Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 31

[p. LXVI]

Bijlage E.
Jaarverslag van de centrale commissie voor de historisch-statistische kaarten van Nederland over 1909.

Tot ons leedwezen moeten wij mededeelen, dat de Heer Prof. Mr. J.E. Heeres als lid onzer Commissie meende te moeten bedanken.

In ons vorig Verslag deelden wij mede, dat Z. Exc. de Minister van Binnenlandsche Zaken een post op de begrooting voor 1909 had uitgetrokken als subsidie voor de bewerking van een wetenschappelijken historischen atlas van Nederland. Deze post is door de Staten-Generaal zonder bezwaar goedgekeurd, zoodat de heer A.A. Beekman in het voorjaar van 1909 zijn arbeid heeft kunnen aanvangen. Hieronder volgt een kort overzicht van de door hem in dit jaar verrichte werkzaamheden, ontleend aan het door den Heer Beekman zelf verstrekte overzicht:

‘De ondergeteekende is dit jaar (1909) begonnen met het teekenen van kaarten voor den Historischen Atlas.

Daar de Heeren, die hem gegevens zullen verstrekken voor sommige onderdeelen, die nog niet gereed hadden, grootendeels met hun arbeid nog een aanvang moesten maken, werd begonnen met bladen van die kaarten, die de ondergeteekende zelf ook geheel zal ontwerpen.

Gereed kwamen:

1^o.	Een blad van N^o. 5 (Holland, Zeeland,

[p. LXVII]

	Westfriesland ± 1300), nl. Hollands Noorderkwartier omstreeks 1300; schaal 1:200000.
2^o.	Vier bladen van N^o. 12 (De Republiek in 1795), nl. van Holland, behalve een deel van het Noorderkwartier, deelen van Zeeland en Brabant, Utrecht en Gelderland; schaal 1:200000.

Deze laatste kaart wordt voortgezet (18 bladen).

Daar de teekenaar deze kaarten dus zelf tevens ontwerpen moest en vooral bij N^o. 12 een omvangrijke studie noodig was om de grenzen der hoogere en lagere jurisdictiën, van de hooge en ambachtsheerlijkheden enz. op te sporen, is de arbeid niet zoo snel gevorderd, als het geval zal kunnen zijn met die kaarten, waarvoor aan den ondergeteekende gegevens door anderen worden verstrekt.

Met verschillende medewerkers is door den ondergeteekende briefwisseling gevoerd en aan enkelen van hen zijn exemplaren van de Topographische kaart 1:200000 toegezonden, om daarop hunne gegevens aan te duiden. Voor N^o. 15 (De Rechterlijke Indeelingen 1810-1878) is die bewerking door den Heer Mr. J.C. Overvoorde reeds nagenoeg voltooid.

Na het ontvangen van zulke gegevens zal ondergeteekende telkens bepalen, op welke schaal de betrokken kaart zal moeten worden geteekend en in den Atlas voorkomen.

Tevens werd door hem nagegaan, hoe de verdeeling der kaarten in bladen zal kunnen geschieden en welk het formaat van den Atlas zal kunnen zijn. De bladen (het papier) zullen alle de grootte van 35 × 50 cM. kunnen hebben en hoewel de schaal van vele kaarten nog niet met zekerheid is te bepalen, zal naar eene ruwe schatting het geheel aantal bladen van den Atlas ongeveer 90 moeten bedragen.

A.A. Beekman’.

[p. LXVIII]

Wat de in vorige Verslagen vermelde kaarten met wijkverdeeling der gemeenten betreft, waren wij genoodzaakt nogmaals de hulp in te roepen van Z. Exc. den Minister van Binnenlandsche Zaken, omdat vele gemeenten niet alleen in gebreke bleven deze kaarten in te zenden, maar zich vooral verscholen achter de denkbeeldige bezwaren van te hooge kosten, die de vervaardiging van dergelijke kaarten na zich zoude sleepen, en dit trots alle moeite, die gegeven was om duidelijk te maken, dat op een zoogenaamde Stafkaart (of gemeentekaart van Kuyper), voor zeer geringen prijs verkrijgbaar, die grenzen gemakkelijk aan te geven waren. Sommige gemeenten beweerden de grenzen der wijken niet te kunnen aangeven, en toch verstrekken zij officieele opgaven in verband met wijkverdeelingen. Deze laatste moeten dus bekend òf de opgaven onvertrouwbaar zijn.

Ons verzoek, aan Z. Exc. den Minister van Binnenlandsche Zaken heeft het gevolg gehad, dat wij ons doel naderden, doch nog niet ten volle bereikten. Dat hier ook weder veel geduld en veel tijd gevergd werden, zal wel niet betoogd behoeven te worden.

