Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 21

[p. 1]

Koopmansadviezen aangaande het plan tot oprichting eener Compagnie van Assurantie (1629-1635).
Medegedeeld door P.J. Blok.

Het plan tot oprichting eener Compagnie van Assurantie, die de scheepvaart moest beschermen tegen de zeerooverij, in de eerste plaats der Duinkerkers, heeft vóór dertig jaren reeds de aandacht getrokken van den heer Brill, den onvermoeiden onderzoeker der onuitputtelijke schatkamer van het Archief van Hilten, den lezers van vroegere jaargangen dezer Bijdragen en Mededeelingen (resp. Kronijk) welbekend. Hij sprak over het plan in eene vergadering der Koninklijke Akademie van Wetenschappen¹⁾, beschreef in het algemeen den loop der verhandelingen²⁾ en drukte de hem uit het Archief van Hilten in handen gekomen stukken in de Kronijk van het Historisch Genootschap af³⁾.

1) Versl. en Meded. Afd. Letterk. 1868, blz. 220 vlg.

2) Arend, Gesch. III, 4, blz. 794 vlg.

3) Kron. Hist. Gen. 1867, blz. 138 vlg.

[p. 2]

Deze laatste uitgave sloot zich aan bij wat Aitzema in zijn onvolprezen verzamelwerk¹⁾ reeds daaromtrent in het licht had gegeven. Het daar te vinden concept-octrooi met bijgevoegd advies²⁾ gaven mij aanleiding de zaak nog eens opzettelijk te onderzoeken.

De Resolutiën der Staten-Generaal en die van Holland wezen mij weldra naar Amsterdam als zetel van het verzet, dat het plan opwekte. Daar toonde mij de hulpvaardige archivaris, mr. W.R. Veder, een bundel stukken, gemerkt L.A. 13 n^o 7, waarin ik onmiddellijk een aantal adviezen pro en contra herkende, uitgebracht aan de Staten-Generaal, de Staten van Holland en de regeeringen van de zeer bij het plan geïnteresseerde steden Amsterdam en Haarlem. Met de door mij in de archieven van Amsterdam, Haarlem en Leiden gevonden gegevens en die uit de rijksarchieven in Den Haag en Middelburg was het mij nu mogelijk de geheele zaak te behandelen, wat ik deed in eene uitvoerige studie, sedert verschenen³⁾.

De genoemde adviezen schenen mij, al is er ten slotte van de zaak zelve niets gekomen, belangrijk genoeg om ze aan het Bestuur van het Historisch Genootschap ter uitgave aan te bieden. Zij werpen een helder licht op den gang en den toestand van den Nederlandschen, resp. Hollandschen handel omstreeks 1630, dus in zijn bloeitijd; zij geven ons daardoor een goed inzicht in de voorwaarden, waaronder die handel zich ontwikkelde, de bezwaren,

1) I, blz. 811 vlg.

2) Dit blz. 819. In den aanstonds te noemen bundel in het Amst. Archief komen twee afschriften van dit advies voor, n.l. n^o 3 en n^o 15 aldaar.

3) Nijh. Bijdr. 4de Reeks, I, blz. 1 vlg.

[p. 3]

waarmede hij te kampen had, de winsten, die de kooplieden behaalden, enz. Ook de nijverheid komt in deze adviezen, met name in de Haarlemsche, telkens ter sprake; ook daaromtrent vernemen wij vele bijzonderheden, die ons van te voren onbekend waren. Al behoeven wij de verzekeringen, ons hier gedaan, niet onvoorwaardelijk als zuivere waarheid op te vatten, wij kunnen ons uit deze stukken toch van een en ander eene juiste voorstelling maken. Een koopman heeft in den regel weinig neiging om zijn belang aan dat van het algemeen op te offeren, maar de beweringen pro en contra doen ons hier het middel aan de hand om eenige contrôle uit te oefenen.

Voor de kennis van den Oost- en West-Indischen handel behoeft men hier niet veel te verwachten: de nieuwe Compagnie zou in Europa en op de kusten van Afrika en Klein-Azië hebben gewerkt. Het is vooral de Oostzeehandel, die op de Levant en de Middellandsche zee, in het algemeen de vrachtvaart in Europa, die toch eigenlijk de hoofdzaak bij den Nederlandschen handel dier dagen was, waarover men hier inlichting kan vinden; de concurrentie met Hamburg, met Frankrijk, Engeland en Denemarken, met de Vlaamsche fabrieksplaatsen komt telkens ter sprake; de reederij, de met het zeewezen in verband staande trafieken, de Haarlemsche bleekerij en linnen-nijverheid worden herhaaldelijk binnen den kring der beschouwingen getrokken; de toestand der admiraliteiten, die van het zeewezen in het algemeen, welks te kort schieten in den strijd tegen de Duinkerkers de aanleiding was tot het gansche plan, wordt meer dan eens behandeld. Van eene uitvoerige toelichting der zaak kan ik mij onthouden na de studie, waarop ik hierboven de aandacht meende te mogen vestigen en waarvan de hier

[p. 4]

gepubliceerde stukken den grondslag vormden. Bij ieder der 12 nummers wordt verwezen naar de bladzijden dezer studie, die er betrekking op hebben; enkele noten tot inleiding bij ieder stuk en bij den tekst dienen in verband met die studie tot verduidelijking van de overigens voor zich zelf sprekende documenten. Bij de uitgave wordt de chronologische volgorde in het oog gehouden; in den bundel in het archief van Amsterdam zijn de stukken voorloopig genummerd naar de volgorde, waarin zij door den archivaris werden gevonden.

Ik mag deze korte inleiding niet besluiten zonder een woord van dank aan Burgemeester en Wethouders van Amsterdam, die de uitgave wel wilden veroorloven; aan de heeren mr. Veder en dr. Breen, resp. archivaris en adjunct-archivaris van Amsterdam, benevens den heer dr. S.G. de Vries, bibliothecaris der Rijksuniversiteit te Leiden, die mij het gebruik dezer stukken gemakkelijk maakten; aan de heeren mr. S. Muller Fz., rijksarchivaris te Utrecht, en R. Fruin, rijksarchivaris te Middelburg; eindelijk aan de heeren W. Martin, doctorandus in de Nederlandsche letteren, en H. Cornet, beambte aan de Leidsche Universiteits-bibliotheek, die ze onder mijn toezicht voor rekening van het Historisch Genootschap overschreven.

De heer dr. Breen verplichtte mij zeer aan zich door het vergelijken der drukproeven met de origineele stukken, welker dikwijls onbeholpen taal zeer nauwkeurige correctie vereischte.

P.J.B.

[p. 5]

I.
Remonstrantie van eenige Haarlemsche¹⁾ kooplieden tegen de compagnie²⁾.

Het is een oudt spreeckwoordt, dat door wijs beleydt cleyne dinghen groot worden, waeraff dat onse lieve vaderlandt door Godts zeegen een merckelijcke getuyge aff is. Want de gestaltenisse van Hollant in sich selven is niet anders dan veel wateren, duynen ende verdolven veenen, bovendien veele dijcken ende sluysen, soo jegens de zee als op de rivieren beswaert; derhalven dat d'innegesetenen in voortijden bij hunne graeven in de ommegeslagen contributiën werden verschoont.

Want sij en teelen maer een weynigh tarwe, rogghe, gerste, haver, ende beneffens dien andere aerdtvruchten, soo hennip ende vlasse, doch het hondert, segge het duysentste deel niet, 't geen d'inwoonders daeraff tot noodtruft behouven.

Sij en hebben mede noch goudt, silver, cooper, tin, loot, ofte ijsermijnen, veelmin wolle, zijde, catoen ofte gaerne, wijnberghen, rosijnen, specerije, cruyden, verwen, off teelen yet besonders, dat tot

1) Zie beneden, blz. 17.

2) Bundel Amst. Archief (L.A. 13, n^o 7), n^o 9. Uit de Res. Burgem. Haarlem dd. 24 Febr. 1629 (archief Haarlem), blijkt, dat toen daar reeds eene ‘remonstrantie bij andere koopluyden (dan de door Burgem. thans ter fine van advies met een onderzoek der zaak belast) deser stadt daertegens gedaen ende aen de heeren (Burgem.) in geschrifte overgelevert’ was. Hoogstwaarschijnlijk was dat deze remonstrantie, die dan van Jan. of Febr. 1629 zou zijn. Buiten op het stuk staat alleen: ‘Vertooninge contra de Camer van Assurantie.’

[p. 6]

coopmanschap magh ofte kan genaempt werden, mitsgaders alle Oostersche waeren, hier te lang te verhalen. Alleenlijcken dat sij meest hebben is hun practijcke van navigatie ter zee, soo op verre als nabijgelegen landen, alwaer dat zijluyden haelen verscheyden waren ende stoffen, welcke stoffen de inwoonders, die veel ende subtijl zijnde, met hunne handtwercken verarbeyden, ende alsoo door de navigatie de voors. manufacturen brengen ofte voeren op verscheyden oorden, mits alsoo makende veeltijts retour heen ende weder; boven dien d'inwoonders ter zee geneyght zijnde ende het landtschap, in sich selven nu een magesijn van coopmanschappen der geheeler wereldt bijna geworden zijnde, bijcans bequaem, omme meest met alle winden met scheepen uyt ende inne te varen.

Staet dan nu ter tijdt tot de behoudenisse desselfs besten wel te letten, te meer alsoo bij eenighe particuliere versocht werdt, voorgevende omme op te rechten een Camer van Asurantie, nietjegenstaende onse voorsaten tot noch toe altijt zorghvuldich zijnde geweest de commertie zeer weynigh ofte niet te beswaren, exempelen nemende eerstelijcken aen de stadt Rochelle, ten tijden als den E. Coning van Vranckrijck op alle sijne havenen sware lasten stellende, ende Rochelle, als wij, een vrije republijcque zijnde,¹⁾ zeer weynigh off niet van de commertie genietende, is meest al den handel van Vranckrijck aldaer gecomen.

Ende insgelijcx Philippus den II van dien name,

1) Dit ziet dus op den toestand van La Rochelle in de Hugenooten-oorlogen na den vrede van St. Germain (8 Aug. 1570), toen het ‘place de sûreté’ werd, wat het bleef tot de capitulatie van 28 Oct. 1628.

[p. 7]

Coninck van Spaignien, omme de stadt van Sivilien metten handel meer te beneficeeren ende de stadt van St. Lucas¹⁾ eensdeels daeraff te ontblooten, hebbende aldaer in den thol thien p(ro) cento verhoogende. Maer door den goeden raedt van eenige Hollanders aldaer zijnde, aen den Hertoghe van Sint Lucas gedaen, alsoo dat hij alle de goederen op sijne havenen comende, latende desselffs op een derde prijseeren, soo is den handel tot St. Lucas gebleven ende den voors. thol van thien p(ro) cento tot niet geloopen.

Dat meer is, denselven Coninck den handel van granen in den jare 1557 tusschen d'Oosterlingen ende de Nederlanden voor 24 gulden p(er) last aengegaen²⁾, nietjegenstaende, omme de voors. Nederlanders van weghen hunne landtbouw ende navigatie te preserveeren, den Coninck de granen van het innecomen met 10 p(ro) cento beswarende, soo en konden d'Oosterlingen beneffens dese landen niet marckten, zijnde met hunnen handel van granen achtergebleven, waeraff het Oosters huys tot Antwerpen ons een gedencken gheeft.

Den E. Coninck van Denemarcken heeft sijne meeste incompsten van den thol van wegen het uytgaen der ossen ende de vreemde, die de Zont

1) San Lucar. Vgl. over den handel van Sevilla in de 16de eeuw en de daar betaalde lasten: Ranke, Die Osmanen und die Spanische Monarchie, S. 309; Häbler, Die wirtschaftiiche Blüte Spaniens im 16 Jahrh. (Jastrow's Hist. Unters.), Berlin 1888, S. 69, 75, 79, 164. Over de tollen, aldaar S. 76.

2) Vgl. over de lasten op den Oostzeehandel in Denemarken het pamflet: Klaer Bericht (van 1630), bij Aitzema I, blz. 1042.

[p. 8]

passeeren, mitsgaders die op Wardhuys¹⁾, Colmgraeff²⁾, om den Noordt ofte daeromtrent handelen; maer sijne onderdanen werden aldaer ende op sijne havenen ende stroomen verschoont.

