Bijdragen en Mededelingen van het Historisch Genootschap. Deel 65

[p. 377]

Heinrich Sudermann aan den Jesuitengeneraal, Aquaviva, over de ‘Hollandsche rebellen’ 1585,
Medegedeeld door J. Kleijntjens S.J.

In vele brieven op het einde der 16de-eeuw aan Filips II gericht en in de consulten van den Raad van State naar aanleiding van deze brieven, worden telkens allerlei plannen naar voren gebracht, om de scheepvaart en den handel der rebellen te ruïneeren en zoo weer tot vrede te kunnen geraken¹⁾.

Ook het hierondervolgend schrijven van Heinrich Sudermann, syndicus der Hansesteden, aan den Generaal der Jesuiten, Aquaviva, dat in het Algemeen Archief der Jesuiten te Rome berust (Opp. NN 330 p. 220-225), behandelt hetzelfde thema.

Heinrich Sudermann, werd 31 Aug. 1520 te Keulen geboren uit een oud Keulsch patricisch geslacht, dat in de 15de en 16de eeuw een toonaangevende rol in die stad speelde. Zijn vader en broer waren beiden burgemeester van Keulen. Onder de leiding van zijn vader, die dikwerf de stad Keulen op de Hansedagen vertegenwoordigd had, leefde

1) cf. Gachard: Les bibliothèques de Madrid et de l'Escorial n. 24 fol. 4-33^vs., fol. 42-43; Simancas, Serie II. Correspondencia de Flandes n. 624-'26; Serie IV negocios estraordinarios de la parte del norte n. 2847; Biblioteca de la Real Academia de la Historia de Madrid S.B. 4 fol. 253-270. ‘Avisos y Advertentias’. In het archief van ‘Valencia de Juan’ (Fortuno 43, Moderno) te Madrid liggen meerdere documenten van gewicht, die over deze aangelegenheid handelen: o.a. in Envio 47, doc. 151 en 532; Envio 68, doc. 17, 111, 207, 441.

[p. 378]

Heinrich zich in de Hanseatische belangen in. Het bevorderen van de Hanseatische handelsbelangen vooral in Engeland en Nederland, was het doel gedurende lange jaren van zijn rusteloos streven. Sedert 1552 valt zijn levensgeschiedenis als het ware samen met de geschiedenis der Hanseatische bemoeiingen in die beide landen. Vanaf dien tijd is hij op de Hansedagen bijna steeds als afgevaardigde van Keulen tegenwoordig. In de jaren 1552-1556 was hij, volgens eigen getuigenis, niet minder dan 2 jaren en 20 dagen op reis naar Lubeck en Engeland. In 1556 trad hij definitief als syndicus in dienst der Hansesteden en bleef dit tot aan het einde van zijn leven in 1591. Al dien tijd moest Sudermann steeds strijden tegen de expansiepolitiek van Elisabeths regeering en altijd met geringer succes, wat voor een groot deel te wijten was aan het egoistische streven van zijn opdrachtgevers, de Hansesteden.

In Emden en Elbing hadden de Engelschen een stapelplaats opgericht, wat de Hansesteden, die reeds lang in onmin met de Engelschen waren, deed besluiten deze aangelegenheid op den Rijksdag te brengen. Sudermann reisde nu in opdracht der Hansesteden naar Praag, waar hij de belangen der Hanseaten, die door den godsdienstoorlog en de politieke woelingen ontzaglijk leden, verdedigde. Maar de Keizer nam geen krachtige maatregelen daartegen.

Sudermann trachtte nu in het volgend schrijven den generaal der Jesuiten Aquaviva te overreden, om door diens bemiddeling den Koning van Polen, Stephan Bathory, er toe te bewegen, krachtig mede te werken, om de rebellen te vernietigen, de Engelschen te vernederen en den vrede in het algemeen, en met name in de Belgische gewesten te herstellen. (Anglorum superbiam frangere et Belgicam pacatam reddere). Daartoe zou de Koning van Polen de Engelschen, die in het Balticum een stapelplaats hadden opgericht, moeten verhinderen directen handel met Moskou te drijven en tevens alles in het werk stellen, om de bronnen van inkomsten der rebellen te vernietigen.