Wij kunnen den stand op 31 December 1909 aldus samenvatten:

Overzicht van de tot heden bij de Centrale Commissie voor de historisch-statistische kaarten van Nederland ingekomen berichten omtrent de wijkverdeeling der gemeenten in nederland.

Noord-Brabant.

Van alle gemeenten dezer provincie, met uitzondering van Beers, Borkel c.a., Breda, Drongelen c.a., Eindhoven, Herpt, Litooien, Ravenstein, Sprang, Veen en Vrijhoeve-Kapelle, welke gemeenten geen

[p. LXIX]

wijkverdeeling hebben, werden kaarten met zooveel mogelijk volledige opgaven der wijken ontvangen.

Gelderland.

Met uitzondering van de gemeenten Heerewaarden, Hemmen, Horsen, Pannerden, Rossum en Zuilichem, welke geene wijkverdeeling hebben, werden van alle gemeenten dezer provincie de kaarten met opgave der wijkverdeeling ontvangen.

Zuid-Holland.

Betreffende deze provincie wordt nog nader bericht of toezending van kaarten ingewacht van de gemeenten 's-Gravenzande, Hardingsveld, Hekendorp, Hellevoetsluis, Lange-Ruige-weide, Lekkerkerk, Nieuwerkerk-a/d-IJsel, Papekop, Ridderkerk, Wateringen en Zwijndrecht.

Van de gemeente Wateringen werd juist bericht ontvangen, dat geen kaart der wijkverdeeling bestaat en dat B. en W. dier gemeente genegen zijn op kosten der Commissie zulk een kaart te doen vervaardigen. Hun is evenwel in overweging gegeven daartoe een blad der zg. Stafkaart te doen gebruiken.

Geen wijkverdeeling hebben de gemeenten:

Abbenbroek, Ammerstol, Arkel, Barwoudswaarder, Benthuizen, Bergambacht, Berkenwoude, Bleiswijk, Brandwijk, Dirksland, Giesen-Nieuwkerk, Goedereede, Goudriaan, Heenvlict, Hekelingen, Herkingen, Hoog-Blokland, Hoornaar, Kedichem, Klaaswaal, Krimpen-a/d-IJsel, Langerak, Meliszand, Moerkapelle, Molenaarsgraaf, Nieuwpoort, Noordeloos, Noordwijkerhout, Nootdorp, Ottoland, Oudenhoorn, Peursum, Puttershoek, Rietveld, Rijnsaterwoude, Sassenheim, Schelluinen, Schiedam, Schiebroek, Schoonrewoerd, Spijkenisse, Stolwijk, Tienhoven, Valkenburg, Vlaardingen, Vlist, Waarder, Warmond, Westmaas,

[p. LXX]

Wijngaarden, Zegwaard, Zevenhuizen, Zoetermeer, Zuidland en Zwartewaal.

Noord-Holland.

Nader bericht of toezending van kaarten wordt ingewacht van de gemeenten:

Aalsmeer, Abbekerk, Akersloot, Barsingerhorn, Bennebroek, Bergen, Berkhout, Blarikum, Broekop-Langendijk, Graft, Haarlemmerliede c.a., Heiloo, Huizen, Ilpendam, Katwoude, Laren, Monnikendam, Naarden, Obdam, Opperdoes, Oudkarspel, Ransdorp, De Rijp, Urk, Velzen, Watergraafsmeer, Wieringen, Wognum, Wormer en Zaandam.

Geen wijkverdeeling hebben de gemeenten:

Ankeveen, Blokker, Buiksloot, Bussum, 's-Graveland, Helder, Hoorn, Krommenie, St.-Pancras, Spaarndam en Zwaag.

De overige gemeenten zonden kaarten in.

Zeeland.

Met uitzondering van de gemeenten Aagtekerke, Haamstede, Kloetinge, Scherpenisse, Westkapelle en Zoutelande, welke geene wijkverdeeling hebben, werden van alle gemeenten dezer provincie de kaarten met opgave der wijkverdeeling ontvangen.

Van het gemeentebestuur van Domburg werd bericht ontvangen, ‘dat het onmogelijk is de wijkverdeeling aan te geven op een kaart op zoo'n kleine schaal als het ontvangen blad der zg. Stafkaart’, en van Hoofdplaat, ‘dat deze gemeente alsnog geene kaart bezit, waarop de wijkverdeeling is aangegeven’.

Utrecht.

