Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 58

[p. 211]

Amsterdamsche notarieele acten betreffende den koperhandel en de uitoefening van mijnbouw en metaalindustrie in Zweden
Medegedeeld door Dr. J.G. van Dillen

Een groot deel van de in deze bijdrage gepubliceerde notarieele acten heeft betrekking op de Zweedsche handelsoperaties van Louis de Geer en Elias Trip en vormt dus een aanvulling op de vele bronnenpublicaties, die in 't bijzonder over de Geer in den loop der jaren zijn verschenen: o.a. de Zweedsche Archivalia, door G.W. Kernkamp in deel 29 dezer Bijdragen (1908) uitgegeven, de Zweedsche uitgave Rikskansleren Axel Oxenstierna Skrifter och Brefvexling II 11 (1905) en de in 1934 verschenen publicatie van E.W. Dahlgren, Louis de Geers Brev och Affärshandlingar 1614-1652.¹⁾ Over de door Elias Trip aan Zweden verstrekte leeningen zijn eenige documenten gepubliceerd door Jhr. H.J. Trip in de bijlagen van zijn werk De familie Trip²⁾.

Ook de litteratuur is in de laatste jaren zeer uitgebreid. Behalve de oudere geschriften over de Geer van Pierre de Witt en J.L.W. de Geer bezitten wij nu de zeer uitgebreide biographie van E.W. Dahlgren, Louis de Geer, 1587-1652, Hans Lif och Verk (1932), benevens over den koper-

1) Voorts nog: G.W. Kernkamp, Scandinavische Archivalia; G.W. Kernkamp, Baltische Archivalia; J.E. Elias, Contract tot oprichting van een Zweedsch factoriecomptoir in Amsterdam in 1663, Bijdr. en Meded. v.h. Hist. Gen. 24 (1903); F. Breedvelt - van Veen, Brieven van Rochus Nieulandt, Bijdr. en Meded. v.h. Hist. Gen. 57 (1936).

2) Een contract van Elias Trip met de Zweedsche Kroon over de levering van wapenen is uitgegeven in de Kroniek van het Hist. Gen. 1875.

[p. 212]

handel het werk van G. Wittrock, Svenska Handelskompaniet och Kopperhandeln under Gustaf II Adolf (1919). Dahlgren heeft gebruik kunnen maken van het belangrijke materiaal, dat het archief der familie de Geer te Leufsta bevat. Ten onzent heeft mevrouw F. Breedvelt - van Veen in haar in 1935 verschenen dissertatie, getiteld Louis de Geer 1587-1652, deze nieuwe gegevens op overzichtelijke wijze verwerkt, terwijl zij bovendien door haar onderzoekingen in het Rijksarchief en in het Amsterdamsche Gemeentearchief in staat was belangrijke aanvullingen te geven¹⁾.

Evenwel heeft mevrouw Breedvelt de Amsterdamsche notarieele protocollen alleen voor de periode 1615-1627 geraadpleegd. Bij de voorbereiding van mijn publicatie over het Bedrijfsleven en Gildewezen van Amsterdam vond ik over een ruimer tijdvak (tot 1650) betreffende de relaties met Zweden nog een vrij groot aantal acten, die merkwaardig genoeg zijn om gepubliceerd te worden. Gaarne erken ik, dat een van de meest interessante stukken dezer collectie, n.l. de acte van compagnie tusschen Louis de Geer, Elias en Pieter Trip (no. 5), aan mijn aandacht was ontsnapt; het bestaan daarvan leerde ik pas uit de dissertatie van mevrouw Breedvelt kennen. Enkele der medegedeelde documenten (nos. 15, 21, 22 en 25) zijn reeds, geheel of gedeeltelijk, elders gedrukt doch konden wegens het verband hier niet gemist worden. Volledig is deze collectie niet; het zoeken in het notarieel archief is niet gemakkelijk en het is dus geenszins onmogelijk, dat op den duur daaruit over dit onderwerp nog meer te voorschijn zal komen. Daarop te wachten zou echter een uitstel ad kalendas Graecas beteekenen.

Hoewel deze acten een aantal tot dusverre onbekende en waardevolle gegevens - o.a. over de werkzaamheden der Amsterdamsche kopercompagnie en over de concurrenten van de Geer in Zweden - bevatten, kan men niet zeggen, dat zij op het onderwerp een verrassend nieuw licht werpen. De gang van zaken is vrijwel bekend. Doch de koperhandel en de daarmede verbonden leeningen benevens de exploitatie van bedrijven in den mijnbouw en de metaalindustrie zijn - zoowel voor de economische geschiedenis van Zweden als van Nederland - van zoo groote beteekenis, dat de pu-

1) Vgl. mijn bespreking van dit werk in Tijdschr. v. Geschiedenis jg. 51 (1936) p. 461.

[p. 213]

blicatie van deze acten volkomen te verantwoorden is. Juist bij dit onderwerp zijn preciseering en détailleering van groote waarde. Voorts zijn tot dusverre de geschillen tusschen de Zweedsche Kroon en de Geer en Trip onwillekeurig te veel van uit het gezichtspunt der beide kooplieden bekeken; de publicatie van de notarieele aanzeggingen van von Falkenberg doet daarop een ander licht vallen.

In denzelfden tijd, toen Willem de Besche, grootendeels voor rekening van de Geer, de mijnen en ijzergieterijen van Finspong exploiteerde, waren er in Zweden op dit gebied nog andere Nederlanders werkzaam. De voornaamste van hen was Thomas Alsten Bloemaert, die - zooals bekend is¹⁾ - in 1622 met de Besche en Paulus Auleander een octrooi voor het gieten van geschut verwierf. Uit de eerste stukken dezer publicatie blijkt nu evenwel, dat de werkzaamheid van Bloemaert nog veel meer heeft omvat. Immers vormde hij in 1621 met vier andere kooplieden te Amsterdam een compagnie tot het exploiteeren van het bergwerk²⁾ Gladhammer bij Westervik, waarvoor hij na veel moeite van den koning een concessie had verworven (no. 1). Het is eigenaardig, dat de compagnons tesamen slechts een bedrag van f 8000 behoefden te storten! Tevens bezat Bloemaert, zooals uit no. 2 blijkt, een octrooi voor het vervaardigen van ijzer en staal in Zweden. Op welke onderneming no. 4 doelt, is niet duidelijk; blijkens deze acte vertoefde Thomas Bloemaert toen (1624) in Zweden, terwijl zijn broeder Willem³⁾ de compagnie te Amsterdam vertegenwoordigde.

Van groot belang is het hierachter als no. 5 opgenomen document van 28 April 1626: de vernieuwing en aanvulling van het reeds in 1624 tusschen de Geer, Elias Trip en Pieter Trip gesloten contract van compagnie. Het oorspronkelijke werkkapitaal van f 72.000 zal vergroot worden tot het voor dien tijd zeer aanzienlijke bedrag van f 400.000. Het

1) Breedvelt p. 82.

2) Een bergwerk omvat blijkbaar behalve een mijn ook ijzersmelterijen, -gieterijen en -smederijen.

3) Of zij in familierelatie stonden tot den koopman Samuel Bloemaert, wiens brieven Kernkamp heeft uitgegeven (Bijdr. Hist. Gen. 29), is niet bekend.

[p. 214]

gemeenschappelijk handelsbedrijf omvat: kanonnen, wapenen, ‘clockspijs’, kogels, granaten, salpeter, zwavel, kruit, lood, lonten en ‘allerhande ammunitie van oorloge’. Uitdrukkelijk worden uitgezonderd ‘cooper. harnasplaten¹⁾ ende loopyser’, eveneens de werken, in Zweden of elders buiten de Republiek opgericht. De zoo belangrijke koperhandel is dus uitgeschakeld.

Het is niet bekend hoe lang deze compagnie heeft bestaan. In het contract is geen tijdsduur genoemd. Ten onrechte neemt mevrouw Breedvelt als zeker aan, dat het gemeenschappelijk bedrijf ook in de dertiger jaren nog bestond, hoewel zij zelf erkent, dat er uit de documenten van dien tijd van samenwerking niets meer blijkt. Dergelijke compagnieschappen waren veelal zeer los en kortstondig. Mij komt het waarschijnlijk voor, dat de compagnie tijdens het langdurige verblijf van de Geer in Zweden (1627-1631) is ontbonden.

Oudtijds was Lübeck de stapelplaats van het Zweedsche koper en - in verband daarmede - tevens zetel van een belangrijke koperindustrie. Reeds spoedig na zijn troonbestijging heeft Gustaaf Adolf ingezien, dat in het snel opkomende handelscentrum, dat onze Republiek toenmaals was, voordeelige kopertransacties mogelijk zouden zijn. In 1613 knoopt Zweden onderhandelingen aan met de Staten-Generaal over het verkrijgen van een leening, die uit regelmatige koperzendingen terugbetaald zou worden. De bedragen, die de Staten-Generaal beschikbaar kunnen stellen, zijn echter niet groot, al is het totaal omstreeks 1618 toch opgeloopen tot ruim drie kwart millioen gulden²⁾. Evenwel staan Amsterdamsche kooplieden en andere particulieren, door winstmogelijkheden verlokt, gereed om bij te springen. Van hen is Louis de Geer, kort te voren (1615) uit Dordrecht naar Amsterdam verhuisd, de meest actieve. Zijn afkomst uit Luik, zijn in de Fransche koperindustrie doorgebrachte leerjaren, zijn wapenhandel, zijn relaties met den in Zweden werkzamen Luikenaar Willem de Besche bestemmen hem als 't ware voor deze rol. Opmerkelijk is het echter, dat zijn oudere zwager Elias Trip, wiens familie ook uit Luik af-

1) Mevrouw Breedvelt leest ten onrechte ‘koperen harnasplaten’, p. 40.

2) Breedvelt p. 59.

[p. 215]

komstig is en die nog eerder dan de Geer zich op den wapenhandel heeft toegelegd, zich in dezen tijd nog niet voor den Zweedschen koperhandel schijnt te interesseeren. Misschien ontbreekt het hem nog aan het hiervoor vereischte kapitaal. Trouwens, ook de Geer moet in 1618 een consortium vormen - de andere deelnemers zijn kapitaalbezitters, geen kooplieden - om aan Gustaaf Adolf een leening van f 250.000, op onderpand van koper, te kunnen aanbieden!¹⁾ De kapitaalkracht van de Amsterdamsche wapenhandelaars vermeerdert echter in de volgende jaren in een snel tempo. Het zal dan ook niet lang duren, of ook de Trip's gaan een deel van hun kapitaal in den koperhandel en in de daarmede verbonden leeningen beleggen.

Zoo vindt het Zweedsche koper den weg naar Amsterdam. Ondanks de in 1616 door den koning aan de Staten-Generaal gegeven toezegging²⁾ de gansche ‘trafique van coper’ naar Amsterdam te verplaatsen, blijven evenwel Lübeck en Hamburg voorloopig eveneens stapelplaatsen. In 1627 wordt echter het in laatstgenoemde steden gedeponeerde koper overgebracht naar Amsterdam, waar het door het handelshuis Trip in commissie en beleening wordt aangenomen. Er is dan een aanzienlijke voorraad in Amsterdam, die echter in verband met de lage prijzen niet verkoopbaar is³⁾. In 1629 bedroeg het door de firma Trip verleende voorschot niet minder dan f 565.411. -

Blijkens de in 1629 met de heeren von Falkenberg, als vertegenwoordigers van den koning, gesloten contracten (nos. 6 en 7) ging het koper toen uit de handen van Pieter Trip over in die van Elias Trip. Men zou geneigd zijn hieruit af te leiden, dat het dus Pieter was, die meer dan een half millioen op onderpand van koper had voorgeschoten, doch dit kan niet juist zijn. In 1624 woonde de toen 27-jarige Pieter nog in bij zijn veel ouderen verren bloedverwant Elias Trip⁴⁾. Blijkens het bovengenoemde wapenhandels-

1) Breedvelt p. 58.

2) Breedvelt p. 56.

3) Door de Zweedsche kroon werd steeds een minimumprijs bepaald, waarbeneden het koper niet verkocht mocht worden.

4) Vgl. Jhr. Trip, De familie Trip, p. 24. In hetzelfde jaar maakt Elias een testament, waarbij hij aan Pieter wegens bewezen diensten f 1000 legateert. - Pieter Trip is geboren te Zaltbommel in 1597 en overleden te Amsterdam in 1655. In 1628 huwde hij Sara van der Straten, geb. te Hamburg. Weduwnaar geworden hertrouwde hij in 1648 met Christina de Graeff. Bij zijn dood liet hij een vermogen van f 350.000 na. Vgl. Joh. E. Elias, De Vroedschap van Amsterdam p. 266. Elias Trip noemt Pieter ‘neef’ maar de graad van bloedverwantschap is moeilijk vast te stellen.

[p. 216]

contract van 1626 bezat Pieter nog zoo weinig kapitaal, dat het toen door hem gestorte bedrag van f 15.000 door Elias moest worden voorgeschoten! Evenwel sloot dit contract, waarin ook de Geer deelnam, juist den koperhandel uit. Waarschijnlijk bestond er dus voor laatstgenoemd bedrijf een andere compagnieschap¹⁾, waarvoor Pieter als ‘boeckhouder’ optrad, waardoor het verklaarbaar is, dat het koper op zijn naam stond.

Hoe dit zij, het staat vast, dat omstreeks 1629 - mede door de afwezigheid van de Geer - Elias Trip de Amsterdamsche kopermarkt beheerschte. Dat blijkt ook uit de belangrijke clausule uit het tweede der genoemde contracten (no. 7): ‘dat Syne Majesteit by desen wert geobligeert op geenige quartieren, waar 't oock mochte wesen, eenige coperen te senden als alleen hier ter stede ende dat aen den voorn. Elias Trip ende niemant anders’.

Doch wanneer dit contract drie jaren later (1632) afloopt, is de Geer weder in Amsterdam! Met het monopolie van Elias Trip is het dan gedaan. De verhouding tusschen de zwagers is er in den loop der jaren niet op verbeterd; van goede compagnons zijn zij hevige concurrenten geworden. Tijdens het tweede verblijf van de Geer te Amsterdam (1631-1635) is de verhouding zeer gespannen. Blijkbaar streeft de Geer er naar om factor van den Zweedschen koperhandel te worden en daardoor, in plaats van Trip, een monopolie te verkrijgen²⁾. Hoewel Trip zich bitter beklaagt

1) Deze onderstelling wordt versterkt door wat Jhr.Trip, De familie Trip p. 41, mededeelt uit een Zweedsche bron, volgens welke het geld was voorgeschoten door Elias, Pieter en Hendrik Trip. Deze laatste was een zoon van Jacob Trip en dus een neef van Elias, t.a.p. p. 214. Met zijn broeder Louis liet hij in 1660 door Justus Vingboon het bekende Trippenhuis op de Kloveniersburgwal te Amsterdam bouwen.

2) Breedvelt p. 106.

[p. 217]

over den achterstand in de rentebetaling, wil hij toch niet ingaan op aanbiedingen van de zijde van de Geer en von Falkenberg om het gedeponeerde koper over te nemen. Als in Januari 1634 uit Zweden een voor de Geer bestemde zending koper aankomt, laat Trip er beslag op leggen!

Kort voor zijn vertrek naar Zweden (November 1635) heeft de Geer een poging gedaan om zich met zijn zwager te verzoenen en de velerlei geschillen, die tusschen hen bestonden, te regelen. In een notarieele aanzegging van 28 Augustus 1635 (no. 24) zegt hij de ‘onlust’ moede te zijn en de zaken te willen ‘effenen’ om voor zijn vertrek ‘den boosen wortel’ tusschen hen beiden en hun ‘respective kinderen’ uit te roeien. Het stuk wekt den indruk, dat Trip een zeer onhandelbaar man was, al moet men niet vergeten, dat hier uitsluitend zijn tegenpartij aan het woord is. Van een comparitie, waar arbiters een uitspraak zouden doen, is hij boos weggeloopen, terwijl hij een andere uitspraak van arbiters niet is nagekomen. Op deze aanzegging antwoordt Trip slechts met de nietszeggende formule ‘ick hoor ende sie’. Een verzoening is dus waarschijnlijk niet tot stand gekomen. Kort na het vertrek van de Geer is Elias Trip overleden, n.l. op 5 Januari 1636¹⁾.

De handelsvertegenwoordiger van Zweden, Conrad von Falkenberg, klaagt zijnerzijds zoowel over de Geer als over Trip. De voorwaarden, die de beide zwagers voor het beleenen en verkoopen van het Zweedsche koper stellen, zijn z.i. zoodanige, als ‘by Christenen niet gebruyckelijck sijn’ (no. 16). Terwijl, volgens hem, vreemden bereid zijn aan de Kroon geld te verschaffen tegen 3 à 4%, verlangen de Geer en Trip een rente van 8% - al nemen zij soms met 7% genoegen - benevens een provisie van 2% bij verkoop van het koper en soms bovendien nog een aandeel in de winst²⁾. Bij het beoordeelen van deze voorwaarden moet men echter niet vergeten, dat zij - wegens gebrek aan eigen middelen - een gedeelte van het koper weer moesten herbeleenen, waarbij zij veelal 5% rente betaalden (vgl. no. 27). Trip maakt het echter wel wat bont, wanneer hij in 1632, bij zijn

1) Na zijn dood is echter blijkbaar tusschen de beide families een verzoening tot stand gekomen. In 1645 huwt Adriaan Trip, de oudste zoon van Elias, met Adriana de Geer, dochter van Louis.

2) Vgl. no. 7.

[p. 218]

aanbod om nog f 100.000 te leenen, niet alleen een rente van 8% maar bovendien nog een bedrag van f 3000 ineens en vooruit verlangt!

Enkele der hierachter gepubliceerde stukken (nos. 15, 16 en 18) hebben betrekking op het hevige conflict, dat in 1632 tusschen de Geer en Conrad von Falkenberg is uitgebroken. Aan Falkenberg was de betaling van wissels voor het onderhoud van garnizoenen (ongetwijfeld in Duitsche steden) en andere uitgaven opgedragen, die hij zou kunnen voldoen uit de door de Republiek aan Zweden toegezegde subsidiegelden. Men kan zich zijn verbazing en woede voorstellen, toen hij bemerkte, dat de Geer had bewerkt, dat een gedeelte dezer subsidie gerescontreerd was tegen twee jaren interest, die hij (de Geer) nog voor de Zweedsche Kroon, wegens de vroegere door de Staten-Generaal verschafte leeningen, moest betalen.

Conrad von Falkenberg weigert de rechtmatigheid van het rescontreeren te erkennen maar kan daardoor ook het overschot niet innen. Hij betoogt, dat de Geer den interest uit de opbrengst van een vroeger voor dat doel gezonden hoeveelheid koper had moeten voldoen, op welk argument de Geer in zijn uitvoerige stukken geen duidelijk antwoord geeft. Falkenberg verkeert nu in groote financieele ongelegenheid, hetgeen de booze uitvallen in zijn notarieele aanzeggingen verklaarbaar maakt. Aan vinnigheid en sarcasme laat ook de Geer het in zijn antwoorden niet ontbreken. De bijzonderheden van de ingewikkelde kwestie zijn niet alle even duidelijk.

Omstreeks denzelfden tijd (1632) was ook de verstandhouding tusschen Elias Trip en Conrad von Falkenberg zeer slecht geworden (nos. 11, 13, 14, 17, 19 en 22). Na het contract met de beide heeren von Falkenberg (1629) had Trip wederom in Juni 1631 met Erik Larson van der Linde gecontracteerd over het beleenen en in commissie nemen van een aanzienlijke hoeveelheid koper. Wegens de lage prijzen¹⁾ was het koper van beide partijen nog steeds onverkocht. Naar de meening van Falkenberg was het door

1) Nog jaren lang bleef de koperprijs laag. Dat blijkt o.a. uit een extract uit het register der verkoopingen in het toen reeds bestaande verkooplokaal de Brakke Grond, berustende in het familie-archief Trip. Jhr. Trip, De familie Trip p. 46.

[p. 219]

Erik Larson gesloten contract te ongunstig voor Zweden. In den loop der jaren 1632 en 1633 eischt hij dan ook telkens van Trip, dat deze zal toestemmen òf in andere voorwaarden òf in de aflossing van het door Larson beleende koper. Trip weigert evenwel en antwoordt met uitvluchten; hij zegt o.a. Conrad von Falkenberg ten aanzien van het met Erik Larson gesloten contract ‘niet te kennen’. Zijnerzijds maant hij om betaling van den achterstalligen interest en dreigt hij tot verkoop van het koper te zullen overgaan. Bovendien beklaagt hij zich over het uitblijven van de betaling van een groote hoeveelheid in 1629 geleverde wapenen.

Blijkbaar was Conrad von Falkenberg geen tactvol man. Daarom zendt Oxenstierna in den zomer van 1635 Erik Larson weer naar Amsterdam. Deze slaagt er eindelijk in om met Trip tot overeenstemming te komen, nadat arbiters hebben uitgemaakt, dat Trip niet gerechtigd is om interest op interest te berekenen. Uit de uitspraak der arbiters¹⁾ en de daarbij behoorende rekening-courant blijkt, dat de schuld van de Zweedsche Kroon aan Trip 864.048 g. 14 st. bedraagt. Trip neemt het beleende koper voor 702.027 g. 7 st. in eigendom over. In verband met een kleine creditpost van 1278 g. 19 st. blijft de Kroon dus 160.742 g. 8 st. schuldig. Bovendien heeft Trip nog 127.214 g. 18 st. voor de groote wapenleverantie van 1629 te vorderen. In totaal is de Zweedsche Kroon dus 287.957 g. 6 st. schuldig. Kort na deze uitspraak is Elias Trip den 5en Januari 1636 overleden. Herhaaldelijk hebben zijn erfgenamen getracht om betaling te verkrijgen. Pas in 1650 is een regeling betreffende de voldoening van de ondertusschen nog zeer opgeloopen schuld tot stand gekomen²⁾.

Reeds in September 1633 had Oxenstierna bij de Geer aangedrongen op de vorming van een kopercompagnie te Amsterdam. De nadeelen van de concurrentie en van de te geringe kapitaalkracht van de individueele handelaars waren duidelijk gebleken. Door de vinnige concurrentie tus-

1) Deze uitspraak is ook reeds door Jhr.Trip in De familie Trip gepubliceerd, doch daarbij ontbreekt de belangrijke rekeningcourant, die hierachter als bijlage van no. 25 is opgenomen.

2) Zie over deze regeling Jhr. Trip, De familie Trip, en Joh. Elias, Contract tot oprichting van een Zweedsch factorie-comptoir in Amsterdam in 1663, Bijdr. Hist. Gen. 24 (1903).

[p. 220]

schen de Geer en Trip kon er echter voorloopig niets van komen. Op den duur zagen echter beiden de noodzakelijkheid in om ten aanzien van den koperhandel samen te werken. Zoo kwam in den loop van 1634 een overeenkomst betreffende de oprichting van een compagnie tot stand. Daaromtrent is alleen het merkwaardige contract van 13 Juni 1634 (no. 21) bewaard, dat Dahlgren in het familie-archief te Leufsta heeft aangetroffen. In het Amsterdamsche notarieele archief zijn tot dusverre geen stukken aangaande deze overeenkomst gevonden.

Verrassend is het enorme bedrag van het werkkapitaal: f 2.400.000. Deelnemers zijn: Elias Trip met f 675.000, Louis de Geer met f 500.000, Jacob Crives met f 300.000, Guilll. Bartholotti (uit naam van zijn moeder) met f 250.000, Daniel Godin met f 150.000, Jacob Trip de jonge met f 150.000, Erik Larson van der Linde met f 125.000, Mattheus Hoeufft (voor hemzelf en voor Jan Hoeufft) met f 100.000, Frederik van den Berge met f 50.000, Huybrecht Chanternel met f 50.000 en Daniel Roelants met f 50.000.

Minder juist is de voorstelling, die mevrouw Breedvelt van deze combinatie geeft, wanneer zij zegt, dat daaraan deelnamen ‘verschillende personen, die in Holland, Duitschland en Frankrijk belang bij den koperhandel hadden’. Het was integendeel een zuiver Amsterdamsche combinatie! De Franschklinkende namen, die mevrouw Breedvelt op een dwaalspoor hebben gebracht, zijn die van Amsterdamsche kooplieden van Waalsch en Fransch origine. Weliswaar was Jacob Crives afkomstig uit Lubeck - de oude stapelplaats van het Zweedsche koper - doch blijkbaar hadden hij en zijn zonen zich te Amsterdam gevestigd.

Volgens het contract zou Hendrick Trip¹⁾ als ‘boekhouder’ - d.w.z. als secretaris en functionaris - optreden. De participanten zouden elken Vrijdagmorgen vergaderen.

Evenwel is het plan in dezen vorm niet tot uitvoering gekomen. Het gelukte Erik Larson, die naar Zweden was gereisd, niet om de goedkeuring van Oxenstierna te verwerven. Volgens Dahlgren was Oxenstierna ontevreden over den grooten invloed, dien Elias Trip - met wien hij toen nog niet tot overeenstemming was gekomen - in de compagnie zou uitoefenen. De slechte verstandhouding tus-

1) Deze behoorde echter niet tot de inleggers.

[p. 221]

schen de Geer en Trip zal ook wel tot de mislukking hebben bijgedragen.

Een jaar later, in den herfst van 1635, komt de compagnie echter definitief tot stand, evenwel zonder medewerking van de Geer, die in conflict was geraakt met Erik Larson en die bovendien aanstalten maakte om naar Zweden terug te keeren. Wederom was Erik Larson naar Amsterdam gezonden, in het bezit van een volmacht van Oxenstierna van 26 Juni 1635 (no. 23), waarin hem opdracht was gegeven de ‘noble coperhandelinge’ op vasteren voet te stellen en daartoe een compagnie te vormen.

In Augustus schrijft de Geer in een brief aan Oxenstierna, dat hij vernomen heeft, dat Erik Larson over het plan met de Trippen onderhandelt. Dat was nu mogelijk, omdat tegelijkertijd met Elias Trip de bovenvermelde overeenkomst aangaande zijn vorderingen werd voorbereid. Dat de compagnie in den herfst van 1635 is opgericht, blijkt uit de brieven van Samuel Bloemaert. Helaas is tot dusverre de oprichtingsacte niet ontdekt. Wel heb ik enkele acten (nos. 31 en 34) gevonden, die de namen der participanten vermelden, doch de omvang van het bedrijfskapitaal en van ieder's deelneming is niet bekend. Na den dood van Elias Trip kwam zijn weduwe in zijn plaats. Behalve de weduwe Trip waren participanten: Pieter Trip, Jean Coymans, Celio Marselis, Jacob Crives, Guill. Bartholotti, Mattheus Hoeufft en Erik Larson. Toen laatstgenoemde in 1636 stierf, ging zijn aandeel, een zestiende part, over op Jacob Crives, die echter in 1641 ook reeds was overleden. De uitkeeringen, welke de compagnie aan de participanten deed, bestonden deels uit geld en deels uit koper (no. 34). Pieter Trip had blijkbaar een leidende positie.

