB met de pen gedaan.

Vier printen, namentlijk een van den Raadpensionaris de Wit ende dry van geschut off canon^5.

Dry paskaarten op parkement gedrukt.

De helft van alle 't porceleyne aardewerk, zooals het in twee deelen lag.

Dryentwintig messen van roseboomenhout en alle de andere kleynigheden die in het muurkassien waren.

Een pluymbed } horende tot het vergulde ledikant.

Een pluympeulue } horende tot het vergulde ledikant.

Een blaue citze deken } horende tot het vergulde ledikant.

Twee wolle dekens, een roode en een witte } horende tot het vergulde ledikant.

Een pluymbed in de beneden zijdelkamer.

Een pluymbed } in de kinderkamer.

Een peulue } in de kinderkamer.

Twee wolle dekens, een groene en een witte } in de kinderkamer.

Een pluymbed.

Twee kussentjes met woll gevult in plaatze van peulue.

1 Festonnen: nabootsing in schilder- of beeldhouwwerk van slingers van groen en vruchten.

2 Kick: Cornelis Kick (1635-1681).

3 Begijn: ook wel Bega (1637/38-1697).

4 Schellings: dit moet Willem Schellings zijn, schilder en dichter (1627-1678).

5 Vgl. E.W. Moes, Zwei Lübeckische Kanonen (Mittheilungen des Vereins für Lübeckische Geschichte und Alterthumskunde, 1888, nr 12); zie ook bijlage IIA, noot b, blz. 95 en noot 1, blz. 98.

[p. 190]

Een oorkussentje } op de boven meydenkamer.

Een roode vlockdeken } op de boven meydenkamer.

Een groene citze deken } op de boven meydenkamer.

Twee kleyne oorkussentjes } op de boven meydenkamer.

Een spiegel van een ell in de zijdelkamer.

Een kleyne spiegel op de boven achterkamer.

Een kleyn spiegeltje in 't voorhuys.

Een boetseersel off conterfijtzel van Jan van der Voort.

Een metaal geschuttje met zijn affuytje.

Een vergulde ledikant.

Een roode zijde armozijne spree ende een diergelijk rood damast ledekantbehangsel.

Een geweerbord, konstig met wapenen besneden door Zwartzenburgh, midtsgaders daarop leggende:

Twee pieken.

Twee partisanen^1.

Twee roers.

Twee degens.

Een houwertje.

Twee pistolen.

Een rood tafelkleetje.

Groene zijde ende gare bedstedegardijnen en valletjes van een bedstede.

Blauw en geel catoene gardijnen en valletjes tot een bedstede.

Een groene saye spree.

Een Napolitaans tafelkleed en zijde met een kant op gaas geborduurt.

Een groot Persiaans tafelkleet.

Een lange uyttrekkende tafel, eekenhout.

Een ijzere kist, langh 5/4 ell.

Een ijke tafelblad, rond en vierkant met een nooteboomenhoute voet.

Een tafeltje met een schuyff.

Een Doornix trijp tafelkleet daartoe.

Een zeer slecht vierkant tafeltje.

Een zeer slecht tafelkleet daartoe.

Een greenehoute graau geverfde tafel.

Op de binnenpaksolder:

Een greenenhoute tafeltje van zeer kleyne waarde.

Een paar schragen.

1 Partisanen: korte pieken met brede punten, dikwijls van weerhaken voorzien.

[p. 191]

Een blad van veerthien menschen.

Twee groene saye gardijnenvalletjes en spree.

Zes groene lakensz stoelen daartoe behorende.

Zes groene lakense kussens daartoe behorende.

Negen roode zijde verblikte^1 oude stoelen.

Twaalff pruymeboomen matte stoelen.

Twee geborduurde oude stoelen.

Zes slechte matte stoelen.