J.K.

[p. 379]

Admodum reverende pater domine observandissime!¹⁾

Allatis ante pauculos dies ad me literis, filii mei Eduardi, Pragae in familia illustrissimi ac reverendissimi Domini Vercellensis episcopi, Nuncii Apostolici iam agentis, libenter sane intellexi qua ratione, ego ignotus licet, non tantum reverendae Paternitati Vestrae, sed etiam illustrissimo ac reverendissimo Domino Cardinali Bolonetto sim commendatus. In id sane - ut puto - potissimum, ut me ad Serenissimum et Potentissimum Poloniae Regem, communibus Sociarum Hansae civitatum suffragiis, cum aliquot adiunctis aliarum civitatum legatione designatum, suis salutaribus consiliis, favore et opera adiuvarent, non in privatis haud magni momenti, sed publicis summi ponderis causis, praecipue vero iis in rebus omnibus quae ad pacem et tranquillitatem, cum universae christianae reipublicae, tum maxime ac Belgicis regiae catholicae Maiestatis provinciis promovendam atque ab efferatis rebellibus exprimendam maxime conducere posse viderentur. Etsi autem ego neque provectioris aetatis²⁾ aut valetudinis non admodum confirmatae habita ratione qua me veteranum et emeritum post 34 annorum laboriosa servitia dominis meis praestita, excusatum habere debebant, ut impositum humeris meis sane impar onus suscipere me induci passus sim, iam aliud nihil agens nihilque cogitans, quam ut me ad hoc iter promptum ac paratum recte etiam ac bene informatum atque instructum constituerem. Ecce tamen ut fieri solet, inter calicem et suprema - quod aiunt - labra impedimenta obvenerunt, quae mearum dominarum civitatum sociarum consilia in irritum abire cogunt, ex causis quas domini mei suis ad sereniss. Regiam Maiestatem literis, quarum exemplum his subiungendum existimans exponunt.

Doleo certe vehementer egregiam Reipublicae ac nobis praestandi opportunitatem pietatis plenissima ac sanctissima instituta consiliaque peragendi.

Tractandum namque erat cum Ser. Regia Maiestate de gravissimis controversiis, quae non sociae tantum Hansae civita-

1) Claudius Aquaviva, vijfde generaal der Jesuiten, geb. 14 Sept. 1543 te Atri als zoon van den hertog van Atri, overleden te Rome 31 Jan. 1615. Hij werd in 1581 tot generaal gekozen als opvolger van Mercurianus.

2) Heinrich Sudermann was toen 65 jaar oud.

[p. 380]

tes, domini mei, sed et totum Romanum imperium adeoque etiam Regia catholica Maiestas cum Anglorum gente scismatica atque nutrice illa bellorum inter christianos reges et principes a multis retro annis communem habent, qua ratione nimirum illae, pro salute totius reipublicae imprimis etiam in Belgio diuturna exitialia bella, maximo serenissimae regiae Maiestati Poloniae honore, utilitate etiam atque commodo consopiri possent.

Deliberandum enim fuit cum sua Ser. Regia Maiestate de erigendo novo emporio, in aliqua Livoniae nuper belli virtute parta civitate deque via, modo ac mediis quibus nova illa Anglorum nuper nostra memoria christiano orbi imprimis perniciossima, ad portum olim incognitum Sancti Nicolai in Moscoviam inventa navigatio, impedire ac tolli prorsus, totaque contra illa antiqua salutaris ratio Moscoviam per Livoniam et Prussiam commerciorum usibus frequentandi reduci possent.

Accedebant his alia non minoris ponderis et momenti ad regiae dignitatis amplitudinem suorumque subditorum emolumenta spectantia.

Cum autem inter haec omnia, dominis meis hoc unum quoque cum Ser. Maiestate regia pertractare quam maxime cordi futurum erat, videlicet, quibus consiliis atque auxiliis Ser. Regiae Maiestatis valde operosis, res Belgicae efferatorum illorum - quas diximus - iam tot annis catholico suo regi rebellantium studia in tranquillitatem converti possent, dedi quantum potui operam, ne hanc circa rem tantam, honesta ac pietatis plena consilia redintegrandi prescinderetur occasio, qua integre quae hoc tempore ex iustis impedimentis fieri nequeunt, prima meliore opportunitate resumere ac prosequi liceat.