Afzet vond de compagnie natuurlijk in de eerste plaats in Aken, waar vanouds de koperindustrie bloeide. Blijkens no. 29 zorgde de compagnie ook voor levering van de onmisbare kalmijn (zinkerts) aan de ‘coopermeesters’ te Aken, Stalburg en Cornelismunster. Zeer merkwaardig is de poging om op grooten schaal koper te leveren aan den Czaar van Rusland (no. 30). Behalve Pieter Trip treden bij deze Russische onderneming Celio en Gabriël Marselis, Joost Baeck en Thomas de Swaen op den voorgrond.

Louis de Geer heeft, in Zweden teruggekeerd, aldaar een Zweedsche kopercompagnie, als pendant van de Amster-

[p. 222]

damsche onderneming, opgericht. Deze is echter, volgens Dahlgren, reeds in 1638 opgeheven. Evenwel bleef men te Amsterdam ook in de volgende jaren nog van de Zweedsche ‘kopercompagnie’ spreken (nos. 32, 33 en 34), al had deze organisatie nu waarschijnlijk meer het karakter van een regeeringsbureau verkregen. Te Amsterdam werden de belangen van deze organisatie behartigd door Johan le Thor, den voormaligen ‘boeckhouder’ of onderdirecteur van de Zweedsche ondernemingen van de Geer.

In zijn laatste levensjaren kreeg de Geer steeds meer concurrentie van andere Nederlanders. Reeds eerder had hij ten aanzien van de geschutgieterij last gehad van de concurrentie van de ‘jonge Trippen’¹⁾. Deze verkreeg een ernstiger karakter, toen de Trippen omstreeks 1646 de Juleta-bruck in handen kregen²⁾.

Op den duur komt er nog meer concurrentie. In 1642 machtigen de Amsterdamsche kooplieden Ferdinando en Frederico Schuylenburch - die ook in de Luiksche metaalindustrie geïnteresseerd waren (no. 38) - hun factor Jan van Ruyff om bepaalde ijzerwerken in de nabijheid van Stockholm - - tot dusverre eigendom van Lucas Hiddingh - te koopen, waarvoor zij f 25.000 beschikbaar stellen. Zeven jaren later neemt Jan van Ruyff den eigendom van deze onderneming, Axelbergshamer genaamd, voor de som van f 33.000 van hen over (no. 41). Ook Willem Muylman bezat ijzerwerken in Zweden (no. 40).

Te Norrköping bezat Louis de Geer een groote geelkoperfabriek met vijftien ovens, die volgens Samuel Bloemaert evenveel produceerde ‘als ses off acht van de beste meesters van Aken’³⁾. Behalve platen en ketels vervaardigde

1) Jacob, Louis en Hendrick Trip, zoons van Jacob en neven van Elias Trip. Jacob trad later uit de firma.

2) Door het huwelijk van Hendrick Trip met een dochter van Mathias de Geer, een zwager van Louis de Geer. Mathias had tot dusverre de Juleta-bruck geëxploiteerd. Elias, Bijdr. Hist. Gen. 24, p. 374 e.v.

3) Kernkamp, Brieven van Samuel Bloemaert, no. 14, 26 Maart 1646. Bijdr. Hist. Gen. 29 (1908). De Geer schatte de waarde dezer fabriek op 37.500 rijksdaalders of f 93.750. - Breedvelt pag. 117.

[p. 223]

deze onderneming vooral koperdraad. In dit verband is de acte zeer merkwaardig, die hierachter als no. 39 is opgenomen. Mathijs Roemer heeft, tesamen met Willem Momma, een octrooi verkregen tot oprichting van een geelkoperfabriek te Nyköping. Hij sluit nu (1 Juli 1648) een contract met Laurens de Geer, den zoon en medefirmant van Louis. Roemer zal zelf de bouwkosten betalen, doch in de kosten van exploitatie zal de Geer bijdragen, die ook de opperleiding van het bedrijf zal voeren. De geheele productie zal door Laurens de Geer te Amsterdam verhandeld worden, waarvoor hij 2% provisie mag berekenen. Na vier jaren zal het de Geer vrij staan om den eigendom van de helft van de geheele onderneming te verwerven. Deze handelwijze van de Geer is misschien te verklaren als een poging om zich tegen ongewenschte concurrentie te beveiligen. Een andere reden zou gelegen kunnen zijn in het feit, dat de koperfabriek te Norrköping eenigszins achteruit was gegaan¹⁾.

Aldus blijkt mede uit deze acten²⁾, dat - toen Louis de Geer in 1652 overleed - het Nederlandsch aandeel in den mijnbouw en in de metaalindustrie van Zweden een grooten omvang had verkregen.

J.G.v.D.

1) Breedvelt p. 117.

2) Meerdere gegevens hierover in de meermalen aangehaalde inleiding van Elias, Bijdr. Hist. Gen. 24 (1903). De schrijver noemt o.a. ook Abraham Momma als eigenaar van een geschutgieterij in Zweden. Zie over de technische verbetering, de z.g. Waalsche methode, die de Geer in de Zweedsche ijzerindustrie invoerde E.F. Heckscher, Un grand chapitre de l'histoire du fer: le monopole suédois, Annales d'histoire économique et sociale, 4e jg. (1932) p. 137.

No. 1. Contract, waarbij Thomas Alsten Bloemaert en eenige andere kooplieden een compagnie oprichten ter exploitatie van een ‘bergwerk’ in Zweden.
Not. Arch. 286 fol. 256. Not. Fr. van Banchem.
1621 Mei 15.

Compareerden etc. Tomas Alsten Blommart ter eenre

[p. 224]

ende d'eersame Peter d'Witte, Jacques d'Porcq, Lenardt Hofman ende Paulus de Witte, coopluyden, ter andere syden, inwoonders deser stede, ende verclaerden voor hen, heure erven ende naercomelingen metten andere gecelebreert ende aengegaen te hebben seeckere contract van compagnie off maetschappe nopende een berchwerck in Zweden, gelegen bij Westerwijck, genaempt Gladhamer¹⁾, door den voors. Blomardt van Sijn Co. Maj. aldaer gunstig vercregen, volgens den bescheyde daer van sijnde, in deser manieren, te weten dat d'voors. Pieter, Jacques, Lenert ende Pauwels, wesende vier perticipanten, sullen furneren ende inleggen tot subsidie van dese compagnie elck twee duysend guldens, sijnde te samen de somme van acht duysent gelycke guldens, omme d'selve te employeren ende gebruycken tot besten nut, oirbor ende proffyte van 't voors. berchwerck ofte andere coopmanschappen, sooals dat by hen, comparanten, verstaen sal worden te behoren. Sulcx dat d'voors. Thomas Alsten Blommart tot subsidie van 't capitael nyet sal inleggen, waervan d' voors. vier participanten hem indemneren ende vryhouden ten respecte hy deese vryheyt van Sijn Co. Ma. in Zweden door lange versoeck, moeyte ende costen vercregen heeft, onder dese conditie nochtans, dat de voors. Blommardt gehouden sal sijn ende belooffde mits desen goede borge te stellen ten verseeckeringe, contentement off genoegen van de voors. vier participanten ter somme van duysent guldens ende dat nopende de schade, die - des Godt verhoede - soude mogen vallen, waerinne hy in alle gevalle neffens d'andere een vijffde part sal dragen.

Welcke voors. compagnie ende maatschappe dueren sal den tijt van tien achtereenvolgende jaeren, innegaende den primo May anno 1621 ende expirerende in deselve maent des jaers 1631, sonder dat d'selve in eeniger manieren sal mogen worden gebroocken, tenwaere om pregnante ende wettige oorsaecken. Des sullen d'voors. vier perticipanten de voors. gefurneerde acht duysent guldens by 't expireren van de compagnie ende in 't scheyden van deselve vry ende onverhindert weder mogen uyttrecken. Waerop d'voors. Blommaert noch ymant van synentwege, in wat manieren

1) Gladhammer bij Vistervik (aan de kust der Oostzee in het zuiden).

[p. 225]

dat het sy, nyets sal off sullen hebben te seggen, gemerckt hy alleen genieten ende dragen sal een vijffde part van de winst ende verlies neffens d'andere voors. participanten.

Item is mede geaccordeert ende beslooten, dat niemanden van hen, comparanten, in 't coninckrijck van Zweden in 't perticulier sal mogen handelen off eenige coopmanschappe doen in berghwercken off andersints by hen zelven noch door andere, directelijck noch indirectelijck. Maer wat daervan by henluyden off elcx van deselve wert gedaen, sal comen ten proffyte van de compagnie in 't gemeen.

Wert meede bevoorwaert, dat naer 't expireren van de voors. tien jaeren zy, comparanten, off haer erffgenamen van harentwegen hen optie ende keure sullen hebben om d'voors. compagnie in 't voors. berchwerck off berchwercken beneffens den voors. Blommardt off sijn erfgenamen te continueren ende daertoe hebben ende genieten gelycke vryheyt, acces ende toeganck als d'voors. Blommart heeft ofte noch meer soude mogen becomen.

Is vorder geconditionneert ende ondersproocken, dat Tomas Alsten ende Lenart Hofman sullen hebben ende genieten elck van hen twee par cento geduyrende deese compagnie van alle tgeene, dat bij hen verhandelt sal worden, voor provisie, versuym ende moeyten, alsoo sy desen aengaende uyt haren huysen in Zweden ende elders sullen moeten vaceren. Waertegens de participanten off compagnons alhier sijnde hebben sullen oock twee par cento van alle tgeene sy tot Amsterdam ende elders in dese landen sullen verhandelen.

Voorts sullen alle vordere ongelden van costgelt, reysen ende herreysen buyten 's lands voor affgetrocken ende betaelt worden.

Is meede geaccordeert, ofte ymant van de voors. vijff participanten quaeme te overlyden, dat alsdan haere vrouwen off erfgenaemen by representatie deese compagnie sullen mogen uuythouden ende in plaetse van den overleden erkent werden. Ende oft gebeurde, dat ymant boven sijn gefurneerde twee duysens guldens eenige somme gelts quame te verschieten ten nut ende dienste van de compagnie, soo sal d'selve daer van genieten interessen tegens ses per cento van den dach van 't verschiet tot de volle ende effectuele betalinge toe. Gebeurtet meede, dat onder hen, comparanten, ofte hen erfgenamen eenige verschil ofte misverstant quame

[p. 226]

voor te vallen, soo sullen sy, comparanten, gehouden sijn met goede voordracht ende wille alle d'selve verschillen ende misverstanden te submitteren ende verblyven, gelijck sy tezamen ende elcx besonder nu voor alsdan ende dan voor als nu verblyven by desen, in 't oordeel van twee neutrale persoonen, by pertyen daertoe te verkiesen. Ende soo d'voors. goede mannen met haer beyden niet en conden accorderen, sullen sy sonder ordre, last ofte weten van pertyen vermogen tot haer te nemen een darde ende doen van 't geene voorgevallen sal wesen uuytspraecke. Waermeede pertyen haer sullen vergenoecht ende te vrede houden, als 't off door justitie off rechters, hoedanig die soude mogen wesen, waer uytgesproocken ende geoordeelt. Daertegens pertyen in geenderhande manieren sullen mogen doen reduceren, reformeren noch appelleren, als sich houdende in de selve uuytspraecke van alle rechten overwonnen.

Ende oft quame buyten hoope ende meninge, dat eenige van hen, comparanten, quame te verlopen met hen te begroten ofte verrycken tot naerdeel van de ander deser compagnons, soo sullen die geene, die haer vercort vinden ende sulcx bewyzen connen, vermogen dengeenen, die hem soude mogen misdragen hebben, te casseren ende uut de compagnie te stooten, sonder dat hy eenichsints zal bequaem geacht sijn meer daerin te perticiperen. Belovende zyluyden, comparanten, etc. - - -

No. 2. Acte betreffende den verkoop van een aandeel in een octrooi tot het maken van ijzer en staal in Zweden.
1623 April
Not. Arch. 691. Not. Jan Warnaertsz.

Op huyden compareerde etc. Thomas Bloemert, burger deser stede, my, notaris bekent, diewelcke comparant verclaert heeft van Gustaff Adolff, tegenwoordich Koninklycke Majesteyt van Sweden, vercregen te hebben een octroy van binnen den voors. koninckrycke yser ende stael te maecken voor den tijt van tien jaeren met seeckere conditiën ende benefitiën, hem, comparant, by hoochgemelte Co. Ma. toegestaen, waervan den teneur volgende des comparants verclaringe van woorde tot woorde hiernaer volgt:

[p. 227]

Translaet etc.¹⁾

Van welck octroy de voorn. comparant bekent vercocht te hebben ende vercoopt by desen aen Jan van Rybeecke een 64e part voor soodanigen somme van penningen, daermede hy tevreden is ende daervan voldaen is. Ende heeft hy, comparant, belooft ende belooft by desen des voors. Rybeeckens aenpart mitsgaders de gedeelten, aen anderen vercocht ende noch te vercoopen, ende tgeene hy, comparant, selffs behouden sal alleen te gebruycken ende besteden tot maeckinge van 't voors. yser ende stael ende tgeene daeraen dependeert volgende 't voors. octroy ende den voorn. van Rybeecke te doen ende laeten genieten van de proffyten, baeten ende emolumenten, die door middel van 't voors. octroy sullen genooten werden, sijn gerechte aenpart ende van 't procedido jaerlijcx te doen deuchdelycke ende behoorlycke reeckeninge ende bewijs, mits dat de winste van 't eerste jaer mette capitaelen van alle de perticipanten sal geaccumuleert ende eerst aen deselve 't tweede jaer haere aenparten ende proffyten uutgedeelt werden. - - -

1) Dit ontbreekt.

No. 3. Contract, waarbij een koopman namens zijn compagnie twee smidsgezellen in dienst neemt om in Zweden te gaan werken.
1624 April 22
Not. arch. 223 f. 43. Not. J. Meerhout.

Op huyden compareerde etc. Guilliame Seneschal, coopman binnen der voors. stede²⁾, voor hem ende syne compagnie ter eenre, ende Roeloff Gerritsz. mitsgaders Jan Vassis, beyde smitsgesellen, ter andre syden, ende verclaerden sy, comparanten, metten anderen in 't vruntelycke geaccordeert, overeengecomen ende verdraegen te weesen in manieren naarvolgende: te weetene, dat den voornoemden Guilliame Seneschal in sijn ende zyne compagnie's dienst aengenomen heeft ende neempt aen by deesen den voornoemden Roeloff Gerritsz. ende Jan Vassis, die oock bekennen hen aen denselven verobligeert ende verbonden te hebben omme den tijt van een jaar lanck tot Esselstooff in Sweeden te smeden ende soodaenich werck

2) Amsterdam.

[p. 228]

te maecken, als sy connen ende hen by de voors. compagnie geordonneert sal werden, dewelcke syluyden daerin sullen moeten gehoorsamen, zonder henluyden eenichsints weygerich te stellen oft onwillich te thoonen, veelmin het werck te versuymen. Tot welcken eynde die voors. smitsgesellen gehouden sullen weesen te arrebeyden 't geheele jaar door twaelf uyren lanck, ende sullen elcx verdienen 25 guldens ter maent, te reeckenen loopende maenden volgende den almanach, als zyluyden arbeyden ende niet en versuymen, ende dat yder weecke een gedeelte van dien. Ende sullen de voors. maentgelden ingaen ende beginnen zoo geringe de voors. smitsgesellen tot Esselstooff voors. gecommen sullen wesen, te betaelen een maent gereet ende op de handt, dewelcke syluyden al bekennen ontfangen te hebben.

Des zullen de voors. smitsgesellen vermogen met de eerste maent, indien henluyden het werck niet aenstaet, daeruyt te scheyden, behoudelycken, indien syluyden binnen die maent daeruyt scheyden, sullen alsdan aen de compagnie moeten restiueeren de voors. ontfangen 25 guldens.

Voorts is ondersproocken, indien de voornoemde smitsgesellen connen leeren van Osemont¹⁾ yser te slaan, dat syluyden hen alsdan daertoe sullen begeven, mits dat sy in dien cas, in plaetse van de voors. 25 guldens ter maent, sullen genieten van yder schippondt yser, twelck syluyden van Osemont sullen slaan, een Sweetsche daelder, tot 32 stuyvers 't stuck, ende sullen in dien cas de voors. smitsgesellen een jongen tot haerder assistentie op heurluyder costen moeten houden. - - -

1) Osemont was een bijzonder soort Zweedsch ijzer, in de Middeleeuwen zeer beroemd, waarvan de juiste samenstelling echter niet bekend is. Waarschijnlijk werd het op primitieve wijze in lage ovens bereid. Heckscher, Annales d'hist. écon. et sociale, 4e jg. (1932) p. 135.

No. 4. Acte, waarbij Willem Bloemaert zich tegenover Gerrit Hiddinck verbindt de door dezen ten behoeve der compagnie van Thomas Alsten Bloemaert aangegane verplichtingen na te komen en de voorgeschoten penningen te restitueeren.
1624 September 14.
Not. arch. 224 f. 113. Not. J. Meerhout.

Op huyden compareerde voor my, notaris, etc. Willem

[p. 229]

Bloemaert, woonende binnen deser steede Amstelredamme, my notario bekent, ende verclaarde, alsoo Gerrit Hiddinck, mede woonende binnen deser stede, hem voor desen op sijn, comparants, versouck in verscheyden accorden ende andere acten, aengegaen ende gemaect met eenich volck, die tot dienste van de compagnie, by Thomas Alsten Bloemaert, zijn comparants broeder¹⁾, in Sweeden opgerecht, hem, comparant, mede concernerende, sijn aengenomen, als andersins heeft borge gestelt ende oock originelycken verobligeert, van gelycken dat by den voorn. Gerrit Hiddinck eenige penningen ten behouve van de voors. compagnie verstrekt ende verschooten sijn;

soo is 't, dat hy, comparant, voor hem ende synen erven, aengenomen ende belooft heeft, als hy aenneempt ende belooft by deesen, den voorn. Gerrit Hiddinck ende syne erven van de voors. borchtochten ende verbintenissen, hoedanich die souden mogen weesen, by hem voor de voors. compaignie eenichsins gedaen, volcomelycken te indempneren, bevryden, costeloos ende schadeloos te houden ende te ontheffen nu ende ten eeuwigen dagen naer behooren ende oock aen den voorn. Gerrit Hiddink oft zijns actie hebbende promptelycken te voldoen ende restitueren alsulcke penningen, als hy ten behouve van voors. compagnie voor desen verstrect ende verschooten heeft, metten interesse van dien, totte effectuele voldoeninge toe, ende dat zoo geringe den voorn. Gerrit Hiddink hem, comparant, van de voors. verstrecte penningen sal hebben gelevert behoorlycke reeckeninge, zonder eenich langer dilay oft vertreck, costeloos ende schadeloos gelt. - - -

1) Vgl. p. 213 noot 3.

No. 5. Contract van compagnie gesloten tusschen Louis de Geer, Elias Trip en Pieter Trip.
1626 April 28
Not. Arch. 660. Not. J. Warnaertsz.

Compareerden etc. d'eersaeme Elias Trip, Louies de Geer ende Pieter Trip, cooplieden binnen deser stede, my,

[p. 230]

notaris, bekent, ende verclaerden de voornoemde comparanten bedachtelijck mits desen in alle syne poincten te approberen, lauderen ende van volcomen waerde te houden den contracte van compagnie, metten anderen opgerecht ende aengegaen, gepasseert¹⁾ voor den notaris Jeronimus van de Ketel ende seeckere getuygen opten 16en Augusti 1624, houdende sulcx 't voorschreven contract meede brengt van woorde te woorde hier weder gerenoveert ende vernieut, sijnde, sy, comparanten, tot ampliatie van tselve contract noch metten anderen opten 23en deser loopende maent April met gemeen accoort verdragen, gelijck sy noch verdragen mits desen in voegen naevolgende: namentlijck dat het capitael in plaetse van tweëntseventichduysent guldens vermeerdert ende gemaect sal werden op viermael hondert duysent guldens contant, 't voorschreven oude gefurneerde capitael als oock de winsten van 't verleden jaer daeronder meede begrepen. Welcke vermeerderinge boven 't voorschreven oude capitael ende winste bij repartitie gevonden sal werden, als voor desen is geschiet ende in 't voorgeroerde contract van compagnie geëxpresseert staet, met expresse conditie, dat degeene, die van hen, comparanten, in gebreecke sal blyven sijn portie capitaels volcomentlijck te furneren, betaelen sal moeten voor den tijt, die hy van sulcx te doen in gebreecke blijft, ten behoeve van de compagnie interesse à acht ten hondert int jaer.

Welverstaende, dat de voornoemde Elias Trip van nu aff aenneemt by desen voor de voors. Pieter Trip tot vervullinge van sijn portie capitaels te furneren de somme van vijftien duysent carolusguldens, mits dat de voors. Elias Trip van den tijt hy de voors. somme verschiet, genieten sal van de voornoemde Pieter Trip interesse tegens acht ten hondert in 't jaer, totte effectuele voldoeninge derselver somme toe. Des staet de voorschreven Pieter Trip vry tot allen tyden, als 't hem sal believen ende gelegen coomen, de voors. somme in 't geheel off by sodanige gedeelten, als 't hem sal goetduncken, aff te leggen ende aff te lossen. Ende de voors. pertije by de voorn. Pieter Trip niet volcomentlijck affgelost sijnde staende dese compagnie, sal de voornoemde Elias Trip ten scheyden van desen compagnie, te geschie-

1) Dit contract is in het gehavende protocol van notaris J. van den Ketel niet meer aanwezig.

[p. 231]

den naer inhouden van desen contracte, sulcx uute portie van de voorn. Pieter Trip corten, afftrecken ende vinden, daervooren de voorn. Pieter Trip sijn gedeelte capitaels mette winsten specialijck affecteert ende verbint.

Is noch ondersproocken, dat de voorn. Pieter Trip niet en sal vermogen, gelijck hy voorwetentlijck belooft by desen, geduerende den tijt van dese compaignie ende gemeenschap noch voor hem selffs in 't perticulier noch voor yemant anders, noch oock in compagnie van eenige andere, tsy door hem selffs off door andere, direct off indirect, in geenre manieren, onder wat pretext het oock soude connen geschieden, te handelen, negotiëren, asseureren nochte in eenige handelingen, negotiën off asseurantiën mogen perticiperen, anders soo in baet als schaede als voor hen, comparanten, driën in 't gemeen, niets ter werelt uutgesondert.

Ende om de handelingen van dese compagnie te beter te connen waernemen ende uutvoeren, sal tot laste van dese compagnie een boeckhouder aengenomen werden tot ontlastinge ende soulagement van de voors. Pieter Trip.

Is noch ondersproocken, dat alle handelingen, soo in salpeteren, cruyt, wapenen als andersints by eenige van hen, comparanten, voor desen in 't perticulier gedaen, werden geapprobeert ende toegestaen, wie deselve oock mochte gedaen hebben, sonder dat yemant van hen, comparanten, hiernaer te dier oorsaecke yets sal mogen eysschen off pretenderen off eenige occasie nemen naer desen sulcx van gelycken te mogen doen, tsy voor hem in 't perticulier off onder andere pretexten, in wat voegen het oock soude connen geschieden, met dese expresse beding, dat de voors. Elias Trip ende Louis de Geer insgelijcx niet en sullen vermogen door hen selffs noch door andere, in geenre manieren, direct off indirect, onder wat pretext off titule sulcx oock soude connen geschieden, desen contracte geduerende te mogen handelen off negotiëren in de waeren, hieronder gespecificeert: namentlijck salpeter, swavel, cruyt, loot, lonten, coopere stucken, isere stucken, clockspijs, coegels, granaden, wapenen ende allerhande ammonitie van oorloge, geen exemt, cleyn noch groot.

Behoudelijck, dat geëximeert blijft ende daeronder niet begrepen is cooper, harnasplaten ende loopyser, met desen verstande, dat oock uut desen contracte gesondert werden de wercken, die in Sweden off in andere plaetsen buyten dese

[p. 232]

provintiën opgerecht werden, ten waere de wapenen, die van soodanige opgerechte wercken sullen coomen, hier te lande quamen, als wanneer dese compagnie deselve aengepresenteert sullen moeten werden ende voor andere in den coop geprefereert sijn. Sonder dat deze compagnie eenichsints sal raecken ofte dat sy, comparanten, yets sullen mogen pretenderen op de wapenen off ammonitie, die in deselve landen, daer de opgerechte wercken sijn, door de eygenaers off haeren directeurs soude mogen vercocht werden.

Item de wapenen, die de voornoemde Louis de Geer soo tot Hamburch, Bremen als oock eenige hier ter stede is hebbende, werden hem by desen vry gelaeten voor sijn perticulier te mogen benefitiëren, sonder dat sulcx dese compagnie eenichsints sal raecken, maer tgeene hy, de Geer, op 't nieus gecocht heeft ende van de wapenmaeckers moet ontfangen, sulcx sal aengaen ende coomen voor dese compagnie. Gelijck de voors. Elias Trip oock vry gelaeten (wert) sijn swavel, soo die hy hier noch heeft als buyten dese landen versonden is, voor sijn perticulier te mogen vercoopen ende benefitiëren, maer de swavel, die hy, Elias Trip, naer desen in Italiën soude mogen doen coopen, sal coomen ende wesen voor dese compagnie.

Gelijck oock voor dese compagnie ende tot benefitie derselver sal moeten comen dese navolgende voorcoopen, namentlijck: vijff duysent mannenwapenen ende twaalff metaele stucken, door Louies de Geer aen de Francen vercocht, item alle de lonten, die hy, de Geer, dit voorjaer gecocht ende vercoft heeft, item noch de wapenen, aen Syne Mat. van Sweden te leveren, volgens de memorie, by Monier¹⁾ met hem gebracht, te weten voor soo veele van deselve wapenen van hier derwaerts gesonden sullen werden, van gelycken oock de groote granaden, door de voornoemde de Geer aen 't lant vercocht, alsmeede de salpeter, door de voorn. Elias Trip ende Louies de Geer soo hier gecocht als tot Dantsick geordoneert te coopen, insgelijcx meede den incoop van cooper ende metael, die de voornoemde Elias Trip hier in 't

1) Oorspronkelijk contrôleur van het geschut hier te lande, was Monier omstreeks 1616 als tuigmeester in dienst van Gustaaf Adolf getreden. Met geld van de Geer heeft hij zich in 1623 in het bestuur der Zweedsche handelscompagnie ingekocht. Aan de Geer heeft hij goede diensten bewezen. Breedvelt p. 96.