Werd noch verklaart dat 't huys en erve, staande en leggende in de Lange Brugsteegh hier ter stede, door d' heer Willem van der Voort zaliger aan hem, heer eerste comparant ten huwelijk vereert, en gewaardeert op een somme van vijffduyzend achthonderdtweeëntachtigh guldens, doch daartegens wederom aan hem, tweede comparant, den heer De la Court van der Voort, een aequivalent uyt den gemenen boedel geassigneert zijnde, zoo hadde hij, eerste comparant, bij mondelinge conventie 't zelve huys wederom in den boedel en in 't gemeen gelaten; ende hebben daartegens ieder der condividenten wederom uyt den boedel aan contant geld getrokken elk een gelijke somme; dus hier voor hem, eerste comparant, vijffduyzend achthonderdtweeëntachtigh guldens	f 5882. -
Item trekt ende ontfangt noch hij, eerste comparant, aan geld een somme van negenduyzend guldens bankgeld	f 9000. -
Item noch een obligatie ter somme van zeshonderdtweeënveertig guldens ten laste de Schout, Gerechtsluyden en Ingezetenen van de Ed. Mog. Heeren Statengerecht tot Breukelen midtsgaders Breukeleveen ende de Prosdijegerecht tot Breukelen, met den intrest van dien 't zedert den laatsten vervaldag, zijnde den 10 Maart dezes jaars, en zulks t'zamen met den intrest	f 664.10
Item noch het voorsz. huys in de Lange Brugsteegh, 't welk hij, eerste comparant, bij lotingh en taxatie wederom aangenomen heeft, tegens vierduyzend guldens met alle de verschenen huuren en baten	f 4000. -
En eyndelijk noch de helft in de gedrukte boeken in dezen boedel bevonden, die t'zamen gewaardeert zijn ter somme van duyzend guldens; dus hier voor de helft	f 500. -

Den heere Pieter de la Court heeft bij lotinge, conventie en taxatie tot gelijkstellinge en tegendelinge van alle 't geene den voorn. heere Willem Backer Cornelis in voege alsvoren ge-

1 Verblikt: verbleekt, verschoten.

[p. 192]

trokken ende genoten heeft, medegenoten en ontfangen, namentlijk ende eerstelijk:

Aan geld een somme van achthienduyzend guldens	f 18000. -
Een colier van negenendartig fijne paarlen, wegende dooreen 12 grijn 't stuk, waardig, met een losse paarl daartoe behorende, achtenveertighonderd guldens	f 4800. -
Item noch alle de actien in de Westindische Compagnie ter Kamere dezer stede, staande aldaar geregistreert op den name van Pieter de la Court, doch niettemin toebehorende den boedel van den overledenen Guillelmo van der Voort zaliger, alle t'zamen ter somme van achtduyzend derthien guldens 4 stuyvers, gewaardeert op vijffduyzend negenhonderdthien guldens 8 stuyvers bankgeld	f 5910.8.
Daarbij komende noch een somme van dryhonderdenzestigh guldens bankgeld die hem, tweede comparant, in banco afgeschreven zijn tot vergoedinge van uytdelinge waarmede de voorsz. parthijen actien waren belast	f 360. -
Item noch een obligatie van vijffhonderd guldens capitaal ten laste van de voorsz. Compagnie, onlosbaar, in dato den 31 December des jaars 1684, met den intrest van dien tegens 4 ten honderd in 't jaar, courant geld	f 500. -
Item een getrokken premie van zestig guldens bankgeld	f 60. -

Alle de volgende schilderijen:

Vijff conterfijtzels van Schalke, namentlijk van Pieter de la Court, Guillelmo van der Voort, Jan van der Voort, Magdalena de la Court en Pieter de la Court van der Voort¹.