Itaque Reverende Pater, istius opportunitatis retinendae causa, dedimus ex hoc nostro conventu ad ordines illos Belgicarum provinciarum unitos, qui vocantur - dicere debebam confusos - literas in eam sententiam quam Reverenda Paternitas vestra ab exemplo coniuncto cognoscat. Quas quidem literas per destinatum hominem in iisdem nominatum iam nunc in Hollandiam transmissuri sumus, quibus si forte ea quae salubriter monemus et amanter iustissimis de causis petimus consecuti non fuerimus: constitutum habemus, commemoratas Ordines per legatos instantius urgere. Caeterum cum induratorum hominum animi in propriam licet perniciem ruentium, his rebus moderatioribusque con-

[p. 381]

siliis se forte flecti non patientur, quod hanc eandem circa rem Caesarea Marestas, cum electoribus principibus multis mensibus Coloniae Agripinae frustra laborantes, oleum et operam (quod dici solet) perdiderint. Domini mei de cuneo quo modo iste durissimus frangi possit quam maxime solliciti fuerunt.

Porro diu multumque in eam rem consilia volventes inque memoriam reducentes bella ut omnia, ita istud exitiale Belgicum quoque praecipue duabus quasi nutricibus foveris. Nimirum pecunia et commeatu quae ambo siqua ratione subtrahi possent, desideratis rebus, hoc est optatae paci ianuam apertam modumque haud difficulter constitutum iri.

Jam vero de utroque hoc belli nervo certum est, Hollandos Zeelandosque et qui hoc foedere improbo iunctie sunt, cum non aliunde quam partim ex Anglia partim vero et maxime usu commerciorum a maritimis Hansae civitatibus quorum de numero omnes Borussiae civitates seren. regiae maiestatis Poloniae subditi semper fuerunt habere.

Caeterum Septentrionalis et Baltici maris accolae Hansae civitates, suo se pede metientes, quoniam solas se quae omnem commeationem ad tempus intercluderent sufficere non posse iudicarunt, nisi Seren. regiae maiestatis Poloniae et authoritas et consensus accederet, eam ob rem mense praeterito hoc loco congregatorum legatores consensione consultum visum fuit, ista quoque tanta tantaeque utilitatis atque honestatis de causa, cum Seren. Regia Maiestate consilia communicare. Idque ea spe atque fiducia, Serenissimam Regiam Maiestatem pro sua in christianam rempublicam pietate, sanctis consiliis aures nunquam aversuram, maxime quando intelligeret, ista molimine regiae catholicae Maiestatis gratissima acceptatissimaque fore eandemque id forte vel literis vel iunctis Dominis meis legatione contestatum facere.

En Rev. Domine Pater, habet his Paternitas Vestra nostrum scopum in quem collimare cupiebamus, cuiusque causa bonorum ac magnorum virorum commendationes mihi merito gratissima esse debuerunt cognitum.

Quia vero nunc impedita atque Dominorum meorum legatione, in hunc scopum, ita subito regia via collimare non licet, operae pretium esse existimavi Reverendam Paternitatem vestram, de rebus istis institutoque dominorum meorum certiorem facere, demisseque rogare ut communicatis cum illustr. ac reverend. Domino Cardinali Bolonetto aliisque quos in hanc rem Reverenda Paternitas vestra, pio zelo affici posse

[p. 382]

cognoverit consiliis apud serenissiman regiam Maiestatem, hoc agat atque impetret. Primum quidem ut domini mei sociae civitates, quod ne hac quidem vice legatos iustis ac necessariis causis impediti ad seren. regiam Maiestatem mandare potuerint, clementer excusati haberi possint. Deinde illud etiam, ne quid in negotio anglicano Elbingensem monopolarem¹⁾ toti Borussiae exitio, vicinis vero etiam regnis atque provinciis, pernitiosam residentiam concernente, prius concludi patiatur quam de tota principali causa - in qua Domini mei Seren. regiam Maiestatem - si opus sit - iudicem ferre nunquam formidabunt -. Unde res ista dependet Seren. sua Regia Maiestas ab iis quorum communiter interest pro rerum pondere ac gravitate rite sit informata.