[p. 233]

lant heeft laeten doen, ende oock den vercoop van de metaele stucken, door de voorn. Elias Trip aen den ambassadeur van den cooninck van Vranckerijck gedaen, met desen verstande, dat de voorgeroerde wapenen, door de voorn. de Geer aen de Franssen vercocht, door hem, de Geer, alhier contant volgende den contracte, mette Francen aengegaen, aen dese compagnie betaelt sal moeten werden, sonder eenige exceptie, daertegens hy, Louies de Geer, weder in eygendom sal behouden ende voor hem in 't perticulier beneficiëren ende vercoopen het sout, metael, clockspijs ende anders, twelck hy, de Geer, voor de voorschreven wapenen in Vranckrijck alrede aengenomen heeft off noch sal coomen aen te nemen, twelck dese compagnie niet en raect maer sal sulcx alles in vordeel off schaede comen tot beste ende laste van de voors. Louies de Geer. Des heeft de voornoemde Louies de Geer by desen aen dese compagnie vercocht het metael ende clockspyse, twelck hem, de Geer, in Vranckrycke tegens de voorschreven wapenen gelevert soude werden, te leveren tot sijn, de Geers, risicque ende coste binnen deser stede Amsterdamme, namentlijck elcken hondert ponden van de stuck geschuts tot vierentsestich carolus guldens ende yder hondert ponden clockspyse tot vierenvijftich gelycke guldens, beyde Amsterdams gewichte.

Belovende ende verbindende de voornoemde comparanten respective als in den contracte, voor den notaris Ketel opgerecht, staet geëxpresseert. Alles ter goeder trouwen. Consenterende tot elcx anders behoeve hiervan gemaect ende gelevert te werden acte - - - -

No. 6. Contract tusschen Diederick en Conrad von Falckenberg, gemachtigden van den koning van Zweden, en Pieter en Elias Trip¹⁾.
1629 Mei 16
Not. Arch. 700. Not. J. Warnaertsz.

Diederick en Coenraet van Valckenburch, gemachtigden van den koning van Zweden, komen het volgende overeen met Pieter Trip:

1) Deze acte is reeds uitgegeven in De familie Trip door Jhr. Mr. H.J. Trip, doch kon wegens het verband in deze publicatie niet gemist worden.

[p. 234]

Bekennende de voors. heeren van Valckenburch ontfangen, oversien ende geëxamineert te hebben de reeckeninge van den voors. Pieter Trip van allen tgeene hy voor hoochgemelte Syne Ma^t eenichsints heeft gedaen ontfangen, uitgegeven ende beleent, sijnde deselve reeckeninge geslooten op primo deser loopende maent. By welcke reeckeninge blijckt nu noch aen cooperen onvercocht voor Syne Ma^t onder den voors. Trip te resteren ende overich te sijn, namentlijck: 1368 Sweetse schipponden seugen¹⁾ ende 2389 Sweetse schipponden gaercooperen, alle welcke cooperen door den voors. Pieter Trip beleent ende dienvolgende tsynen behoeve belast ende hem verbonden sijn na luyt der voors. reeckeninge met de somme van 565.411 guldens 4 stuyvers 8 penningen.

Vorder ordonneren de voors. heeren van Valckenburch aen de voors. Pieter Trip alle de voors. cooperen over te leveren ende ter handen te stellen aen de eersaeme ende discrete Elias Trip, oock coopman alhier, des dat denselven Elias Trip de voors. beleeninge ende belastinge der cooperen van de somme van 565.411 guldens 4 stuyvers 8 penningen affleyt ende aen de voorschreven Pieter Trip voldoet.

Ten selven stonde compareerde mede voor my, notaris voors., ende getuygen ondergestelt de voors. Elias Trip, dewelcke aengenomen ende by desen belooft heeft de voors. somme van 565.411 g. 4 st. 8 p. aen de voors. Pieter Trip te sullen betalen metten aldereersten, des dat hem weder de voors. cooperen werden in handen gestelt.

Vorder sijn de voors. heeren van Valckenburch in den name van hoochgemelte Syne Ma^t ter eenre ende de voors. Pieter Trip ter andere syde metten anderen verdragen, dat Syne Ma^t van nu aff sesse maenten hier ter stede sal verclaeren off doen verclaeren wat hy op ofte tegens de voors. overgeleverde ende geslootene reeckeninge van de voors. Pieter Trip heeft. Ende in deselve tijt alhier geen verclaringe geschiedende, sal de voors. reeckeninge voor goet ende wel geapprobeert verclaert ende gehouden werden ende in gevalle Syne Ma^t tegens deselve reeckeninge yets hadde, sulcx sal hier ter stede werden geëffent, affgemaect ende geliquideert onder malcanderen. Ende indien partijen onder den anderen daerover niet en conden accorderen, soo

1) Seugen is ruw koper, in tegenstelling tot gaar koper.

[p. 235]

sullen pertijen wedersijts hier ter stede kiesen goede mannen om door derselver tusschenspraecke, is 't mogelijck, vereenicht te werden. - - -

Gedaen binnen der voors. stede Amsterdamme ten logemente van de voors. heere Diderich van Valckenburch, gestaen in de Warmoesstraet, ter presentie van Sr. Willem Usselincx, coopman, ende Pieter Mont als getuygen hyerover gestaen.

No. 7. Contract tusschen Diederick en Conrad von Falckenberg, gemachtigden van den koning van Zweden, en Elias Trip betreffende de beleening en verkoop van koper.
1629 Mei 16
Not. Arch. 700. Not. J. Warnaertsz.

Diederick en Coenraet van Valckenburch, daartoe door den koning van Zweden gemachtigd, komen overeen met Elias Trip:

Dat de voors. Elias Trip sal onder hem neemen ende aenvaerden alle de cooperen, die voor hoochgemelte Syne Ma^t onder de eersaeme Pieter Trip, oock coopman alhier, nu noch onvercocht sijn berustende, mits dat de voors. Elias Trip, gelijck hy by desen belooft, aen de voors. Pieter Trip sal moeten restitueeren ende betaelen alle tgeene, daermeede deselve cooperen aen Pieter Trip sijn belast. Ende sal dan voorts noch de voors. Elias Trip aenvaerden ende ontfangen alle de cooperen, die voor meergemelte Syne Ma^t naer desen noch eenichsints meerder hier te lande sullen arriveren.

Sullende de voors. Elias Trip op deselve cooperen ydermael tot seven duysent Sweetse schipponden toe, wel minder maer niet meerder, ten behoeve van hoochgemelte Syne Ma^t moeten verschieten ende verstrecken, naementlijck op elcke 100 ponden seugen 40 carolusguldens ende op yder hondert ponden gaercoper 50 gelycke guldens, beyde Amsterdams gewichte.

Voor 't verschot van welcke gelden de voors. Elias Trip sal genieten, gelijck de voors. heeren van Valckenburch voor Syne Ma^t by desen overgeven, seven per cento in 't jaer, innegaende van den tijt van 't verschot aff, doch alsoo de voors. Elias Trip gaerne sage, dat den intres voors. waere

[p. 236]

acht per cento, gelijck die in 't vorige contract is geweest, ende dewyle de voors. heeren van Valckenburch sulcx niet en hebben connen overgeven, soo wert deselve intres mits desen wel gestelt op seven per cento in 't jaer vast, doch de verminderde een per cento wert gestelt tot de goede discretie van meergemelte Syne Ma^t, niet twijffelende den voors. Elias Trip, off Syne Ma^t sal den intres goedertierentlijck op acht ten hondert in 't jaer inwilligen.

Met bedingh, dat ten expireren van elcke sesse maenten den intres, alsdan verloopen, binnen deser stede sal moeten werden affgelost in cooperen off in gelde. Ende soo daerover mancquement waere, in sulcken geval wert de voors. Elias Trip by desen onwederroepelijck geautoriseert om een maent, naerdat ydermael de voors. sesse maenten sullen sijn verloopen, alle de cooperen, in sijn handen wesende, te vercoopen ende te gelde maecken tot sulcken pryse, als hy sal connen, ende dat uut eygender macht, sonder eenige naerdere authoriteyt daertoe te versoecken off rechtspleginge daeromme te doen, ende sijn verschoten penningen met den intresse ende alle costen, is 't doenlijck, daer uit consequeren.

Ende opdat de voors. cooperen ten beste van Syne Ma^t ende tot ontlastinge der intressen mogen werden gebenifitieert ende vercocht, wert de voors. Elias Trip bij desen noch geauthoriseert de cooperen voors. te vercoopen voor contant gelt ende niet anders, namentlijck de seugen tot 50 guldens ende de gaercooperen tot 60 carolusguldens elcke 100 ponden Amsterdams gewichte, wel meerder maer niet minder, ten waere met voorgaende consent van den gecommitteerde van hoochgemelte Syne Ma^t, te weten de voors. Coenraet van Valckenburch off yemant anders, die Syne Ma^t sal gelieven te ordonneren.

Voor alle welcken vercoop de voors. Elias Trip tot provisie sal genieten twee par cento.

Doch allen tgeene de voors. Elias Trip de voorgeroerde cooperen meerder comt te vercoopen als 50 ende 60 g. elcke 100 ponden Amsterdams gewicht, van alsulck meerder sal de voors. Elias Trip genieten ende behouden een gerechte vierde part.

Ende alsoo de voors. Elias Trip voor hoochgemelte Syne Ma^t op 't voorige contract veele meerder heeft verstreckt off moet verstrecken als Pieter Trip cooperen in handen heeft

[p. 237]

ende hem sal leveren, soo is bevoorwaert, dat Syne Ma^t sal gehouden sijn, gelijck de voors. heeren van Valckenburch in den naeme van Syne Ma^t belooven by desen, in den tijt van omtrent acht weecken naer dato deses, weder ende wint uutgesondert, hier ter stede aen de voors. Elias Trip te doen leveren soo veele Sweets cooper, twelck hem sal werden toegesonden, dat de voorn. Elias Trip voor sijn verschot ende interesse in voegen als vooren suffisantelijck is bewaert ende verseeckert. Ende sal geduyrende den tijt het cooper alhier niet en is, evenwel den interest van des voors. Elias Trips verschot loop ende ganck hebben.

Ende opdat Syne Ma^t wegen 't senden der voors. cooperen tot supplemente van 't voors. verschot metten interesse mach sijn verseeckert van alle periculen van Sweden herwaerts, soo is geconditionneert ende geven de voors. heeren van Valckenburch vastelijck by desen over, dat deselve cooperen ende geene meerdere - pryse ende conditiën ten besten voor Syne Ma^t doenlijck - door den voors. Elias Trip sullen werden verasseureert, gelijck de voors. Trip mits desen aenneemt. Maer de verseeckeringe van alle de cooperen, die daernaer meerder sullen werden gesonden, staet in de keure ende goede geliefte van Syne Ma^t om te ordonneren, hoe het Syne Ma^t gelieft, dat die werden gedaen. Des soo sal Syne Ma^t van tijt tot tijt gelieven te adviseren, wat off hoe veele hem gelieft verasseureert te hebben ende op wat schip off schepen het moet geschieden.

Met voorwaerde, dat alle de cooperen, die de voors. Elias Trip voor Syne Ma^t sal comen te vercoopen, dat den intres tot voordeel van Syne Ma^t daeraff ydermael gereeckent sal werden een maent na den vercoopdach, tsy dat de cooppenningen derselver cooperen voor off oock na dien tijt bij den coopers mochten betaelt werden. Ende den intres van alle de penningen, die de voors. Elias Trip voor Syne Ma^t sal comen te verstrecken ende te betaelen over vrachte, asseurantie ende anders, deselve sal gereeckent ende tot laste van Syne Ma^t gebracht werden van den tijt van 't verschot aff, uutgenomen de cleyne oncosten by de voors. Elias Trip te doen over waechgelt, arbeytsloon, schuytvracht ende diergelycke, deselve sullen nevens de provisie van de voors. Trip alle ses maenten by de reeckeninge gevoecht ende alsdan ende niet eerder daeraff intrest gereeckent werden.

Is noch ondersproocken, dat Syne Ma^t by desen wert ge-

[p. 238]

obligeert op geenige quartieren, waer 't oock mochte wesen, eenige cooperen te senden als alleen hier ter stede ende dat aen den voorn. Elias Trip ende niemant anders. Sonder dat Syne Ma^t, direct off indirect, contrarie sal mogen doen, uutgenoomen dat Syne Ma^t vry blijft metalen stucken¹⁾ geschut te senden ende vercoopen ter plaetse ende aen degeenen, die Syne Ma^t sal geraden duncken.

Ende sal dit accoort ende verdrach geduyren ende onverbreeckelijck by partijen nagecoomen werden van dato deses aff drie achtereenvolgende jaeren geduyrende, met desen verstande, dat partijen wedersijts behouden haere optie ende gelieffte om met een jaer aff ende vry te wesen, mits dat sy sulcx malcanderen ses maenten te vooren sullen moeten waerschouwen.

Verbindende partijen voor 't nacomen deses, namentlijck de voors. heeren van Valckenburch specialijck ten behoeve van Elias Trip alle de cooperen van Sijn Ma^t, alreede hier te lande wesende ende noch hier naer sullende comen, met alle de provenuen ende affcomsten van dien, geene uitgesondert, ende de voors. Elias Trip sijn persoon ende goederen, geen exemt - - -²⁾

1) Met metalen stukken geschut worden kanonnen bedoeld, die van koper zijn vervaardigd.

2) Evenals het vorige contract, is ook dit geteekend in het logement van den heer Diederick von Falkenberg in de Warmoesstraat, in presentie van Willem Usselincx, koopman.

No. 8. Acte betreffende den overtocht van eenige Walen naar Zweden.
1631 Maart 18
Not. Arch. 402 f. 267. Not. Nic. Jacobs.

Comme ainsi soit que nous soubsignez nous trouvons sans recours en ceste ville d'Amsterdamme avons requis et prié aux srs. Hans Boor et Henri Trip de nous vouloir acheminer et embarquer vers Suède et qu'avons tant obtenu qu'ils y ont gratuitement consenti et en suitte promis de payer pour nous nos despens et passage par mer, si est ce que cas advenant que le sr. Louys de Geer, se tenant en Suède, aye affaire de nous ou d'aulcun de nous, nous serons obligez et nous obligeons par ces présentes à luy servir par tout et en

[p. 239]

tout ce que bon luy semblera et de retenir et rabatre de notre salaire l'argent de nos despens et passage respectivement, ains n'ayant à faire de nous, de notre labeur ni d'aulcun de nous icelluy de Geer sera libre et promettons de ne le faire aulcun molest ni le donner aulcun trouble ou destonbrer (?) en manière quelconque ains de cercher à gaigner notre vie où mieux pourrons, d'autant que le dit bien de notre passage nous a esté accordé gratuitement et par grâce - - -¹⁾.

1) De handteekeningen ontbreken. Het blijkt ook niet hoeveel personen het betreft.

No. 9. Uitspraak van Pieter Trip en Arnout Huybertsz als scheidsrechters in een geschil tusschen den geschutgieter Assuerus Coster en zijn compagnon en de vertegenwoordigers van den bisschop van Bremen.
1632 April 16
Not. arch. 701. Not. J. Warnaertsz.

Alsoo ons, ondergeschr. coopluyden ende inwoonende burgers tot Amstelredamme, verthoont is geweest door der stede gerechtsboode een acte van de heeren van den Gherechte deser voors. stede in date den 10en Aprilis deses loopenden jaers 1632, desen annex onder 't cachet van den naergenoemden notaris, waerby den heeren Schepenen geliefft heeft ons ondergeschr. te authoriseren ende te bevelen om te staen als arbiters over zeeckere questie, ontstaen ter saecke van vier metale stucken tusschen de gedeputeerden van Zijn Vorstel. Genade, den hooghwaerdighsten Ertszbischop zu Bremen und Lubeck ter eenre ende srs. Dirck Bontius ende Asuerus Coster, schutgieter²⁾, inwoonders

2) Ten onrechte stelt Elias (Bijdr. Hist. Gen. deel 24, 1903) het voor, alsof de geschutgieterij in ons land pas in de zestiger jaren der 17e eeuw is ontstaan. Reeds lang tevoren werden hier kanonnen vervaardigd en dat niet alleen voor eigen behoefte doch ook voor uitvoer, zooals uit bovenstaande acte blijkt. De Hemony's hebben bekwame voorgangers gehad!
De stad Amsterdam stelt den 27en Januari 1626 het stedelijk giethuis, gelegen achter het Karthuizerskerkhof aan de Lijnbaansgracht, aan Assuerus Coster (of de Coster) gratis ter beschikking, onder voorwaarde dat hij opdrachten van het stadsbestuur vóór andere zal uitvoeren en dat hij daarvan ‘d'helfte minder sal genieten als hy van andere hebben sal’. Dat hij ook voor particulieren werkt, blijkt eveneens uit het eerste artikel dezer overeenkomst (van Dillen, Bedrijfsleven en Gildewezen van Amsterdam no. 1049). Evenals later de Hemony's zullen doen, vervaardigt Coster ook klokken (idem no. 1112). Blijkens het belastingkohier van 1631 woont Assuerus Coster op de Anjeliersgracht; zijn vermogen wordt geschat op het bescheiden bedrag van f 3000. In het legermuseum in het Hôtel des Invalides te Parijs bevindt zich een Hollandsch kanon met het opschrift: Assuerus Koster me fecit, Amstelredam 1624.
Het geschil, waaraan de bovenstaande uitspraak een einde maakt, bestond al sinds eenigen tijd. Reeds bij notarieele aanzegging van 24 December 1631 sommeerde Coenraed von Falkenberg, als vertegenwoordiger van den koning van Zweden, Coster om de ‘vier metaele stucken geschuts’ zoo spoedig mogelijk naar Bremen te zenden (v. Dillen no. 1408). Hierop volgde een maand later wederom een aanzegging namens von Falkenberg (v. Dillen no. 1414), waarin hij uitdrukkelijk vermeldde ‘speciale last’ te hebben van ‘Zijn Vurstel. Doorluchtichheyt hertog Johan Frederick, gecoorne ende postuleerende aertsbisschop van Bremen ende Lubeck’. Hij bood aan behalve de reeds verstrekte 3750 guldens nog een bedrag van 3260 g. 8 st. te betalen ‘alsoo...... met uluyden geen eygentlijck contract en is gemaeckt noch opgericht maer wel expresselijck geconditioneert, dat men u die soude voldoen ende betaelen tot dien pryse, als andere geschutgieters alhier te lande 't geschut souden willen gieten’.
Hieruit blijkt dus tevens, dat er hier te lande nog meer geschutgieterijen bestonden.

[p. 240]

deser stede, ter anderer syden, ende want wy ondergeschr. de bevelen van den heeren Schepenen - onaengesien wy met ons eygen perticuliere affairen genoech geoccupeert sijn - ons in deses niet hebben connen excuseeren, dat oock partyen hinc inde ons seer instantelijck, om verder processen ende oncosten te eviteren, tot het doen van tselve versochten, soo is 't, dat wy op de voorgevallen questie eerst ende alvoren gehoort hebbende den heere commissaris Coenraet van Valckenburgh - dewelcke ons aen den maeckelaers in 't coper renvoyeerde - ende geëxamineert alle de brieven over- ende wedergegaen, mitsgaders veele verscheyden protesten, insinuatiën, contra-

[p. 241]

protesten ende contra-insinuatiën, soodanich ons vertoont sijn by partyen hinc inde desen aengaende van tijt tot tijt gedaen, oock alle d'selve ten overstaen, by- ende affwesen van partyen ter wedersyden geresumeert, item sonderlinghe hebbende mede in desen gehoort Assuerus Coster, schutgieter van deselffde stucken, dewelcke by gestaeffde eede alhier voor de heeren Borgemeesters verclaert heeft - vermogens de acte onder 't cachet van den voors. notaris aen desen gehecht - dat alvoorens deselffde vier metaien stucken in questie gegoten sijn van goede plaetten ende goet coper ende twee goede oude stucken, ingelijcx in desen gevisiteert ende overwogen hebbende de reeckeninghe van het gemelte geschut by sr. Dirck Bontius van zyner zyde overgelevert - aen desen onder 't cachet van den ondergenoemden notaris gehecht - ende daertegens gehoort alle tgundt sr. Poppens, geassisteert metten heer Willem Brasser, agent van Zyne Vorst. Genade, tegens d'selve heeft weten in te brengen ende tegen te seggen, als goede mannen ende arbiters naer rype examinatie van saecken ende voorige informatie van beëedichte maeckelaers in 't coper haer exercerende - aen desen onder 't cachet van denselven notaris mede annex - mitsgaders ondersoeckinge van post à post derselver reeckeninge, wyders oock geleth op alles, dat ter materie conde dienen, naer voorgaende submissie van partyen ter wederzyden verclaert hebben ende verclaren mits desen - alsmede op de beëedighde verklaring van den schutgieter voornoemt, inhoudende soodanich cooper daertoe vergoten te hebben, alsmede tien ten hondert tin, daarby gereeckent sijn ordinaris loon ende leckagie - in goeder meninghe te bevinden ende te verstaen, naerdien wy beyde veele jaren in deselve coopmanschappen hebben gehandelt ende genegotieert, dat de gemelte schutgieter Assuerus Coster den prijs van 55 guldens niet te hoogh in sijn reeckening gestelt offte gebracht heefft, ende dienvolgens als geauthoriseerde arbiters hem de gemelte prijs van 55 guldens niet konnen nalaten toe te adjudiceren, met wyder presentatie, dat wyluyden, arbiters, selffs sodanich coper, als de schutgieter voornoemt by solemneelen eede daertoe verclaert gebruyckt te hebben, ten pryse van 42 guldens contant bereyt zijn voor ons eygen proprio aen te nemen, waerby gevoecht 't gietloon ende leckage conform de ordonnantie van den heeren Staten, ver-

[p. 242]

klaren andermael met goede kennisse van saecken den prijs van 55 guldens redelijck ende billick gestelt te sijn, bereyt sijnde van onse uytspraecke in desen voor allen ende een ieder, hen deser materie verstaende, goede redenen te geven ende dieselve te verantwoorden ende te maincteneren, in voegen luyden van eere te doen convenieert.

Gesien wyders d'affuyten, wagen, garelen, strengen, incoop ende costen van dien, wert sr. Bontius gelast den prijs van dien te justificeren met de reeckeningen van de personen, (die) deselve gelevert ende gemaect hebben, gelijck dan oock srs. Bontius ende Assuerus Coster de voorige preuve van tselve geschut sullen suffisantelijck proberen ende bewysen by gesworen schutproevers deser stede debite gedaen te sijn ende de vordere preuven, partyen des begerende, tot derselffden costen bereyt sijn gaerne noch uyt te staen; wyders de partyen van 25 g. 14 st. in de reeckeninge ter saecke van de Haechsche teercosten den voorn. Bontio ontseggende.

Belangende de somme van 162 g. 15 st. by de eyschers ter saecke van drie ende een halve maenden interest gepretendeert, alhoewel sulcx en dat naer de keure deser stede in observantie zijnde, dat men interest van alle naerbetalinge betaelt, soo is 't, dat nochtans de heeren arbiters, in consideratie van Syne V.G., den eysschers de gepretendeerde somme hebben ontseyt ende ontseggen by desen, welcke twee sommen van 25 g. 14 st. ende 162 g. 15 st. mitsgaders noch tgeene de eyschers in drie partyen hebben ontfangen, sijnde de eerste reyse 1000 g., de tweede mael 1500 ende de derde reys 1250 g., affgetrocken van de debit van de reeckeninge van de voors. eyschers, bedragende denselven debit 10.670 g. 11 st., blijf(t) suyver, sulcx den eyschers in voegen als voren competeert, 6732 g. 2st., welcke somme den voors. eyschers hier ter stede contant sal moete werden betaelt; condemnerende deselve eyschers in alle de costen van de comparitiën ende oncosten van 't gelach, ter saecke deses gevallen.

PIETER TRIP ARNOUDT HUYBERTS.¹⁾

1) Arnold Huybertsz. is een tijd lang vertegenwoordiger van Louis de Geer in Stockholm geweest. De Geer zelf vertoefde tijdens zijn verblijf in Zweden gewoonlijk te Norrköping, waar hij een groot huis had laten bouwen. Vgl. Breedveldt-v. Veen, Louis de Geer, p. 152.

[p. 243]

No. 10. Acte, waarbij Elias Trip aandeel verkrijgt in de compagnie tot het exploiteeren van ijzerwerken in Rusland.
1632 Juli 6
Not. Arch. 701. Not. J. Warnaertsz.

Compareerden etc. sr. Andries Deonies Wynius¹⁾ voor hemselven ende als wesende specialijck gelast van srs. Julius Wilkens, Peter Marcellus²⁾ ende Thomas de Swaen omme het achte part van de voors. Thomas de Swaen in die compagnie van 't yserwerck, geoctroyeert by (de) Keyserlycke Ma^t aller Russen aen de voors. Andries Deonis cum sociis, te mogen vergrooten, ingevalle d'eersame ende discrete Elias Trip daerinne part quame te neemen, vermogens de acte, gedateert den 9 Martii 1632, my, notaris, originelijck gebleecken ende alhier geïnserreert, ter eenre ende d'eersame sr. Elias Trip ter andre syde, beyde my, notaris, bekent, ende verclaerden met malcanderen bedach^telijck geaccordeert ende verdragen te wesen in volgender ma-

1) Andries Denijsz. Winius, gedoopt te Amsterdam 8 Maart 1605 in de Nieuwe Kerk, koopman te Moskou, in 1654 commissaris van den Czaar te Amsterdam, vertrok daarna wederom naar Moskou, ging over tot de Grieksch-Kath. Kerk en werd er factor van de Staten-Generaal. Hij was de eerste, die in Rusland geschutgieterijen oprichtte, welke door watermolens werden gedreven. Jac. Scheltema, Rusland en de Nederlanden I p. 164 en 238. Zijn vader was Dionysius Tjercksz. (geb. te Leeuwarden 1576), in 1601 kleermaker te Amsterdam in de Heintjeshoeksteeg). Andries trouwt in 1628 met Geertruit van Rijn, dr. van Willem Jacobsz. van Rijn, koopman op den hoek van Vijgendam en Dam in Sinter Nicolaes. Hun zoon was Andreas Winius, kanselier van den Czaar en zijn gezant in Engeland, Spanje en Frankrijk. Elias, Vroedschap p. 271 en 273.