Nader bericht of toezending van kaarten wordt ingewacht van de gemeenten Bunnik, Houten, Laag-

[p. LXXI]

Nieuwkoop, Odijk en Werkhoven, terwijl van de gemeente Harmelen d.d. 10 Nov. '09 bericht werd ontvangen, ‘dat geen kaart bestaat, doch dat men zoo noodig wel stappen wil doen tot het verkrijgen van een crediet voor het vervaardigen van zulke kaart’. Van Maarsen en Maarseveen, ‘dat zij tot hun leedwezen niet in staat waren op de ontvangen kaarten - zg. Stafkaart - de wijkverdeeling naar behooren aan te geven, omdat huns inziens, de schaal der kaarten te klein is’.

Geen wijkverdeeling hebben de gemeenten:

Benschop, Haarzuilens, Hoenkoop, Jaarsveld, Koten, Nichtevecht, Oudenrijn, Polsbroek, Renswoude, Veldhuizen, Vreeland, Woudenberg en Zegveld.

Van de overige gemeenten kwamen de kaarten in.

Friesland.

Bij schrijven d.d. 18 November 1909 N^o. 59 werden ons namens Gedeputeerde Staten dezer provincie schetskaartjes toegezonden van de volgende gemeenten:

AEngwirden, Ameland, Baarderadeel, Barradeel, Het Bilt, Bolsward, Dantumadeel, Doniawerstal, Ferwerderadeel, Franeker, Gaasterland, Harlingen, Haskerland, Hemelumer-Oldefaart en Noordwolde, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Idaarderadeel, Kollumerland en Nieuw-Kruisland, Leeuwarden, Lemsterland, Opsterland, Schiermonnikoog, Schoterland, Sloten, Smallingerland, Stavoren, Tietjerksteradeel, Weststellingwerf, Wonseradeel, Workum en IJlst.

Van de gemeenten Dokkum, Ooststellingwerf, Rauwerderhem, Sneek en Utingeradeel werden vroeger reeds kaarten ontvangen.

Gedeputeerde Staten vestigen er verder de aandacht op, ‘dat in onderscheidene plattelandsgemeenten geen wijkverdeeling bestaat, maar ieder dorp als het ware een afzonderlijke wijk vormt, en dat zelfs eene juiste

[p. LXXII]

verdeeling naar ieder dorp niet dan bezwaarlijk in teekening is te brengen, daar het dikwijls voorkomt, dat niet bekend is, hoever de grenzen van het dorp zich uitstrekken.

Het is dus aan te nemen, dat op de kaartjes dier gemeenten de wijk- of dorpsverdeeling globaal is aangegeven.

Er ontbreken derhalve nog kaartjes van Franekeradeel, Menaldumadeel, Westdongeradeel, Achtkarspelen, Leeuwarderadeel, Oostdongeradeel en Wijmbritseradeel.

De vervaardiging van kaartjes met wijkverdeeling voor deze gemeenten heeft aanleiding gegeven tot moeilijkheden, welke nog niet zijn opgelost’.

Gedeputeerde Staten stellen zich voor hieromtrent nader bericht in te zenden.

De gemeente Achtkarspelen heeft intusschen reeds een kaartje ingezonden.

Overijsel.

Nader bericht of toezending van kaarten wordt ingewacht van de gemeenten Avereest, Batmen, Blankenham, Blokzijl, Borne, Denekamp, Goor, Heinoo, Hengeloo, Nieuw-Leuzen, Ootmarsum, Raalte, Rijsen, Steenwijkerwold, Tubbergen, Ambt-Vollenhove, Wanneperveen en Weerseloo.

Geen wijkverdeeling hebben de gemeenten:

Deventer en Stad-Vollenhove.

Van de overige gemeenten werden kaarten ontvangen, waarbij zij opgemerkt, dat Enschede sedert 1900 geene wijkverdeeling meer heeft, en dat het gemeentebestuur van Den Ham bij schrijven d.d. 6 Dec. '09 f 7.50 vergoeding vraagt voor het laten vervaardigen der kaart, terwijl van den Heer Burgemeester van Ambt-Ommen een schrijven inkwam, bevattende: ‘Het is mij niet mogen gelukken voor de gemeente Ambt-Ommen de verdeeling der buurtschappen of

[p. LXXIII]

wijken aan te geven op een toegezonden zg. Stafkaart, omdat mij daarvoor de noodige gegevens ontbreken en eene terreinopname in deze uitgestrekte gemeente met zeer veel moeilijkheden en kosten gepaard gaat’.

Groningen.

Nader bericht of toezending van kaarten wordt nog steeds ingewacht van de gemeenten Appingedam, Bafloo, Bellingwolde, Ten Boer, Grootegast, Haren, Leek, Middelstum, Oude-Pekela, Stedum, Termunten, Ulrum, Warfum, Winsum en Zuidbroek.