Interea domini mei in hoc erunt occupati, ut rebellantium animos et literis et internuntiis, quomodo ad pacis studia sint inclinati explorent. Quos si forte induratos rationibus flectere aut emollire nequeant, iustior tunc omnino dabitur occasio ulterius progrediendi ac ipsam quoque regiam Maiestatem Poloniae pro consilio auxilioque in hac quoque causa interpellandi.

Ad me quod attinet, iam hinc recta Coloniam propero, ut illustr. Parmensiensem Principem de istis rebus, institutis consiliisque omnibus faciam certiorem.

Allatis vero ab ordinibus Belgicis unitis responsis ad commemoratas eas quas Domini mei ex hoc suo conventu scripserunt literas, dabo operam, ne Reverendam Paternitatem vestram rerum lateat successus.

Quod si interea R.P.V. illustrissimorum ac reverendorum episcoporum aliorumque catholici ordinis procerum Poloniae munita favoribus, captata inde occasione, quod Ser. Regiae Maiestatis subditi ab Hollandis Zeelandisque infinitis novarum impositionum exactionibus, ad ossa usque similiter emungantur concutianturque, a Seren. Regia Maiestate similis argumenti literas comminationum sale nonnihil conditas ad dictos Ordines rebellantes impetrare posset, non dubito quin illae cunei instar chalibeati ad frangendum asperum durum et nodosum lignum valde propitiae futurae essent. Nullas habent illae rebellantes adhuc provinciae auri argentive fodinas, frumentorum similiter nihil nisi quantum beneficio mercatorum ultra citroque commeantium ex Polonia caeterisque maritimis

1) Reeds in 1579 hadden de Engelschen in Elbing een stapelplaats opgericht.

[p. 383]

locis infertur quo beneficio, si in paucos menses destituantur, tum ilico ab immensis illis exactionibus, quibus omnium vicinorum opes exhauriunter exitialeque bellum nutriunt abstinere cogentur, simulque etiam et pecuniae et commeatus inopia indigentiaque pressi, humilitati colla submittere inque pacis studia inclinare impellentur.

Videt igitur R.P.V. quam facilis minimeque sumptuosa ratione Ser. regia Maiestas amplissimae gloriae et sempiternae laudis accessionem sibi comparare atque ex eadem quasi fidelia, duos simul eodem tempore dealbare parietes, hoc est et Anglorum schismaticorum superbiam frangere et Belgiam universam pacatam reddere, pristinisque commerciorum usibus florentem paci tranquillitatique cum longe maximis emolumentis regni Polonici illique iunctarum provinciarum restituere possit.

Qua de re mihi iam tanto tempore publicis rebus servienti concreditum talentum, in sinum Reverendae Paternitatis vestrae hisce literis bona et candida fide deponendum putaris, ne illud me forte ex hoc mortali ergastulo sublato, in terram quasi defossum nullas usuras produceret. Maxime cum me optimis et egregiis viris, qui illustrissimo Parmensi Principi ab intimis secretioribus consiliis sunt, in hoc studium istamque rem suis litteris animarent.

Qua de re spero Reverendam Paternitatem vestram post meum in patriam reditum propediem ex aliorum literis plura intellecturam. Interea me piis Reverendae Paternitatis vestrae ad Deum omnipotentem deprecationibus commendo, eundem supplicibus precibus per viscera misericordiae Jesu Christi Domini nostri obsecrans Reverendam Paternitatem vestram salvam atque incolumem tueatur. Et si quando Reverendae Paternitatis vestrae Coloniam scribendi detur occasio, rogo tribus me quod aiunt verbis de harum literarum receptione certiorem facere non gravetur.

Datae Lubecae, Anno Salutis 1585 Calendas Januarii.

Reverendae Paternitati vestrae ad omnia studia obsequia paratissimus

HENRICUS SUDERMANN

Sociarum Hansae civitatum Syndicus.

(Algem. Archief der Jesuiten te Rome (Opp. N.N. 330 p. 220-225)).