2) Pieter Marselis exploiteerde later in compagnie met zijn zwager Thomas Kellerman mijnen en ijzergieterijen tusschen Serpuchow en Tula aan de Oka, niet ver van Moskou. Hij stond bij den Czaar in hoog aanzien. Vgl. J. Scheltema, Rusland en de Nederlanden I p. 170 en 229.

[p. 244]

nieren: te wetene, dat het achtste part van de voors. Swaen in de voornoemde compagnie van 't yserwerck voor reeckeninge van de voors. Elias Trip off die de voors. Trip sal believen vergroot wert by desen met noch een achtste part, sulcx, dat hij, Swaen, voortaen sal bekent wesen voor een vyerde part in deselve compagnie ende octroy, alsoo de voors. Elijas Trip - uit crachte van den inhouden van de bovengementionneerde ende hieronder gecopieerde acte - 't voors. leste achtste part in deselve compagnie ende octroy in voegen voornoemt is nemende by desen ende alsoo desen contracte eygentlijck slaet op de bovengementionneerde acte, soo hebben de comparanten goet gevonden deselve acte alhier te doen insereren, luydende die aldus:

‘Wy ondergeschreven geven mits desen volle macht aen sr. Andries Denijs Winius, dat hij tot gemeene beste van de compagnie van 't yserwerck, geoctroyeert by Syne Keyserlijcke Ma^t van Ruslant, aen de voornoemde Andries Denijs cum sociis, sal mogen disponeren in Nederlant tot huyren van alsulcke meesters, als tot de yserwercken bequaem sullen wesen. Belovende elcx pro rato van ons part te contribueren in de oncosten, die daerop souden mogen vallen, mits te rade gaende met srs. Elias Trip ende Celio Marcelis¹⁾ ende oock te mogen disponeren in 't vergrooten van 't achte part van Tomas de Swaen, ingevalle dat den voors. Trip daer part inne neemt, in sulcker voegen als hij geraden sal vinden, tot 't gemeene beste ende ten oorconde by ons onderteeckent in Moscou, adi 9 Martii 1632. Was onderteeckent Julius Wilckens, Peter Marcellus, Thomas de Swaen’.

Alles ter goeder trouw. Gedaen binnen Amsterdamme ter presentie van d'eersame Celio Mercelis, coopman alhier, ende Hendrick Jacobsz, cleermaker, als getuygen²⁾.

1) Blijkens no. 12 was Celio een broeder van Pieter Marcelis. Zie ook no. 30.

2) Op deze acte volgt een andere van denzelfden datum, waarbij Elias Trip zijn pas verworven aandeel overdraagt aan ‘synen cousijn’ Pieter Halewijn, die dit aanvaardt. Andries Winius verklaart dit goed te keuren.

[p. 245]

No. 11. Notarieele aanzegging namens Elias Trip aan den vertegenwoordiger van den koning van Zweden.
1632 Juli 13
Not. arch. 405 f. 338. Not. Nic. Jacobs.

Op huyden hebbe ick, notaris, etc. my metten getuygen naergenoemt getransporteert ende gevonden ten huyse ende aen den persoon van d'ed. Coenraed van Valckenbergh, commissaris van Syne Con. Majesteyt van Sweeden, ende hebbe denselven in den naeme ende wegen d'eersaeme sr. Elyas Trip geïnsinueert ende voorgehouden tgeene volght:

d'Insinuant seyt, dat hy achtervolgende 't versoeck, by u aen hem op den 19en January lestleden gedaen, niettegenstaende hem tot noch toe van uwe last noch procuratie van Syne Majesteyt niet is gebleecken, tevreeden is ende u by desen presenteert u te geven volcomen openinge ende reeckeninge van den staet ende gelegentheyt van de coperen van Syne voors. Majesteyt, onder hem berustende, met eenen versoeckende prompte voldoeninge ende betaelinge van de verloopen interessen van de penningen, by hem op d'voors. cooperen verschooten ende verstreckt. Ende by faute van dien ofte in gevalle van eenich dilay, uytstel ofte vertreck, soo protesteert hy, insinuant, by desen wel expresselijck, dat hy d'selve coperen sal vercoopen om syne verstrecte penningen ende den interesse derselve daeraen te verhaelen ende hem voorts te voorsien soo hy te raede vinden sal.

Alle twelck by den voorn. Coenraed van Valckenbergh gehoort sijnde, versochte copye om te antwoorden. - - -

No. 12. Acte, waarbij Elias Trip gemachtigd wordt om eenige personen in dienst te nemen ten behoeve van de compagnie, die octrooi verkregen heeft tot het exploiteeren van ijzerwerken in Rusland¹⁾.
1632 Juli 26
Not. arch. 699. Not. J. Warnaertsz.

Compareerden etc. d'eers. Andries Deonijs Winius ende

1) Vgl. no. 10.

[p. 246]

d'eers. Celio Marchelis voor d'eers. Pieter Marchelis, synen broeder, voor denselven caverende de rato, ende hebben in der besten forme doenlijck geconstitueert ende by desen volmachtich gemaeckt d'eersame ende discrete Elias Trip omme voor de participanten van 't octroy, om te wercken in Ruslant in yserwerck metten aencleven, te huyren op alsulcke prysen ende conditiën, als hen doenlijck sal sijn, thien off twaelf persoonen, de voors. perticipanten tot vorringe van haer werck nodich. Ende al wat de voors. Elias Trip daerinne sal comen te doen, belooven zy, comparanten, van waerden te houden ende te doen naercomen, alsof het door hen selffs gedaen waere. - - -

No. 13. Notarieele aanzegging namens den vertegenwoordiger van den koning van Zweden aan Elias Trip.
1632 Juli 17
Not. arch. 405 f. 352. Not. Nic. Jacobs.

Op huyden hebbe ick, notaris etc., my metten getuygen naergenoemt getransporteert ende gevonden aen den persoon van d' eersaeme sr. Elias Trip ende hebbe denselven in den naeme ende van wegen d'ed. Coenraet van Valkenbergh, commissaris van Syne Con. Majesteyt van Sweeden, geïnsinueert ende voorgehouden tgeene volght:

d' Insinuant doet vraegen, of u, Elias Trip, gelieft ende off ghy gesint sijt met hem op nieuws te tracteren over de cooperen, u in handen gestelt by Erich Laersz. van der Linden, ende met hem in te gaen andere billicke(r) ende behoorlycke(r) conditiën als ghy met denselven Erich Laersz. gemaeckt hebt, ende in gevalle neen of ghy dan begeert ende gesint sijt deselve coperen aen hem, insinuant, te restitueren ende te laeten afflossen nae luydt ende inhout van 't voors. contract ende volgende de requisitie ende presentatie, u voor desen tot meermaelen by den insinuant gedaen, ende sonder prejuditie van 't verloop van den tijdt tsedert dat hy, insinuant, u tselve versocht ende gepresenteert heeft, daervan by desen wel expresselijck protesterende, versoeckende hiervan uwe onvertogen antwoorde ende van my, notario, acte.

Alle twelck by den voorn. Elias Trip gehoort sijnde, ant-

[p. 247]

woorde, dat hy den insinuant aengaende de cooperen, hem by den voors. Erich Laersz. in handen gelaeten, niet en kent maer dat hy alleenlijck van den insinuant versocht heeft ende alnoch versoeckt betaelinge van de verloopen interessen van de cooperen, hem ten overstaen van den insinuant geoppignoreert by wylen d'ed. Diederich van Valckenberch, in sijn leven maerschalck van de hooghgemelte Syne Con. Majesteyt van Sweeden. - - -

No. 14. Notarieele aanzegging namens den vertegenwoordiger van den koning van Zweden aan Elias Trip.
1632 Juli 28
Not. arch. 405 f. 379. Not. Jac. Jacobs.

- - - De heere insinuant, gesien hebbende d'antwoorde van u, sr. Elias Trip, in date den 17en deser loopende maendt July, medebrengende, dat ghy hem aengaende de coperen, u by d'ed. Erich Laertson van der Linden in handen gestelt, niet en kent, seydt, dat hy hem over d'selve antwoorde niet genoechsaem en can verwonderen, aengesien hy, insinuant, u voor desen tot meermalen van tijt tot tijdt ende al van in de maendt Martii lestleden in 't minnelijck ende vrundelijck heeft gepresenteert, gerequireert ende versocht over de coperen, u by denselven Erich Laertson van der Linden volgende den contracte in dato den 17en Februari lestleden in handen gestelt, op nieuws te tracteren ende met u in te gaen andere behoorlycke ende billicke conditiën ofte wel dat u geliefde de coperen aen hem, insinuant, te restitueren ende te laeten aflossen.

Welcke requisitie ende presentatie by hem, insinuant, alsvooren is gedaen in gevolge ende in conformité van den voors. contracte, onder andere clausulen niet alleen medebrengende, dat in gevalle van geen naerder accord by gebreck van betaelinge, soo van de hooftsomme als interesse, ghy, geïnsinueerde, sout vermogen, nae voorgaende waerschuwinge van veerthien daghen aen den voorn. Erich Laertson off hoedaenigen anderen commissaris van Syne Hoochstgem. Con. Mayt. wegen, de coperen te vercoopen, maer oock dat, indien t' eeniger tijdt Syne hoochgem. Con. Ma^t d'selve coperen in 't geheel off ten deele be-

[p. 248]

geerde te doen lossen, d'selve sulcx sal vermogen te doen ende ghy uyt crachte van uwe expresse beloofte, breeder in den contracte uytgedruckt, gehouden sijn d'selve coperen ten behoeve van Syne Ma^t wederom af te staen ende aen dengeenen, die Syne Ma^t ordonneren sal, over te leveren, mits u in 't geheel off pro rata van tgeene alsoo soude mogen geredimeert ende gelost werden betaelende, sulcx dat ghy, geïnsinueerde, gehouden sijdt uyt crachte van tselve contract hem, insinuant, als dienaar van Syne Con. Ma^t volcomentlijck te kennen.

Ende ten overvloet doet hy, insinuant, u mits desen door my, notaris, lecture van d'acte van transport te desen annex¹⁾ ten fine ghy egeene cause van ignorantie en soudt hebben te pretenderen, meteenen alnoch versoeckende, onvermindert syne voorgaende protestatiën ende sonder prejuditie van 't verloop van den tijdt tsedert dat hy, insinuant, u tselve versocht ende gepresenteert heeft, uwe ronde ende datelycke antwoorde ende volcomene resolutie, teneynde hy mach weeten, waernae dat hy hem heeft te reguleren ende altijdt mach verthoonen, dat hy hem in den dienst van Syne hooghstgedachte Con. Ma^t synen genaedichsten Here nae behooren heeft gequeten ende syne commissie met alle mogelycke diligentiën heeft soecken te effectueren, daervan by desen, alsmede van genoechsaem devoire, wel uytdruckelijck protesterende ende voorts als nae rechte.

Alle twelck by den voorn. sr. Elias Trip gehoort sijnde, antwoordde, dat hy hoorde ende sach, hem meteenen van dese insinuatie copye leverende. - - -

1) Deze acte ontbreekt.

No. 15. Notarieele aanzegging namens den vertegenwoordiger van den koning van Zweden aan Louis de Geer, benevens het antwoord van laatstgenoemde.
1632 December 11
Not. arch. 406 f. 453. Not. Nic. Jacobs.

- - - d'Ed. heere Coenraet van Valckenbergh, commissaris van Syne Con. Ma^t van Sweeden, seyt, dat door ordre van Syne voors. Con. Ma^t, synen aldergoedighsten ende

[p. 249]

genaedighsten Coninck ende Heere, diversche wisselen, assignatiën ende ordonnantiën op hem gepasseert, getrocken ende gegeven sijn, soowel van Syne voors. Con. Ma^t's Rekencaemer als van verscheydene plaetsen ende garnisoenen, alle welcke wisselen, assignatiën ende ordonnantiën hy, insinuant, promptelijck ende nae behooren heeft geaccepteert ende aengenomen te voldoen ende te betaelen, vermits Syne voors. Con. Ma^t ende Heere goede sorge gedraegen ende hem bastante middelen verschaft ende geordonneert heeft omme alle d'selve belastingen in 't geheel wel ende promptelijck nae behooren te compleeren ende te estingueren.

Onder welcke verordineerde middelen sijn de somme van 60.000 rijcxdaelders wegens de subsidiën van de Ed. Hooghmog. heeren Staeten, die ghy, sr. Louis de Geer, hem sijdt onthoudende ende infructueus maeckende, vermits ghy hem den ontfangh derselven een geheel jaer hebt verhindert, als hebbende d'selve heeren Staeten de subsidiën laeten innehouden tegens d'interessen, die ghy uyt de gelden, van de coperen ontvangen, soudt betaelen, twelck ghy in presentie van den heere Camerarius toegestaen hebt. Ende dienbehalven hebt ghy den heere ontfanger-generael, nu lest in Den Haeghe sijnde, doen gelooven, dat ghy met consent van den heere Camerarius¹⁾ ende van hem, insinuant, van hunnentwegen met hem soudt liquideren, waerdoor ghy de quitantie neffens de restcedel in uwe handen gecregen hebt, die hy, insinuant, van u tot meermaelen in 't minnelijck ende vrundelijck heeft versocht, sonder die nochtans te hebben cunnen becomen.

Derhalven hy d'selve alnoch door my, notario, in 't minnelijck ende vrundelijck is versoeckende, alsoo by gebreck van deselve gelden de dienst van Syne Ma^t seer groote verhindering ende schaede soude comen te lyden, doordien hy by mancquement van deselve niet alleen met protest soude moeten laeten keeren eenige wisselbriefven, ordonnantiën ende assignatiën, maer oock ongeproviandeert ende onvoorsien soude moeten laeten diversche garnisoenen, die hem geordonneert sijn uyt d'voors. gelden te versorgen, protesterende in gevalle van eenige weygeringe, vorder uytstel ofte vertreck van genoechsaeme ende tydelycke waerschu-

1) Camerarius was resident van den Koning van Zweden te 's Gravenhage.

[p. 250]

winge ende van alle inconveniënten, die eenichsints hieruyt souden mogen comen te ontstaan, versoeckende hierop uwe onvertogene antwoorde ende van my, notaris, acte etc.

Alle twelck by den dienaer van den voorn. Louis de Geer gehoort sijnde, antwoorde, dat synen meester niet thuys en was, ende dat hy hem tselve, thuys commende, seggen ende hem ten huyse mijns notarii senden soude, etc.

Daernaer op den 13en der voors. maent Decembris hebbe ick, notaris voorn., d'voors. insinuatie gedaen ende gerenoveert aen den voorn. sr. Louis de Geer selffs, denwelcken nae gehoorde lecture daervan versochte copye om te antwoorden, etc.

Daernaer heeft den voorn. de Geer tot antwoort innegebracht tgeene volght, waermede hy dachte den heere insinuant genoechsaem contentement gegeven ende hem voldaen te hebben:

Monsieur, ick heb u dickwils mynen dienaer gesonden om te vraegen, of ghy die sedel, soo sie in de Hage ut meinen naem gelichtet, selves houden of mijn senden wilt ende can gene rechte resolutie crygen, brenght altemets den antwoort altemets de ander, bidde derhalven ghy willet u antwoort ja ofte neen hieronder teikenen ofte my schriftelijck senden ende seyt Godt bevolen. 10 December 1632.

Was onderteykent Coenraet Valkenburch.

Antwoordt: Mijn Heer, die restcedullen staen niet in mijn gewalt of dispositie, maer in Uwe Ed. ende des ontfangers, die bereyt sien die gelden in Hage te betaelen, 't Uwe Ed. vermaen, mits overleverende¹⁾ d'ordonnantie der 20 m(ille) rd.

Sr. de Geer ick maen u om geen gelt maer begere, dat gy mijn den restcedel senden, sulcx dat hebbende weet ick dat gelt, tegen behoorlycke middelen van transport, dat gelt in den Hage wel te krygen, schrijft mihr doch ja oft neen, Vale. Was get. Coenraet Valckenburch.

Antwoort: Mijn Heer, die restcedullen sijn in den Hage, alsoo ick den ontfanger mijn obligatiën gelaeten hebbe voor d'ordonnantie der 20.000 rd., daer de restcedulle op slaet; soo moet mijn obligatie ingetrocken worden by de verwisselinge

1) Hs. heeft: overlevende.

[p. 251]

der restcedulle tegens d'ordonnantie. Is U.Ed.met die ordonnantie gereet, soo sal ick mijn naer den Hage daeromme vervoegen of begeert U.Ed., dat men de verwisselinge van de restcedulle tegen d'ordonnantie al eer doet, soo sal ick daeromme senden ende die restcedulle haelen laeten¹⁾.

Doch vermits hy, geïnsinueerde, bevindt, dat den heere insinuant hem met tgeene voors. niet en contenteert, maer gelieft heeft te doen de voorstaende insinuatie, soo is hy, geïnsinueerde, daerop oock genootsaeckt te geven de volgende antwoorde²⁾.

Negeert Louys de Geer, dat den heer commissaris Valckenborch 60.000 rijcxdaelders op die subsidie van de heeren Staeten sijn aengeweesen, noch sulcx by synen staet niet en sal connen bewysen, maer wel 40.000 rijcxdaelders voor de maenden October (ende) November, alsoo die voorgaende drie maenden July, Augustus, September in heer Erich Laersen van der Linde staet sijn gestelt geweest ende hy dieselvige lange voor sr. Valckenborchs compste alhier gedisponeert hadde, hebbende mijn de maent Augusti - in minderinge van 50.000 rijcxdaelders op rekeninge van 100.000 rijcxdaelders, mijn door S.K. Ma^t myne genadigen Con. ende Heer op hem aengeordonneert - in betaelinge gegeven, sulcx by copye myner quitantie, daervan gegeven, hier annex te sien is, ende sijn mijn voors. 20.000 rijcxdaelders by de Ed. Wolb. Hern Camer-Raeden in Sweden in reeckeninge ingevoert - gelijck Erich Laersen van der Linde mede d'ordonnantie van de maent September aen Elias Trip heeft overgewesen gehadt - welcke 20.000 r.d. voor Augusti maent subsidie by mijn aen de Ed. heeren Gecommitteerde Raeden van Hollant toegeseyt waeren te laeten rescontreren jegens twee jaere interest, die ick haer wegen de Crone Sweden moste betaelen - schoon ende aleer die ordonnantiën opgemaekt waeren ende die consenten daervan eerst gedragen waren - ende is oversulcx

1) Op een duplicaat van de acte volgt hierop met andere hand (ongetwijfeld die van de Geer): Hiermede dacht ick hem voldaen te hebben.

2) Het volgende is, naar een afschrift in het familie-archief de Geer, ook opgenomen door Dahlgren in zijn Louis de Geers Brev och Affärshandlingar, 1614-1652, no. 174.

[p. 252]

d'ordonnantie van Augusti maent met kennisse van de Ed. heeren Gecommitteerde Raeden blyven staen ende niet ingevordert worden, totdat die andere Provintiën haere quota gefourneert hadden, alsoo Holland alleen de interessen competeerde.

Sulcx alles ter goeder trouwe geschiet sijnde, soo heeft naederhant de heer Valckenborch, vernomen hebbende, dat die quota van d' andere Provintiën onder de heer Camerarius waeren berustende, alle middelen gesocht om die gelden te mogen lichten, daer hy niet over te disponeren hadde, als sijnde deselfde alrede voor sijn aencompste gedisponeert geweest, of hy moste gelycke macht over September subsidie gehadt hebben ende Erich Laersen van der Linden staet te revoceren, sulcx als boven hy by synen staet niet doceren en can.

Wat belanght sijn clagen over het onthouden ende een geheel jaer verhinderinge der betaelinge ende infructueus maeckinge der voors. ordonnantiën, lochent de Geer niet alleen hetselvige maer ter contrarie te bewysen, dat Jacob Trip synentwegen - alsoo hy, de Geer, naer S. Kon. Ma^t vertrocken was - hem heeft aengewesen ende aengeboden in 't Febr. maent f 58.309 te doen tellen, bysoverre hy wilde desisteren van de maent Augusti ende hem die met de Ed. heeren Gecommitteerde Raeden rescontreren laeten jegens d' interessen als voor verhaelt, twelck hy doenmaels accordeerde, mits dito Trip Camerarii deputaet soude betaelen ende die coperen, daertoe overgesonden, aennemen, twelck Jacob Trip, om tot liquidatie te comen ende vordere disputen te eviteren, consenteerde te doen.

Maer t'Amsterdam comende, sijn hem door Elias Trip de coperen geweygert worden, alsoo hy dieselvige aen E.L. beleent hadde ende is daerover de saecke blyven steken. Ende ondertusschen sijn de coperen soo geresen, dat die naederhant beter waeren als by die Caemer-Raeden getaxeert, soo heeft hy de novo wat nieus gepractiseert om die penningen van Augusti maent te mogen becomen om met dieselvige syne versette ordonnantiën te mogen lossen, daertoe ick eindelick hem geconsenteert hebbe te mogen nemen de quota van de Provinciën buyten Hollant, die by de heer Camerarius soo lange gestaen hadden, mits dat ick soo veel wederomme op d'ordonnantie van October goet vin-

[p. 253]

den soude by Hollant ende mijn 20.000 rijcxdaelders in haer geheel blyven soude, met welcke penningen hy alsdan de versette ordonnantie van October heeft connen dechargeren ende los maecken.

Wat nu belanght die restcedule, die hy vordert, die ick by liquidatie soude geusurpeert hebben, sulcx en is niet geschiet tot sijn prejuditie maer ter contrarie tot sijn vordeel ende in alle sinceritijt, sonder arch of list daerin te hebben, als blickt by mijn renvers ofte obligatie, daervoor aen den ontfanger gepasseert. Alsoo hy d'ordonnantie van November, by hem verset, niet en hadde connen lossen, resteert op die selvige volgens liquidatie van Hollant f 11.393 ende van de Generalitijt ontrent f 4.800, ende d'ordonnantie is door hem voor f 20.000 verset, welcke f 20.000 ick hem ter goeder trouwe mede menichmaels gepresenteert hebbe te fourneeren, mits dat ick d'ordonnantie mochte intrecken ende dat wy daermede samen naer den Hage mochten gaen liquideren, maer heeft hetselvige afgeslagen ende expres sr. Rans - die d'ordonnantie in pant hadde -, verboden mijn d'ordonnantie te leveren¹⁾ maer wel de f 20.000 te ontfangen, uut welcke procedures ick niet goets connende imagineren, hebbe oock de f 20.000 niet gefourneert.

Met wat reden can hy dan seggen, dat ick syne betalinge verhindert hebbe, daer ick hem alle die presentatiën gedaen hebbe ende in alle manieren soecken t' accommoderen ende behulpich te wesen, tot eere van syne charge ende respect ende dienst, die ick de Croone schuldich ben, doen ick hem presenteerde f 20.000 te tellen, daer hy maer f 16.000 op te vorderen hadde - als nu by d'affrekeninge blieckt - was dat hem verhindert of te quader trouwe gehandelt? Ende daerom tot besluyt antwoorde ick hierby wederom tot mijn decharge, gelijck als ick voor dese mondelick ende schriftelicke in der minne geantwoord hebbe, dat syne restcedule in de Hage sien, daervan hy de gelden becomen can, soo haest hy den ontfanger d'ordonnantie overlevert ende soo hy alhier d'ordonnantie niet lossen en can sonder die gelden, ben ick noch tevreden hem de f 16.000, soo daerop resteren, alhier te tellen ende d'ordonnantie te lossen, mits dat ick die ordonnantie mach in handen becomen, om die

1) Hs. heeft: niet te leveren.

[p. 254]

penningen wederom van den ontfanger met dieselvige te connen vorderen.

Copie der quitantiën aen Erych Laersen gepasseert: Ick onderschreeven bekenne ontfangen te hebben van sr. E. Laersen van de Linde, Con. Ma^t commissaris, een assignatie op den heer ambassadeur op de maent Augusti subsidie van de Ho. Mo. Heeren Staeten ter somme van 50.000 gl., van welcke somme van 20.000 rd. ick hem hier met quitere. Amst. 7/17 Junij 1631.

Ick onderschreven bekenne ontfangen te hebben van sr. Erich Laersen van de Linde, Con. Maj. commissaris, de somme van 30.000 rd., van welcke somme ick hem volcomen quitere. Amsterdam, ult^o Augusti 1631.

No. 16. Notarieele aanzegging namens den vertegenwoordiger van den koning van Zweden aan Louis de Geer.
1633 Januari 15
Not. arch. 407 f. 29. Not. Jac. Jacobs.

- - - d'Ed. Coenraet van Valckenborch, commissaris van Syne Con. Ma^t van Sweeden, doet u, Louis de Geer, door my, notaris, aenseggen, dat hy uwe schriftelycke antwoorde gesien ende die meest nul ende van geender waerde bevonden heeft ende dat hy de beantwoordinge van dien tot gelegener tijdt sal laeten staen, doch in passant can hy, insinuant, niet naelaeten te seggen, dat de presentatiën, die ghy in uwe antwoorde verhaelt, sijn van nature, als die van sr. Elias Trip, vermits die wel by monde gepresenteert werden doch ten aensiene van 't effectueren niemant thuys gevonden en wert, ende als 't compt op 't effectueren, werden hem, insinuant, soodaenige conditiën voorgeslaegen, die niet doenlijck noch by Christenen niet gebruyckelijck sijn. Ende wat belanght u, geïnsinueerdens, obligatie, d'selve mach by u gehaelt werden van dengeenen, daeronder ghy die gelaeten hebt, doordien hy, insinuant, geene obligatie van u en heeft versocht noch oock van uwe obligatie niet en weet, sijnde u, geïnsinueerde, niet onbewust maer ter con-

[p. 255]

trarie seer wel kennelijck, dat hem, insinuant, is geordonneert de drye maenden subsidie van de heeren Staeten te ontfangen, hoewel derft seggen, dat hy, insinuant, geene commissie en heeft, doch sal hy, insinuant, syne commissie onder Syne Con. Ma^t handt ende segel bewysen, sulcx die sal waerachtich blycken^a), maer uwe schriftelycke antwoorde, daerinne ghy, geïnsinueerde, hem daermede piekeert, sal van geender waerde bevonden werden. Ende terwyle ghy, geïnsinueerde, hem de middelen by de heeren Staeten onvruchtbaer maeckt ende buyten syne weete ende tegens synen wille met de heeren Staeten hebt gaen liquideren, rescontreeren ende restcedels nemen, die ghy hem altemael alsmede de middelen uyt Vranckryck door Erich Laertsen sijdt onthoudende, soo heeft hy, insinuant, u mits desen gedaen insinueren de schaden, die daerdoor waren gecauseert ende noch voorder gecauseert souden werden, gelijck hy u alnoch ten overvloede wederomme laet insinueeren, dat hy nu wederomme twee wisselbriefven, die by hem geaccepteert waeren ende nu vervallen sijn, met protest van non-betaelinge moet laeten keeren, naementlijck den eenen van 14.000 rijcxdaelders, getrocken uyt Neurenborch, te betaelen aen Christiaen Weyler, ende den anderen van 4000 rijcxdaelders, getrocken by Syne Gen. de Rijcxcanselier, te betaelen aen Johan Forbus. Derhalven den insinuant by desen is vernieuwende alle syne voorgaende protestatiën ende meteenen ter syne ontlastinge andermael protesteert van alle schaeden, swaerichheden ende inconveniënten, die daeruyt souden mogen ontstaen. Alle twelcke by den voorn. Louis de Geer gehoort sijnde, versocht copye. - - -

a) Hs. heeft: blyven.

