Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 28

[p. 459]

Rekeningen van schilderijen en muziekinstrumenten, door Dr. Jonas Charisius in 1607 en 1608 in de Nederlanden gekocht,
Medegedeeld door G.W. Kernkamp.

Toen ik in den zomer van 1900 het Rijksarchief te Kopenhagen bezocht, vond ik daar in de afdeeling Holland C. eene portefeuille met ‘Reiseregnskaber’, nl. de rekeningen van reis- en verblijfkosten van Deensche gezantschappen naar Nederland. Onder die rekeningen trof ik ook een rekening en verantwoording aan, afgelegd door Dr. Jonas Charisius, betreffende schilderijen en muziekinstrumenten, door hem in de Nederlanden gekocht voor den koning van Denemarken Christiaan IV¹⁾. Daar dit stuk mij voorkwam eenig belang te hebben voor de beoefenaars onzer kunstgeschiedenis, liet ik er een afschrift van maken en bood het eenigen tijd later aan de redactie van een onzer tijdschriften ter plaatsing aan; ongelukkig geraakte het stuk echter ter zetterij zoek! Toen ik in November 1906 wederom het Rijksarchief te Kopenhagen bezocht, heb ik opnieuw een afschrift laten maken, dat thans hier wordt afgedrukt.

1) Vgl. mijn Verslag van Skandinavische archivalia, blz. 251.

[p. 460]

Ter toelichting ervan heb ik slechts een enkel woord te zeggen. Dr. Jonas Charisius, gewoonlijk Doctor Jonas genoemd, was in zijn tijd een bekend diplomaat. Reeds op jeugdigen leeftijd werd hij secretaris van de ‘Duitsche Kanselarij’, d.i. die afdeeling van de Kanselarij van den koning van Denemarken, welke de correspondentie had te voeren met alle buitenlandsche mogendheden, behalve Zweden en Rusland¹⁾. Herhaaldelijk werd hij voor diplomatieke zendingen gebruikt en vergezelde hij Christiaan IV als secretaris op diens reizen²⁾; zoo begeleidde hij den koning ook in 1606 op zijne bekende reis naar Engeland. Vandaar werd hij met Gert Rantzau afgevaardigd naar de Aartshertogen om te klagen over de rooverijen der Duinkerkers op de Noordzee; in October 1606 namen zij de terugreis over Holland naar Denemarken³⁾. Reeds in 1607 kwam Dr. Jonas Charisius opnieuw in de Nederlanden, zoowel de Noordelijke als de Zuidelijke, met de opdracht om vandaar kooplieden en handwerkslieden naar Denemarken te lokken⁴⁾. Nog voor het einde van dat jaar kwam hij wederom in Den Haag, ditmaal met Jakob Ulfeld door Christiaan IV afgevaardigd om de vredehandeling bij te wonen⁵⁾; van December 1607 tot Juli 1608 vertoefden de beide Deensche gezanten in Den Haag.

Gedurende zijn verblijf nu in de Nederlanden in

1) De ‘Deensche’ Kanselarij voerde de correspondentie met Zweden en Rusland. De ‘Duitsche’ Kanselarij schreef in het Duitsch aan de Nederlanden en de Duitsche Staten, in het Latijn aan Engeland, Frankrijk, Spanje, Italië, Zevenburgen en Polen. Vgl. J.A. Fridericia, Danmarks ydre politiske Historie i tiden fra Freden i Lybek til Freden i Prag. Kjöbenhavn 1876, blz. 75 en 76.

2) Vgl. Dietrich Schäfer, Geschichte von Dänemark, V blz. 292 vlg.

3) Van Meteren (ed. 1663) fol. 518 v^o.

4) Zie mijn Verslag van Skandinavische archivalia, blz. 270 en 271.

5) Van Meteren fol. 537 v^o.

[p. 461]

de jaren 1607 en 1608 heeft Jonas Charisius omstreeks 150 schilderijen en eenige muziekinstrumenten voor den koning van Denemarken gekocht¹⁾. In de door hem daarover afgelegde rekeningen worden de onderwerpen der schilderijen genoemd, de prijs, de naam van den kunstkooper of schilder, van wien de schilderijen gekocht zijn, en soms ook de naam van den maker der schilderij. Ik wil hopen, dat de beoefenaars onzer kunstgeschiedenis eenig gebruik kunnen maken van het ruwe materiaal, dat ik hun hierbij ter verdere bewerking aanbied. Misschien zal het hun ook mogelijk zijn de in de rekening van Charisius genoemde schilderijen gedeeltelijk terug te vinden in de catalogi van Deensche kunstverzamelingen.