Den E. Coninck van Engelandt en Schotlandt, stellende seer weynigh ofte geene costume van innecomen op de ongewrochte stoffen ende waren, maer wel op de gewrochte stoffen voors., principalijcken daer sijne ondersaten, die veel zijnde, hun mede kunnen ende noch daghelijcx meer leeren geneeren³⁾, blijckende daerdoor, dat se verscheyden manufacturen betercoop als de vreemde moghen uytbrengen, ja maken konnen, als wel onse republijcque, soo van lijnbanen oft touwslaen, spellemaken, Engelsche bombazijnen, mitsgaders andere Hollandsche weverijen, daer sy nu langs hoe meer verscheyden coninckrijcken ende republijcken, bij ons eertijts gemaeckt ende hun toegevoert, nu selffs mede stofferen ende dan door de premy⁴⁾ noch meer sullen, ja bovendien andere neeringhen, hier te langh te verhalen.

Hare E. Groot Mogende voor eenige jaren⁵⁾ interdicerende alle innegesetenen deser landen, eenige touwwercken, soo cabels, anckers, masten, ofte amonitie van oorlooghe, te brengen ofte te voeren uyt dese landen ondert resort van des Conincx van Spaignien gebiedt; maer de Coninck van Engelandt

1) Vardöhuus in Noorwegen aan de IJszee.

2) Colmogro aan de Dwina, bij Archangel.

3) Over de opkomst van den Engelschen handel onder Jacobus I, vgl. S. Muller Fz., Mare Clausum, blz. 37 vlg., 207 vlg., 220 vlg.

4) Namelijk die, welke door de Assur. Comp. verlangd werd.

5) Vgl. Aitzema I, 153, plakkaat dd. 1 April 1622.

[p. 9]

ende Denemarcken met verscheijden Oostersche steden binnen hare landen de stoffen van hennip aldaer teelende, hebbende verscheyden meesteren, hun opt touwslaen verstaende, uyt dese landen aldaer getrocken, bovendien aldaer betercoop gemaeckt ende met de masten beneffens de anckers ende amonitie voors. naer Spaignien ende elders gevoert, soodoende ons die neringe eensdeels beneffens d'andere bijcans al ontvreemt, late staen als hier noch premyen ende andere lasten coomen zullen.

Omme dan te voorcomen diversie van neeringe, dient voor al de commertie ende stoffen met de navigatie niet meer beswaert, ofte zullen soodoende in ander landen noch meer gediverteert werden, maer waer noodiger verlicht te geschieden.

Reden is dese: De navigatie soo van Franschen, Engelschen, Schotten, Oosterlingen ende alle andere zullen altijt beneffens onse scheepen op dese onse havenen ofte stroomen leggende, lichtelijcker hunne inneladinge becomen als wel d'onse, omme reden dat niet alleen hunne scheepen, maer oock hunne innegeladen commertie, beyde van de asurantie bevrijt zijnde, connen alsoo consequentelijck betercoop varen als wel onse Hollanders.

Men mochte seggen, dat die landen oft republijcquen soo goetcoop ter zee niet konnen equipeeren als dese onse landen ofte republijcquen. Doch genomen het ware alsoo, laet dan de premijen ofte asurantiegelden van alles affgaen, bemerckt wat de conquesten wesen zullen.

Want de scheepen varende naer Noorweghen ofte

[p. 10]

Oostlandt, betalende op hunne heenreyse de gestelde premy, welcke reysen den meestendeel met ballast ofte somtijts met wat haring, doch om een cleyne vracht gedaen werdt, wat premy kan daeraff, soo veel het hol van de scheepen aengaet, gedragen werden? Ende ginder zijnde, staende echter niet schoonder omme geladen te werden als andere schippers, aldaer ofte elders 'thuys behoorende, de premy niet subject zijnde, ergo ten besten comende een geladen reyse op de reyse met premy beswaert. Dat meer is, de scheepen van hier te lande uytgereedt zijnde, hun premy hier te vollen betaelt hebbende ende in Oosten ofte Westen gearriveert zijnde, ende bij gevalle een doorgaende¹⁾ reyse aldaer becomende ende de Engde ofte de Noordtzee passerende sonder dese landen aen te doen, zullen echter subject zijn de veyling ofte de premy te betalen, daer de vreemde aff zullen bevrijt wesen.

Staet daeruyt niet te verwachten, dat onse varentvolck hun dan zullen moeten vertransporteeren naer Embden, Breemen, Oostlandt, Vranckrijck ofte Engelandt; immers daer het hun best ende goet duncken sal? Alsoo genietende de vruchten, die de inwoonders aldaer zijn genietende, gelijck noch desen voorleden winter gebleken is ende noch daghelijcx gebeurt, dat d'Oosterlingen, Hamborgers ende die elders 't huys behoorende, uit Spaignien ende daeromtrent rijckelijcken geladen tot Amsterdam ende hier te lande gearriveert zijn, sonder yet meer subject als ordinaris. Besiet op de Mase ende elders,

1) D.i. met nieuwe lading naar elders, niet dadelijk naar de Nederlanden terug.

[p. 11]

hoe onse Hollandtsche scheepen aen de wal leggen; d'Engelschen, Franschen ende andere hebbent vaerwater meest al in, doende dickmael hunne reyse lossende ende ladende, comende weer op de Mase voors. als d'onse na de convoy wachten, welcke wachten alsoo geen minder plaets sal grijpen bij de Camer van Asurantie, omme reden dat onse coopvaerders beneffens hare scheepen met vlooten volgens de lijste, na het welgevallen van de asureerders gemonteert, zullen moeten varen.

Insgelijckx sullen mede veel coopluyden hier te lande woonachtich, bij gebreke ofte manckemente van vreemde vrije schippers, in Oostlandt, Vranckrijck ofte elders thuys behoorende, hunne coopmanschappen tot hunne schade van weghen de premy als anders moeten scheepen in Hollandtsche onvrije schippers, de premy subject zijnde, ende omme te ontgaen de menighvuldige quellinge ende vexatie van de Camer van Asurantie met den aencleven van dien, hier te langh te verhalen (veele oorsake nemende); gelijckt gebleken is bij het constrinct placaet, door eenighe onervaren, geene natureelen deses landts, ten tijden Lijcester te wege gebracht, ende van de Engelschen met ons, 1586, ter zee gevordert, dat veele coopluyden, factoors, schippers ende reeders uyt dese landen vertrocken, waerover dese landen in haere neringhen, commertie ende navigatie in soo grooten verloop gecomen zijnde, dat se in een jaer meer schade diesaengaende geleden hebben, dan in twaelff jaren te vooren¹⁾. Soodat te vree-

1) Hierbij is op den kant aangehaald: Van Meteren, lib. 13; Bor, lib. 21 fol. 63. Vgl. over dit alles: Fruin, Tien jaren (5de uitg.), blz. 195.

[p. 12]

sen is, dat alsdan oock weer veel coopluyden met hunne gevolgen genoodtsaeckt zijnde te vertrecken, daer wel veel van de gemeente mochten volgen; want, daer een aes is, comen de arenden.

Men mochte seggen, haer E.E. Groot Mogende en zullen niet staen te lijden, ofte zullen alle vreemde schippers in Oostlandt, Engelandt, Vranckrijck ofte in andere landen 't huys behoorende, op dese onse havenen ofte stroomen comende omme gelost ofte geladen te werden, hunne scheepen ende waren met soodanige lasten dan te beswaren als die scheepen ende waren van haer te lande gescheept ofte uytgereedt zijnde. Wel is waer, 't kan gheschieden; maer besiet, off die coninckrijcken ende vrije republijcken, daer soodanige schippers ofte waren 't huys behooren, ons met gelijcke munt niet en zullen betalen. Ergo, van arger tot arger.

Een kleyne gelijckenisse: ofte de E. Heeren Staten van Hollandt ende West-Vrieslandt verstonden de pacht van de bieren, gaende van de stellinge van twee strs. p(er) ton ten laste van de brouwers opgeheven, te verhooghen van de twee strs. op twee gulden de tonne, soo en souden dese bieren, gaende van hier in de naestgelegen provintien, met twee gulden hoogher beswaert zijnde als hunne innegebrouwen bieren, soodat hunne sesse gulden bieren soo goetcoop als wel onse acht gulden door de verhooginge aldaer eeven deuchdigh kan gedroncken werden, soo en souden onse bieren met haer niet konnen marckten, maer mosten noodtsakelijcken onse bieren 't huys houden. Nu genomen de E.E. Heeren Staten van Hollandt ende West-Vrieslandt verstonden, dat men hunne bieren met gelijcke twee gulden p(er) ton soude beswaren, soo souden wel

[p. 13]

hunne bieren, aldaer te lande voor sesse gulden gebrouwen, hier te lande vercocht werdende, op acht gelijcke gulden comen te staen. Stonden dan hier te lande sij met hun ende wij [met] onse bieren in coop ende deucht eeven schoon, echter de nabuyrighe provintien verstonden ons mede met gelijcke munte te betalen met gelijcke verhooginge, soo souden hunne sesse gulden bier aldaer gebrouwen soo goetcoop als onse bieren van thien gulden, in gelijcke deucht konnen gedroncken werden. Ergo, van arger tot arger, als vooren.

De Compagnie sal de scheepen, gaende naer Marcylien, Theolon, Genea, Livorne, voor thien, ende op Venetien voor derthien p(ro) cento, voorts alle andere plaetsen volgens de lijste in advenant verasureren, ende dat soowel op schip als goedt. Veele duncken dat het een onlijdelijcken last is voor onse republijcke, soowel voor reeders, schippers als coopluyden, ten ware datter geen middel en ware omme aldaer te comen, dan ja. Daer gaen veel coopmanschappen van hier over landt naer Italien, ende van aldaer hier te lande, ende noch meer als Duytschlandt in vreden was. Ofte meynt de Compagnie, dat de Straet, Spaensche, Oost ende Noordt Zee, als den Coninck van Denemarcken de Zont, vrij eygen is, gelijck d'Engelsche met de Hollanders ten tijde Lijcester 1586, als geseyt is, hun poogden te weren, ofte dat hunne nabuyrige rijcken ofte republijcquen geen varentvolck en hebben omme de Straet te vinden, als onse Hollanders? Ja misschien wel eer, want onse Hollanders de Straet maer omtrent veertich jaren bevaren hebben; d'Oosterlingen, Eembdersche ende alle andere hunne nabuyren hebben stierluyden genoch. Laet dan de scheepen, aldaer ende elders 't huys behoorende,

[p. 14]

sonder premy varen ende Hollandtsche ende andere goederen met geen bedwonghen premy inneladende, voortvarende ende 5, 6, 7, 8, ja 10, 12, en 13 p(ro) cento opt schip ende goedt besparen, soo sullen de schippers met Gods hulpe goede vracht maken, den coopman beter gewin hebbende. Want werden veel coopmanschappen van hier na de Straet ende elders gesonden, daer qualijck 6, 7, 8 p(ro) cento, ja op Engelandt, Vranckrijck als op Oostlandt veel minder als de premy is overschietende, te buyten staende alle haverye van banckeroeten ende meer, soude dan de Compagnye altijt de premy voor seker ofte vooraff hebben, sal den coopman, reder, ende schipper genoodtsaeckt zijnde te vertrecken ofte stil te sitten, den schipper soo men seyt het ancker bij de cat leggen.

Voorders soeckt de Compagnie aen haer te behouden al den handel van de gantsche streeck van de landen van Africa, beginnende van Tropicus Cancri langs de cust van Barbarien, voort na de geheele cust van Alexandria, meest al den Levantschen handel, ja tot Smirnen incluys, uytgesondert vier ofte vijff plaetsen hiervooren gheroert, in allen schijne off die landen te vooren noch onbekent ofte bij haer opgedaen waren, ofte ten minsten onder 't gebiedt van den Coninck van Spaignien stonden; nietjegenstaende wij beneffens andere rijcken tot noch toe vrij gevaren ende gehandelt hebben ende noch behooren, niet minder onvrij geacht zijnde als andere, principalijcken van die, die hun voor beschermers ofte verasuradeurs van de vrijigheyt van het vaderlandt pooghen te wesen, daer wij, als al de wereldt bekend is, om de vrijigheyt in 't gemeyn sooveel geleden ende uytgestaen hebben, ende dat bovendien die bij

[p. 15]

ons innewoonen¹⁾ ende beneffens andere innegesetenen onder één bescherminghe staen, boven ons in dien deele te willen heerschen, ende niet alleen over ons maer bijna de geheele werelt van die vrije vaert ende handel te ontblooten.