No. 17. Notarieele aanzegging namens den vertegenwoordiger van den koning van Zweden aan Elias Trip.
1633 Februari 21
Not. arch. 407 f. 125. Not. Nic. Jacobs.

- - - Den heere Coenraet van Valckenberch, commissaris van Syne Con. Ma^t van Sweeden, vernieuwende

[p. 256]

d'insinuatiën ende protestatiën, by hem voor desen diverse maelen tegens u, Elias Trip, gedaen doen, versoeckt alnoch door my, notaris, onvermindert ende sonder prejuditie van deselve, reeckeninge ende staet van de coperen, onder u berustende, omme te sien wat uwen eysch is ende tgeene u competeert uyt den staet van deselve coperen, met presentatie van u behoorlijck contentement te doen, protesterende ingevalle van eenige vordere weygeringe, langer uytstel ofte vertreck als naer rechte ende voorts volgende den inhout van syne voorgaende insinuatiën, versoeckende hierop uwe onvertogene antwoorde ende my, notaris, acte. Alle twelck by den voorn. sr. Elias Trip gehoort sijnde, antwoorde, dat hy gereet is - soo den insinuant gelt heeft om de verloopen interest alsmede de penningen van de waepenen te betaelen - deselve t' ontfangen, ende aengaende van reekeninge ende staet van de coperen, dat hy, geïnsinueerde, bereydt is deselve te leveren, mits dat de insinuant alsvoren bethoone behoorlycke last. - - -

No. 18. Notarieele aanzegging namens Louis de Geer aan den vertegenwoordiger van den koning van Zweden benevens diens antwoord.
1633 Februari 22
Not. arch. 407. f. 130. Not. Jac. Jacobs.

- - - Louis de Geer, gesien hebbende d'antwoorde, hem vanwegen Coenraedt van Valckenborgh op den 15en January lestleden geïnsinueert, doet denselven Coenraet van Valckenborgh by contra-insinuatie tot contra-antwoorde seggen:

Eerstelijck dat, alhoewel den voorn. Coenraedt van Valckenbergh syne, insinuants, antwoorde voor nul ende van geender waerde houdt, echter hem d'selve met documenten genoech bewesen heeft ende dat de presentatiën niet en sijn sonder effecten - soo ghy, geïnsinueerde seght - alsoo hij, insinuant, u die alsnoch ten overvloet presenteert om uwe versette ordonnantie te lossen, sonder dat hy begeert eenigen interesse daerover te genieten, u afvraegende, off die presentatiën niet Christelijck en sijn - soo ghy seght - ende wat ghy dienaengaende tegen Elias Trip hebt te seg-

[p. 257]

gen en raeckt hem, insinuant, niet, maer gelooft hy, insinuant, dat denselven Elias Trip u, soo ghy hem moveert, contrarie sal bewysen.

Ten anderen, dat ghy seght, dat hy, insinuant, u de middelen van de Heeren Staeten onvruchtbaer maeckt, daerop vraegt hy, insinuant, off het niet genoech en is, dat ghy alreede twee swaegers met die eene dochter hebt getrouwt ende off het Christelijck is, dat ghy noch een derde daertoe nemen wilt, u, geïnsinueerde, meteenen seggende, dat het meer reputatie waere voor u ende de Croone, dat ghy d'ordonnantie door de behoorlycke middelen, die u geoffreert werden, introckt, als te gedoogen dat die aen de Oost-Indische Compagnie wert geveylt tegens diamanten, daer ghy nochtans wel weet, dat die meest voldaen is.

Ende ten derden, alsoo ghy, geïnsinueerde, hem, insinuant, mede moveert nopende de Fransche subsidiën, daerop seydt hij, insinuant, dat hy daerinne sooveele heeft te seggen als den paus van Roomen ende dat ghy wel weet aen wien ghy u dienaengaende hebt te addresseren, protesterende hy, insinuant, van nulliteyt van u gedaene protestatiën ende voorts als nae rechte.

Alle twelck by den voorn. ed. Coenraed van Valckenborgh gehoort sijnde, heeft my, notaris, tot antwoorde doen stellen tgeene volcht:

Op 't eerste articule, dat hy wel expresselijck ontkent eenige documenten ofte bescheyden gesien te hebben ende derhalven niet en weet wat documenten d'insinuant meynt, versoeckende, soo den insinuant eenige documenten heeft, dat hy die in presentie mijns notarii te voorschyne wil brengen, opdat sulcx met waerheyt bestaen mach ende geen overedinge van dingen sonder fondement gedaen werden ende belangende de presentatiën, daer d'insinuant aff spreeckt, weet hy, geïnsinueerde, hem wel te besinnen, dat den insinuant sulcx geoffreert heeft, maer doen hy tselve op hem versochte aen sr. Pieter Ranst te betaelen, soo is noch wel kennelijck wat antwoorde d'insinuant daerover heeft gegeven, naementlijck soeckende dingen tot een deckmantel van u voorgaende handelinge, bestaende in het coper, dat ghy ontfangen hebt tot betaelinge van de Ho. Mo. Heeren Staeten haere intresse, twelck hy, d'insinuant, niet gedaen maer tselve onder hem behouden heeft. Ende

[p. 258]

bovendien heeft hy, geïnsinueerde, d'insinuant diversche maelen selfs vermaent ende gebeden, dat hy syne presentatie, soo het hem geliefde, wilde naecomen, daerop den insinuant hem heeft geantwoordt, dat het hem nu niet te passe en quam ende eyntlijck, dat uwe gelden op Francfort waeren gedisponeert, vragende, off ghy met eede soudt willen verclaeren, off tselve niet waer en is.

Ende aengaende Elias Trip, denselven heeft in de tegenwoordicheyt van den heere ambassadeur Benedictus Oxenstern gepresenteert 100.000 guldens te verschieten op d'ordonnantiën, mits genietende 8 ten 100, maer doen hy, geïnsinueerde, de gelden versochte, wilde denselven Trip boven de 8 ten 100 noch 3000 g. hebben voor d'selve verschietinge, waerover hy, geïnsinueerde, hem noch 1000 g. gepresenteert heeft ende soude noch hoogher gecomen sijn, maer tot de 3000 g. heeft hy, geïnsinueerde, niet derfven comen. Ende sulcx is de royale presentatie, daerover men soo luyden gesproocken ende geschreven heeft! Ende soo men noch yets heeft te seggen, sal hy, geïnsinueerde, noch breeder oorsaecke hebben te antwoorden, doch soo den insinuant gereet is, hem, geïnsinueerde, te assisteren met 50.000 g., gelijck den insinuant seydt den geïnsinueerde dickwils gepresenteert te hebben, soo is hy bereydt d'selve te ontfangen ende daervan behoorlycke quytinge te geven ende soo ghy, insinuant, sulcx niet van meyninge sijdt te doen, soo en weet hy niet waertoe dient d'onnoodige presentatie.

Op 't twede articule weet ghy, insinuant, u wel te^a) besinnen, dat ghy ende oock uwen volmachtigen breet ende claer genoch diversche maelen, soowel in presentie van den heere ambassadeur als andere meer hier aen de borse toegestaen hebt, dat ghy d'oorsaeke waert, dat hy, geïnsinueerde, de subsidie niet eer crygen en soudt, eer ende alvooren dat hy u toestonde, dat ghy een groot gedeelte daeraff mochte rescontreren tegen d'interesse, die ghy schuldich waert te voldoen uyt de coperen, die ghy daervoor ontfangen hebt.

Ende belangende dat ghy spreeckt van twee swaegers tot eene dochter te maecken, can hy, geïnsinueerde, niet verstaen, wat ghy daermede meynt, want hy geene dochters en

a) Hs. heeft: sult.

[p. 259]

heeft, maer laet u selfs sorge draegen, dat ghy geene drye swaegers tot eene dochter maeckt.

Dat ghy mentionneert d'ordonnantie verset te sijn, is geseyt nae uwe coustume ende is van geender waerde, als sijnde d'selve ordonnantie in langen tijdt door niemants handen gemaniëert geworden eer ende voor dat hy, geinsinueerde, die nu datelijck van 't comptoir halende, my, notaris, d'selve verthoonde, maer dat hy aen u, insinuant, die soude in handen stellen, daerover heeft hy groote consideratiën, wel weetende, dat ghy sulcx soeckt om een deckmantel te maecken, uyt welcke oorsaecke ghy oock gaet en moeyt u met dingen, die u niet aengaen noch bevolen sijn, tredende in syne offitie, als gaende met den ontfanger reeckenen ende liquideren sonder last van yemant, versoeckende derhalven, dat ghy de quitantiën ende restcedellen ende onbehoorlycke afreeckeninge, die ghy in den Haghe gedaen hebt, wederomme sult hebben te stellen in sulcken staet, als die was voor ende alleer ghy - soo onbehoorlijck tegens wille van den heere ambassadeur synen secretaris met sich lockende by den ontfanger - den ontfanger daermede geabuseert hebt.

Ende belangende dat d'ordonnantie tegens diamanten door hem, geïnsinueerde, ofte door syne ordre soude gepresenteert sijn aen de Oost-Indische Compagnie, comt hem overmaeten vreemd voor, alsoo hy Godt tot getuyge neemt, dat syne gedachten veel min syne wercken nooyt sijn daertoe genegen geweest om d'selve ordonnantie tegens diamanten noch eenige soorte van waeren te geven ofte te mangelen noch en sal oock niemant gevonden werden, die hem sulcx met waerheyt sal cunnen bybrengen, maer verstaet wel, dat daer luyden sijn, die alle moeyten daeromme doen om hem syne eere, reputatie ende credit met alle vlijt te willen afsnyden ende ontstelen.

Ende alsoo sy tselve lange gedreven hebben, waer sijn, geïnsinueerdens, wenschen, dat sy evens van soodaenige onbehoorlycke dingen wilden affstaen, die sy ter quaeder trouwe in 't voorstaende poinct soowel als in andere, meerdere poincten hem met onwaerheyt naegeven, wenscht oock te weeten wie den uytstroyer van dit werck is, houdende u, insinuant, voor denselven man, die hem syne eere soeckt te ontsteelen ten tijdt toe ghy hem bewijst, dat door hem ofte door syne ordre ende voorweete

[p. 260]

sulcx geschiet is. Dat d'ordonnantie meest voldaen soude sijn, soo mosten de gelden by u ontfangen wesen, want den heere ambassadeur en hy, geïnsinueerde, hebben beyde tesaemen niet meer ontfangen van de 60.000 rijcxdaelders als omtrent 20.000 ende sal van henluyden geene quitantiën meer bevonden werden. Weet oock niet in wat mameren ghy desen handel drijft, indien ghy gaet met den ontfanger reeckenen, dat u niet bevolen is, maer doet hetselve mogelijck om uwe saecken schoon te maecken, als luydende uwe quitantie soo hierneffens blijckt.

Op 't derde (articule), de Fransche subsidiën aenlangende, weet hy, geïnsinueerde, selfs wel wat daerinne te seggen staet ende moeten de woorden genomen werden, gelijck d'selve geseyt sijn. Ende tot confirmatie en can hy, geïnsinueerde, in passant niet naelaeten te seggen, dat vreemden Syne Ma^t ende hem meer credit gegeven hebben tegens 3 à 4 ten 100 als ghy, insinuant, ende uwe compagnie tegens 7 ten 100 ende dat niet met presentatiën sonder effect maer metterdaet voor notable partyen. - -

Op deze acte volgen nog twee bijlagen:

Bekenne ick, ondergeschreven, - onder verclaringe van den Ed. welgeboren heer Claes Flemingh, dat dese pertie tusschen Syne Ed. ende mynen principaal sr. Louys de Geer also gesloten is - ontfangen te hebben een inwysing^a) op Nicoping om aldaer te ontfangen 132 schippont 5 pont gaercooper, alwaer de voors. cooperen nu in rouw met behoir listen (?) afgang gelevert worden, waertegen mijn principael voors. in Hollandt sal betaelen aen den Ed. welgeb. heeren Ludovicum Camerarium, Syne Con. Ma^t resident aldaer, syne Ed. rest van 't verleden jaer 1630 in gelycke conditiën, als der Ed. H.M. heeren Staten interest pertie gesloten ende geaccordeert is met mynen meester voors. Datum Stockholm 22 Juny 1631. Was onderteykent Johan le Thoor voor Louys de Geer.

De tweede bijlage luidt aldus:

Ick ondergeschreven bekenne ontfangen te hebben van de Ed. welgeb. heeren Camerraden 495 schippont 5½ pont gaercooper, daervoor ick belove aen Elias Trip te ordineren aen de H.M. heeren Staeten te betaelen voor twee jaeren

a) Waarschijnlijk bedoeld: aenwysing.

[p. 261]

interesse 25.259 ricksdaler. Actum Stockholm 20 Dec. 1630. Was onderteyckent Louys de Geer.

No. 19. Notarieele aanzegging namens Elias Trip aan den vertegenwoordiger van den koning van Zweden.
1633 Maart 1
Not. arch. 407 f. 165. Not. Nic. Jacobs.

- - - Sr. Elias Trip doet u, Coenraet Valckenbergh, commis van Sijn Ma^t van Sweden, insinueren, dat hy nu langh genoech uwe lichtvaerdige insinuatiën gehoort ende gesien heeft ende uwe valsche calumniën getollereert ende dat hy u van de eerste ure af gepresenteert heeft reeckeninge van de cooperen te doen, mits daervan verthoonende uwe volmacht, u nu voor de leste mael aenseggende, soo ghy synen verloopen interest niet en betaelt, dat hy, volgens sijn macht ende recht daertoe hebbende uyt crachte van sijn contract, veertien daegen naer dato deses de cooperen sal beginnen te vercoopen, protesterende over uwe wanloose presentatiën, daer ghy hem soo langhe mede opgehouden hebt, die hy nu niet langer tolereren en can, maer de effecten van deselfde versoeckt, sijnde u de reeckeninge ongeweygert geweest te leveren, soo haest ghy u volmacht ende authorisatie daertoe sult hebben getoont, gelijck u die voor desen menichmael is gepresenteert geweest, u hier opgevende, dat het saldo van de rechte reeckeninge, aen Sijn Con. Ma^t gesonden, is geweest de somme van 319.678 en 1/10 rijxd., beleent op de coperen van den heer maerschalck Valckenbergh zal., op primo November 1631 geslooten, daerop ontfangen door last van Sijn Con. Ma^t, hooghloflycker memorie, uyt handen van Erich Larson, een partye van 5000 rd., een ordonnantie van 50.000 gulden ten laste van de heeren Staeten Generael, daerop maer ontfangen sijn 48.721. g. ende 1 st., ende van de subsidie van Vranckrijck 40.000 g., als breeder hiernaer door particuliere reeckeninge sal blycken ende dat op reeckeninge van de interessen, doenmaels verloopen, soodat hem nu wederomme vervallen is een jaer interest van primo November 1631 tot primo November 1632 als oock 't jaer interesse

[p. 262]

van 345.857 g., door den heer Erich Larson opgenomen op de cooperen door hem beleent, ingaende primo January 1632 tot primo January 1633, protesterende voorts als boven ende dat ghy occasie sijt, dat de cooperen sullen werden vercocht door u lichtveerdige procedueren ende voorts als nae rechte.

Alle twelck by den voorn. Coenraedt van Valckenbergh gehoort sijnde, versochte copye, die ick hem dienvolgende thuys gesonden hebbe. - - -

No. 20. Uitspraak van Louis de Geer en Paul de Wilm als arbiters in een geschil tusschen Erich Larson van der Linde en Samuel Bloemaert.
1633 Maart 31.
Not. Arch 701. Not. J. Warnaertsz.

Alsoo der differentie in reckeninge is gevallen tusschen de heeren Erich Larsz. ter eender ende Samuel Blommart ter ander syde, soo hebben partijen voornoemd geraden gevonden de saecke in 't gemoede ende vrindelijcke wyse aff te laten doen, oversulx hun vrywillich gesubmitteert aen de uuytspraeck ende decisie van ons ondergeschreven als goede mannen, van beyde syden daertoe vercooren, die alles gesien ende gehoort hebbende ende alle pampieren, reckeninge ende boecken gevisiteert hebbende, voor sooveel hier toe dienstich ende van nooden was;

gevende voor uuytspraeck, datt de here Erich Larsz. aen den heer Samuel Blommert in banco sall betalen de somme van dertienhondertt vijftich gulden, segge f 1350. -, waermede sullen cesseren alle misreckeningen, pretentiën off verschillen. Ende sullen partijen beydersijdts nu dadelijck quittancie generael passeren van alle hetgeene tot dato deser oyt metten anderen hebben verhandelt, soo sterck ende bondich als het doendelijck is. Alles ter goeder trouw, sonder arch oft list. In Amsterdam adi ultimo Meert 1633.

Paul de Willem¹⁾, als goede man in dese saecke versocht.

Louys de Geer, als goede man in dese sake versocht.

1) Een bekend Amsterdamsch koopman, van Waalsch origine, wiens naam gewoonlijk de Wilm wordt gespeld.

[p. 263]

No. 21. Contract tot oprichting van een kopercompagnie te Amsterdam¹⁾.
1634 Juni 13.
Gedrukt: E.W. Dahlgren, Louis de Geers Brev och Affärshandlingar 1614-1652, p. 317.

Dit zijn de conditiën, op dewelcke d'e. srs.²⁾ Elias Trip, Louis de Geer, Jacob Trip, Jacob Crifius van Lubec, heer Erico Laersen van der Linden, Guilliame Bartolotty weduwe, Fredrick van den Berch, Daniel Roelants, Huybrecht Chanternel en Daniel Godyn, hebben goet gevonden ende geresolveert tesaemen aen te neemen ende te laeten administreeren de contractie van alle de cooperen, alhier te lande sijnde en noch te coomen van de H. Lo. Croon Sweeden, gedaen met den ed. heer Erico Laersen van der Linden voornoemt op den 8en Martii voorleden, omme deselve voorts voor hunne gesamentlicken reeckeninge vercocht, gebeneficieert ende geadministreert te worden als volght:

Eerstelijck verclaeren de contrahenten, dat de handelinge van de Ho. Lo. Croon Sweeden, door d'ed. heer Erico Laersen voornoemt met haer aengegaen als boven, sal gaen ende sijn voor reeckening ende risico ofte advontuer van de voorgen. persoonen, soo die ooc in 't voors. originel contract sijn gemaect ende onderteyckent als voor soodanighe portie ende gedeelte, als by sijn eygen onderteyckeninge hieronder sal sijn uytgedruct ende verclaert, tot fournissement van welcke portie elck voort sijn sorge sal draegen moetten.

2. Sonder dat eenighen participant sal vermoogen hiernaer sijn portie te smaldeelen in andere minder gedeelten, maer ofte iemant soude willen meer participanten onder

1) Wegens de bijzondere belangrijkheid is dit stuk ook in deze publicatie opgenomen. Het document berust in het familie-archief te Leufsta.

2) Dahlgren leest: H(eeren), doch deze lezing kan niet juist zijn. Met uitzondering van Erick Laersen zijn de genoemde personen sinjeurs, geen heeren. De laatste titel komt alleen toe aan hen, die in de regeering zitting hebben of een heerlijkheid bezitten. In de notarieele stukken wordt deze titulatuur streng in acht genomen.

[p. 264]

hem neemen ende vervangen, deselve sullen moetten sijn tevreeden onder hem te ressorteeren en sich onder malcanderen verstaen.

3. Dat de compagnie by ende aen den anderen sal verbonden blyven ende de cooperen in massa sullen gelaetten worden onverdeelt onder de gemeene directie voor den tijt van vier jaeren naestcomende, dat die contract met de H.L. Croon Sweeden heeft te dueren, sonder dat yemant sal vermogen te pretendeeren sich van syne portiën in 't particulier te bemachtigen.

4. Ende dat ooc naer de expiratie van deselve vier jaeren de cooperen, alsdan voor de compagnie noch in weesen sijnde, ooc voorts in massa sullen blyven, totdat alles vercocht ende te gelde sal mogen gemaect worden onder de gemeyne directie.

5. Dat sulcken van de participanten, die niet van sinnen sijn ofte haer gelegen soude sijn naer d'expiratie van den voors. tijt oft contracte wyders by deese compagnie te blyven en in nieuwe contracte te continueren, sich sal hebben te verclaeren met d'expiratie van 't derde jaer, opdat sich de compagnie daerinne mochte versien.

6. Dat t' administratie van deeser handelinge eens ter weecke Vrydachs morgens om tien uur sal worden gehouden generaele vergaderinghe van alle die byweesende participanten ter plaetse ende tijt hiernaer genomineert te werden, om daer te hooren ende sien wat in de saecke sal passeeren, ende sulcke resolutie neemen, als nodich mochte weesen, alwaer de meeste stemmen sullen de resolutie door draegen.

7. Doch dat ghene capitale resolutiën, als veranderinge van de prysen ende conditiën, uytschot ofte betaelinghe van de gelden ofte diergelijck, sullen werden genoomen als naer behoorlycke citatie van alle de participanten, in loco sijnde, van dewelcke die niet alsdan compareerende sal sijn stemme verliesen ende moetten approbeeren de resolutiën, daervan t'elcken register sal gehouden werden by den respectiven boeckhouder.

8. Werden tot vercoopinge van de cooperen tot naeder gestelde prysen ende conditiën geautoriseert Elias Trip, Louys de Geer ende Huybrecht Chanternel, twee van dewelcke dry t'samen sijnde sullen moogen resolveeren ende effectueeren.

[p. 265]

9. Welcke gecommitteerdens geautoriseert worden by deesen om de cooperen naer allen voorvallene occasiën te moogen vercoopen, doch alleen om contant gelt in banco tot primo Julii ten pryse van 60 g. de gaercoperen, 50 g. de rouwcooperen ofte seugen,......¹⁾ g. de plaetten,......¹⁾ g. de keetelen, ......¹⁾ g. de blatcooperen, mits dat de coopers voor de prompte betaelinge genieten sullen rabbat van ses maenden jeegens acht per cento in 't jaer, ende van primo Julii aan de gaercooperen tot 58 g., de rouwcooperen tot 50 g. contant sonder rabbate.

10. Werden wyders tot ontfangers derselven cooperen, als die weegens de Croon Sweeden geleevert werden, gecommitteert de e. Jacob Trip ende Guill. Bartolotty om te sien ende te versorgen, dat de compagnie het harige wel mach geworden, ooc in de leverantie der cooperen.

11. Item dat tot opsicht van de boecken, reeckeningen ende schriften sijn (gecommitteert) de e. Daniel Godin, Daniel Roelants ende Guilliame Bartolotty.

12. Item dat tot invorderinge der schulden ende weder affschryven der gelden in de bancke werden gecommitteert ende geautoriseert de e. Daniel Roelants, Hendrick Trip, Guill. Bartholotty, mits soe in de bancke reeckeninge gefourneert ende gehouden werden op den naem van de cooperhandelinge ofte van 't contract van de cooperen, welcke commissiën alsoo bestaen sullen voor den tijt van ses maenden om dan deselve te mogen veranderen, soo goet gevonden sal werden.

13. Ende tot boeckhouder van weegen de voors. compagnie ende handelinge wert voor alsnu gecommitteert Hendrik Trip, die sal gehouden weesen om waer te neemen de leverantie der cooperen aen de waege ende all weecke dags voor de ordinaris vergaderinge de schrifture richtig te hebben ende alles opgedraegen om te connen naergesien worden.

14. Werdende voor jegenwoordige gissinge gemaect, dat tot dese contractatie sal van noode weesen gefourneert te worden ende de gecochte cooperen sullen moogen bedraegen ter somme van vier en twintich maels hondert duysent guldens, sullen de ondergeschr. personen daerinne participeeren elck voor de somme ende gedeelte, by hem hieronder geteyckent.

1) Niet ingevuld.

1) Niet ingevuld.

1) Niet ingevuld.

[p. 266]

Ick, Elias Trip, ben tevreeden in dit contract te herideeren voor de somme van ses hondert duysent guldens, in Amsterdam ady 13 Junii 1634.

Hierna volgen, ongeveer met dezelfde formule, andere onderteekeningen:

Erich Laersen van der Linden, 50.000 rijksdaalders.

Louis de Geer, 500.000 guldens.

Daniel Godyn, 150.000 gulden.

Jacob Crivius, 300.000 gulden.

Guill. Bartholotty uit naam van Margarita Thybaut, zijn moeder, 250.000 guldens.

Guill. Bartholotty uit naam van Frederick van den Berge, 50.000 guldens.

Jacob Trip de jonge, 150.000 guldens.

Daniel Roelants, 50.000 guldens.

Huybrecht Chanternel, 50.000 guldens.

Nogmaals Elias Trip, 75.000 guldens.

Matheus Hoeufft, 100.000 guldens (n.l. 75.000 g. voor Jan Hoeufft en 25.000 g. voor hemzelf).

No. 22. Memorie van Elias Trip betreffende zijn vorderingen op Zweden wegens beleeningen van koper¹⁾.
1635 April 28.
Familie-archief Trip. Gedrukt: Jhr. Mr. H.J. Trip, De familie Trip.