Daar men, naar mij gebleken is, ook in Denemarken belang stelt in deze rekeningen, laat ik ze afdrukken in de taal, waarin zij geschreven zijn, nl. gedeeltelijk in het Duitsch, gedeeltelijk in het Deensch; om de lectuur van het Deensche gedeelte voor Nederlandsche historici te vergemakkelijken, zal ik enkele zinnen en woorden aan den voet der bladzijde vertalen.

G.W.K.

1) Ik herinner hier, dat Ridder Theodorus Rodenburg in 1621 naar Denemarken kwam met een collectie van omtrent 350 schilderijen, die hij aan Christiaan IV ter bezichtiging en te koop bood: vgl. mijne uitgave van de ‘Memoriën van Ridder Theodorus Rodenburg’ in Bijdragen en Mededeelingen XXIII, blz. 226 vlg.

[p. 462]

Doctor Jonas Charisius, hans regennschaff 2800 daler ahnlangendes, hand anno 1607 och anno 1608 paa kon. magtzs. wegne haffver optagid udi Nedderlandene och der sammestedtzs igienn udgiffvit, for hvis der samme stedtzs till ko. ma. behoff effter regenschabs formeldung er indkiöpt. Quiterid 12 Octobris 1610¹⁾.

I.
Außgaben der 1000 thaler, die auß könig^lche may^tt gnädigsten befelch ich von Jan de Bott zu Antwerpen und von Peter de Loße zu Ambsterdam aufgenommen anno 1607.

Eingekauffte gemählte wegen koniglicher may^tt im Niederlande anno 1607²⁾.

Von der wittiben von Königsloff zu Ambsterdam:

iij große stucke landtschaffte auff thuch, jedes 6 lib	18 lib.^3).
iij stuck landtschefftten mit boscage	25 lib.
j stuck landtschefft, mitt listen.	3 lib.

Von mester Arendt Peterszen:

j stuck bankett, groß, auff thuch, mitt vergulten listen

6 lib.

1) Rekening van Doctor Jonas Charisius betreffende 2800 daalders, die hij in de jaren 1607 en 1608 op last van Zijne Kon. Ma^t. heeft opgenomen in de Nederlanden en daar weder uitgegeven, en waarvoor aldaar ten behoeve van Zijne Kon. Ma^t. is ingekocht zooals de rekening vermeldt. Gequiteerd 12 October 1610.

2) Het cijfer 7 is niet ingevuld; maar daar de volgende rekening over 1608 loopt, en het opschrift van het geheele stuk gewag maakt van inkoopen in 1607 en 1608, zal hier 1607 moeten worden gelezen.

3) Lib. = pond Vlaamsch = 6 gulden.

[p. 463]

j stuck uf pannell, Conversio S. Pauli, mitt listen	7 lib.
j stuck uf pannell	4 lib.
j stuck kuchenwerk	4 lib.

Von Jan Jannot:

j stuck bergwerk auf pannell^1), mitt vergulte listen	4 lib.
j stuck nachtbrandt auff pannell.	3 lib. 1 fl.

Von Peter Isacszen:

Incendium Romae zur zeitt Neronis

12 lib. 4 fl. 16 st.

Von mester Lois:

j stuck Babilonischer turn	8 lib.
j stuck von S. Johanne	8 lib. 3 fl.
j stuck auff thuch	7 lib. 3 fl.
ij kleine stuck uf panell	8 lib.
j stuck landtschafft, mitt listen.	2 lib. 2 fl.

Udgifft till²⁾ Antwerpen.

Von mester Cabron zu Antwerpen:

ij stuck landschafftt	6 lib.
j stuck Francisco Flores	3 lib. 2 fl.

Von m[ester] Philippo Dertt:

j stuck Christnacht	16 lib. 4 fl.
j stuck Judicium Paridis, gemacht von Jan de Voß	16 lib.

1) Het hs. heeft pamell.

2) Udgifft till = uitgave te.

[p. 464]

Von mester Luperto:

Impluvium aureum	6 lib.
Vom Bacho, Ceres etc.	12 lib. 1 fl.
j geistlich stuck, groß, auff thuch.	13 lib. 2 fl.