Besiet de West-Indische Compagnie: vermoghens den octroye bij Haere E. Groot Moghende verleent, interdicerende ende uytsluytende alle innegesetenen deser landen, buyten de Compagnie soorterende, van niet te mogen equiperen, te varen ofte te handelen op Brasijl, Genea ofte die landen daeromtrent gelegen, nietjegenstaende d'Engelschen ende alle andere op Genea vrij varen ende trafijcqueren mogen, welcke konnen consequentelijcken verscheyden waren betercoop aldaer brengen, die sij eertijts hier te lande plachten te coopen, ons nu alrede beginnen voorbij te gaen ende dan noch meer zullen, exempel de Slesier lijwaten²⁾, die hier te lande over Hamborgh niet alleen gehaelt ende hier gebracht, maer ooc gebliect werdende, nu tot Hamborgh ende in Engelandt geblieckt ende van de Engelsche naer Genea gebracht, ontblootende alsoo Hollandt niet alleen van de vruchten van het inne ende uytgaen, maar bovendien van de consumptie van het bliec-

1) Dit ziet blijkbaar vooral op de hierheen gekomen Vlamingen en Brabanders, onder wie groote voorstanders waren der monopolistische compagnieën. Het denkbeeld eener gedwongen Assurantie-Compagnie schijnt het eerst te berde gebracht te zijn door den vreemdeling Melchior de Moucheron in 1617. Vgl. mijne studie in Nijh. Bijdr. Vierde Reeks I, blz. 14. De Antwerpenaar Usselincx was de groote man der compagnieën van dien tijd.

2) Vgl. daarover Zeitschrift für Social- und Wirtschaftsgeschichte I, S. 318 ff., waar eene studie van Brentano over de Silezische linnennijverheid. Ook aldaar II, S. 241 ff.

[p. 16]

ken, tot desselffs conform de Camericx-doecken, ende dan noch meer zullen, als de Camer van Asurantie op Hamburgh a 2½ p(ro) cento ofte daeromtrent stat grijpen sal.

Maer 't schijnt, dat de Compagnie niet alleen eenighe der ingesetenen deser landen van de vrije Straetsche vaert souckt te ontblooten, maer alle andere, als geseyt is. Integendeel sal nu al de werelt oordeelen, dat wij, nu groot geworden zijnde, al de wereldt met de geheele zeen soucken te dwingen; staet te verwachten, dat niet alleen de Coninck van Spaignien, onse vyandt nu zijnde, maer meest alle coninckrijcken, vorstendommen ende republijcquen onse vijanden met hem zullen werden, ende wij soodoende in de aldergrootste miserie ende ellende met een geballast schip van oorloge ende gepropt landt van menschen, daertoe soo meenighe vroome ziele, die eertijts hun vaderlandt verlaten hebbende, hier eerlijck sittende, jammerlijcken te geraken, exempel nemende aen den jegenwoordigen Keyser, die gantsch Duytschlandt na sijn voorneemen sochte te dwingen, hebbende sich veel vijanden verweckt, soodat hij met het huys van Oostenrijck in veele ellende zijnde vervallen. Dat mede die coninckrijcken ende republijcken, nu onse vrienden zijnde, lichtelijcken sware aresten, brieven van marcke ofte representie jegens ons souden verleenen. Besiet alrede Engelandt met onse Oost-Indische Compagnie, ende de stadt van Rochelle, wiens beste vrienden, hunne grootste vijanden geworden zijnde, lichtelijcken onse havenen ende stroomen, dat Godt verhoede, versparren ende soo allengskens den Hollandtschen leeuw sijn claeuwen wat affvijlen, soodoende de Camer van de Admiraliteyt sonder incomen sitten, de Camer van

[p. 17]

Asurantie een gat crijgen, bovendien het gantsche landt van wegen sijne coophandel ende navigatie, 't welck sijn macht is, tot niet loopen sal; want veele honden is een haese sijn doodt.

Nu daerentegen schijnt, dat door eenighe coopluyden, goede patriotten¹⁾, bij haere E. Groot Mogende vertoont werdt de noodtsakelijcheit van een Camer van Asurantie tot behoudenisse van de commertie ende navigatie, mitsgaders de weeringe der Duynkerckers ende andere roovers ter zee, in alle schijne ofte de clachten geresen waren uyt de name van het corpus van alle ofte den meestendeel der coopluyden alhier int gemeyn. Ofte het geschiedt omme het gemeen besten ofte anders, laet ick de verstandighe oordeelen.

'T is seker, dat door de coopluyden deser stadt Haerlem onse stadt een van de principaelste coopsteden vant landt kan en magh door Godts zeghen naest Amsterdam gerekent werden, ten aensien van hare commertie, soo van uytnementheit van fijne ende andere lijnwaten als anders, al de werelt door bekent ende ooc gesonden, bovendien met veel peryckels te zee als van de rovers onderworpen, - echter int gemeyn niet en konnen verstaen tot eenen nieuwen Kamer van Asurantie, gevende voor reden, dat tot Amsterdam wel van oudts ende noch op dese tijdt elck vrij zijnde naer sijn goetduncken ende welgevallen onbedwongen magh verasureren, beneffens dien goede politie ende wetten bij de hooghe overheit ten dienste van de lande daertoe gestelt, noch-

1) Spottende toespeling op de toelichting der voorstellers bij het ontwerp, die zich deze qualificatie toekennen. Vgl. Kron. Hist. Gen. 1867, blz. 141.

[p. 18]

tans bevindende meer profijt ende avontuyr bij de risico ter zee te loopen als bij de jegenwoordighe vrije Amsterdamsche asurantie, late staen de bedwongen, soo en behooren de coopluyden in dien deele sooveel d'assurantie belangt vrij te wesen, want wij alle de werelt door voor vrije Nederlanders zijn bekent.

Comende nu tot de handtwercken ofte manufacturen, die alhier meest uyt vreemde beswaerde stoffen nu gemaeckt werdende, ende echter niet wel konnen beneffens andere nabuyrige rijcken marckten, want die van Rijsel, Valenchijn, Doornick, Canott¹⁾, Camerick, Brugge, Hondtschooten, Oudenaerde, Gent ende Cortrijcke, ja meest al de landen buyten ende onder 't gebiedt van de verheerde Nederlanden soorteerende, konnen veel manufacturen wel 6, 8, 10, 15 ende meer p(ro) cento betercoop betuyghen als wel dese onse vrije Nederlanden, omme reden dat se aldaer betercoop lijftocht, minder belastinge in de consumptie hebben; bovendien de stoffen in hare landen winnende; dat meer is hunne manufacturen, die sij nu dese weynige jaren poogen beter ende meer te maken, gelijck de bevindinge leert, dat se mede noch hunne waren tot Duynkercken inneladen in schippers tot Duynkercken 't huys behoorende, ende varen daermede naer Vranckrijck, Engelandt, ja tot Spagnien toe. D'ander werden over landt gevoert na Amyen, Ardres over de Somme, soo voorts na Calis, Diepen, Rowaen op de naeste welgelegen Fransche havenen, eertijts niet toegelaten dan met groote lasten, daeraff nu bevrijt zijnde, ende aldaer inneladende aen Franschen,

1) Quesnoy: Kenoet in de bronnen uit de 14de eeuw, b.v. de Rekeningen der Grafelijkheid van Holland, passim.

[p. 19]

Engelschen ende andere vrije scheepen de perijckelen van de Duynkerckers niet subjeckt zijnde, voorbijgaende de Zeeuwen, Hollanders ende Vriesen, die voortijts heen ende weder rijckelijcken geladen zijn, dan noch meer ledigh thuys comende ende echter de premy subject zijnde.

Bovendien brengen alsoo deselve manufacturen hier te lande met alsulken abundantie, dat hier veel coopluyden beginnen stil te sitten, de ambachtsman sien verlooren gaen; soodat geschapen is, ingevalle daer noch op onse manufacturen beswaringe is comende, tot een quaet eynde te werden, ja veel duysent menschen tot verderff te geraken.

Ja, dat meer is te beclagen, sij beginnen veel manufacturen te scheepen, ende alsdan noch meer zullen op de voors. havenen in vrije schippers voors., en voeren die niet alleen in onse vrije republijcke maer voeren se in Denemarcken, Oostlandt, Noorweghen ofte daeromtrent, aldaer vercoopende ende oock voor andere waren vermangelende, ende brengen die waren alomme ende ter plaetse, daer wij van hier onse coophandel als een magesijn gehadt hebben, sijluyden nu door de vrije schippers innegeladen zijnde, vice verso (sic) daer voeren, brengen ende halen, ons landt voorbijgaen ende dan noch meer sullen, ende wij nu noodtsakelijcken beginnen ende dan noch meer zullen met onse waren ende scheepen moeten 't huys blijven, want connen aldaer met haer niet marckten van weeghen de vrachten, premijen ende hunne waren betercoop, als geseyt is, betuyghen.

Hoe souden wij dan onse Haerlemsche lijwaten ende andere Hollandtsche als Amsterdamsche, Leyt-

[p. 20]

sche, Delphsche, Goutsche, Schoonhoofsche, Ouwatersche ende andere manufacturen, hier te lande veel gemaect, meer konnen beswaren, die nu bij eenige vermogende ter liefde van veele onvermogende meestendeel tot schade gereedt, gemaeckt ende altemet om een cleyn gewin vercocht werdende, die men al de wereldt door nu betercoop kan maken, ende dan meer van weghen de premy sal konnen, als hier te lande. Nu, genomen de hooghe machten deser landen verstonden te geschieden, soo en kan 't vermoghen, dat is 't gemeen beste van 't landt, sulcx niet verdragen, want schade verbant alle neringen, gelijck geweldt alle wetten.

De coninckrijcken van Vranckrijck, Engelandt, Schotlandt, Denemarcken, Poolen, Zweeden, Muschovien ende meer andere republijcken, die de monarchie eensdeels absoluyt, eensdeels gelimiteert representeren, vermogen op hare havenen ende stroomen soo int uytgaen als innecomen de goederen in den thol ofte andersints te beswaren, sooals het haer E E. te raden dunckt; want die coninckrijcken ofte republijcquen zijnde soodanigh, dat se van den overvloet hun vruchten (ofte des anders behoeften als ons) ende andere rijcken laten halen ende toevoeren. Exempel den E. Coninck van Engelandt, de coolen costende elff schellingen, ende hij stellende daerenboven noch derthien schellingen van costuym ofte uytgaen; den E. Coninck van Zweden, stellende eens voor desen 40 rijcxdaelders, daernae eens 27 gulden opt last rogge; soo voorts andere rijcken hunne waren in advenant, hier te lang te verhalen; 't welck in onse republijcke geen plaets can hebben, soo int begin van desen is geroert. Want niet kan yet gheven, ten ware wat scheepsballast, die menighmael tot costen werdt gelost, ofte wat boter ende

[p. 21]

case, die hier door de veelheit der menschen werdt geconsumeert, bovendien van elders gebracht ende uyt Vrieslandt jaerlijcx veel getrocken.

De E.E. Heeren Staten van Hollandt ende West-Vrieslandt, niet meerder ten herten nemende dan den welstandt van hun vaderlandt, bestaende meestendeel in navigatie, commertie, oock 't maken van manufacturen, tot noch toe zorghvuldigh zijnde geweest tot verhoedinge van diversie van hare neeringe in hare nabuyrighe provintien, blijckende aen de brouwerije, panneluyden, calckovens, de stoffen van de branderije der gebrande wijnen, ongewrochte zijden ende veel andere dingen meer, desselfs altijt verschoonende sooveel alst lijdelijcken is, ende dat noch jegens die provintien, die nochtans met ons in een verbont staen, eenerley vijandt hebbende, soo behoort men dan nu te waken voor diversie van neeringe, jegens die, die ons neeringe vijandt zijnde, bovendien altijt jelours zijnde geweest, ende noch altijt pooghen, omme ons van onse neeringe ende commertie, 't zij bedeckt ofte onbedeckt, te ontblooten, daer de exempelen veel aff zijnde, de E. Coningen van Vranckrijck, Engelandt, Denemarcken, sij ende andere meer, nu ende voor dese jaren getracht hebbende, doch noch niet en slapen, nu wel sonder moeyte off groote costen door dese middelen becomen sullen, nietjegenstaende wij die wel dese vijftich ofte 'tsestich jaren tot dienste van de landen ende onse stadt ghesocht, vercregen ende zorghvuldigh bewaert hebben.