In den eersten staet te noteren, dat de voorn. Elias Trip in den jaere 1629 in de maent May heeft opgerecht een contract met den heer maerschalck Diederick van Valckenburgh sal., ten overstaen van den commissaris Coenraedt

1) Een opschrift vermeldt, dat de memorie is opgesteld ‘voor den Ed. Heeren ambassadeurs van den Hoynaerd etc. tot bewaringe ende sustenue van de deuchdelycke pretensie, die Sijn E. is hebbende op de Croon ende het Rijck Sweeden etc.’ - Wegens het verband en de belangrijkheid is dit stuk ook in deze publicatie opgenomen. - Het valt op, dat Trip, die in not. acten steeds als sinjeur wordt aangeduid, in deze memorie zich heer noemt. Het recht daartoe meent hij waarschijnlijk aan zijn afkomst te kunnen ontleenen.

[p. 267]

van Valckenburgh, over de somme van omtrent ses à seven mael hondert duysent guldens Hollandsche weerde, welcke voors. notabele somme van penningen denselven heer Trip tot dienst van Syne hoogged. Con. Maj. in cortten tijt promptelijck gefurneert ende opgebracht heeft, tot verseeckeringe van welcke deboursement van penningen hem sekere partye Sweedsche coperen in handen gestelt ende getransporteert sijn, dewelcke noch tot deser uren onder hem, Trip, sijn berustende, uytgesondert een cleyne partye, die Sijn E. onlancx daeraf verkocht heeft.

Noch heeft denselven heer Trip wederom in den jaere 1631 in de maent Junio met den heer commissaris Erich Laerssen van der Linden opgerecht een ander en naeder contract van omtrent de somme van dry à viermael hondert duysent guldens, die Sijn E. mede in cortten tijt daernaer promptelijck aen contante penningen tot dienst alsvooren gefurneert heeft, waervoor deselve van der Linde hem, Elias Trip, in handen gestelt ende getransporteert heeft een ander partye coperen, hebbende hy, Trip, ondertusschen geen volcomene betalinge van den interest over de voors. eerste verstreckte somme van penningen becomen.

Waerop eenigen tijt daernaer den voors. van der Linde, van deser stede Amstelredam vertreckende, heeft laten oprechten sekere acte van transport aen den voorn. commissaris van Valckenburgh, in twelck hy hem absolutelijck heeft getransporteert ende opgedragen de voors. laetste partype coperen, die hy, Valckenburgh, met alle sinistre middelen heeft getracht uyt handen van den voorn. heer Trip te lichten met d'een oft d'andere frivole allegatiën ende presentatiën, maer alles sonder eenigh effect oft apparentie van satisfactie oft voldoeninghe aen hem, Trip, soo van capitael als resterende interesse.

Daerop is in den jare 1634 gevolght, dat, denselven heer van der Linde alhier ter stede gesonden hebbende mede een partye coperen, de voors. heer Trip deselve coperen tot sijn voorder oft nader guarand in arrest heeft genomen¹⁾, maer naer desselfs van der Lindes comste alhier ende dat

1) Dit koper was bestemd voor Louis de Geer. Een uitvoerig verslag van deze beslaglegging geeft de Geer in zijn brief van 25 Jan. 1634. Dahlgren, Louis de Geers Brev och Affärshandlingar no. 207.

[p. 268]

sy malcanderen van de saecke volcomen onderricht hadden gedaen, heeft d'heer Trip deselve cooperen van 't arrest gerelaxeert, alhoewel Sijn E. soowel te dien tyde niet en was, gelijck hy totten dage van heden niet en is voldaen noch betaelt van de voors. eerste ende tweede partye wegens capitael ende interesse.

Sijnde ondertusschen tevoorens gebeurt, dat eenen Pauwels Pels, als commissaris van Sijn Exc. d'heer Rijcxcancelier Oxensterren, mede tot Amsterdam is gecomen om met d'heer Trip over de voors. coperen te reeckenen ende liquideren. Maer alsoo hy geen penningen oft andere effecten en hadde, noch wist aen te wysen, omme Sijn E. eenige satisfactie te geven, en heeft men met denselven niets connen verrichten, maer ondertusschen hem van alles pertinente reeckeninghe gegeven.

Waernaer sich mede heeft gepresenteert sr. Louijs de Geer, coopman tot Amsterdam, doemaels¹⁾ uyt Sweeden ende Duytschlandt gecomen sijnde, dewelcke wel mede d'een ende d'andere propositie ende voorslagh, om de cooperen uyt handen van Sijn E. te trecken, gedaen heeft, maer mede van gelycken sonder eenige satisfactie oft contentement van capitael oft interessen te connen geven, waermede de saecke insgelijcks interrupt ende illusoir is gebleven.

Blyvende hy, Trip, met soodanige groote quantiteyt coperen sitten, dewelcke nu naest seeckeren tijt herwaerts op eenen leegen prijs sijn gevallen, sulx datter by dese gelegentheyt ende conjuncture niet en can worden gevonden noch gecalculeert, dat Sijn E. uyt alle de voors. coperen van syne soo notabele verstreckte sommen van penningen, met soo lange verschenen interessen ende andere gevallene onkosten, can worden gerembourseert ende voldaen.

Alhoewel de heer Trip van tijt tot tijt noyt en heeft gemanqueert alle diligentie te doen ende aen te wenden met schryven ende solliciteren soo aen Sijn hoochged. Con. Maj. als den welgedachten heer Rijcxcancellier, item aen Haere Maj. de Conninginne van Sweeden, de heeren Rijcxraden ende anders, waerinne hy oock altijt versocht ende aengehouden heeft om van de voors. coperen gedeschargeert ende ontslagen te worden. Waerop mede niet anders in substan-

1) De Geer is reeds in 1631 te Amsterdam gekomen en daar tot 1635 gebleven.

[p. 269]

tie is gevolcht als goede woorden, vertroostinge ende differente excusen, maer gansch geen aenwysinge oft versekertheyt van syne soo lange verstreckte penningen, met de sware interessen van dien. Gelijck mede Sijn hoochged. Con. Maj. niet seer lange voor derselven affscheyt uyt deser werelt aen Sijn E. heeft laten versoecken met de vercoopinge der voors. coperen voor een tijt lang te supercederen, alsoo hem alle satisfactie soude geschieden. Gelijck mede Sijn Vorstel. Genade den Paltsgrave ende de andere heeren Rijcxraden naderhant hem, Trip, mede versocht hebben van gelycken daermede op te houden, met diergelycke belofte van hem in alles volcomen contentement te geven, alles blyckende de respective missiven, onder hem, Trip, in originael berustende.

Maer in plaetse van dien is nu voorleden jaer gevolght, dat de hoochged. Coninginne met de welgenoemde heeren Rijcxraden hem, Trip, geordonneert hebben, dat Sijn E. de coperen soude vercoopen ende de penningen, die daervan souden avanceren ofte overschieten, naer Sweeden remitteren ende overmaecken. Twelck niet en conde worden gevolgt, alsoo deselve - als vooren gesecht - tot soo legen prijs sijn gedaelt ende waervan Sijn E. mettet vercoopen van seeckere cleyne partye de preuve genomen heeft, oock sulcx een yegelijck daermede handelende bekent is, in dier voegen, dat, al wierden alle de voors. coperen ter pryse, als die tegenwoordich gelden, vercocht, daeruyt nergens niet en soude connen worden geconsigneert het voors. capitael mette verschenen interessen ende costen, daerop gevallen.

Soo is 't, dat den heer Trip tot besluyt van dese syne memorie ende instructie aen de Croon van Sweeden nochmaels presenteert, dat deselve met de eerste ende bequaemste gelegentheyt yemandt gelieve te committeren, om met Sijn E. wegens alle voorverhaelde syne soo deuchdelyke actiën ende pretensiën te comen liquideren, vereffenen ende (wegen) tgene hem competeren satisfactie geven. Sijnde hy Trip, tevreden, byaldien - boven vermoeden - in oft by deselve liquidatie eenich different oft misverstant mogt vallen, tselve volcomelijck te submitteren tsy aen H. Ho. Mog. M.H. de Generaele Staten deser Geunieerde Provinciën, de heeren Staten van Holland, die van den Hoogen oft Provinciale Rade oft oock aen particuliere advocaten

[p. 270]

ende rechtsgeleerden, geassisteert met onpartydige coopluyden oft anders, tot volcomen keur van de welgem. Rijcxraden, alsoo Sijn E. niet anders en tracht nochte en wenscht als in desen synen ouderdom by leven ende sterven van dese sware partye ende handeling te mogen wesen gedeschargeert ende sijn huysvrouw ende kinderen geene moeyten noch processen naer te laten - - -

No. 23. Copie eener te Hamburg door Axel Oxenstierna, kanselier van Zweden en gevolmachtigd gezant in Duitschland, onderteekende verklaring.
1635 Juni 26.
Not. arch. 411 f. 313. Not. Nic. Jacobs.

Doen hiermede cundt ende te weeten, dat ick op ontfangene ordre van der Coningl. Maj. myne aldergenaedigste Coninginne ende Vrouwken den eedelen, vesten ende manhaften Erich Laerson Van der Linde nae Hollandt afgevaerdight hebbe om aldaer eenige billicke middel, daerdoor de noble coperhandelinge op vaster voet geset mochte werden, te treffen. Opdat nu sodanige syne commissie des te crachtiger sijn mach, soo geve ick hem mits deses volcomene macht ende gewelt omme met de negotianten aldaer in tractaten te treden, hunne voorslagen daerover te vernemen ende de syne daertegen te openen, het eene tegen 't ander te houden ende sich eyntlijck wegen een compagnie te vergelycken, d'selve oock op billicke conditiën te richten ende te sluyten. Tgeene nu den welgemelten heer Van der Linde dienaengaende tracteren, doen ende sluyten sal, tselve wil ick alles, uyt crachte deses, voor aengenaem houden ende hiermede in der bester voegen geconfirmeert ende bevestight hebben. - - -

No. 24. Notarieele aanzegging namens Louis de Geer aan Elias Trip betreffende hun onderlinge geschillen.
1635 Augustus 28.
Not. arch. 670. Not. J. Warnaertsz.

Op huyden etc. hebbe ick my etc. ten versoecke van d'eersaeme ende discreete Louys de Geer getransporteert

[p. 271]

neffens den persoon van d'eersame ende discreete Elias Trip, sijn swaeger, ende hem geïnsinueert, alsoo den requirant ter goeder trouwen voor den notaris Ruttens gepasseert heeft opten 17en Maertii 1635 quitantie van alsulcke 7060 guldens 4 stuyvers, als ghy by uutspraeke van goede mannen, daerop condemnatie van den Hogen Raed is gedecerneert, verclaert sijt aen den requirant deuchdelijck schuldich te sijn ende ghy dienvolgende wel haddet behooren de betaelinghe derselver somme te doen, te meer ghy, gerequireerde, tegens den requirant sydet: ‘mon frère^a), gaet, teeckent de quitantie, ick sal u dan morghen het gelt inschryven’, soo sijt ghy tot noch toe daeraf gebleven in gebreecke, hoewel ghy daerom veelmaals sijt gheport ende aengesprocken; protesteert daerom den requirant door my, notaris, by desen van nulliteyt van deselve gepasseerde quitantie ende dat u die niet en sal strecken, tensy ghy de voors. 7060 g. 4 st. aen den requirant metten verloopen interessen, geleden door de non-betaelinge, hebt voldaen in conformiteyt ende naer inhouden van de voors. uutspraecke.

Ende dewyle den requirant bovendien van u noch liquide compt 2897 g. 19 st. ter saecke van geleverde coegels ende meede noch de cooppenningen van de resterende coegels, door u, gerequireerde, gecocht ende waeraf ghy voor desen hebt gevordert notitie, die u oock gelevert is, soo versoeckt hy, requirant, nochmaels in 't vruntelijck by desen, gelijck hy verscheyden reysen soo selfs versocht als door andere doen versoecken heeft, van alle tselve prompte ende datelycke betaelinge. Ende by vordere faute of weygeringe protesteert mede nochmaels by desen, gelijck hy voor desen oock gedaen heeft van faute van betaelinge derselver sommen ende voorts van alle costen, schaeden ende interessen - - -

Doch gemerckt het u, gerequireerde, gelieft tegens deselve betaelinge yets te seggen te maecken weegens seckeren salpeter, daer in ghy sustineert, dat den requirant soude participeren ende twelck den requirant ignoreert, soo heeft den requirant om gevoechs wille ende om te betoonen, dat hy niet als de vreede soekt van tijt tot tijt aengehouden ende door andere doen aenhouden deselve differentiën te verblyven aen twee onpartydighe goede mannen, gelijck

a) Hs. heeft: mon freerre.

[p. 272]

deselve differentiën by u, gerequireerde, ende den requirant met compromis gesubmitteert sijn in de uutspraecke van de e. Hans van Loon ende Huybrecht Schanternel, doch voor deselve beyde comparerende heeft het u, gerequireerde, gelieft 't opgerechte compromis naer u te nemen, van de comparitie vruchteloos te gaen ende daermede sulcx te verwerpen.

Dan, vermidts den requirant de voors. onlust moede is ende hy deselve voor sijn vertreck naar Sweden soeckt te effenen om den boosen wortel tusschen den requirant ende u, gerequireerde, mitsgaeders de respective kinderen dieshalven uut te roeyen, soo versoeckt hy nochmaels by desen, dat u, gerequireerde, believe de voors. differentiën te doen termineren tsy door twee van de heeren Schepenen alhier of door twee advocaeten of door de twee coopluyden, daeraen die als vooren sijn verbleven by compromis of door twee andere onpartydighe coopluyden of door twee neutrale boeckhouders. Ende by weygering of afslach van de voors. deuchdelycke presentatiën protesteert meede by desen, dat ghy, gerequireerde, selfs ende niet den requirant oorsaeke sijt, dat ghy, gerequireerde, daerover in rechte wert betrocken, versoeckende den requirant, dat ick, notaris, tgeene voors. den voorn. Elias Trip soude insinueeren ende hem, requirant, daeraf leveren acte:

Allen twelck den voors. Elias Trip voorgelesen sijnde, seyde denselven Elias Trip: ‘ick hoor en sie’, ende hebbe ick, notaris, van 't voors. versoeck aen den voors. Elias Trip gelevert ende gelaeten (copie). - - -

No. 25. Uitspraak van scheidsrechters benevens de rekening-courant tusschen de Kroon van Zweden en Elias Trip¹⁾.
1635 October 20
Not. arch. 412 f 287. Not. Jac. Jacobs.

Wy ondergeschreven met naemen Symon van der Does, raedt ende oudt-schepen desen stede, mr. Hercules Roch,

1) De uitspraak der arbiters is ook opgenomen onder de bijlagen van Jhr. Trip, De familie Trip, doch zonder de rekeningcourant.

[p. 273]

doctor in de rechten, ende Johan Gerritsz. Hooft, gecooren by d' ed. heer Erich Laertson van der Linde, als gemachtigde van den ed. ende welgeboren heere den heere Axel Oxenstern, Rijcxcanselaer vanwegen de Croone ende 't rijck van Sweeden etc., ende Hendrick Hudde, mede raedt ende out-schepen deser stede, mr. Pieter Cloeck, mede doctor in de rechten, ende Joost Brasser, gecooren by d' e. Elias Trip, verclaeren mits desen, hoe dat voor ons geëxhibeert sijnde de rekeninge van de syde van de voorn. Elias Trip ingestelt, tusschen hem ende de loffelycke Croone Sweeden uytstaende, gereformeert in dach en datum, soo van sijn uitgeeft als ontfangh daertegens met den intresse van intresse, daerinne gebracht tot laste van de voors. Croone, waervan het slot op primo August 1635 bedroegh de somme van 846.346 g. 10 st. ende 8 p., dat den voorn. Trip tot laste van de voors. Croone soude competeren.

Ende omme te coomen tot liquidatie ende adjusteringe van deselve rekeninge is vooreerst aen parthyen belast wel naer te sien, off aengaende de capitalen eenich verschil viel, tsy in debit off credit, soo in de begrootinghe van de sommen als in de tijt. Ende naerdien syluyden alle tselvige met haere boeckhouders hadden naergesien ende wel gevonden, uytgesondert seekere somme van 1936 g. met sijn intresse, tot nadeel van den voorn. Trip wegens seeckere asseurantie geërreert, sonder verder erreur te vinden ende dat alleen in verschil bleeff, off den voorn. Trip soude vermogen te reeckenen interest op interest, gelijck hy by d'voors. rekeninge tot laste van de Croone hadde gebracht ende des Croons debit daermede hadde vergroot, ofte soo hy den intrest op intrest niet mochte reeckenen, als in deselve reeckeninge was gedaen, dat hy dan tenminsten verstont te mogen volstaen, mits reeckenende alleen simpelen intrest van de penninghen, by hem ten behoeve van de Croone by 't een ende 't ander contract verstreckt, mits telckens, als by hem eenige gelden sonder onderscheyt van 't een ende 't ander contract waeren ontfangen vanwegen de Croon off uyt de cooperen, aen hem geoppignoreert, d'selvige gelden latende affslach strecken, eerst op den intrest ende de rest op 't capitael, vermogens seeckere calculatie, particulierlijck daervan ingestelt. Twelck geen van beyden, den voorn. heere Van der Linde geassis-

[p. 274]

teert met sijn boeckhouder, en conden verstaen daerinne gehouden ofte rechtmatich te sijn, maer integendeel hadden geformeert seeckeren simpelen interestreeckeninge van beyde de contracten, van ses tot ses maenden geslooten, verschelende merckelijck van den simpelen intrestreeckeninghe van de syde van sr. Trip gedaen formeeren.

Waerop partyen gehoort ende alles wel gesien ende gepondereert, by ons verstaen is costumelijck ende rechtmatich te sijn, dat den voorn. Trip niet en vermochte de Croone te beswaeren met den intrest op intrest, gelijck hy in syne reeckeninghe - daer het slot van was ter somme van 846.346 g. 10 st. 8 p. - hadde gedaen, maer dat hy vermochte te reeckenen den intrest, gelijck hy by syne andere calculatie hadde gedaen formeren, twelck wy verstonden ende verstaen geen intrest op intrest te wesen.

Welcken volgende partyen, ten wedersyden belast sijnde om naer te sien, off in deselve nieuwe calculatie eenich erreur mochte sijn om d'selve te redresseren, ende daerover voor ons weder gecompareert sijnde ende geredresseert hebbende d' voors. erreuren in debito en credito ende voorts de reeckeninge voorder geformeert tot primo Januari 1636 naestcomende, is bevonden, dat den voorn. Elias Trip, volgens de voorstaende rekeninghe ende daertoe d'selve relatiff is, par sloth ende reste, naer affslach van alle de coperen, in credito gestelt, liquidelijck van de voors. Croone competeert de somme van 160.742 g. ende 8 st. ende dat boven ende behalven d' somme van 127.214 g. ende 18 st., den voorn. Trip mede liquidelijck competerende over waepenen, volgens de particuliere reeckeninge, daervan sijnde. Welverstaende, dat onder d'voors. cooperen mede begrepen sijn de quantiteyt van 270 schipponden, die de heeren Rijcxraeden den voorn. Elias Trip voor desen aengeschreven hebben om aen den voors. heere van der Linden als sijn propre eygene te laten volgen; twelck niet en hadde cunnen geschieden, vermits die mede voor de Croone ende de schult van dien waeren geoppignoreert, sulcx dat 't surplus van dien boven de particuliere belastinge, daerop gestaen, voordat die in handen van den voorn. Trip gecomen sijn geweest, met den interesse van 't selve surplus de Croone heeft gestrect in de voors. reeckeninge in minderinge van haer schult, ende welcken aengaende derhalven den voorn. heere Laertson syne actie gereserveert wert op de voors. Croone

[p. 275]

volgens de particuliere reeckeninghe, tot dien eynde gemaect. - - -

Annex aan deze acte het volgende:

Syne Conincklycke Majesteyts reeckeninghe courant.

Debett:

Anno 1635 adi primo Augusti per saldo van de generale reeckeninghe van interest op interest monteert het capitael	f 846.346:10:2
Ditto in de reeckeninghe van asseurantie per abus te weynich gestelt f 1936 - in plaets van f 8936 - gelijck by speciale reeckeninghe op dato aen hem, Erich Laertson, overgelevert te sien is van anno 1629 adi primo Februarii capitael	f 1936: -
Nota, vermits bovenstaende parthye van f 7000 op primo Februarii 1630 sijn ingevoert onder party van f 12.428:15, daervan d'intresten van dien tijt sijn gerekent, ende alsoo de rekeninge van de oncosten aen hem, Erich Laertson, diverse malen sijn overgelevert ende het erreur sedert is gevonden, soo late d'selve in sijn voorigen stant ende brenge alhier vooren de differenten met den verloopen intrest, vermits het evenveel is off het nu gestelt wert dan off men sulcx van den beginne soude stellen, soodat hiermede alle vorige reeckeningen, aen ditto Laertson overgelevert alsmede aen hem, Coenraedt Vaelckenburch, in eygen stant blyven, comt intrest van primo Februarii 1630 per capitael f 1936 tot primo Augusti 1635, sijn 66 maenden à 7%, comt crois	f 745:7: -
	_____
Somma	f 849.027:17:2

Creditto:

1635 adi primo Augusti f 9171:12:8 hier goetdoen voor het verschil van de reeckeninghe intrest op intrest tegens simpelen intrest, monterende de differenten, als per generale reeckeninghe te sien is, de somme van f 9.171:12:8

Ditto navolgende cleene erreurkens uyt de generale reeckeninghe van simpelen intrest hier goet doende tot primo Augusti 1635 als volght omme de generale reeckenighe in sijn stant te laeten, is alles gecorrigeert.

f 5809:11:8 op 24 April 1632 ontfangen ende op 15 Junii inclus ingevoert onder parthye van f 45.809:11:8, als in de reeckeninghe van simpelen intrest te sien is, comt 1.7 maent hier goet doen à 7% f 57:12: -

[p. 276]

Op 15 Juni 1632 f 25:8 afgetrocken, moet by gevoeght sijn, dus dobbel	f 50:16: -
Intrest van f 50:16 van 15 Junii 1632 tot primo Augusti 1635 comt 37½ maent à 7%	f 10:19: -
Intrest van f 4514:12 van primo Novembris 1631 tot 10 May 1632 sijn 6⅓ maent à 7%	f 166:15: 8
f 17.634:10 van de vercofte coperen ontvangen ende in de generale reeckeninge van simpelen intrest ingevoert op primo December 1629 omme de redenen, in ditto reeckeninghe verhaelt, daervan hier goet doen een maent intrest à 7%	f 102:17: 8
	_____
	f 389: -: -
Hiervan moet gaen intrest van f 1154:11:8 sijnde f 806:12 provisie ende f 347:13:8 waeghgelt ende oncosten van de vercochte seugen bedragende f 40.331:15:8 in rekeninge ingevoert op primo Novembris 1631, daervan bovenstaende f 1154:11:8 eerst op primo Januarii 1633 ten laste gebracht, differeert 14 maenden à 7% f 94:5: -
_____
f 294:15: -	f 294:15: -
	_____
Somma	f 9.466: 7: 8
Compt per saldo deses, soo op nieuwe rekeninge hier achter brenge omme dese rekeninge te sluyten tot primo Augusti 1635	f 839:561:10: -
	_____
Somma	f 849.027:17:8

Syne Conincklycke Majesteyts van Sweeden conte corrente de novo.

Debett:
1635 adi primo Augusti d'accordo gesloten in conformité van de ordre van de heeren rechtsgeleerden ende de coopluyden, monterende het capitael hiervooren tot primo Augusti	f 839.561:10: -

[p. 277]

1636 adi primo Januarii voor 5 maenden intrest van 't voors. capitael van primo Augusti 1635 tot primo Januarii à 1636 à 7%	f 24.487: 4: -
	_____
Somma	f 864.048:14: -
1636 Syne Conincklycke Majesteyt conto novo debet p. saldo van hier over	f 160.742:8: -
Creditt:
1636 adi primo Januarii voor het netto provenu van alle de coperen, door mijn heer Elias Trip aengenomen in betalinge van 't overstaende capitael luyt de generale rekeninge verclaert	f 702.027:7: -
Ditto soo hier goet doen f 1278:19: -, sijnde de reste van de f 501(?) van de heeren Staten, dat sij belooft hebben te betalen, comt presto	f 1.278:19: -
	_____
	f 703.306:6: -
Blijft Syne Conincklycke Majesteyt presto debet omme dese reeckeninge te sluyten, soo hierover op nieuwe rekeninge brenge	f 160.742:8: -
	_____
Somma	f 864.048:14: -

No. 26. Acte, waarbij Elias Trip verklaart Erich Laerson van der Linden niet persoonlijk aansprakelijk te houden voor de namens den overleden koning van Zweden aangegane verbintenis. Bij acte, gepasseerd voor notaris Ruttens den 17en Februari 1632, heeft Laerson n.l. een obligatie aangegaan ten bedrage van 345.870 g., waarvoor hij niet alleen een hoeveelheid koper heeft getransporteerd doch ook heeft verbonden sijn eygene persoon ende goederen.
1635 October 30.
Not. arch. 412 f. 298. Not. Jac. Jacobs.

[p. 278]

No. 27. Verlenging van een contract, waarbij Elias Trip 90.000 car. g. opneemt op onderpand van koper.
1635 December 5.
Not. arch. 701. Not. J. Warnaertsz.

Compareerden etc. d'eersame ende discreete Elias Trip ter eenre ende d'eersame ende discreete Andries Ryckaert ter andere zyden, beyde coopluyden binnen deser stede, my, notaris, bekent, ende verclaerden met malcanderen bedachtelycken geaccordeert ende by deesen verdraegen te sijn in volgender manieren, dat de voors. comparanten nochmaels geprolongeert hebben ende prolongeren by desen voor den tijt van een jaer den contracte van 90.000 car. g., by den voors. Ryckaert op cooperen beleent aen den voors. Elias Trip voor den tijt van een jaer tegens interesse van vijff per cento in 't jaer vermogens d'acte, daervan sijnde, gepasseert voor my, notaris, ende getuygen opten eersten Maert 1633 ende daernaer geprolongeert voor een jaer vermogens de acte, gepasseert voor my, notaris, ende getuygen opten sevenden Maert 1634 voor gelycke interesse, in alle manieren ende op alle conditiën, als de voors. acte van den eersten Maert 1633 is geëxtendeert ende onder verbintenisse, soo speciael als generael, in deselve acte van den eersten Maert begrepen, die gehouden wert, als alhier geïnsereert. - - -

No. 28. Request van de erfgenamen van Elias Trip aan de Staten Generaal.¹⁾
na 1636 Januari 10.
Not. arch. 424. f 390. Not. Jacobs.