Von Octavio Venus:

Erscheinung Christi im garten, ein langhafft stuck, uf thuch	12 lib.
j turckische Löwenjagtt	2 lib.

Von Luis della Plaza:

x stuck auff panell, jedes 3 lib.	30 lib.
5 stuck, jedes 3½ lib	17½ lib.

Von mester Luis:

ij stuck de bello Amazonum, von Valkenberg gemacht

22 lib.

Von mester Lissir:

iiij stuck pannell^1)	16 lib.
iiij stuck pannell^2)	13½ lib.
j stuck	4½ lib.
5 stuck	20 lib.

Von meister Lassart le vieux:

j stuck nachtbrandt de ixcidio^3) Troiae	12 lib.
j stuck Italianisk banquett auff panell	9 lib.

Uncosten an zollen, kisten, packen, fracht von Antwerpen biß in Dennemarcken

14 lib. 5 g. 14 st.

1) Het hs. heeft weder pamell.

2) Het hs. heeft weder pamell.

3) Excidio? of incendio?

[p. 465]

Summa udgifft^1) till Ambsterdam.		120 lib. 1 g. 16 st.^2)
Er gylden^3)		721 - - 16 st.
Er richsdaler		300½ - -
	Udgifft till Antwerpen.	246 lib. 5 g. 14 st.
Er gylden		1481 - - 14 st.
Er daler		658 - -
	Summa summarum	958½ dal.

Indtegtt imod udgifft beregnid, rester aff the 1000 daler⁴⁾ 41½ dal.⁵⁾.

Jonas Charisius.

manu propria.

1) Summa udg fft = totaal uitgave.

2) Aldus heeft het handschrift; een juiste optelling geeft 121 lib. 1 g. 16 st.

3) Er gylden = is in guldens.

4) Ontvangst tegen uitgave berekend, resteert van de 1000 daalders.

5) Op de nu volgende blz. vermeldt Charisius, waarvoor hij de resteerende 41½ dal. heeft besteed; voor ons is dit zonder belang.

II.
Register paa hvis the 7 instrumenter och 83 stycker malwerck koster, som paa kongelig may^tz wegne jeg haffver kiöbtt udi Holland anno 1608⁶⁾.

Indtegtt till hvis instrumenter och malwerck paa kong^l. may^tz. wegne er kiöbt udi Holland anno 1608⁷⁾:

Annammid aff Anne Herman Tollings udi Ambsterdam^8)

1300 dal.

6) Register, hoeveel de 7 instrumenten en 83 stuks schilderwerk kosten, die ik vanwege Zijne Kon. Ma^t. in 1608 in Holland heb gekocht.

7) Ontvangst, waarvoor op last van Zijne Kon. Ma^t. instrumenten en schilderwerk zijn gekocht in Holland in 1608.

8) Ontvangen van Anne Herman Tollings in Amsterdam.

[p. 466]

Aff Kield Crabbe, som bleff mig leffverid udi Hagen^1)		200 dal.
Annammid widere aff Anne Herman Tollings, som skulde till reißepenge till de antagne handtwercker^2), och stadtholder Breide Ranzow siden befalde dennom icke ad skulde leffveris^3)		300 dal.
		_____
	Summa indtegtt^4)	1800 dal.

Udgifft for 2 dobbellt och 5 einfachtige instrumenter, kiöbtt udi Holland⁵⁾:

j firekandt dobbelt, kiöbtt till Harlem for	15½ lib.
j e(i)nfachtigt instrument, kiöbt sammesteds^6) for	11 lib.
j afflangt^7) instrument, giortt^8) till Bryßell och kiöbt udi Hagen aff Jan organiste for	26 lib.
j anditt^9) Bryßels instrument, lige stortt^10), kiöbtt sammesteds for	28 lib.

1) Van Kield Crabbe, hetgeen mij ter hand werd gesteld in Den Haag.

2) Vgl. hierbij mijn Verslag van Skandinavische archivalia blz. 270 en 271.

3) Verder ontvangen van Anne Herman Tollings, hetgeen bestemd was tot reisgeld voor de aangenomen handwerkslieden; maar stadhouder Breide Ranzow beval later, dat het hun niet ter hand zou worden gesteld.

4) Totaal ontvangst.

5) Uitgaaf voor twee dubbele en 5 enkele instrumenten, gekocht in Holland.

6) Terzelfder plaatse.

7) Ovaal.

8) Gemaakt.

9) Ander.

10) Even groot.