Want de E E. Heeren Staten van Hollandt, Zeelandt, ende West-Vrieslandt omme hunne schade, van wege den oorloghe van den Coninck van Spaignien hun aengedaen, met bequame middelen te

[p. 22]

voorsien, bemerckende den florisanten welvaert van des Conincx van Spagnien Nederlanden, soo aen Brugge als Antwerpen al de werelt door bekent, bestaende meest soowel in commertie als navigatie, dienstich vindende langs de Vlaemsche custen ende de Wieling eenighe scheepen van oorloghe tot beletsel van hunne navigatie met de commertie aldaer te houden, dienvolgende die landen door haere havenen ofte stroomen veelmin over Vranckrijck, 't zij over landt na Italien ofte elders eenighe waren ofte coopmanschappen conden verseynden, overmits de sware lasten bij sijne E. Majesteyt van Vranckrijck als vijandt, neffens ons ende Engelandt, jegens Spagnien, op alle sijne havenen gestelt heeft; bovendien door de sware lasten ende dickmael sluyten der licenten deser landen hun aengedaen, soodat veele handelaers, coopluyden dies aengaende met hunne waren ofte coopmanschappen beneffens ons op een ander niet konden marckten, soodat haer neeringen daerdoor voor die tijt, alsmede door den oorloogh hun aangedaen, gantsch verloopen zijnde ende omme die voors. oorsaken wille veele coopluyden, factoors, reders ende schippers na Hollandt, Zeelandt ende West-Vrieslandt gecomen zijn; daeraff ons landt groot welvaren aff becomen heeft, vooral onse stadt Haerlem, als die tot een mols ende asch-hoop door den oorloogh verwoest ende vervallen zijnde, tot noch toe, Godt loff, de vruchten aff gesmaeckt heeft; des zijn de oude hier present een ooghgetuyghe.

Edoch alsoo de provintie van Zeelandt in hunne opgegeven consumptie ende grooter lasten, mitsgaders de swaerder equipagie ter zee als anders, daerdoor onvermogens neffens die van Hollandt soo in commertie als navigatie te handelen, alsmede omme de goede gelegentheit alhier van de Oostersche

[p. 23]

vaert, zijn verscheyden coopluyden, schippers ende reders met den aencleven van dien van aldaer opgebroken ende hier in Hollandt, doordat de coopmanschap nauwe is luysterende, nedergeseten, soodat alsnu de Westerschen beneffens den Oosterschen handel meestendeel in Hollandt gheraeckt ende tot noch toe, Godt loff, gebleven is.

Tot hier toe zijnde gecomen ende verthoont, sooveel de schade van de Camer van Asurantie het gemeene beste is rakende, belangende de veylinge ter zee jegens de Duynkerckers, tis voorseker, dat dese landen eertijts veel minder macht, sooveel de Admiraliteyt aengaet, ter zee gehadt hebben, ende echter tegens den Coninck van Spagnien, als hij ons landt dreyghde ende besocht heeft, hem te water wederstaen hebben¹⁾. Daerentegen den Coninck nu in sijn macht verswackt zijnde, latende die sake sijnde bevoolen sijne E.E. Hoghegemelte den E. Prince van Orangien als Admirael-Generael ter zee, omme naer sijne E.E. goedertieren wijsheyt de sake van de vervallen Staet van het Colegie der Admiraliteyt wederomme te repareren ende op te rechten, in soodanighe state te stellen als den noodt van den lande ende sijne E.E. goeden raedt daerinne gedragen sal, omme een gewenschte uytcomste van de veylinge ter zee te verwachten, alsmede van de langduyrige slavernije ende schade in 't gemeyn van de Camer van Asurantie ontslagen te blijven, mitsgaders te ontgaen de perijckelen in den staet van den lande over het innevoeren deser nieuwigheyden, te meer alsoo de nieuwigheyden met veel perijckelen vermengt zijnde.

1) Op den kant staat: a^o 1588.

[p. 24]

Ondertusschen soo hem dan daerna de sake op dien vondt niet anders en scheen te presenteren - des wij verhoopen ja - soo sal men in dien gevalle noch middelen genoegh door Godts hulpe bij verscheyden patriotten, te buyten staende de Camer van Asurantie, vinden, want noodt leert opmercken. Wat en doet, ja en doet eenen goeder vader al niet voor de welvaert van sijne kinderen, mitsgaders een goed doctoor ende eenen ervaren medicijn voor de gesontheyt ende het leven van sijnen patient? Gelijckerwijs mede onse voorsaten door Godts genade tot noch toe voor de welvaert, vrijigheyt van goedt ende gemoet der onderdanen, alsmede voor de commertie, navigatie, 't welk de ziel van het lichaem is, seer zorgvuldigh bewaeckt hebben, hun spiegelende aen Brugghe, Antwerpen, ende andere meer; sij inne hunne neeringe verloopen zijnde, gecrijgen swaerlijken weer, blijckende aen onse Haerlemsche wolledraperije-neeringe, verwaerloost zijnde, nu wederomme met groote costen gesocht ende opt onseker verwacht werdt. Daertoe helpe Godt Almachtich, die de vaders des vaderlandts ende ons altsamen door sijne genade de ooghen wil oopenen. Hiermede eyndigende.

II.
Advies van eenige Haarlemsche kooplieden¹⁾.

Alsoo de E. Heeren Burgemeesteren gelieft heeft, opten 7^en deser maendt²⁾ 't meerendeel van de coop-

1) Vgl. beneden, blz. 40 vlg. Bundel Amst. Archief, n^o 8.

2) Waarschijnlijk 7 Maart 1629. Vgl. Res. Burgem. Haarlem (archief Haarlem) 24 Febr. 1629, waarin staat, dat vier leden der vroedschap worden aangewezen om de zaak der Compagnie nader te onderzoeken. In de Res. Burgem. of in de Res. Vroedsch. wordt verder van de zaak niets vermeld dan alleen Res. Vroedsch. 13 Maart, dat toen ‘rapport is gedaen’ van het in de Statenvergadering daarover gebesoigneerde en dat ‘de heer scepen Van der Camer (bekend bierbrouwer) de annotatien op tselve concept geraempt, de remonstrantie van andere coopluyden ende verdere stucken daertoe dienende’ zal medenemen naar de Statenvergadering.

[p. 25]

lieden deser stede bijeen te roepen ende dat van wegen een geconcipieerde Ordonnantie van Asseurantie op de scheepen ende goederen, dat sij deselve onder haerlieden souden oversien ende overleggen, om haerder E. daervan te dienen van advijs, soo ist dat de cooplieden, datselve concept overleyt ende overwogen hebbende, bevinden dat gelijck alle nieuwe inventien opgepronckt worden met een specieusen titel vant gemeyne beste - want anders soude mense niet konnen smakelijck maken - dit concept mede als een principael wit ofte oogenmerck stelt het vrijen van de zee ende scheepvaert deser landen, waeraen 't gemeene beste ten hoochsten is gelegen. Maer naerder geexamineert zijnde, schuylt achter dat schoon pretext niet anders als eygenbaet ende profijt, die dese Compaignie soude comen te trecken uyt de traffijcque, scheepvaert, manufacturen ende neeringen deser landen, in sulcker voegen dat daeruyt niet anders als de totale ruijne ende verloop derselver soude staen te verwachten, om navolgende reden.

Vooreerst is waer ende elckeen kennelijcken, dat dese Vereenighde landen van Godt merckelijcken, ja wonderlijcken, door allerhande neringen ende vrije coopmanschappen gezegent, ende daerdoor boven alle andere nabuerige landen gecomen zijn.

[p. 26]

Oock dat des landts oppervooghden ofte regierders sulckx tot aller tijdt wel gemercket, daerover getracht hebben om hier te lande den coophandel te vermeerderen, nieuwe neringe stichten, meer volckx in 't landt trecken ende onderhouden, deshalven die stichters van nieuwe handtwercken ofte neeringen met vrijdom van accijsen ende andere ghemeene lasten begaeft.

Omme naburige handtwercken van lakenen off andere in dese landen op te rechten, heeft men die inlandtsche van imposten bevrijt; oock sonderlijcken getracht, d'eerste materie, hetzij wolle ofte andere specien, die men tot de handtwercken nodigh heeft, soo weynigh te beswaren alst moghelijcken was.

Zijn nu dese landen met Godts zegeninge hierdoor in rijckdommen ende overgroote menigte van menschen toegenomen, dat de principaelste sterckte der landen is.

Hoe kan dan eene sulcke Compaignie van Asseurantie ende handelinge naer Levanten dese landen profijtelijck zijn, soo regelrecht tegens den eersten vrijdom ende opcomen strijdende, ende in allen soo beswaerlijken voor de gemeene neeringe ende commertie?

Want int eerste versoecken se macht, om vierentwintich jaren lanck den coopman onder hunnen dwanck van asseurantie ende veylgeldt te houden, sonder eenighe conditie te stellen, hoe het gaen soude, soo Godt ons ondertusschen vrede off treves verleende.

Daer nochtans kennelijck is, dat sulcke groote

[p. 27]

lasten bij dese tijden, ende veel minder in tijden van vreden, niet gedragen konnen worden, indien men coopman ende neeringhe niet verdrijven wil.

Het is te swaer, dat men den coopman opleggen wil pertinentelijcken aen te geven alle contanten, juweelen, quantiteyt ende qualiteyt, met de rechte waerdije van de coopmanschappe.

Oock, dat hij sijne facturen ende rekeninghen soude moeten toonen, als hij wat versekeren laet, om te sien, off van het overige oock veylgeldt te betalen is; want het strijdt tegens de costume der coopluyden, ende soude hun oock grootelijckx schadelijck zijn, aen andere, mede cooplieden zijnde, hunnen stijl, handelinge off secreten te ontdecken.

Ende alst een coopman gelieft, sijn geldt, juweelen, heel costelijcken waren, in ander goedt te packen, wie sal hem dat beletten? ten zij dat men hem dwingen wil, datter niet gepackt magh worden, noch groot, noch cleyn, noch van fijne ofte groove waren, als door geswooren packers ende zegelaers, ende dat den eigenaer daernaer geen macht en behoudt sijn eygen goedt te moghen oopenen. Maer sulcken dwanck is in geen landt te vinden, ende in dese vrije landen ooc inpracticabel.

Hieromme isser tot deser tijt toe op geldt, juweelen en fijne waren weynigh geset geweest, uyt voorzorge van anders seer luttel ofte niet te becomen.

Mede sal het voor grooten dwanck gerekent worden, dat men sijn goedt moet versekeren laten ende premie betalen; want dat is den coopman sijn vrijheyt geheel benemen, dat hij sijn eygen niet en sal

[p. 28]

moghen avontueren. Veele coopmanschappen, insonderheyt manufacturen, hier ter stede gemaeckt, soodanigh zijn, dat sij, om beneffens die van onse gebueren ende vijanden landen in andere coninckrijcken ende landen te konnen vercocht worden, geen premie van asseurantie en konnen dragen, ende daeromme bij veele cooplieden int uytsenden maer sooveel op een schip gedaen en wordt, als sij geraden vinden te resiqueren.

Ten soude oock susdoende geen vrijwillige versekeringe wesen, maer een last off schattinge, die men den coopman van sijn goedt wil doen betalen. Dat tegen den aert van versekeringe is, die een yder moet vrijstaen te gebruycken off niet, want 't is ongerijmt, dat men de lieden tegen haren danck wil versekeren.

Blijckt mede, dat dese Compaignie sooveel meer premie begeert als het veylgeldt soude moghen bedragen.

Oock, dat se geen schade ofte avaria, die niet boven tien ten hondert, willen betalen, daer nochtans d'oude costuyme is, dat men avaria betaelt als de schade boven...¹⁾ p(ro) cento was.

Ende erger isset, dat se voor geen aresten van neutrale ofte gealligeerde potentaten willen gehouden wesen. Daer nochtans apparent, dat met oprechtinge deser Compagnie derselver veel vallen sullen, daervan d'oorsaken hier nu bij den Levantschen handel gedacht wordt.

1) Niet ingevuld.

[p. 29]

Voorder begeren se, dat men seer haestich soude wesen om premie te brengen, eer men eenigh goet roert; desgelijcken, soo haest men advijs heeft van eenigh goedt, dat gescheept soude worden, dat men genegen is te laten versekeren, dat men dat stracx soude doen, als men met ordinaire premie te geven wilt gestaen.

Ende soo veranderinge inviel, dat het niet verscheept noch gesonden wiert, soude men de heele premie quyt wesen; dat ommers onrecht waer, naerdien de costume van de asseurantie is, dat men met een 9 p(ro) cento magh gestaen.

Naerdien de Compagnie niet gehouden wil wesen eenighe schade te betalen, als de schepen sonder convoy seylen, soo moste een coopman oock versekert, dat se tot aller tijdt met convoyscheepen soude gedient worden. Want het lange wachten konde tot merckelijcke schade ende versuyminge van goede merckt strecken.

De Compaignie wil voor veylinge der zee geldt genieten, niettemin alle scheepen gemonteert hebben naervolgende de placcaten, off souden meer premie en lastgeldt moeten betalen.

Wat voordeel souden de cooplieden dan genieten van de Compagnie? Want al zijn se soo wel gemonteert, dat se hun selffs soude konnen verdedigen, souden se eventueel daerenboven noch moeten geven. Waer het niet genoech dat qualijck off niet gemonteerde scheepen boete ofte veylgeldt betaelden?