Aen de Ed. Ho. Mo. heeren, de heeren Staten Generael der Vereenighde Nederlanden.

Verthoonen met behoorlycke eerbiedinge de weduwe ende erffgenaemen van Elias Trip zal., hoe dat hun, supplianten, van de loffelycke Croon Sweeden competeert over geleverde ammonitie de somme van 127.214 g. 18 st. ende over slot der reeckeninge der gedepositeerde coperen 160.742 g. 8 st. ende dat op 10 January anno 1636 in conformité van de

1) Elias Trip is 5 Januari 1636 overleden. Blijkbaar dateert dit request van eenige jaren later.

[p. 279]

liquidatie ende reeckeningen, daervan geslooten by den heere Erich Laertsz. Van der Linde, als gemachtichde van den heere Rijcxcanselaer, met denselven Elias Trip ten overstaen van ses gedeligeerde rechters, als twee heeren raedtspersoonen, twee heeren advocaeten ende twee heeren coopluyden, welcke voors. resp. sommen den voorn. Erich Laertsen in voors. qualité beloofde te voldoen in drye paeyen uyt des rijcx tollen, sijnde d'selve beloofte niet alleen niet naergecomen, maer hebben de supplianten moeten ontfangen ende comptant betaelen de coperen, die met de insichte waeren gecontracteert om d'voors. schulden te rescontreren ende dat veere boven de merckt, in de voegen dat de supplianten hebben geleden ende sijn lydende merckelycke ende seer notable schaeden. Daeromme sy oock genootsaeckt werden hun te keeren tot Uwe Ed. Ho. Mo., seer reverentelijck versoeckende, dat d'selve ten aensiene van de redenen, vooren verhaelt, doch geliefve henluyden te vergunnen ende mede te deylen favorable brieven van voorschryven aen de Loffelycke Croon Sweeden, de weledele Heeren Rijcxraeden, den weledelen Heere Rijcxcanceller ende alle andere sulcx behoorende in soodaenige forme, dat de supplianten mogen becomen voldoeninge van hunne voors. t' achterheden met den interesse van dien. Dat doende etc.¹⁾

1) Een dergelijk schrijven werd aan den Prins van Oranje verzonden (424 f 389). De redactie verschilt echter eenigszins. Vermeld wordt, dat Laersen beloofd heeft de resp. sommen ‘te voldoen in drye payen uyt des Rijx tollen der coperen, die op nieuws tot dien eynde wierden gecontracteert ende tot hooger prijs, als die cours hadden, aengenomen sijn met insichte om d' voors. sommen uyt de tollen der coperen te vinden. Ende alsoo de supplianten echter de coperen hebben moeten ontfangen ende comptant betaelen, sonder dat men de rescontre heeft gedooght, soo wert reverentelijck versocht brieven van voorschryvinge - - -’.

No. 29. Acte betreffende de levering van kalmijn aan de beoefenaars der koperindustrie te Aken van wege de kopercompagnie te Amsterdam.
1637 Januari 24.
Not. Arch. 702. Not. J. Warnaertsz.

Alsoo op 't versoeck ende behulp van de coopluyden, die

[p. 280]

binnen Amsterdamme gecontracteert hebben coperen met de Croon van Sweden, van de Ho. Mo. heeren Staten Generael der Vereenichde Nederlanden geobtineert is op ten 17en January 1637 voor Hans Stoupart licentie ende consent om op 't spoedichste in minderinge ende voor soo veele het sal connen strecken tot voldoeninge van sijn arbeytsloon van de Aldenberg aff te voeren naer Aecken twaelff hondert duysent ponden geprepareerden ende gebranden calmijn¹⁾ ende die leveren aen den facteur, die de coopluyden deser landen, geïntresseert in den cooperhandel met Sweden, hem, Stoupart, sullen ordonneren, welcken facteur daervan volgens de ordre van de voors. contractanten der coperen distributie sal doen aen de coopermeesters tot Aken voornoemt, item Stalburg ende Cornelis-Munster. Ende dewyle de voors. contractanten voor dees tijt tot haren facteur ten fyne als boven hebben gecommitteert ende geauthoriseert d'eersame Pieter Roelants, coopman tot Aecken, soo belove ick aen den voorschreven Pieter Roelants off soodanigen facteur, als de voors. contractanten hier na sullen mogen comen te stellen, de voors. twaelff hondert duysent ponden calmijn, om door hem in voegen boven verhaelt gedistribueert te werden, te sullen leveren ende aen niemant anders, voor welcken calmijn my betaelt werden sal vijftich stuyvers Brabants gelt van elcke hondert ponden volgens t' contract, met de copermeesters tot Aecken gemaect. - - - -

HANS STOEPARDT

1) Zinkerts of galmei, dat noodig is om aan het koper een goudglans te verleenen. De mijn te Altenburg behoorde aan de Staten Generaal.

No. 30. Contract van compagnie betreffende de voorgenomen levering van koper aan den Czaar van Rusland.
1637 Augustus 26.
Not. arch. 866 f. 284 v. Not. J. van Zwieten.

Op huyden compareerden etc. Joost Baeck, Pieter Trip, Celio Marcelis ende Gabriël Marcelis²⁾ de jonge, coopluy-

2) Geb. te Hamburg in 1609, overl. te Amsterdam in 1673, zoon van Gabriel Marselis, resident van den koning van Denemarken bij de Republiek. Hij zette zich te Amsterdam neer en dreef er een aanzienlijken handel in ijzer en geschut, afkomstig uit de Russische ondernemingen van zijn broeder Pieter Marselis. Hij was vertegenwoordiger van den koning van Denemarken te Amsterdam. In 1635 huwde hij Isabeau van der Straaten. Elias, Vroedschap p. 871. Celio Marselis was blijkens no. 12 ook een broeder van Pieter, doch wordt door Elias niet vermeld.

[p. 281]

den binnen deser stede, ende verclaerden sy, comparanten, metten anderen veraccordeert ende verdragen te sijn omme met Sijn Majesteyt van Ruslant door Thomas de Swaen ende met behulp van Andries Wynius¹⁾ ende Antoni Coppens, ider van haer, comparanten, voor een gerecht vierde part, te doen tracteren omme te leveren tot een quantiteyt van 500.000 pont cooper, wel minder maer niet meerder, ende dat op de conditiën, manieren ende voorwaerden, gelijck als gestipuleert ende geaccordeert sijn by seeckere acte, in date den 27e July 1637 gepasseert ende nu by haer, comparanten, tesamen ondergeteyckent ende aen desen geannexeert, doch daervan de copie, dewelcke per verscheyde vias naer Moscou gesonden sijn, om goede redenen alleen onderteykent sijn geworden by den voorn. sr. Joost Baeck ende Pieter Trip ende op wiens namen het contract met de voorn. Sijn Majesteyt van Ruslant oock alleen gesloten sal werden. Want alhoewel de copie van 't voors. contract van 27 July by srs. Joost Baeck ende Pieter Trip alleen geteyckent ende dienvolgende het voors. contract op haerder name alleen geslooten sijn geworden, soo is 't nochtans sulcx, dat het haer, comparanten, elcx voor een gerecht vierde part aengaet ende dat alle tgene by deselve sr. Baeck ende Trip is gedaen ende verhandelt, gedaen ende gepasseert is door commissie van haer, comparanten, alle tesamen. Want de voors. srs. Baeck ende Trip tot het voors. specialijck gecommitteert sijn, gelijck deselve srs. Baeck ende Trip by desen noch vorder gecommitteert worden, omme te doen alle tgene sy in desen sullen vinden oirbaer ende geraatsaem te sijn, belovende de voorn. comparanten voor goet, vast ende van waerden te sullen houden ende doen houden alle tgene alrede by de voors. srs. Baeck ende Trip gedaen is off noch gedaen soude mogen werden.

1) Vgl. p. 243 noot 1.

[p. 282]

Ende is mede by haer, comparanten, geaccordeert ende versproocken, dat alle de gelde, die voor de cooperen in Moscouw ende tot Archangel ontfangen sullen werden, aen de voors. srs. Baeck en Trip alleen sullen werden overgemaect ende geremitteert in wissel op deser stede off andere plaetse ofte sooals srs. Baeck ende Trip best geraden sullen vinden. Ende alsoo haer, comparanten, nodich is verseeckert te sijn van soo groote partye cooperen, byaldien het voors. contract met Sijn Majesteit van Ruslant sijn voortgangh mocht nemen, soo is sr. Pieter Trip in sijn eygen name voor rekeninge van hem ende de voors. syne mede-participanten, competerende in desen elcx voor een vierde part, geaccordeert mette contractanten van de Sweetsche coperen alhier ter stede, dat deselve contractanten aennemen te leveren tot de voors. quantiteyt van 500.000 ponden cooper, te weten het gaercoper tot 53 g. ende de seugen tot 45 g., gelijck als blijckt by de acte, uyt het resolutieboeck van de voors. contractanten geëxtraheert ende geteyckent by haren boeckhouder Heyndrick Barentsz. Muykens, van dato den 25en July 1637 ende aen desen mede geannexeert.

Verbindende partyen tot naercominge van tgene voors. staet hare personen ende goederen. - - -

Aen desen was annex:

In Amsterdam 27 July Ao 1637.

Op conditiën hiernaer beschreven sal sr. Tomas de Swaen mogen tracteren met Syne Majesteyt van Ruslant om aen deselve te leveren tot de quantiteyt van 500.000 pont cooper, wel minder maer niet meerder, de ⅔ parten zeughen ende ⅓ part gaer- ofte muntcooper ofte ten uytersten van yder de helfte, mits dat tot onser optie ende keure sal staen voor ofte in plaetse van gaer cooper muntcooper te leveren ofte van beyts. De leveringe souden wy doen tot Archangel het naeste zaisoen anno 1638 ende enich schip off scheepen, waerby partye cooperen geladen waren, quamen te blyven, souden gehouden sijn het naeste jaer daeraen sooveel te leveren, alser aen de gecontracteerde partye ontbrack.

Soo haest het contract in Moscou met Syn Majesteyt geslooten waer, souden aldaer op de hant ontfangen de helfte van 't bedragen der partye in 't geheel ende d'ander

[p. 283]

helfte soude ons betaelt werden tot Archangel by de leveringe van 't cooper.

Tot 4¼ roubel de poede behoorden de partyen geslooten te werden ende minder niet, in welcken gevalle wy oock souden consenteren daerop te spenderen 3% ende soo ul. tot 4⅛ roubel conde doen ende hooger niet, soude consenteren 2% te spenderen. Ende alhoewel niet well doenlijck is tot minder pryse te doen, soo soude nochtans liever als de partye naer te laten, resolveren, dat ul. tot vier roubels de poede soude mogen tracteren, maer alsdan most ul. niet boven 1% daerop spenderen, want de laegheyt van dien prijs mach geen groote oncosten dragen.

Voor provisie souden wy toeleggen aen ul.¹⁾, Andries Winius ende Antoni Coppens tesamen 3% te genieten, yder voor een gerechte derde part, wesende 1%.

Dese partye soude in sodanich verloop van tyde aldaer in Moscou geslooten moeten werden, dat wy daervan alhier bericht soude connen ende moeten hebben ten alderlangsten halff off uyterlijck ultimo January 1638, oock met dien bedinghe, dat wanneer sulcx door 't verongelucken van de bode off booden op herwaerts off andere verhinderinge niet hadde connen geschieden, wy als aen de partye niet gehouden souden sijn als met ons welgevallen, daervan wy ons in den tyt van veertien dagen by affgesonden bode souden hebben te verclaeren. Ende als dit niet bedongen conde werden, soude de voors. partye niet finael maer alleen op ons behagen geslooten mogen werden.

Ende alhoewel wy hierboven aen srs. Andries Winnius ende Antoni Coppens toestaen de ⅔ van 3% provisie, soo is nochtans onse meninge ende ordre, dat het contract alleen door sr. Tomas de Swaen geslooten ende op synen name gemaect ende de gelden daerover ontfangen sullen werden om onse ordre daermede te volgen.

Het contract voltrocken sijnde, sal men Antoni Coppens sonder tijtversuym op herwaerts schicken met behoorlycke brieven, ten eynde hy op 't alderspoedichste hier make te

1) Thomas de Swaen. - Zie over de relaties van Andries Winius, Thomas de Swaen, Elias Trip e.a. met Rusland ook D.S. van Zuiden, Nieuwe bijdrage tot de kennis van de Hollandsch-Russische relaties in de 16e-18e eeuw, Econ. Hist. Jaarboek, tweede deel (1916).

[p. 284]

sijn om ons van de sake te berichten. Ende was geteyckent Pieter Trip, Joost Baeck, Gabriel Marcelis de jonge, Selio Marcelis.

Noch was annex:

Ady 25 Julio 1637 heeft Pieter Trip geaccordeert met de heeren contractanten van de coperen, dat hy, Pieter Trip, sal ontfangen 100.000 à 200.000 ponden cooper 's jaers ende dat voor twe jaren, te weten ½ seugen ½ gaere ofte sooveel min ofte meer, als hy in der Moscovie sal laten tracteren, tot de quantiteyt van 500.000 ponden toe, ten pryse het gaer cooper à 53 ende de seugen à 45 g., te betalen 't jaer na den ontfangh ofte in gevalle dat daer eerder gelden uyt Moscou comen, soo sal sulcx hier aen de heren contractanten betaelt werden. Gereserveert, dat dese coop niet voort gaet, soo dito Trip met die van Moscovie niet en accordeert. En sal dit aff off aen moeten seggen in den tijt van zes maenden, een maent min off meer onbegrepen, welverstaende dat dito cooperen tot voors. contract in Moscoviën sullen gebruyckt werden ende nieuwers anders.

Onder stont: copie uyt het resolutieboeck, ende was geteyckent: Heyndrick Barentsz. Muykens, als boeckhouder van de heren contractanten der Sweetse cooperen.

No. 31. Notarieele aanzegging, waarbij Jan Hoochhuysen aan Matheus Hoeuft, koopman alhier, doet afvragen, of hij goed vindt, dat het sestiende part, tgene Erich Laersz. zal. gecompeteert heeft in 't contract van de Sweetse coperen, gestelt mach werden in de boucken van de contractanten op reeckeninge van de e. sr. Jacob Crives.
Alle twelcke by den voorn. sr. Heuft gehoort ende verstaen sijnde, seyde: 't is buyten stijl, dat men imandt in sijn particulier sulcx affvraecht, maer so men dienaengaende yet te vragen hadde, dat men comen most op de comparitie van de gemene contractanten, als die (in) collegie vergadert sijn.’¹⁾ - - -
1639 Mei 30.
Not. arch. 868 f. 94. Not. J. van Zwieten.

1) Den 13en Juni 1640 (not. arch. 1341, not. C. Touw) wordt wederom een dergelijke aanzegging tot Matheus Hoeuft gericht. De insinuanten zijn ditmaal Jan Coymans (voor hem zelf en voor zijn schoonmoeder, de weduwe van Elias Trip) Pieter Trip en Celio Marcelis. De insinuanten eischen, dat hij de acte zal teekenen, ‘nademael ul. selffs mede toegestaen ende geaccordeert hebt, dat d'voors. Jacob Crives genieten soude, gelijck hy oock altijt genoten heeft, alsulcke repartitie van gelt, coper ende andersints voor het voors. 1/16 part van Erick Laersz., als deselve Crives wegen seeckere anderen 3/16 parten, die hy in 't voors. contract van de coperen heeft, na advenant is genietende’. Hoeuft antwoordt, dat ‘alsoo alles voor desen collegialiter is geschiet, dat dit oock van gelycken collegialiter behoort te geschieden’.
Blijkens een andere acte weigert ook Bartolotti.

[p. 285]

No. 32. Notarieele aanzegging namens een koopman aan Johan le Thor, vertegenwoordiger van de Zweedsche kopercompagnie, met verzoek tot betaling van drie wissels.
1639 Juni 10.
Not. Arch. 702. Not. J. Warnaertsz.

Ick, notaris etc., hebbe my ten versoecke van d'eersame Floris Visscher getransporteert ten woonplaetse ende neffens den persoon van d'eersaeme Johan le Thor, coopman alhier, ende hem geïnsinueert, dat den insinuant vertoont heeft drie wisselbrieven boven gecopiert¹⁾ ende de acceptatie derselyer versocht, die gy niet hebt willen accepteren op den vervaldach te voldoen maer belooft mondelinge die te betaelen van de eerste, die gy soudet comen te voldoen. Ende den insinuant in ervaringe gecomen sijnde, dat ghy betalinge aen iemandt hadde gedaen, heeft u mede dieshalven aengesproocken, waerop gy u mondelinge belofte noch confirmerende, den insinuant, present een getuyge, dien dach naer den middage t'uwen huyse bescheyden hebt om 't gelt te comen ontfanghen. Dan daer komende, waert ghy niet thuys ende sijt meede naer den Haege vertrocken, weshalven tot noch toe de voldoeninge niet en is geschiet. Soo versoeckt hij, insinuant, van u, geïnsinueerde, door my, notaris, by desen datelycke betalinge van de voorschreven drie wisselbrieven.

1) Deze ontbreken.

[p. 286]

Waerop de voorschreven Johan le Thor antwoorde: ‘ick hebbe maer mondelinge aengenomen te betalen een duysent rijcxdaelders, getrocken door de heere burgemeester Joris Hendricx, omdat het mijn confrater is, ende soude deselve wisselbrief oock al voldaen hebben, maer alsoo door expresse ordre van de heere Rijcxkancelier ende Rijcxraden de gelden, die in voorraet hadde, hebbe moeten tellen aen oversten tot wervinge van volck, twelck voorgaen moste, als sijnde saeken de Croon raekende, soo en can voor desen tijt die wisselbrieven (niet voldoen). Doch alsoo de Welgeb. heeren Rijxraden, als participanten der copercompagnie, in hare laeste brieven melden, dat aparent desen somer noch 2000 à 3000 ponden coperen aen my sullen gesonden worden, dieselve over comende, connen sy wel alle - hoope ick - betaelt worden, indien daer te vooren geen uytspraeck van 't proces, tegens Jacob Crives ende de contractanten hier hangende, gegeven wort, dat sy die 70.000 à 80.000 gulden voor de ontfangene coperen moeten betalen, uyt welckers inhoudinge alle dese schaersheyt van daen comt voor my. Ick bender maer den ontfanger van, als ick geen gelt voor haer in voorraet hebbe, can ick niet betalen, 't is mijn particulier niet.’

Waeromme ick, notaris, aldaer protesteerde van faute van deselve betalinge, wissel, herwissel, costen, schaeden ende interessen. - - -

No. 33. Notarieele aanzegging namens Johan Coymans en Pieter Trip aan Guill. Bartholotti betreffende de betaling van geleverd Zweedsch koper.
1640 Juni 9
Not. arch. 1431. Not. C. Touw.

Op huyden hebbe ick, notaris, etc. my ten versoucke van sr. Johan Coymans, in qualité nagenoemt, ende van sr. Pieter Trip gevonden ende getransporteert by ende nevens sr. Guilljame Bartolotti ende aen denselven geïnsinueert ende aengedient tgeen volcht:

De voorn. srs. Johan Coymans, voor hem ende voor sijn moeder joffr. Alida Adriaens, weduwe van Elias Trip zal., ende Pieter Trip seggen, dat ul., sr. Guilliame Bartelotti, in gebreecke gebleven ende noch weygerich sijt aen den factoor van de ed. heeren participanten van de coperen in

[p. 287]

Sweden, woonende alhier ter stede, namentlijck sr. Jan le Thor, te betalen ende voldoen de somme van ontrent 10.000 gulden, spruytende over de leste cooperen, by ul. ontfangen, ende dat daeruyt volcht, dat sy, insinuanten, mette voorn. ed. heeren niet connen comen tot vereffeninge, liquidatie ende schydinge van tgeene noch vereffent, geliquideert ende gescheyden dient te worden, dat meer de saecken alhier daerdoor geretardeert sijn ende noch meerder geretardeert ende langer opengelaeten worden, streckende sulcx alles tot groote misnoeginge ende onnoodige tegenstreevinge van de heeren participanten des coopercompagnys in Sweden.

Ende naedemael uwe saecken ende questiën haer, insinuanten, niet aen en gaen ende door ul. doen geen schade verstaen te willen lyden, soo hebben sy, insinuanten, ul. door my, notaris, goet gevonden te doen insinueren ende aenseggen, dat gy van stonden aen d'voors. ontrent 10.000 g., off zooveel min off meer als gy aen den voorn. factoor ter saecke voors. schuldich sijt, sult hebben te betalen ende voorts wech te nemen alle beletselen ende oncosten, die by ul. gegeven ende voorgewent sijn, daerdoor d' voors. saeck in verwarringe is gecomen. Off by nalatentheyt van dien protesteren de insinuanten tegens ul. wel expresselijck van alle costen, schaden ende intressen. - -

Alle twelck d'voors. sr. Guilliame Bartelotti voorgelesen sijnde, seyde: ‘geeft my copie’.

No. 34. Acte, waarbij Johan en Pauwel Crives verklaren, dat zij van de kopercompagnie een hoeveelheid koper hebben ontvangen wegens het aandeel van hun overleden vader in genoemde compagnie.
1641 September en November
Not. arch. 870 f. 394 v. Not. J. van Zwieten.

Op huyden, den 2en September ende oock in 't begin van November anno 1641, compareerden etc. de eersame Johan Crives ende Pauwel Crives, soonen ende mede erffgenaemen van wylen Jacob Crives, in dier qualité voor haerselven ende vervangende de weduwe ende haren darden broeder, erffgenamen van den selven Jacob Crives, ende gelieden, hoe dat wylen de voorn. Jacob Crives, haerluyder vader zal. ged., verstaende gerech-

[p. 288]

ticht te sijn tot de coperen ende 't provenu van dien, twelck by de copere-compagnie in Zweden alhyer gelevert was aen de contractanten van 't coper alhier voor 't sestiende paert, twelck wylen Erick Laersz. van der Linde voor sijn privé in tselve contract alhier geparticipeert hadde, voor sooveel den voors. Erick Laersz. daervan hadde betaelt ende hy off syne erffgenamen onbetaelt hadden gelaten ende dat alles tot betalinge van sulcx als wylen den voorn. Jacob Crives was competerende tot laste van de Loffelycke Croone van Zweden ende de voors. compagnie aldaer vermogens de transporten, contracten ende cessiën, daervan sijnde, daerover op de tsamentlycke contractanten alhier hadde versocht tselvige aen hem ofte die hy ordonneerde te willen laten volgen. Waerinne de contractanten alhier in 't eerste eenige difficulteyt hebben gemaeckt gehadt in consideratie van de actie ende pretentie, die sy verstonden te hebben op ende jegens de contractanten ofte copere compagnie in Zweden vermogens de insinuatiën ende protesten, daervan sijnde, maer naderhant soeckende de saecken te faciliteren met die van de voorn. compagnie, hadden goet gevonden, sonder eenige prejuditie van haer goet recht jegens de voors. compagnie, de vordere gedane repartitiën over 't voors. sestiende part, soo in gelde als coperen, gedaen by de gemeyne contractanten alhier tzedert de seste gevallen uytdelinge, een weynich uytgesondert, te laten volgen aen den voorn. Jacob Crives, uytwysende de boecken, daervan door den boeckhouder van 't contract gehouden, mits dat wylen haerluyder, comparanten, vader zal. ged. gehouden bleeff te caveren ofte beloven voor goede uytkeringe ende betalinge ende haerluyden te bevryden tegens eenen ygelycken voor namaninge.

Ende vermits alsnoch voor reeckeninghe van 't voors. sestiende part in de pachuysen by de Haerlemmerpoort alhyer was leggende de quantiteyt van 158.634½ ponden gaer coper ende onder Pieter Trip 2030⅝ ponden, dewelcke syluyden, comparanten, gaerne onverhindert ende onbelet mede nae haer souden nemen ende daermede haer wille doen ende dat de voors. tsamentlycke contractanten, als namentlijck de eerbare joffer de weduwe van Elias Trip, srs. Jean Coymans ende Guiljaem Bartholotti, Pieter Trip, Selio Marcelis ende Matheuwes Heuft, die mede compareerden ende oock verclaerden eyntelijck

[p. 289]

daertoe te hebben geresolveert, onder protestatie van nonprejuditie aengaende haer goet recht tegens de compagnie in Zweden ende doen sulcx alleen tot accommodatie, soo is 't dat syluyden, Johan ende Pauwel Crives, bekennen de voors. quantiteyt gaerkoperen uyt den voors. pachuysen ende van sr. Trip ontfangen te hebben ende geloven elcx in solidum ende een voor al te presteren, dat de gelden ende koperen, die wylen haer vader zal. ged. volgens de boucken van den kopere contracte alhier ontfangen, gehouden ende genoten heeft voor 't voors. sestiende part ende die syluyden, comparanten, nu ende tevoren na haer vaders doot voor tselvige sestiende part genoten ofte ontfangen hebben, als wel betaelt ende uytgekeert sullen strecken ende dienvolgens haerluyden allen ende ygelijck van hun ende derselven erffgenamen dienaengaende tegens eenen ygelycken voor namaninge te bevryden, costeloos ende schadeloos te houden onder verbant van heurluyder, comparanten, personen ende goederen - - -

Welverstaende nochtans, dat syluyden, comparanten, van haerder syde oock gelijck wylen haer vader in sijn leven geene uytdeelinge ofte uytkeringe wegen het voors. sestiende paert en hebben genoten ofte ontfangen dan onder reserve ende voorbehoudens haer recht in allen deelen ende sonder eenige prejuditie van dien tegens de voors. compagnie in Zweden ende tegens de Loffelycke Croone ende Erick Laersz. wedue ende erven ende allen anderen, daer sy eenichsints meynden geraeckt te sijn, tselve alsoo nochmaels verstaen te continueren. Ende waren syluyden, comparanten, tevreden ende consenteerden aen my, notario, van desen acte een off meer aen de voors. contractanten gelevert te werden. - - -

No. 35. Acte, waarbij Ferdinando en Frederico Schuylenburch¹⁾ hun factor in Zweden machtigen om hen te vertegenwoordigen en om namens hen landerijen en ijzergieterijen te koopen.
1642 Januari 29.
Not. arch. 1681. Not. P. de Bary.

1) In zijn Vroedschap (p. 336) vermeldt Elias alleen Ferdinandus, geb. 1597, overl. 1652, koopman, wonende op het Rusland ‘in Schuylenburgh,’ bewindhebber der West-Ind. Comp., zoon van Balthasar Schuylenburgh van Antwerpen, ‘ijsercramer’ in de Warmoesstraat ‘in de Gulden schrijvende Handt’, en van Geertruyd Mercijs, van Antwerpen.