[p. 467]

Aff Abraham Gorley till Delfftt:

j stortt dobbelt instrument med cipreß bonde^1), giortt till Antwerpen, kiöbt for		50 lib.
j anditt stortt med gule sandell clavere, kiöbt for		45 lib.
j nogid mindre, hvorpaa er affmalid^2) thett Bryßelske slott, kiöbtt for		30 lib.
		_____
	Summa	205½ lib.

Ombkostning paa forb^te. instrumenter.

Giffvid en organist till Harlem for hand pröffvede nogen instrumenter^3) och förde de ij till Hagen	2 lib.
For kisten till de ij instrumenter	1 lib. 2 g.
For samme instrumenter ad före till Hagen till wands^4)	1 lib.
For ad berre fran wanditt udi Hagen op till loßementid^5)	1½ g.
Giffvid Jan, organist till Hagen, for hand pröffvede och betog^6) 3 instrumenter till Delfft	2 lib.
For samme iij instrumenter ad före fran Delfft till Hagen och ad opberre udi loßementid	1 lib. ½ g.
For iij store kister till 5 instrumenter	4 lib.
For en liden kiste till dett mindste instrument	4 g.

1) Dit is mij niet duidelijk. Bonde is thans = boer.

2) Iets kleiner, waarop is afgebeeld.

3) Voor het probeeren van eenige instrumenten.

4) Te water.

5) Voor het vervoer uit het water (het schip) naar het logement.

6) Bespeelde.

[p. 468]

For toff, söm och packerlön^1)		1 lib. 1 g.
Reißde jeg^2) selff till Delfft, gaff Janius^3) kutscher		2 lib.
		_____
	Summa	15 lib. 3 g.

Udgifft for adskillig malwerck, kiöbt udi marckeditt till Delfft⁴⁾.

iij lange stycker, giortt aff mons^r. Dilon, med forgylte lister, som erre^5):
	j nattstycke om^6) Judith	4 lib.
	j kriegsstycke om konning David.	3 lib. 4 g.
	j kriegsstycke om foderering^7).	4 lib.
ij stycker bataglie vel belli furor, giortt aff mester Antonio Jong		7 lib.
j stycke om hollandiske bynders fastelagen^8)		2 lib. 2 g.
ij store stycker landskafft paa panell, med hvide^9) lister		8 lib.
j stycke Troia incensa		6 lib.
j stycke de operatione pacis, med forgylte lister		3½ lib.
j stycke landskafft med allehande kortwiill, aff Hubrecht Tores		4 lib.
j stortt stycke paa panell om konning David och Abigael		6 lib.

1) Voor touw, spijkers en verpakking.

2) Ik.

3) Jeannin's?

4) Uitgave voor verschillend schilderwerk, gekocht op de markt te Delft.

5) Som erre = welke zijn.

6) Nachtstuk van.

7) Fourageeren.

8) Vastenavondspel van Hollandsche boeren.

9) Witte.

[p. 469]

j Flora med en urtekorff^1), stor, paa leridt^2)	6 lib.
j stycke de nativitate Christi	3 lib. 3 g.
j stycke om thend Cananeiske quinde^3)	3 lib. 3 g.
De resuscitatione Lazari	4 lib.
De passione Christi	3 lib.
De Agenoride et Cadmo	2 lib.
j landskafft de Venere, med forgylte lister	3 lib.
j stycke om konning David, med en perspectif, giortt aff Peter Jsacß,	8 lib.

Aff Peter Jsacszen till Ambsterdamb:

Convivium Deorum, stortt	10 lib.
En börendanz	6 lib.
Historia om Herodia, stor, paa leridt	12 lib.
Judits historia de Holoferne	8 lib.
12 Caesares Romani, med forgylte lister	12 lib.
iiij store stycker, paa leritt, med fire nationers invention: Jtaliae, Galliae, Germaniae, Hispaniae	33 lib. 3 g.
j stortt stycke, paa leridt, om Moyse	10 lib.
j stycke, lige stortt^4), om Paris och Ino	10 lib.
j stor nagen Bachus^5), malidt udi^6) Franckrige	6 lib.

1) Korf met kruiden, bloemkorf.

2) Op linnen.

3) Vrouw.

4) Even groot.

5) Naakte Bacchus.

6) In.