Naerdien dat int versekeren van de scheepen het consumabile niet gerekent mag worden, soo soude

[p. 30]

de Compagnie menigh schoon schip aen haer konnen trecken, als het een goede vracht bedongen hadde, wanneer se hetselve mochten aennemen, mits den sesten penninck van dat het aengegeven is daerbij te leggen.

Gemerckt, dat de scheepen in 't gemeen op groote reysen, door de uytredingen, gelijck het consumabel is, den derden penninck beswaert worden.

En somma soude te lang vallen, alle beswaringen, daer quellinge ende processen uyt ontstaen konnen, indien dat concept hun geoctroyeert wierdt, puncktwijse aen te roeren, alsmede die al te groote harde breucken ofte boeten over diegeenen, die hun souden moghen versien, sou te hardt ende swaer over den coopman vallen.

Gelijck het oock doen soude, soo men van stadt tot stadt ondersoecken wilde, wat hinder dat dese nieuwe beswaringe van 5 en 6 p(ro) cento voor de incomende ende uytgaende goederen mede sal brengen. Sommige comen hier maer ongebleyckt, eenige onbereyt, omme geverwet, gedruckt en opgemaeckt te worden. Wat gebleyckt ofte geverwet wordt, daer heeft men noch eenige uytlandtsche waren toe van doen; 't geene deselve van incomen voor veylgelt moeten meer geven, sulcx sal die coopmanschap sooveel te meer beswaren.

Off nu wel door de meenichte der coopluyden lang gebruyck der neeringe, schoon water, als anders wel veel goede gerieven ende voordeelen hier te lande zijn, soo is daertegens oock te bedencken, dat op ander plaetsen beterencoop huyshuyr ende teeringe is, dat consten ende wetenschappen wat

[p. 31]

verspreyt op ander plaetsen soowel als in dese landen, daer men se oock wel heenendrijven konde, soo men die hier al te veel beswaren wil.

Daertoe dient het exempel van den handel op Moscovien, dewelcke van dese landen ten deele mede op Hamborgh getransporteert is door onse inlandtsche cooplieden, omdat de regeerders van 't landt niet verstaen costen, dat het landt profijtelijcker soude wesen, eenighe waren, die hier te lande niet al konden geconsumeert worden, op de convoyen van incomen ende uytgaen wat lege te stellen.

Isser dan op sulcke wijse tot 's landts welvaren misslagh geschiedt, hoe kan dan bestaen dat men deses landtsinwoonders, die met sulcke gemeyne landts groote lasten, als elck kennelijck is, beladen zijn, noch sal gaen beswaren met buytenlandtsche handelinge, tusschen Vranckrijck, Engelandt, van Hamborch op Moscovien etc.; soo dickmaels alse de Engte ofte die Noordt Zee gebruyckende, dat se dan 't elker reyse het veylgeldt, oock de scheepen, die in dese landen 'thuys hooren, het lastgeldt sullen moeten betalen?

Waervan dat Fransche, Engelsche, Deensche, Oostersche ende andere vrij sullen wesen: die sullen Engte ende Noordt Zee mogen gebruycken, dese landen voorbijzeylen, als het hun gelieft, sonder yet te geven.

Wie in dese landen met buytenlandtsche coopmanschappen hem geneert, sal die hierdoor niet gedwongen wesen te vertrecken, off ten minsten eenen soon ofte vriendt naer een vrije plaetse te senden, om op desselffs naem te laten handelen?

[p. 32]

Sullen oock de schippers, die affgelegene vaerten gebruycken, om sulcken lastgelden te ontloopen, niet woonplaetse ende borgerschappe in vrije plaetsen moeten soecken, om door andere heeren beschut te worden?

Wij moghen voorder besien, wat profijt dat het landt ende de inwoonders hebben sullen van de compagnie op Barbarijen ende landen, onder den Grooten Heer gelegen.

Ten eersten sal het landt berooft worden van alle de convoyen, die se tot nu toe genooten hebben van degeenen die derrewaert handelen.

De inwoonders, die alrede derwaerts handelen, sullen mede haer neeringe benomen worden die se alrede daer hebben, daertoe geschapen door de haestighe affbrekinge ende uytscheydinge, uyt deselve handelinge veel schaden aen schulden en restanten te lijden.

Behalven het seer quaet exempel, dat hierdoor geleyt wordt, om metter tijdt soo alle vrije handelingen der particulieren 't ontnemen ende onder dusdanige geoctroyeerde Compaignie te brengen.

Den coopman, die tot noch toe in dese landen vrij is geweest, te dwingen off sijn middelen in sulcke Compagnie te leggen ende hem als een weeskindt onder voochden te stellen, off 't eenemael uyt alle handelinge te scheyden.

Hoe dit overeencomt met de vrije commertie, die men hier in dese landen met sooveel sorghvuldichs heeft aengequeeckt ende in soo heerlijcken

[p. 33]

fleur gebracht, geven wij alle verstandighen te bedencken.

Die hiertegen seggen, dat de particuliere dese negotie niet langer drijven konnen, ende oversulcx noodtsakelijck moet gebrocht worden onder een geoctroyeerde Compagnie, gelijck d'aendrijvers van dit concept voorgeven, geven wij tot antwoorde, dat de cooplieden derrewaerts handelende daerop gehoordt mosten worden, welckers advijs in dien meer te achten is als van dese inventeurs van nieuwicheden.

Waer het een onbekende negotie ende onbezeylt landt, soo mochte men van sonderlijck voordeel roemen; maer nu is het bekent, wanneer den begeerigen coopman daer profijt weet te doen, sal hij niet laten strack derwaerts te handelen.

Den handel derrewaerts sal doch vrij blijven voor Franchoysen, Engelschen, veele princen ende republijcken in Italien; waeromme willen wij dan onsen gemeynen coopman daeruyt bannen, ende scherpzinnige geesten van de negotie affwennen om in slaep van luyheyt te wieghen?

Off men oock in die volckrijcke landen van Barbarien ende die onder den Grooten Heer zijn, fortressen ende versekertheden sal moghen bouwen onder een volck dat zeer jalours van hare regieringe is, staet te bedencken.

Mach men het niet doen, maer sal men moeten onder hunne bescherminge schuylen, soo isser geen oorloghsvolck van doen, ten ware dat men onder Turcken bescherminge met hunlieder hulp ende toe-

[p. 34]

latinge de Spaensche rivieren ende stranden onvrij wilde maken.

Waerdoor ten eersten die Barbarische natie te meer ter zee geoeffent soude worden, tot naerdeel van de Christenen, als wij ten tijde van de Treves selver gevoelt hebben.

Ten anderen souden se het meeste part van de buyt voor hun willen hebben.

Ende dese landen souden daerdoor met hare gebuyren in onwille mogen comen, so men France, Deense, Oosterse schepen van Spaensche rivieren ende zeestranden, daer se hare negotie drijven, quamen te nemen.

Off sulcx geen represalien souden veroorsaken, dat men voor hetgeene, daer de Compagnie nau een bij geprofyteert soude hebben, wel drie weder soude moeten betalen, als altemets geschiedt is, staet bij die van de regieringe wel te overwegen.

Den loon van de bewinthebbers, opsienders, boeckhouders, ontfangers, clercken, dienaers ende cherchiers sal misschien wel hondert duysent guldens jaerlijcx aendragen. Dat sal profijt geven aen dien, die het ontfangen, maer voor d'inwoonders sal het voor last ende schade gerekent worden, also men int gemeen soo weynigh bewinthebbers off besoldenaers soeckt, als het mogelijck is.¹⁾

Alsoo hiervooren vertoont is, dat de geconcipieerde Ordonnantie van Asseurantie in hare artikelen gants

1) Hier volgt eene geheel onbeschreven bladzijde.

[p. 35]

bestraffelijck, vol erreur ende processen is stekende, soo volgen noch diversche redenen, waerin te speuren is, dat de scheepvaert, coophandel ende handtwercken deser landen noodtsakelijcken souden moeten vervallen, mitsgaders wat groote schade dese stadt Haerlem principael daerbij soude comen te lijden.

Aengesien de scheepen van dese landen op andere landen ende plaetsen de vaerten meerendeels in hebben, doordien sylieden door 't goet equipeeren ter zee den coopman in alle landen, soo Oosten als Westen, veel betercoop de vracht konnen bedienen als andere landtsscheepen, die haer in dese niet konnen naervolgen, gelijck daeraff d'ervarentheyt veele jaren herrewaerts ons sulckx heeft geleert, daerdoor dese landen merckelijck (Godt loff) hebben toegenomen, dewelcken wederomme door dese inventie van asseurantie op de scheepen ende goederen, dat andere landen niet subject en zijn, noodtwendigh souden comen te declineeren ende vervallen, ende alsoo onse goede neeringe ende scheepvaert in andere landen te transporteeren.

De scheepen, die jegenwoordigh ter zee varen, behooren meest yder schip diversche participanten off reders, die nu meestendeel ter zee gesonden worden, gaende ende keerende onversekert. 't Welck alsoo ook nootsakelijck blijven moet, ten aensien dat deselvighe scheepen, als men die soude moeten laten versekeren, nergens naer soo veel souden konnen verdienen als d'asseurantie soude bedragen.

Exempel: een schip varende van hier op Dantzick, Coningxbergen, Riga ende daeromtrent, cost met sijn uytredeninge 9 à 10 duysent gulden; dat sal int gaen van de ⅔ parten, sijnder (sic) 6 duysent gulden, moeten betalen voor d'eerste drie jaren 3½ p(ro) cento,

[p. 36]

ende int weder-keeren 1½ p(ro) cento voor veylinge; is 't samen 5 p(ro) cento, alleen tot de Sont toe, bedraeght fl. 300. Dat kan bij haerlieden dickwils niet halff overgewonnen worden, want veeltijdts varen deselvige ledigh heenen ende moeten met weynigh vracht wederomme keeren, crijgen somtijts 5, 6 à 7 gulden vracht p(er) last, ende alse maer 5 à 6 gulden vracht p(er) last hebben, konnen se niet uytdeylen, soodattet al wel moet gelucken, als hier 200 gl. overschiet. Ende sij souden 300 gulden moeten geven alleen tot de Sont toe, ende tegenwoordigh is de risico van de Sont tot Dantzick, Coninckxbergen, Riga ende Revel meer als van hier tot de Sont. Ofte dan yemandt seyde, laet dat mede versekeren, daerop antwoorden wij: de premie ende 't veylgelt tot de Sont heen ende weder bedraeght fl. 300. Soo men dan noch eens 300 gulden gave, was 600 gulden. Dienvolgende soude men op een reyse 400 gulden ten achteren varen.

De scheepen op Noorwegen costen met hare ladinge 7 à 8 à 9 duysent guldens, connen nu op een reyse 150 à 200 gulden winnen, sullen van 6000 gulden van gaen ende keeren 5 p(ro) cento moeten betalen, dat waer 300 gl., ergo op een reys 100 à 150 gulden ten afteren. Als dat dan sesmael in een jaer geschiede, soude de Compagnie van Asseurantie welhaest al de capitalen van de cooplieden daerop handelende hebben, alsoo dat deselve nootsakelijck van armoede andere woonplaetsen souden moeten gaen soecken.

Meerder tot verificatie van desen houden wij voor seker, dat yeder reder van scheepen, recht sprekende, sal moeten bekennen, dat hij, door malcanderen gerekent, met tegenwoordigh de risico te loopen, van

[p. 37]

de scheepen int gaen ende keeren in een jaer niet kan profijteeren boven 10 p(ro) cento Besiet, wat het dan wesen soude, als men soodanige asseurantie soude moeten betalen.

Off yemandt hierop seggen wilde, de schippers sullen meerder vrachten moeten bedingen, die moeten wederomme considereren, dat het de goederen bij dese dangereuse tijdt niet konnen dragen, ende dat de cooplieden van andere landen ende onse nabueren, die dese lasten niet subject en zijn ende met soodanighe waren handelende als wij ende op deselve marckten hare waren brengen, ons de neeringe sullen ontrecken. Want sij haer waren altijt sooveel betercoop sullen konnen geven als wij, sooveele de verhooginge van de vrachten ende groote asseurantien importeeren. Oock zijnder veele coopmanschappen, als men sooveele daeraen kan winnen als de lasten souden bedragen, is men seer wel tevreden.