[p. 290]

Compareerde etc. d'e. Ferdinando ende Frederico Schuylenborch, coopluyden binnen dese voors. stede, my, notario, bekent, ende hebben tesaemen ende elck in 't besonder gelast, gecommitteert ende geaucthoriseert ende oock voor soovele noot is geconstitueert ende machtich gemaeckt, soo sy doen by desen, d'eersame Jean van Ruyff, hunnen facteur, jegenwoordelijck sijnde tot Stockholm in Sweeden, omme in de naemen van hun, comparanten ende constituanten, ende van hunnentwegen in alle voorvallende gelegentheden, daer hunne presentie sal werden gerequireert, hunne persoonen te representeren ende specialijck omme in gevolge van hunne schriftelycke ordren ende advisen, aen den gemelten hunnen geconstitueerde van tijdt tot tijdt te geven, voor hunne, comparanten, rekeninge in te coopen soodanige landen, iserwercken, hamers, molens met hunne toebehoorten ende andere wydere gelegentheden, gereetschappen ende aencleven, daeraen dependerende, leggende ontrent Stockholm ofte eenige andere welgelegene plaetse daeromtrent, als hem conform d'instructie ende advisen van de constituanten ende tot derselver meeste voordeel ende beneficie doenlijck sal wesen daerover in te gaen ende te passeren soodanige contracten van coop ende andersints, als nae gelegentheyt van saken sullen werden gerequireert, d' op- ende overdrachten aldaer in gelycken constumelijck te doen verlyden ende passeren, die in de naemen van hun, constituanten, te accepteren, daerop in de possessie te treden, de cooppenningen te voldoen ende voorts generalijck soo in desen als in tgeen wyders sal werden gerequireert alles te doen, dat nae gelegentheyt sal werden vereyscht, ende sy, constituanten, selfs in persoonen present sijnde, souden cunnen, mogen ende behooren te doen, belovende voor goet, aengenaem ende van waerden te houden alle tgeene by den voorn. hunnen geconstitueerde desen aengaende gedaen ende gehandelt sal werden, onder alle verbanden van rechten, daertoe staende. - - -

[p. 291]

No. 36. Contract betreffende de exploitatie van ijzerwerken in Zweden.
1642 September 11.
Not. arch. 424 f. 358. Not. Jac. Jacobs.

Compareerde etc. Jan van Ruyff, my, notario, bekendt, te kennen gevende ende verclaerende, dat hy, comparant, te raede geworden is sich van deser stede ende landen te begeven naer Sweden, omme aldaer op de aldergevoeghlijckste maniere hem, comparant, doenlijck sijnde, absolutelycken te coopen de wercken, hamers ende huysen met alle de dependentiën, preminentiën, gevolge ende aencleven van dien, competerende sr. Lucas Hiddingh. Ende aengesien hem, comparant, tot den incoop van tselve alsmede omme d'selve wercken naer behooren voort te setten eene merckelycke somme van penningen van nooden is, soo hadde hy, comparant, daeromme seer instantelycken versocht d'eersaeme srs. Ferdinando ende Frederico Schuylenburch, coopluyden binnen deser stede, dat hun geliefde hem, comparant, in dese gelegentheyt te assisteren ende de behulpige handt te bieden, welcken volgende d' voorn. srs. Schuylenburch - onder spetiale hipoticatie ende verseeckeringe van d'voors. wercken, hamers ende huysen mette dependentiën van dien - hem, comparant, absolutelijck ende realijck in comptante penningen tot sijns, comparants, volcomen genoegen geheel ende onwederroepelijck contentement hebben aengetelt de somme van 25.000 car. g. tot 20 st. 't stuck. Soo bekende hy, comparant, voor hem, syne erven ende naercomelingen de voors. somme van 25.000 g. wel ende deughdelyck schuldich te wesen aen d' voorn. srs. Ferdinando ende Frederico Schuylenburch met belofte d' selve wederomme aen haer ofte haere erffgenamen te voldoen ende te betalen tot vermanens met den interesse van dien tegens 6 ten 100 in 't jaer, daervoor mitsgaders voor alle costen, schaden ende interessen uyt saecke van eenige quaede ofte traege betalinge, by d' voorn. srs. Schuylenburchs te hebben doen ende lyden, verbindende sijn, comparants, persoon ende alle syne goederen, roerende ende onroerende. - - -

Hierop volgt een uitvoerig contract van denzelfden datum tusschen Ferdinando en Frederico Schuylenburch.

[p. 292]

kooplieden te Amsterdam, eenerzijds en Jan van Ruyff ter andere zijde. Laatstgenoemde verbindt zich om naar Zweden te gaan en daar over te nemen de wercken, hamers, huysinge ende dependentie van dien, van sr. Lucas Hiddingh gecocht.

Jan van Ruyff zal in Zweden geheel als eigenaar optreden, zonder dat bij het sluiten van contracten enz. de naam der gebroeders Schuylenburch genoemd zal worden, alhoewel de eygendom van alles mitsgaders de directie van dien sal sijn ende blyven voor de voornoemde Schuylenborchs. Jan van Ruyff zal in Zweden het burgerrecht koopen op alsulcke plaets als hy te raeden sal vinden. Alle kosten zijn voor rekening der gebroeders Schuylenburch. Eveneens de winsten. Jan van Ruyff moet om de drie maanden een rekening overzenden met een copie van zijn journaal, zoodat daaruit hier een grootboek kan geformeerd worden omme gelijck te gaen mettet grootboeck, dat den gemelten Jan van Ruyff in Sweden sal houden.

Jan van Ruyff zal geenszins eenige nieuwe hamers ofte andere gebouw mogen maken zonder toestemming der gebr. Schuylenburch. Boven de vrije kost zal Jan van Ruyff als jaerlijcx tractement de som van 1500 car. g. ontvangen.

Het contract wordt aangegaan voor den tijd van zeven jaren.

Onder het contract staat: Door een naerder accort is ende wert het bovenstaende vernieticht. 1649 Juli 9. Vgl. no. 41.

No. 37. Acte, waarbij Willem Muylman¹⁾ en Pieter van de Cruyce, compagnons, machtiging verleenen aan Pieter Bernoly, jegenwoordich op sijn vertreck staende nae Sweeden, omme in de naemen van hun, constituanten, ende van hunnentwegen hunne persoonen aldaer te representeren, soo in de saecken ende gelegentheden van hunne yserwercken als anders, ende in alle ende iegelycke van dien te doen ende ordonneren sulcx, als nae gelegentheyt van saecken ende de con-

1) Willem Muylman, geb. te Deventer 1590, overl. te Amsterdam 3 Juni 1670, vestigde zich te Amsterdam als koopman op Italië en de Levant, was tevens assuradeur. In 1645 verrekende hij met de Wisselbank omstreeks f 500.000. Elias, Vroedschap p. 864.

[p. 293]

stitutie van dien sal werden vereyscht, selfs oock in 't tracteren ende handelen op d' uytsendingen der goederen, sulcx hem, geconstitueerde, in ordre is gegeven ende nae desen noch toegesonden soude mogen werden. - - -
1647 Mei 18.
Not. arch. 1688. Not. P. de Bary.

No. 38. Acte betreffende de directie van een spijkerof nagelsmederij te Feu in het land van Luik.
1647 September 5.
Not. arch. 1689. Not. P. de Bary.

Compareerden etc. d' eers. Ferdinando ende Frederico Schuylenburch, coopluyden binnen dese voors. stede, my, notario, bekent, ende verclaerden, dewyle sy, comparanten, door sr. Jan Roevers, coopman tot Luyck, als directeur hebben aengenomen Jean Prayon over hunne arbeyders, die sy sijn employerende tot Feu in 't voors. landt van Luyck in 't maecken van spyckers ofte ysere nagels, te constitueeren ende machtich te maecken, sooals sy constitueren ende volmachtich maecken by desen, den voorn. sr. Jan Roevers omme in de naemen van hun, constituanten, ende van hunnentwegen hunne persoonen representerende, het oogh ende opsicht te hebben over den voors. Jean Prayon ende de werckluyden, het yser aen den gemelten Prayon tot het werck nodich conform hunne, constituanten, particuliere ordre te leveren, gelijck oock de penningen tot de arbeytsloonen ofte wel de betalinge aen het arbeytsvolck selfs te doen off door yemant anders te doen doen, 't arbeytsvolck off eenige van dien te casseren ende licentiëren ende andere in hunne plaetse aen te nemen, 't gemaeckte goet te ontfangen, de stoffen, materialen, yser ende ysere nagels met alle den vorderen gevolge ende aencleven van dien, soo wanneer het den voors. geconstitueerde goet vindt, naer hem te nemen als het vry, eygen goet van hun, constituanten, ende daermede hun ordre te volgen, des noot wesende daerom ende oock tegens eenen yegelijck, soo eysschende als verweerende, in recht te treden. - - -

[p. 294]

No. 39. Contract tusschen Mathijs Roemer en Laurens de Geer betreffende de oprichting van een geelkoperfabriek te Nyköping.
1648 Juli 1.
Not. arch. 875. f. 106 v. Not. J. van Zwieten.

Op huyden compareerde etc. sr. Mathijs Roemer ende verclaerde, dat hy neffens sr. Willem Momma van Haere Conincklyke Majesteyt van Zweden becomen heeft octroy, aucthoriteyt ende consent omme op sijn eygen costen in de stad Nieucopingh op te rechten een missingh¹⁾ ende andere onderscheydentlicke nuttelijck werck ende manifacture, soo breder by het octroy ende de acte van consent, by Haere Majesteyt verleent in date den 24en November 1646. Ende opdat hetselve werck by hen, comparanten, te beter in 't werck gebracht ende uytgevoert sal connen werden, soo hadde hy, comparant, aen d' heer²⁾ Laurens de Geer versocht omme hem daerinne te willen assisteren op conditiën ende bedingh, als hiernaer is volgende:

1. Eerstelick soo sal hy, comparant, soo hy by desen is besloten, de wercken, voor sooveel hem aengaen, door sijn gemachtichde laten bouwen ende bereyden ende alle de penningen, daertoe nodich, furneren.

2. Ten tweden, de wercken gebout ende bereyt sijnde, dat men op deselve sal connen wercken, soo sal d'heer de Geer besorgen het gelt ende de middelen, die nodich sullen wesen om dit werck gaende te maecken ende voor den tijt van vier naestvolgende jaren te onderhouden, mits dat hy, comparant, daertoe aen sijn syde furneren sal 2000 rijcxdaelders off sooveel meer als hy, comparant, sal connen.

3. Ten derden is bedongen, dat den voorn. heer de Geer tot bestieringe ende regieringe van het werck met communicatie ende voorweten van hem, comparant, naer sijn eygen goetvinden ende oordeel een ofte meer persoonen stellen sal.

4. Ten vierden, den heer de Geer sal deselve personen mogen regeren ende gebieden, soo hy te rade werden sal, welcke persoon of persoonen oock niet sullen mogen be-

1) Missing of messing is geelkoper. Zie Middelned. Woordenboek.

2) Deze titel staat in verband met het feit, dat Louis de Geer, met zijn afstammelingen, in 1641 in den Zweedschen adel was opgenomen.

[p. 295]

ginnen, voornemen noch uytvoeren als met advys van de heer de Geer off sijn gemachtichde.

5. Ten vijfden, soo sal den voorn. ed. heer de Geer interesse genieten tegens 6 per cento 's jaers van alle hetgeene sijn ed. tot materialen off andere nodicheden, die vereyscht ende by hem, boven de voors. 2000 r.d. off sooveel meer by hem, comparant, als voren te furneren, verschoten sullen werden, omme het voors. werck naer de heer de Geers goetvinden gaende te maecken ende den voors. tijt van vier jaren te onderhouden, ingaende den voors. interest van die tijt, dat de heer de Geer het verschot gedaen heeft, totdat daervoren weder betaelt sal sijn.

6. Ten sesten, soo is mede verdragen, dat alle de gemaeckte goederen ende de retouren van dit werck, niet daervan uytgesondert, sullen comen in handen van den voorn. ed. heer de Geer tot Amsterdam, die by desen geauthoriseert ende volcomen authoriteyt gegeven wert deselve te vercopen, verhandelen ende benefitiëren ten beste ende op soodanige manieren, als den voorn. ed. heer Laurens de Geer goet ende geraden vinden sal, tsy in corte off lange tijt, naerdat de saecke vereysschen ende d' heer de Geer goet duncken sal. Ende belooft hy, comparant, alles voor goet et kennen, dat dienaengaende door den ed. heer de Geer off die hy ordonneren off committeren sal gedaen, verricht ende verhandelt sal werden, mits dat d' heer de Geer van tgene sal passeren advys geven sal aen hem, comparant, ende by 't jaer naer gelegentheyt oock doen reeckeninge, bewijs ende reliqua.

7. Ten sevensten, soo sal d' heer de Geer voor provisie ende syne moyten in 't vercopen der goederen als anders genieten 2 per cento boven alle oncosten.

8. Ten achtsten, soo sal het den ed. heer de Geer ende dengeene, die hy ordonneren ende committeren sal, vry staen ende in sijn vermogen sijn alle de goederen, soo van hier gaende als uyt Zweden herwaerts comende, te doen verseeckeren ende premie, provisie ende oncosten brengen ten laste van de retouren ofte de wercken, daeruyt deselve neffens alle andere oncosten, provisie ende interesse betaelt sullen werden, sooverre deselve goederen sullen strecken.

9. Ten negensten, tot onderpant ende verseeckeringe van de gefurneerde penningen ende alle het verschot tot de wercken, by de ed. heer de Geer te doen, sullen ten be-

[p. 296]

houve van deselve de Geer verbonden syn ende blyven alle de eygendommen, benefitiën ende privelegiën met hare appendentiën ende dependentiën, by Haer voorn. Majesteyt aen hem, comparant, verleent ende gegeven met oock de brieven, octroyen off acten van vryheden, daertoe verleendt, van dato als voren, met oock alle de wercken, gebout ende noch te bouwen, alle materialen ende den toebehoren van dien, gereetschappen, gemaeckte ende ongemaeckte goederen ende wat eenichsints in tyden ende wylen bevonden sal werden daertoe te horen ende te dienen neffens oock alle de roerende ende onroerende goederen, onder wat gebiet ofte in wat plaets off plaetsen deselve mochten berusten ende die hem, comparant, toebehorende sijn. Want hy, comparant, alle hetgene voors. staet ten behoeve als voren is cederende, transporterende ende opdragende by desen, tevreden sijnde desen alomme ende daer den voorn. ed. heer de Geer gelieven ende van node wesen sal te doen registreren tot meerder verseeckeringe ende contentement van denselven ed. heer de Geer, authoriserende den eersten ende andere personen, die desen door den ed. heer de Geer sal werden geëxhibeert, de voors. registratie te laten doen soo ende in sulcker vougen, als de voorn. ed. heer de Geer tot sijn verseeckeringh vereysschen ende naer stijl ende gebruyck van de plaets, daer de goederen gelegen sijn, bevonden sal werden van node te wesen.

10. Ten thienden, is noch verdragen, dat, soo wanneer de wercken in manieren ende op conditiën als voren vier jaren door den ed. heer de Geer in ganck gebracht ende gehouden sullen wesen, soo sal het sijn ed. vry staen, jae oock eerder, soo het sijn ed. gelieven sal, de helft van de wercken, gaerdens, maelmeulen etc. ende alle vergunde vryheden, by hem alrede vercregen off noch te vercrygen, aen hem te mogen nemen. Ende sal hy, comparant, voor de helft gehouden sijn die aen den ed. heer de Geer over te laten, sonder daertegens te doen noch gedogen gedaen te werden, mits dat de heer de Geer betaelen sal de helft van dat het gebouw gecost sal hebben ende oock sijn helft tot voortsettinge van 't werck fourneren. Ende wat d' heer de Geer boven sijn helft fourneert, sal hy, comparant, interest betaelen, als in articul vijff breder staet, tot soo lange aen de ed. heer de Geer goet gedaen sal sijn tgene by sijn ed. sal wesen verschoten, welck verschot oock altijt sal moeten gedaen werden tot believen ende opseggen van de heer de Geer

[p. 297]

ende sijn erffgenaemen. Ende by gebreecke van dien sal het de heer Geer ende sijn erffgenamen mogen vinden ende verhaelen aen de persoon ende goederen van hem, comparant.

11. Ten elfden ende ten leste, soo het geviel, dat hy, comparant, off by overlyden sijn erffgenamen t' eenigen tijt van sins wierden de voors. wercken, appendentiën ende dependentiën van dien aff te staen, soo sal hy offte sy gehouden sijn, eer sy daerover eenige onderhandelinge met yemant anders sullen mogen aengaen off eenige conditiën beramen, deselve aen d' ed. heer de Geer aen te bieden, die, om deselve aen te nemen ofte niet, sijn beraet sal hebben den tijt van drie maenden. Ende deselve wercken by hem aengenomen werdende, sal hy die genieten tot taxatie ende seggen van twee ofte drie onpartydige personen. Ende sal van gelycken hy, comparant, ende sijn erven tselve recht hebben, in gevalle de voorn. heer de Geer de voors. wercken hadde aengenomen, als boven breder staet, ende daernaer wilde affstaen. Verbindende de voorn. comparant tot naercominge van tgene voors. staet sijn persoon ende goederen, roerende etc. - - -

Compareerde mede voor my, notaris, ende getuygen voren genoempt den voorn. heer Laurens de Geer ende belooffde mede naer te comen ende te achtervolgen hetgene hem is raeckende ende aengaende van 't bovengeschrevene onder gelycke verbant ende subjectie als voren. - - -

No. 40. Acte, waarbij Willem Muylman¹⁾ koopman alhier, zijn zoon, Willem Muylman de jonge, althans sijnde in 't coninckrijck Sweeden op de yserwercken van hem, constituant, ende compagnie, benevens Pieter Bernoly, derwaarts aen op sijn vertreck staende, machtigt om hem te vertegenwoordigen in alle ende iegelycke de saecken ende gelegentheden van de geroerde yserwercken ende de voorvallende occurrentiën ende dependentiën van dien ende in alles met d'andere compagnons te doen concluderen ende resolveren, dat naer gelegentheyt conform d'opgerechte contracten sal werden vereyscht ende gerequireert. - - -
1649 Maart 16
Not. arch. 1691. Not. P. de Bary.

1) Vgl. no. 37.

[p. 298]

No. 41. Contract van verkoop van ijzerwerken in Zweden.¹⁾
1649 Juli 9
Not. arch. 1692. Not. P. de Bary.

Compareerden voor my etc. d'eers. Ferdinando Schulenborch uyt sijn eygen hooffde voor sichselven ende wyders noch voor d'een ende d'e. Frederick van Geel nomine uxoris voor d'ander helfte erffgenamen van wylen d'e. Fredrick Schulenborch, hun broeder ende behoudtbroeder respective, wesende syluyden, comparanten, in dier qualité eygenaers, naementlijck d'voors. Ferdinando Schulenborch voor drye vierde ende den gemelten Fredrick van Geel voor een vierde part van de yserwercken in Sweden. ordinaris genaemt Axelberghshamer²⁾, mitsgaders van alle d'appendentiën, dependentiën, aencleven ende toebehoorten van dien, ten eenre ende sr. Jan van Ruyff, voor desen directeur derselver wercken ten anderen zyde. Ende verclaerden naementlijck d'voors. srs. Ferdinando Schulenborch ende Frederico van Geel voor hun ende hunne erven ende naercomelingen aen den gemelten Jan van Ruyff te hebben vercocht ende denselven van Ruyff voor synen naercomelingen ende erven te hebben gecocht alle d'voors. iserwercken als boven, Axelbergshamer genaemt, daeronder begrepen alle hameren met hunne toebehoorten, saeghmolen ende huysinge met alle toebehoorten ende dependentiën van dien, vorder alle tgeene hv. van Ruyff, van haer ed. op primo January deses jaers 1649, als doen ter tijdt directeur derselver iserwercken wesende, in handen heeft gehadt, bestaende in diversche ende verscheydene goederen, soo roerende als onroerende, als landeryen, een nieuwen clynen hamer, huysinge tot Nova, een boeyer ende boots, item in staffvser, oosmont, tackyser, koolen, houdt, wagens, karren, paerden ende ander groot ende cleyn bestiael ende andere soodanige goederen meer, van wat nature die oock souden mogen sijn, als in desen niet en sijn genomineert ende nochthans op den voors. eersten January deses jaers

1) Vgl. nos. 35 en 36.

2) Misschien Axberg in de buurt van Örebro.

[p. 299]

1649 vanwegen d'voors. twee eerste comparanten onder den voors. van Ruyff, doenmaels hunnen directeur, in handen geweest sijn, daaronder oock begrepen alle coopmanschappen, in de boecken met het woort van goederen benaemt, gelijck oock gerede ende contante gelden, uytstaende schulden ende wat des meer soude mogen wesen ende eyntlijck oock alle het recht, actie ende gerechticheyt, die de genoemde eerste comparanten daeraen in eeniger wyze hebben ofte hebben te pretenderen, alles soo goet ende quaet tselve ten dage van primo January 1649 voors. geweest ende by denselven sr. van Ruyff gesien off niet gesien is.

Bekennende ende verclaerende hy, comparant, sich in alles nopende den ontfangh, overneminge, eygendom ende aenneminge der possessie te vergenoegen ende seer wel tevreden te houden ende alle baten ende schaden, van primo January 1649 gevallen ende te vallen, voor syne reeckeninge ende buyten last van de voors. srs. Schuienborch ende van Geel te wesen ende sulcx alles voor eene somme van 16.500 rycxdaelders eens, die den gemelten sr. Jan van Ruyff als cooper ofte overnemer aenneemt ende sich verobligeert - den rijcxdaelder tot 50 stuyvers Hollandts gerekent - te betaelen binnen dese stadt Amsterdam in goeden cost- ende schadelosen gelde, ten vervaldage van ider termijn cours hebbende, aen den gemelten eers. Ferdinando Schulenborch ende Fredrick van Geel off hunne ordre op de naervolgende payen ende termynen, te weten:

In de maent Decembris deses jaers 1649	rd. 2000
in de maent Novembris anno 1650	rd. 2000
in de maent Juny des jaers 1651	rd. 1500
in Novembris anno voors	rd. 1500
in de maent Juny des jaers 1652	rd. 1000
in de maent Novembris anno voors.	rd. 1000
in de maent Juny des jaers 1653	rd. 1000
in de maent Novembris anno voors.	rd. 1000
in de maent Juny des jaers 1654	rd. 1000
in de maent Novembris anno voors.	rd. 1000
in de maent Juny des jaers 1655	rd. 1000
in de maent Novembris anno voors.	rd. 1000
in de maent Juny des jaers 1656	rd. 1000
ende in de maent Novembris anno voors.	rd. 500
	_____
makende tsamen	rd. 16.500.

[p. 300]

Mette betalinge van welcke somme denselven sr. van Ruyff ende synen erven den vollen, vryen ende absoluten eygendom sal becoomen van alle tgeene voors. is, dat ondertusschen, tot de volle ende eyndelycke betalinge toe, daervoor specialijck sal blyven verbonden ende geaffecteert. Tot naercominge van alle tgeen voors. is partyen respective elck in sijn regard hebben verbonden ende verbinden mits desen hunne persoonen ende goederen. - - -

No. 42. Contract, waarbij Laurens de Geer voor zijn werkplaatsen te Norrköping twee ‘hondertmeesters’ in dienst neemt.
1649 Augustus 24
Not. arch. 875 f. 280. Not. J. van Zwieten.

Op huyden compareerde etc. d'ed. heer Laurens de Geer, commissaris van Haer Conincklycke Majesteyt van Zweden, ter eenre ende Jacob Kruytges van Busbach ende Jan Kroon van Waelhem ter andere syde ende verclaerden metten anderen geaccordeert ende verdragen te sijn, dat de voorn. Kruytges ende Kroon den voorn. ed. heer de Geer sullen dienen voor hondertmeesters in de meulen te wercken omme alderhande diep werck te maecken op de wercken van den voorn. ed. heer de Geer ende compagnie, gelegen tot Nortkopin(g) in Zweden, tot soolanghe tijt geduyrende, als parthyen met beyder bewilligingh sullen goet vinden doch tenminste voor een jaer, ingaende dato deses. Ende sullen de voorn. Kruytges ende Kroon haer metten eersten opte ordere van de ed. heer de Geer inbarcqueren omme naer Sweden gevoert te werden.

Ende daer gecomen ende op de voors. wercken van Noortcoppingh in 't werck sijnde, sullen de voors. personen voor haeren dienst genieten voor yder hondert, die sy maecken sullen, een rijcxdaelder, de rijcxdaelder te reeckenen tot 50 st. Hollants, ende zoo in de meulen d'een off d'ander tijt geen werck was ende dat de voorn. twee personen dan niet te werck conden comen, soo sal aen yder van hen aldaer voor viergelt geduyrende den tijt, dat sy in de molen niet wercken sullen, betaelt werden 10 st. daechs, mits dat sy op sodanige dagen sullen doen sodanich

[p. 301]

ander werck, als in haer macht wesen ende haer opgeleyt werden sal. Ende bovendien sal aen yder van deselve persoonen voor ding- off liffenisgelt betaelt werden 18 rd. in spetie, die de voors. persoonen voor dit eerste jaer bekennen ontfangen te hebben.

Voorts is bedongen, dat de ed. heer de Geer de voors. persoonen van hier sal doen overvoeren tot synen coste ende soo wanneer sy wederom naer dese landen sullen willen comen, sal de heer de Geer de costen in 't overcomen wederom moeten betaelen ende goet doen, by sooverre uytten dienst van den ed. heer de Geer van daer naer huys keeren.

Ende buyten tgene voors. staet, moeten de voors. twee persoonen alle haer onderhout, huysvestinghe ende alles meer alleen dragen ende betaelen. Ende sal de betalinge van 't voors. loon gedaen werden telckens, als de voors. twee personen werck leveren sullen. Wyders soo blyven deselve persoonen gehouden haer wel te dragen ende comporteren alsmede goede achte te nemen op haere wercken, alles in sulcker vougen, als goede, getrouwe dienaers ende knechts schuldich sijn ende behooren te doen.

Ende ten leste is noch verdragen, dat by sooverre de voorn. twee persoonen op haer vertreck eenich gelt off oock onderentusschen voor haer vertreck te goede hadde, dat hetselve gelt voor haer alhier op Amsterdam overgemaeckt sal werden aen degene, die sy goet vinden ende ordonneren sullen. - - -