Item vijff conterfijtzels als van Izaaq van der Voort, door Valjant² gecopieert, Magdalena Stockmans door Baudringien³, Guillelmo van der Voort ende Jan van der Voort,

1 Zie voor het portret van Pieter de la Court de afbeelding tegenover blz. 187. Pieter de la Court van der Voort noteert over een aantal schilderijen ‘zijnde verbeeldinge van ons seer gewaarde voorouders of bestaande vrinden’, met betrekking tot de ‘vijf portraitte door Schalke geschildert’: ‘kosten soo daar hangen aan ons huys’ - aan het Rapenburg - ‘1676 geschildert f 700’; van het portret van zijn vader zegt hij: ‘is niet wel getroffe’. Zie G.A. Leiden, Cat. 75651 en J.C. Overvoorde, De Collectie De la Court (Leidsch Jaarboekje 1908), blz. 154-176. Op de lijst van familieportretten door Allard de la Court opgesteld in 1749, hoop ik elders terug te komen.

2 Valjant: W. Vaillant (1623-1677) of B. Vaillant (1635-1698).

3 Baudringien: David Baudringien (c. 1581-1650). Zie ook Ch.M. Dozy, Bij de portretten van Isaak van der Voort en Magdalena Stockmans (Oud-Holland VII), blz. 155-157.

[p. 193]

noch Jan Stockmans in het kleyn; item een tafel, wijnroemer etc. van Kalff¹.

Item een dito, zijnde een tafel waarop een braassem van Pieter Klaassen².

Item een dito, een thuyn off hoff met personagie.

Een dito, zijnde een zeehaven met personagie.

Een dito conterfijtzel van juffrouw Aarland.

Een dito, zijnde een groot hertejacht van Snijders^3.

Een dito landschap, waarin ossen gedreven werden.

Een dito landschap perspectif van Koning^4.

Item een kindeken op laken, uyt Italien gezonden door A. en L. Delrosso.

Dry printen, de Koning Lodewijk de XIIII, de Koningin ende den Dauphin van Vrankrijk.

Een groote wereldkaart.

Een dito, zijnde de Zeventhien Provintien, in 't groot bij Allard^5.

De provintie van Holland in het groot.

Item de helft van alle het porcelijne aardewerk zooals het in twee delen lag.

En zakhorlogie tot London gemaakt.

Een paars haire matras } was op de boven blauwe achterkamer.

Een pluymbed } was op de boven blauwe achterkamer.

Een pluympeulue } was op de boven blauwe achterkamer.

Een blauwe en roode citze deken } was op de boven blauwe achterkamer.

Een goed pluymbed overtrokken } was op de benedenachterkamer.

Een peulue daartoe behorende } was op de benedenachterkamer.

Een slechte pluympeulue } was op de benedenachterkamer.

Twee breedgestreepte oorkussens } was op de benedenachterkamer.

Een stroozak } was op de benedenachterkamer.

Twee wolle dekens, een groene en een witte } was op de benedenachterkamer.

Een pluymbed } op de beneden meydenkamer.

Een pluympeulue } op de beneden meydenkamer.

Een oorkussen } op de beneden meydenkamer.

Een deken } op de beneden meydenkamer.

1 Kalff: zie J.C. Overvoorde, a.w., blz. 163.

2 Pieter Klaassen (1597/98-1661).

3 Snijders: zie J.C. Overvoorde, a.w., blz. 167.

4 Koning: Philips Koninck (1619-1688).

5 Allard: dit is waarschijnlijk Hugo Allard, die te Amsterdam woonde, en daar aanvankelijk als cartograaf en later als uitgever en boekverkoper werkzaam was.

[p. 194]

Een pluymbed } op de knechtsbedstede.

Een oirkussen } op de knechtsbedstede.

Een groene vlocke deken } op de knechtsbedstede.

Twee groene armozijne zijde gardijnen } op de knechtsbedstede.

Twee valletjes } op de knechtsbedstede.

Een catoen gestreept tafelkleet.

Een spiegel in de benedenachterkamer.

Een groote spiegel in de voorzijdelkamer.

Twee globen.