Exempel: de cooplieden, die uyt deser stadt ende van Amsterdam op Moscovien handelen, ende volgens het concept 8 p(ro) cento van asseurantie van goederen sullen moeten geven, sonder de last van de scheepen, die de 2/3 parten oock sullen moeten versekert zijn, daerdoor de vrachten oock noodtwendich veele moeten rijsen, sullen geheel uyt het vaerwater gestooten worden van de Engelsche, Hamborgers ende Lubekse cooplieden, die met soodanige waren daer comen als wij. Ende is nu quaet genoech, dat wijt met haer konden houden. Als die nu dan nu 't veyl van de zee souden genieten ende geen van dese lasten dragen, soudet niet wel mogelijck zijn, dat yemandt van dese provincien daer langer kan handelen, alsoo eenighe jaeren herrewaerts sooveel niet

[p. 38]

hebben konnen winnen als dese asseurantie ende hoogher vrachten soude bedragen.

Onses oordeels souden dit de rechte middelen zijn om andere landen ende coninckrijcken op de beene te helpen, om stercker te equipeeren ende ter zee te handelen op andere quartieren als tot noch toe is geschiedt. 't Welck sij ook met goet fundament konnen doen, want die profijten sullen sij meer als wij genieten, doordien syluyden van dese lasten geen beswaringen sullen hebben.

Want als de beswaringe van asseurantie op de schipvaert deser landen generalijck is gestelt, soo van de scheepen ende goederen, soo sullen andere landen ende coninckrijcken betercoop de scheepen konnen equiperen ende ter zee senden als wij, dat sij voor desen niet hebben konnen doen, ende sal alsoo onse heerlijcke scheepvaert ende neeringe, daert welvaren deser landen in bestaet, getransporteert worden aen andere landts ondersaten, tot onderganck deser landen ende derselver ingesetenen.

Bij exempel: de scheepen, 't huys hoorende tot Embden, Hamborgh off tot Calis in Vrancrijck off andere havenen, dese lasten niet subject zijnde, varende op Noorwegen om hout ofte na Vranckrijck om zout, ende daervan op Oosten ofte andere quartieren, sullen onse scheepen, die dese lasten moeten betalen, ghenoechsaem uyt het vaerwater houden; want alse maer soo veel en winnen als dese van premie ende lasten moeten gheven, sullen haer genoech gecontenteert houden.

Soo salt geschieden, dat veele schippers sullen uyt dese landen vertrecken ende gaen woonen ter plaet-

[p. 39]

sen, daer men dese lasten niet moet geven. Ende sullen met hare scheepen doorgaende reysen doen van d' eene plaetse op d'ander, sonder dese landen eens aen te raken, gelijck die op Moscovien varen sullen haeren coopmanschappen, die in Italien gebrocht worden, ten eersten uyt Moscovien in Italien brengen. Desgelijcx oock diversche Oostersche, Deense ende Sweetse waren, die in andere landen geconsumeert worden, ende voor desen ende tot noch toe meest altijt in dese landen haere lasten plegen te breken, ende van hier op alle plaetsen te versenden; daerdoor dese landen merckelijcke ende groote profijten hebben genooten, soo van scheepvaert, in ende uytgaen van de licenten ende alle andere aenclevende dingen; sullen apparentelijck door desen middel ende sware lasten hier niet eens gebracht worden, maer men sal se ten eersten brengen uyt Oosten, Moscovien, Deenmarcken ende Sweden ter plaetsen daer men se begeert. Desgelijcx met de Westersche waren, die in Oosten ende andere plaetsen geconsumeert worden, sal men desgelijcx doen ende dese landen niet eens aenraken. Soo sullen dese landen nootwendich moeten vervallen, want sij aen haer selven weynigh hebben; maer dat zijn dese profijten principael geweest, daerdoor dese landen op zijn gecomen, dat men de goederen uyt alle quartieren hier heeft ghebracht, ende zijn van hier gescheept ende versonden.

Men heeft voor desen altijts gepractiseert om alle coopmanschappen ende handtwercken in dese landen te trecken, die anders van naturen wegen hier niet en zijn gheweest; alsoo dat men de lasten altijts meest op het consumabel heeft gebrocht, ende op het in ende uytgaen weynigh gestelt, waerdoor de neeringen, bereyderijen, verwerijen, alle ambachten,

[p. 40]

oock de scheepvaert ende coophandel ten aldermeesten hebben toegenomen; ende niemandt van andere landen heeft hem ontsien uyt dese landen, zijnde bijna een packhuys van alle waren, sijne waren te halen; daer ter contrarie, als dese lasten op het in ende uytgaen gestelt worden, dese landen consequentelijck sullen affnemen.

Ende boven alle dese voorseyde swarigheden ende ondraechelijcken lasten soo souden de coopluyden gehouden zijn, de goederen versekert zijnde, hare tekeningen ende facturen van coopmanschappen aen de bewinthebbers te vertoonen, daerin de bewinthebberen souden konnen sien de practijcke van alle handelingen, dat dickwils bij de negotianten met groote costen, moeyte ende swarigheyt is vercregen; soo souden sij terstont alle handelingen konnen naerdoen, daer se te vooren niet aff en wisten, ende anderen daeruyt stooten, 't welck immer een seer swaer stuck is in dese vrije landen, daerdoor oock de neeringe lichtelijck seer soude comen te diverteeren, dat veele waren hier niet souden gebracht worden, dieder te vooren wel plechten te comen.

Gelijck wij dan hierboven vertoont hebben ten deele de swaricheyt van dese landen generael, soo sullen wij oock vertoonen de swaricheyden, daer dese stadt ten aldermeesten aen is gelegen, daerdoor hare blijck- ende handtwercken oock souden comen te vervallen.

Ten eersten soo salt oock een middel zijn, om den coopman tegen practiseeren, dat de Camericxdoecken, die in Walslandt ende Picardien in Vranckrijck gemaeckt worden, ende verscheyden uytheemsche lijnwaten, die hier comen alleen om gebleyckt

[p. 41]

te worden, door dese lasten uyt dese landen te houden, daer nochtans diversche bleyckers hare neeringe van hebben, soo salt geschieden, dat de bleyck-neeringe sal comen een groot deel te vervallen, aengesien de cooplieden de Camericx-doecken in Vranckrijck sullen laten bleycken, daer rede al groote partijen gebleyckt worden ende daer se oock de assen soowel als wij uyt Oostlandt konnen krijgen. Soo sal dan dese stadt niet alleen berooft worden van hare bleyckerye, die anno 1578 met een seer cleyn begin hier ten eersten is geplant, maer de landen sullen oock moeten missen het incomen ende uytgaen derselver waren, daer se nu jaerlijcx veel duysenden van genieten. Desgelijcx de lijnwaten, tot Goch ende in andere plaetsen in Brabant vallende, die hier te lande oock veel plegen te comen om gebleyckt te worden, sal men mede tot Goch laten bleycken, ende van daer ende uyt Vranckrijck senden ter plaetsen daer men se begeert ende dese landen geheel voorbijgaen.

Desgelijcx de lijnwaten ende andere manufacturen, als coleuren, noppen, smallen, legaturen ende diergelijcken, die in dese stadt sonderlinge met groote quantiteyt gemaeckt worden, ende met recht wel mach heeten een hooftneeringe deser stede, daer sooveel duysendt menschen van leven, sullen oock door middel van dese lasten grootelijcx gecrenckt worden, ja in perijckel gestelt van gantsche ruijne, alsoo deselve dese lasten niet sullen konnen draghen, te meer ander landen haer devoir doen om onse neeringen te ondercruypen, gelijck rede in Engelandt ende in Vlaenderen onse manufacturen seer naergeconterfeyt worden. Ende aengesien sij de stoffe ende materialen mede weeten te crijgen van Hamborgh ende andere plaetsen, ende, dat meer

[p. 42]

is, sommige betercoop, alsoo se die uyter nature aen haer selven hebben, ende wij moeten se alle van buyten crijgen, soo sullen sij deselve veel betercoop konnen reden dan wij; dat nu sonder dese lasten noch quaet genoech is, overmits sij deselve in haer landt betercoop konnen ghemaeckt crijgen, ende dat de Coninck van Engelandt op de gemaeckte waren int opcomen seer veel siet, ende op de stoffen, daer de waren van gemaeckt worden, seer weynigh; 't welck een middel is om in sijn landt de handtwercken te planten ende onse manufacturen daeruyt te houden. Ende hoewel de Engelsche ende Vlamingen rede hare manufacturen soo goetcoop konnen reden, soo souden dese nieuwe lasten onse manufacturen beswaren wel 5½ p(ro) cento boven dat se te vooren beswaert zijn geweest, 't welck den handel geensints kan dragen.

Desgelijcx oock den twijn, 't welck mede een hooftneeringe deser stede is ende uyt Vlaenderen eerst is gecomen, salt geensints konnen dragen, alsoo men die oock in verscheyden nabuerige plaetsen sterck begint te maken. Soo salt lichtelijk daeruyt volgen, dat Vranckrijck, Engelandt, Vlaenderen, Brabant, Hamborgh, Embden ende andere plaetsen, die dese lasten niet subject en zijn, in alle dese voorseyde handtwerken sullen toenemen, ende dese stadt sal moeten sien het ondergaen ende diversie van hare handtwercken ende neeringe.

Oock sullen sij van de gemelde plaetsen haere waren eerder ende voor ons aen de marckten comen brengen, aengesien sij naer geen convoy sullen hebben te wachten ende evenwel de zee geveylt hebben sonder hunne costen.

[p. 43]

Daeromme versoecken de coopluyden, de E. Heeren Burgermeesteren gelieven wel te overwegen alle de swaricheden ende inconvenienten, die wij hierboven ten deele hebben vertoont, ende deselve balanceren tegen 't profijt, dat van soo een Compagnie soude comen, opdat men niet, na de schaduwe grijpende, 't geheele lichaem en verliesen ende dat dese landen, die, Godt loff, veele jaren zijn geweest een packhuys van bijna geheel Europa, niet metter tijt tot een totale ruijne soude geraken te vervallen.

Wij vertrouwen, alsoo dese landen ten hoochsten gelegen is aen de overvloedige handtwercken, neeringen ende scheepvaert, daer de Ho. Mo. Heeren Staten deser landen ende de E. Heeren regenten van de particuliere steden altoos ten hooghsten op gelet hebben om deselve met alle favorabele middelen te assisteren, dat de E. Heeren Burgermeesteren deser stede sullen dese onse vertooninge ende remonstrantie, dewelcke tot voordeel van de neeringe ende derselver aenhangsel bij ons [is] gestelt, wel overwegen, ende ten hooghsten daerop letten ende hare vaderlijcke zorge daerover dragen, om deselve te conserveren. Daeromme dat wij oock bij desen versoecken, dat de sake doch niet verhaest en worde, maer dat se in deliberatie magh genomen worden, totter tijt toe dat men sie, wat andere steden, dieder ook veel aen gelegen is, daeraff sullen maken. Middelertijdt soo presenteren die cooplieden haren gewilligen dienst, waerin de E. Heeren Burgermeesteren haer wijder souden mogen van doen hebben, dat sij bereydt zijn, elck naer de gave, die hij van God almachtich heeft ontfangen.

[p. 44]

III.
Advies van kooplieden uit Amsterdam¹⁾. 19 en 20 Maart 1629.

Alsoo ons ondergeschreven, koopluyden binnen deser stede Amsterdam, bij de E.E. heeren Gecommitteerden van de E.E. heeren Burgermeesteren en xxxvi Raden derselver stede is gecommuniceert seeckere beraemde ordre tot een geoctroyeerde xxiiij jaerighe Compangie van Assurantie, omme daerof te dienen van advijs, soo ist dat wij deselve beraemde ordre geexamineert hebbende, ende gelet op alles, daerop vooreerst te letten staet, ende principalijck op de scheepvaert, mitsgaders de negotie, neringe ende nutticheden daeraen dependerende, bevonden hebben, dat de voorseyde ordre ingestelt is tot seer groot faveur ende voordeel van de gemelte Compagnie ende tot overgroote nadeel van de zeevaert ende negotie deser landen. Derhalven wij niet anders hebben connen oordeelen, als dat het oprichten van sulck een Compagnie (contrarie de goede intentie, die de Ho. Mo. heeren Staten verclaeren te hebben) soude strecken tot seer groote en ongeloofelijcke affbreck, verminderinge ende ruine van de zeevaert, negotie, neringhe ende welvaert deser landen ende ingesetenen van dien.

't Welck men principalijck soude spueren ende gewaer werden, als de voorseijde Compagnie (gelijck men meent dat haest geschieden soude) de zee geveylicht soude hebben; wanneer buyten alle twijffel veel ofte de meeste coopluyden en scheepsreeders met

1) Bundel Amst. Archief als boven, n^o 7. Vgl. mijne bovengenoemde studie, blz. 19 vlg. Achter op het stuk staat: ‘Advys aengaende het oprichten eener Compagnie van Asseurantie.’