[p. 470]

Aff Francisco Baden till Ambsterdam:

Historia Susannae	16 lib.
ij Italianiske signore	24 lib.
j langtt stycke med allehande nederlandske spill och korttwiill, med mange^1) figurer	14 lib.
j stycke Adonis et Venus	14 lib.
j Triumph Davidis de Goliath	10 lib.
De iiij aarstider^2), med lister aff wallnödtrae^3), ere 4 stycker	16 lib.
j Orpheus med diur och landskaff.	6 lib.
j wildsvinjagtt	6 lib.
j liden lysthaffve^4) med figurer	5 lib.
j nattstycke om the uskyldige börn^5)	5 lib.
ij stycker store landskaff, paa leridt	20 lib.
j stycke landskaff med byen^6) och slottid Heidelberg	}13 lib.
j stycke om Abraham och Loth	}13 lib.
j stycke om Jacob och Esau	}13 lib.
j stortt stycke med en Orpheus	4 lib.
j Flora med landskaff, stor, paa leridt	10 lib.

Aff mester Cornelio till Harlem:

j munck med en nonne

6 lib.

Aff Frantz Peterszn. ibidem:

j Lucretia	1 lib. 2 g.
j landskaff med Thobia	1 lib.

1) Vele.

2) De vier jaargetijden.

3) Walnoothout.

4) Kleine tuin.

5) Nachtstuk van de onschuldige kinderen = kindermoord te Bethlehem.

6) Met de stad.

[p. 471]

ij stycker landskafft, paa pannell, med geistlige historiër	2 lib. 2 g.
j Sanct Christina cum apparitione angelorum	3 lib.
j convivium med thend forlorne sön, giortt aff Francisco Franc till Antwerpen	14 lib.

Aff mester Hilles:

j stor lysthaffve med tornering till wands^1), perspectif och allehande spill	5 lib. 3 g.
j winterstyck, hvorudi ochsaa mange^2) figurer	4 lib.

Aff mester Cornelio Vortte:

Judicium Salomonis, stortt, paa leridt	14 lib.
j stycke Coronatio Justiciae	10 lib.
j Mercurius, nagen^3), paa leridt.	2 lib. 1 g.
j stycke Jtalianiske frieri	2 lib. 2 g.

Aff Peter Ringeler:

j landskaff med falkejagtt	4½ lib.
j stycke de inepta curiositate	4 lib.
ij stycker om offverflödighed och karrigskaff^4)	6 lib.
j Sanct Sebastian	1 lib.
j Flora paa panell, med en urtekande^5)	5½ lib.

1) Groote tuin, met gymnastische spelen op het water.

2) Waarin ook vele.

3) Naakt.

4) Karigheid.

5) Kan, vaas met bloemen.

[p. 472]

Omkostning paa forsk^ne. malwerck:

Fracht for xx stycker malwerck paa panell, som bleff fört fran Delfft till Hagen	½ lib. 2 g.
En reiße till Delffts marckid	5½ g.
For ad berre fran wanditt till woris^1) loßement udi Hagen	2 g.
For ij kister till samme malwerck och for söm och packerlön	2 lib. 2 g.
For j kiste till the förste smaa^2) stycker, som bleff offversendt	4 g.
For j convoij-seddell	1 g.
For frachtt	1 g.
For thend store kiste till dett Amsterdamske malwerck	1 lib. 3 g.
For j liden kiste	4 g.
Packeren och for toff och söm	1 lib. 1 g.
Betald Peeter Jsacßen for 4 binnenlister till nogen stycker paa panell	2 g. 12 st.
Noch for j lang list	3 g. 10 st.
Noch for j dobbelt list, som bleff forgyltt	1 lib. 1 g.

Udgifftt summa summarum	670 lib. 4 g.
Er gylden	4024.
Er daler	1676½ dal. 3¼ styffwer.

Jndtegtt imod udgifft beregnid, resterer aff 1800 dalers indtegtt: ± 123 dal.

Jonas Charisius.

manu propria.’

1) Ons.

2) Kleine.

[p. 473]

Ten slotte wordt in de rekening nog vermeld, waarvoor de overblijvende ruim 123 daalders zijn besteed. Daaruit is alleen deze post voor ons van belang:

‘Noch betald ett stycke gemählt, som Melchior Weinges aff Middelborg hid sende, med hvid och sortt oliefarffve¹⁾, for ....... 26 dal’.

1) Nog betaald voor een stuk schilderwerk, dat Melchior Weinges van Middelburg hierheen zond, met witte en zwarte olieverf, 26 dl.