Een ebbenhout cabinet met de voet met zilverbeslagh daartoe behorende.

Een zwarte marmerde tafel met de voet.

Een ledekant met zijn blau behangzel.

Een catoen gevlamt kamerbehangzel.

Een rood en wit toestel tot een bedstede van baste van boomen.

Eenige stukken catoenen, gestreept, geel, rood en wit.

Dry zijde Napelsz tafelkleetjes, een rood, een wit, een blauw.

Een groot fijn vierkant Persiaans tafelkleed.

Een ronde en vierkante noteboomen tafel, de grootste.

Een minder Persiaans tafelkleet.

Een wit garen behangzel van 't vergulde ledikant.

Een ijke tafelblad.

Een groote greene tafel.

Een tafelblad voor 9 menschen.

Derthien hout violette trijpe stoelen.

Een pruym en eekenhoute buffet.

Zes juchte stoelen.

Twee zwarte matte stoelen.

Dry coleurde kerkstoelen.

Dry matte stoelen.

Item noch een somme van vijffduyzend achthonderdtweeëntachtigh guldens aan geld, in tegendelinge van gelijke somme bij den heer Willem Backer hiervoren genoten, voor 't aequivalent van 't voorsz. huys en erve in de Lange Brugsteegh, 't welk weder in den gemenen boedel gebracht ende vervolgens bij hem, eerste comparant ter somme hiervoren gestelt aangenomen was; dus alhier tot gelijkstellinge van dien	f 5882. -
Item noch een somme van negenduyzend guldens aan bankgeld in tegendelinge van gelijke somme bij den eersten comparant hiervoren ontvangen en genoten	f 9000. -
Item noch een somme van zeshonderdvierentzestigh guldens thien stuyver tot egalisatie van gelijke somme hem, eerste

[p. 195]

comparant hiervoren toegedeelt in een obligatie ten laste van 't Gerecht etc. van Breukelen en Breukeleveen	f 664.10
Item noch een somme van vierduyzend guldens in gelijkstellinge en tegendelinge van gelijke somme daarvoor hij, eerste comparant 't voorsz. huys in de Lange Brugsteegh als hiervoren aangenomen heeft	f 4000. -

De beste piek.

De beste partisaan.

De beste degen.

't Beste roer leggende op 't geweerbord.

En eyndelijk noch de helft in de gedrukte boeken in dezen boedel bevonden, die t' zamen gewaardeert zijn ter somme van duyzend guldens; hebbende den heer eerste comparant, Willem Backer, de wederhelft hier voren mede genoten

f 500. -

Ende daarop hebben parthijen condividenten de voorsz. scheydinge voor zooverre gesloten, aannemende elk zijn aanbedeelde tot volle genoegen; ende tot welk elks aanbedeelde zij, condividenten, overgeven alle 't recht en aantaal¹, dat ider voor deze scheydinge daarop hadde, nemende elk met 't zijne volkomen genoege, zonder eenige contradictie noch oppositie ende zonder elkanderen deswegens meerder aan te spreken, elkanderen daarvan absolutelijk quiterende, renuntiërende en afstaande ten dien eynde van relief² off andere behulpmiddelen van rechten, die d'een off d'ander in contraventie dezer te bate zoude mogen komen. Blijvende de resterende goederen en effecten van den voorn. heer Guillelmo van der Voort zaliger die noch onverdeelt zijn in 't gemeen, om dezelve naderhand mede onder hun te scheyden en deelen.

Tot naarkominge van 't geene voorsz. verbinden de heeren comparanten elks persoon en goederen voor zooveel hiertoe van noden.

Actum Amsterdam ter presentie van William Willkocks³ en Anthoni Henrix als getuygen.

Quod attestor P. de Wit, Notarius Publicq 16 9/21 85

1 Aantaal: aanspraak.

2 Relief: ontheffing van verbintenis.

3 Zie bijlage VII A, noot 1, blx. 176.