[p. 45]

veel schippers en ander zeevarent volck van hier vertrecken en elders, daert betercoop te leven is, gaen woonen souden, daer men de lasten van sulcken hoogen prijs van asseurantie en veyliginge der zee niet onderworpen soude sijn, ende voor de helft, ja op eenighe plaetsen voor het derde part van de gestelde premien (gelijck in den tijt van Treves hier geschiet is) volcomen voor alle perijckelen, mitsgaders arresten, detentien en haverije beneden thien percento (daervoor dese Compagnie niet staen soude) sal connen doen verseeckeren, ofte selffs den risico loopen sooveel men goet vindt. Sulcx dat hier geen scheepvaert noch negotie blijven soude, overmits onse nabueren, minder belast sijnde, ons uuyt het waeter souden vaeren, anders als van de waeren die hier te lande geconsumeert werden; daer nu de navigatie ende negotie hier te lande verre het meeste deel bestaet in waeren, die hier uutter zee ingebracht ende verder ter zee ende langs de revieren uutgevoert werden. Sijnde derhalven teenemael ongeraden, soodanighe schaedelijcken Compagnie op te richten, daerdoor de scheepsreederij in den tijt van drij ofte vier jaeren een geheel cappitael onttrocken ende eenighe grove waeren, insonderheyt de houtwaren den derden penninck verdiert soude werden; waerdoor dese alderhoochst begunstichde Compagnie in wijnich jaeren uut het sweet en bloet der gemeente extraordinaris en onbehoorlijck verrijct, ende andere goede ingesetenen deser landen neringloos gemaect ende uutgemergelt souden werden. En als men dan de faulte sien en gaerne remedieren soude, sal men niet weten, waermede men dese Compagnie contenteren sal, om van het octroy aff te staen, nademael daerin expres wert geconditioneert ende belooft, deselve int inhouden van het octroy, bij alle tractaten van payse en andersints te main-

[p. 46]

tìneren; in welcken gevalle immers ten hoochsten onbillick ende onbehoorlijck soude sijn de negotie (als wanneer men geen vijandt soude hebben ende oversulcx de perijckelen seer cleyn souden sijn) met soodanige swaere premien en lasten te beswaeren, en dat noch sonder voor alle perijckelen versekert te wesen.

Ende om t'gene hierboven int cort geseyt is wat naecter te betoonen, compt grootelijcx in consideratie, dat soowel voor de scheepsreederije als voor de coopluyden ondraechelijcken is alle haere schepen en goederen op alle quartieren te doen verseeckeren, insonderheyt op Noorwegen, Oostlandt, Hamborch, Bremen, Engelant, Calis en Rouaen, overmits de asseurantie deurgaens het meeste deel ende dicwils alle de proffijten soude wechnemen; want het hondertste part van de schepen ende het thiende part van alle de goederen, die dese landen in ende uutgaen (ja op Oosten, Noorwegen, Hamborch, Bremen, Engelandt, Calis ende Rouaen de vijftichste part), werden niet versekert, overmits de reederije der schepen meest bestaet bij cleyne gedeelten, als sestiende parten ende minder, ende de coopluyden haere goederen herwaerts en derwaerts meestal, sooveel doenlijck is, op verscheyden schepen soo verdeelen, dat se gewogen sijn het perijckel selffs te loopen, ende oock dicmaels met maelcanderen rescontreren om de premien van asseurantie te bespaeren. Sulcx dat de asseurantie bij de coopluyden niet en wert gebruyckt als ter noot, wanneer men geen gelegentheyt en heeft om de goederen op verscheyden schepen te verdeelen ofte met maelcanderen te rescontreren. Ende op de schepen te verseeckeren geschiet niet anders als bij seer wijnich persoonen, die eenighe schepen ter zee doen

[p. 47]

gaen, haer meest alleen oft een groot deel toebehoorende.

Als de schepen ende goederen hier te lande met sulcke swaere premien van asseurantie ofte anderhalff ten hondert voor de veylinghe der zee van elcken reyse souden belast werden, soo souden onse nabueren ons de geheele navigatie ende negotie onttrecken, in plaetse dat wij door onse mesnage ende beslepentheyt geduerende de Treves alle natie uut het waeter gevaeren, meest alle negotien uut andere landen hier getrocken en gansch Europa met onse schepen bedient hebben Gelijck men alreede merckelijck speurt, dat die van Hamborch na het uutgaen van den Treves tot nu toe, seer in scheepvaert hebben toegenomen, niet alleen door de vaert op Spangien en Portugael, maer oock in de vaert op Moscovien, waervan jaerlijcx maer twee off drye schepen derwaerts plachten te gaen, ende nu ons daerin bijnae gelijck geworden zijn. Desgelijcx soude het oock toegaen met alle andere vaerten ende negotien.

Want gelijck het waeter na de laechte loopt, soo wort de scheepvaert ende negotie met de neringen ende t' welvaeren daeraen dependerende getrocken, daer men de minste lasten onderworpen is ende volgens dien het meeste proffijt doen can. De schepen op Noorwegen varende doen vijff ofte sess reysen op een somer, sijn al ongemonteerde schepen, die volgens d'instellinghe van dese Compagnie (gemonteert sijnde nae inhout van het placcaet) drij percento, ende ongemonteert vijff percento voor asseurantie opte uutreyse souden moeten betaelen, ende int wederkeeren anderhalf percento voor de veylinghe van de see; 't welck in vijff reysen op een somer 32½ percento soude bedraegen, ende consequentelijck in drij jaeren een gantsch capitael wechnemen; daer

[p. 48]

het nu de meesten tijt gebeurt, dat de schepen, sonder asseurantie off interest te rekenen, niet boven thien, twaelff of vijftien ten hondert int jaer en winnen en oock wel min.

Vast even alleens gaet het oock deurgaens met andere schepen, die op Oosten, Vranckrijk ende elders vaeren. Hoe soude dan het mogelijck zijn, dat de scheepvaert sulcke laste soude connen draegen?

Ingevalle de gemeene scheepsreeders (geen neringe doende, daerdoor sij uut de leverantie van zeylen, touwerk, victualie ende andere behoeften proffijt trecken) haere rekeninghe wel maeckten, sij souden bevinden veel beter proffijt te doen met haer gelt op interest te geven en te verseeckeren, als met het reeden. Soodat het reeden veel uut onverstant en bij huysluyden gedaen wort, die haer goet niet weten te besteden. Oock geschiet het dicmaels veel meer om vrinden voort te helpen en tot schippers te promoveren, als uut insicht van proffijt; t'welck men niet doen soude, als men voor de handt door t'middel van dese Compagnie claer sien soude dat men geen proffijt, maer ter contrarie groote schaede doen soude. De navigatie ende negotie, die hier te lande is, bestaet seer verre het meeste deel, ja nae ons gevoelen wel thien ofte meer tegen een, in waeren, die hier van buyten ingebracht, verhandelt ende weder op alle gewesten uutgevoert werden; oock in sijde, gaeren, wolle ende andere stoffen, die hier te lande verarbeyt ende de manufacturen in alle plaetsen van Europa gevoert werden. Alle twelck soude comen te cesseren ende op ander plaetsen te diverteren, ingevalle dit concept voortganck neemt; overmits men t'selve in de nabuerige plaetsen, daer het oock betercoop te leven is, thien en twaelff ten hondert (t'welc alleen maer als winst genoech soude sijn) betercoop sal connen doen.

[p. 49]

Want men siet alreede, dat om de rechten van incomen ende uutgaen van dese landen te bespaeren (die maer ontrent twee ten hondert, d'een min en d'ander meer, bedragen) gepractiseert wert veel schepen met verscheyden waeren het landt verbij te laeten gaen; hoe veel te meer soude men trachten dit landt te mijden en alle negotien en hantwercken elders te dirigeren, als men hier met sulcke exhorbitante premien int uutgaen ende anderhalff percento voor de veylinghe van de zee int incomen soude belast werden, sonder sijn eygen goet (t'welck een ongehoorde en ondraechelijcke slavernie soude sijn) te mogen resiqueren en de premien te beswaeren, als men sulcx goet vinden soude.

T' schijnt dat de instellers van dit werck door de genegentheyt tot den voortganck van dese schaedelijcke Compagnie soo verblint sijn geweest, dat se niet gesien hebben, datter meer andere landen sijn, daer men soude connen negotieren, ende niet eens gedacht hebben, dat men de neringen (t'welcke d'eenige welvaert ende behoudenis van ons landt is) soude connen verjaegen, oock niet eens considererende dat men andere princen ende republycken soude irriteren, als men haer ondersaeten, met haere schepen hier comende ende haer goederen hier sendende ofte hier ordre gevende om eenige waeren te coopen, met sulcke lasten soude beswaeren, die oversulcx de ingesetenen deser landen desgelijcx en mogelijck noch swaerder belasten souden. Soodat wij dan dobbelt geslaegen ende sooveel te eer berooyt ende neringloos soude wesen.

Staet oock te considereren, dat uut dese landen veel verderffelijcke waeren, als graenen en andersints, op Italien ende andere landen werden gesonden, dewelcke niet connen lijden soo lange in de schepen te leggen, totdat de Compagnie met haer

[p. 50]

schepen gereet souden sijn om haer te convoyeeren; maer souden de goederen dicwils door de lancheyt des tijts bederven, eer se uut dese landen vertrocken. Sulcx dat die negotie oock uut dit landt gebannen ende des landts middelen int incomen en uutgaen daerdoor grootelijcx vermindert werden souden.

T' is oock seer aenmerckensweerdich, dat dese Compagnie, de voorseijde hooge premien genietende, niet en soude staen voor arresten en detentien van hoogerhant in nuetraele off deser landen geallieerde landen, noch oock voor haverijen beneden thien ten hondert; waerdoor sij wel ontrent van de halve perijckelen ontlast ende de coopluyden niet veel meer als halff versekert souden sijn. Ende daerenboven wert noch wel expresselijcken geconditioneert, dat dese Compagnie int insenden van dit octroy bij alle tractaten van payse ende andersints sal werden gemaintineert. Sulcx dat de coopluyden ende scheepsreeders, die haere middelen ter zee avontueren, het benefitie van den Treves ofte Vrede (daertoe dese landen souden mogen comen te geraecken) niet souden genieten, maer alleen bij dese Compagnie genoten soude werden; ende geen perijckel van vijanden loopende, evenwel noch dese exorbitante swaere premien genieten soude. Hoe soude men inpertinenter en onredelijcker saecken connen bedencken, en bequaemer middelen mogen practiseeren om dit landt van alle scheepvaert, negotie, neringhe en welvaert te berooven, ende dese landen ende insonderheyt dese stadt in den gront te ruineren en bederven.

'T is oock sulcx dat dese Compagnie niet dienstich soude zijn, al waert oock dat de prijs der asseurantie soo laech gestelt werde als men soude mogen begeeren, ende de anderhalff per cento voor de veylinghe der zee geroyeert werde met conditie, dat

[p. 51]

niemant meer soude behoeven te doen versekeren, als hij soude goetvinden; als men maer alleen geconstringeert soude sijn, niemant anders als door de Compagnie te doen versekeren, 't gene men selffs niet resiqueren wilde; overmits het stuck van asseurantie seer dicmaels veele questien onderworpen is, t' sij dat hier off daer bij abuys in de police yts is versuymt, ofte ecnichsints eenighe onnoosele abuysen worden gecommitteert, daerover de asseuradeurs, alst redelijcke luyden sijn, siende datter geen fraude onder gemengt is, gewoon sijn mette geasseureerde int vrindelijck te accorderen. T' welck bij de bewinthebbers van dese Compagnie niet soude connen vallen, overmits sij het recht der participanten niet souden mogen kreucken. Oock soudet ingevalle van differentien tegens de bewinthebbers voor de geasseureerden quaelijck te procederen sijn, doordien de Compagnie de geasseureerde met appelleren van t' eene collegie aen t'ander slepende houden ende matteren soude, soodat de coopluyden (hebbende niet gaerne met haer machtiger te doen) liever bij haers gelijcke doen versekeren, ende derhalven practiseren souden haere negotie buyten dese landen te drijven ende buytenlantsche schepen te bevrachten, gelijck alreede eenichsints begonnen wert; overmits men in Engelandt op haere schepen kan doen verseeckeren tegens vier en vijff percento van daer op Venetien, Zanten, Candia, Cypers, Sirye, Smirne, en Constantinopelen, daervoor men hier darthien à vijftien percento soude moeten geven, t' welck op een reyse int gaen en comen 18 en t'wintich ten hondert soude verschelen. Soodat wij oock gantsch uut dat vaerwaeter souden raecken, als men gehouden soude sijn alles tot de t'hiende penningh toe ende meer, als men goetvint, te moeten doen versekeren.