Bladen van de Topographische en Militaire kaart des Rijks, schaal 1:50000, werden reeds in 1908 aan deze gemeenten ter invulling toegezonden.

Van de andere gemeenten dezer provincie kwamen de kaarten in.

Drente.

Van al de gemeenten dezer provincie werden de kaarten ontvangen, terwijl bericht inkwam, dat de gemeenten Dwingeloo, Gasselte, Norg, Peize en Roden geen wijkverdeeling hebben.

Limburg.

Door bemiddeling van Heeren Gedeputeerde Staten werden kaarten ontvangen van de volgende gemeenten:

Arcen, Bingelrade, Bocholz, Born, Brunsum, Eigelshoven, Geul, Gratem, Grevenbicht, Grubbenvorst, Gulpen, Heerlen, Horn, Horst, Houtem, Ittervoort, Kadier, Kerkrade, Kessel, Klimmen, Margraten, Meer, Meersen, Meiel, Nederweerd, Neer-Itter, Nieuwenhagen, St.-Odiliënberg, Ohee, Oorsbeek, Ottersum, Oud-Valkenberg, Posterholt, Roermond, Roggel, Roosteren, Schaasberg, Schin-op-Geul, Sim-

[p. LXXIV]

pelveld, Sittard, Spanbeek, Stevensweerd, Susteren, Tegelen, Torn, Ubach-over-Worms, Vaals, Vlodrop, Voerendaal, Wansum, Weert, Wessem, Wijlre en Wittem.

Op verzoek van den Heer Directeur van het Centraal Bureau voor de Statistiek d.d. 18 October 1909 N^o. 197 afdeeling 1 V werden de reeds bij ons ingekomen kaarten tijdelijk aan hem in bruikleen afgestaan ten behoeve van de opneming der resultaten van de op 31 Dec. 1909 gehouden volkstelling.

Tot dit doel werden de kaarten, provincie's gewijze gesorteerd in een 7-tal pakken, op 29 Oct. en 30 Dec. 1909 aan genoemd Bureau te 's-Gravenhage verzonden.

Uit een en ander blijkt, dat wij in dit jaar vele kaarten ontvingen, doch tevens, bij vergelijking met het vorige Jaarverslag, dat wij bij sommige gemeentebesturen moeten blijven aandringen op voldoening aan ons verzoek.

Als gevolg van de beschikking van Z. Exc. den Minister van Oorlog ontving het Centraal-Bureau van de Topographische Inrichting onderstaande kaarten:

a. De met belangrijke wijzigingen herdrukte bladen der Topographische en Militaire kaart des Rijks op de schaal van 1:50000:

N^o. 10. (Sneek).

N^o. 11. (Heerenveen).

N^o. 12. (Assen).

N^o. 13. (Bourtange).

N^o. 14. (Medemblik).

N^o. 15. (Stavoren).

N^o. 16. (Steenwijk).

N^o. 25. (Amsterdam).

N^o. 32. (Amersfoort).

b. Van de Chromo-topographische kaart des Rijks op de schaal van 1:50000;

[p. LXXV]

Nieuw verschenen bladen:

N^o. 10. (Sneek).

N^o. 11. (Heerenveen).

N^o. 15. (Stavoren).

N^o. 16. (Steenwijk).

Met belangrijke wijzigingen herdrukte bladen:

N^o. 12. (Assen).

N^o. 13. (Bourtange).

N^o. 14. (Medemblik).

N^o. 25. (Amsterdam).

c. Van de Chromo-topographische kaart des Rijks op de schaal 1:25000:

Nieuw verschenen bladen:

N^os. 45, 47, 48, 62, 63, 64, 79, 80, 81, 96, 97, 98, 145, 161, 162, 163, 164, 179, 180, 197, 198, 199, 200, 216, 217, 218 en 235.

Met belangrijke wijzigingen herdrukte bladen: N^os. 153, 171, 225, 242, 247, 291, 306, 307, 321, 323, 341, 359, 360, 399, 418, 419, 428, 430, 449, 450, 459, 468, 472, 481, 486, 493, 500, 507, 508, 510, 513, 514, 516, 522, 530, 531, 532, 534, 535, 536, 538, 551, 586 en 601.

Benevens een exemplaar schets van de nieuw verschenen bladen en van de N^os. 31, 32, 46 en 61, van welke laatste de gekleurde bladen nog niet zijn verschenen.

Van Z. Exc. den Minister van Marine ontving het Centraal Bureau de kaarten:

N^os. 208, 209, 226 en 227.

Namens de Centrale Commissie voor de Historisch-Statistische kaarten van Nederland,

P.J. BLOK, Voorzitter.

F.A. HOEFER, 1^ste Secretaris.