[p. 52]

Dese Compagnie soude oock volgens het proiect toegestaen werden alleen te mogen bevaeren de kusten en landen van Africa, beginnende van den Tropicus Cancri langs de heele kuste van Barbarijen noordwaerts aen, door de Straete van Gibralter, oostwaerts langs deselve kuste van Barbarijen streckende, ende voortaen langs de geheele custe van Alexandrijen, Egipten, Palestina, Doria ende voorts tot Smirne incluys, daerin begrepen de eylanden van Cyprus, de Archipelagos en andere onder den Grooten Heere resorterende, waerdoor de gemeene negotianten, die op die plaetsen gewoon sijn te negotieren, oock van dien handel versteken soude wesen, gelijck oock geen particuliere schepen eenighe vrachten (t'welck in Italien dicwils gebeurt) op deselve plaetsen souden mogen aennemen, tot nadeel van de ingesetenen deser landen ende voordeel van de Engelschen, die hoe langer hoe stercker op die quartieren vaeren ende niet lievers sien dan dat onse natie door dese middel daeruut gebotst worden soude. En dat men meynen mochte, dat de Compagnie die voorseyde plaetsen soo bevaeren soude, gelijck nu bij particulieren gedaen wert, dat is niet apparent, overmits daer sooveel niet te haelen en is, dat het de swaere equipage ende costen, die deselve souden moeten doen, kan lijden; ende de Engelschen, Fransoysen en Hamborgers haer te gauw sijn ende uut het waeter vaeren soude. Oock soude de Compagnie met haere schepen de Italiaenen niet dienen, sulcx dat d'ingesetenen deser landen de proffijten van de Italiaensche bevrachtinge op de geoctroyeerde plaetsen oock ontberen, ende andere natien deselve souden moeten sien genieten

Soodat het oprechten van de voorseyde Compagnie dese landen en de ingesetenen van dien in alle manieren ten hoochsten schadelijck is, ende, neffens de ge-

[p. 53]

dachte onbehoorlijcke verrijckinghe derselver, nergens anders toe soude connen dienen als tot divertie van alle de scheepvaert ende negotie, mitsgaders uutmergelinghe der ingesetenen, ende eyntelijck tot ruine ende onderganck van den staedt deser landen.

Achten derhalven, dat men niet schaedelijckers, ende tot meerder nadeel deser landen, insonderheyt voor de provintie van Hollandt ende aldermeest int regardt van dese stadt soude mogen practiseren.

Dat men seggen soude, datter anders geen middel is om de zee te veyligen als door dese Compagnie, soude immers tot groote disreputatie voor dese landen ende regeerders derselver strecken; alsoo sij met grooter eeren en dapperheyt in de alderswaerste, ende turbulentste tijden (doen dese landen op seer veel nae sooveel vermogen niet hadden als nu) dese republijcke van de Spaensche slavernie gereddet ende de zee t'eenemael geveylicht. Het soude immers seer vreemt ende te beclaegen wesen, dat nu geen persoonen souden gevonden werden, die (gelijck eertijts) uut lieffde vant gemeene besten haer niet sooveel als de bewinthebbers van dese Compagnie voor particulier proffijt getrouwelijck quijten souden.

(Onderstondt:) Aldus gedaen in Amsterdam, den 19^en Martij anno 1629. (Ende was onderteekent:) Jan Jansz. Corver, Albert Schuyt, Dirick Claesen Schepel, Jelmer Sivertsz. van der Schellingh.

De Directeurs van den handel op de Middelantsche zee ende Levanten, bij de E.E. Heeren Gecommitteerden opt stuck vande ghecorripieerde Compagnie van Asseurantie versocht sijnde, omme de beraemde ordre dierselver Compagnie te ecxamineren ende daerop te adviseeren naer gedaen examen, gesien hebbende het bovenstaende advijs van seeckere coopluyden in deselve saecke, verclaeren hun t'eenmael

[p. 54]

ende in alle manieren daermede te conformeren. T'oirconden desen bij de voorseyde Directeurs onderteeckent, den 20 Marty a^o. 1629, in Amsterdam. (Ende was onderteeckent:) Joris Jansz., Jan Geeritsz. Hooft, Barendt Bontemantel, Willem Mulman, Abraham de Velaer, Isbrandt Dobbesz., Jan Steur.

Wij ondergeschreven, onder correctie, oordeelen mede het concept van 't octroy, van de Ho. Mo. Heeren Staeten Generael ten behoeven van de Compagnie van Asseurantie verleent, soo hetselve leyt, nadeelich is de gemeene negotie ende schipvaert deser landen. Den 20 Meert 1629, in Amsterdam. (Ende was onderteekent:) Eduart Emtinck, Daniel van den Einden, Samuel Becker, Rokus Pietersz., Dirick van Dans.

IV.
Advies van commissarissen uit den Amsterdamschen raad¹⁾. (einde Maart 1629)²⁾.

Gesien ende gevisiteert hebbende seecker boeckxken³⁾ van wegen de Ed. Mog. Heeren Staten, innehoudende een concept, om op te rechten een Compaignie-camer van Asseurantie generael in dese Nederlandtse provincien, dat dienstich schijnt te zijn tot veylingh van de zee voor 't gemeene beste, tot

1) Bundel als boven, Amst. Archief, n^o. 4.

2) Vgl. mijne studie in Nijh. Bijdr. 4de Serie, I, blz. 17 vlg.

3) Vgl. Kron. Hist. Gen. 1867, blz. 147 vlg.

[p. 55]

bescherming van alle scheepen, schippers, coopluyden ende den coophandel, hetwelcke is int corte als hier volght.

In den eersten soo werdt dit voorseyde boecxken naer visitatie bij veelen, hen dies aengaende ende wel verstaende, bevonden in veele poincten seer ongesont, streckende tot overgroote beswaernisse ende ondraeghsame lasten, oneenigheden ende processen over alle ingesetenen, coopluyden, scheepen ende hare coopmanschappen, ende daerenboven het gemeene welvaren van 't geheele landt, ter oorsaecke 't selve meestendeel ja is streckende tot voordeel ende eygenbaet van de inleggende participanten, diewelcke soecken alles onder haere subjectie te brengen.

Als voor 't eerste soeckt dese voorseyde Compaignie octroy van vierentwintig jaren lanck, den coopman ende schipper ofte die reders van hare scheepen onder hunne bedwanck te houden, van asseurantie, last- ende veylgelden aen haer te betalen, sonder insicht van, ofte binnen dien tijdt pais ofte treves mocht comen te worden, eenighe verlichtinge te stellen. Oock en soude dese compaignie geen haverie betalen, die onder de 10 procento soude zijn, daer toch de costume is, dat alle de asseuradeurs haverie betalen, die boven een procento soude moghen zijn; dat se oock geen restorne van de betaelde premien en soude doen, al waert dat den coopman sijn voorgenomen ghescheepte goederen niet en sonde ter verasseureerde plaetse, daer nochtans de costumen zijn, dat men dan met een halff pro cento magh volstaen. Het soude den coopman oock al te lastich vallen, om soo een hooghe premie van asseurantie, lastende veylgelden te betalen als int concept is

[p. 56]

verhaelt, die de coopmanschappen nochte de scheepen beneffens andere nabuyrighe landen om behouden te blijven niet en konnen gedragen.

Dese Compaignie soude oock maer op de uytreyse versekeren. Ende die hem op de wederomreys niet en laet versekeren, sal lastgelden betalen. Oock en sal de asseurantie om de West maer tot Engelandts eynde toe zijn. Dat waer de zee maer halff versekert. Sij souden oock voor geen arresten in ander landen staen, noch haren voet in de verasseureerde schoenen steecken, gelijck alle policen van asseurantie vermelden; willen oock soo menighmael de scheepen met de coopluyden hare goederen de engte van de Noordtzee soude comen te passeeren, arriverende in dese landen, ofte daer 't schip sijne last soude breken, 't elcken reyse last- ende veylgelden genieten; ten waere de coopluyden alle hare secreten handel aen de Compaignie wilden openbaren ende hare goedcren laten versekeren, in sulcken gevalle den coopman van 't laste- ende veylgelt eerst verlost ofte vrij soude zijn.

Dese Compaignie versoeckt mede, dat alle scheepen bij vlooten uyt dese landen soude varen, ende bij goede windt op convoy soude moeten wachten; ende die sonder convoy quam te varen, dat sij daervan geen schade en soude hebben te verwachten; alst oock mede, dat alle scheepen opt placaet soude moeten varen, dat men haer selden van pas souden doen, ende soude oock naert wachten vant convoy dickmael veel tijts verliesen, eer dat se een vloote bij den anderen soude crijgen; ende sulck een vloote bij den anderen zijnde, naer versuym van tijdt ende wachten naer 't voorseyde convoy, die goede windt wel mochte gebreken; ende dat het swaerste van all noch is,

[p. 57]

de vlooten van veel scheepen bij den anderen zijnde, gelijckelijck arriverende daer sij gaerne waren, offer dan niet al te veel coopmanschappen gelijck aen de marckt en souden comen, ende den coopman, in plaetse als de goederen treckende quamen, wel soude verdienen, daer den coopman anders wel soude verliesen, dat is een yder notoir.

Het staet oock te besien en wel te overwegen, off dese Compaignie haer met alliantie bij den Grooten Heer mochte begeven, om met hen op alle de custen van Spagnien onse nagebuyren van Vranckrijck, Engelandt ende Oostlandt haere scheepen te rooven, off wijluyden daermede onse vrunden tot geen vijanden sullen maken, ende off sulckx geen brieven van presalien en sullen causeren, daervoor men door een, bij de Compaignie genoten, wel drie wederom soude comen te betalen. Wij moghen wel toesien, als wij alle onse nabueren hare scheepen ende goederen belasten, off sij onse scheepen ende goederen sulcx oock niet en sullen doen, dat bij alle verstandighen staet te oordeelen.

Die oock moghen oordeelen, off de Compaigniecamer niet al te groot voor 't landt soude worden ende oock niet al te groote verbant en soude zijn, daermede dat men een ongebonden vrije coopmanshandel ende scheepvaert tot een onvrije ende gebonden handel ende scheepvaert souckt te maken, hetwelck men in dusdanighe vrije landen, als dese Nederlandtse provincien zijn, wel behoordt te overweghen, eer men soodanigh belastende werck behoort inne te voeren, opdat ment bij weynigh insicht ons namaels niet en comen te beclagen; want als men oock alle landen, daer de gemeene trafijcque zijn ofte noch soude moghen vallen, aen compaig-

[p. 58]

nien sal verbinden, soo soude ten laetsten aldus doende voor 't gemene beste gheen vrije handel noch navigatie overblijven; alsoo men, aldus voortgaende, wel practiseren sou de Westerse ende Oostersche landen, als te weten Vranckrijck, Engelandt, Moscovien, Noorwegen ende Oostlandt, mede aen compaignien te verbinden, datwelcke verre soude sien, ende soude soodoende de geheele zee den handel ende scheepvaert aen de compaignie verbonden maken, die voor een yder doch in 't gemeen behoordt te blijven. Want daerdoor bij veranderinge metter tijdt de coopman, schipper ende handtwerckxman wel in andere landen soude mogen comen te vertrecken ende wel diversie van neeringe soude moghen causeren, daerdoor dat het gemeene landt doort missen der convoyen ende de inlandtsche consumptien overgroote schade soude comen te lijden, ende daerdoor veel tot een totale ruijne souden moghen comen te vervallen, hetwelcke onse nacomelingen haer met recht grotelijcx souden hebben te beclagen. Want de compaignien in onbevaren landen door de Linie Equinoctiael ende daeromtrent tot welstandt ende als pilaren voor dese landen zijn; daer ter contrarie de compaignien op bevaren landen aen dese sijde van den Tropicus Cancer tot nadeel ende onderganck van de generale vrije handel, scheepvaert en 't gemeene beste souden strecken; te meerder om oorsake, dat onse landen bij al de wereldt voor een vrij packhuys wordt gehouden, daer men al des werelts waren liber ende vrij ingaende uytvoert, sonder eenigh becroon, mits te betalen den heer sijn recht, die oock aen niemandt anders tot slavernij behooren verbonden te worden, maer naer de oude Batavische manieren haer oude vrijheyt in alles behooren te behouden opt vrije water, lucht ende windt.

[p. 59]

Omme welcke voorseyde oorsaken, swaricheden, ondraechelijcke lasten ende eygenbaticheyt, die uyt dese voorseyde Camer van Asseurantie staet te verwachten, en kan men niet tot soodanige Camer verstaen, die door inleggen van participanten soude worden opgerecht, noch bevinde oock soodanighe Camer niet practicabel noch dienstich voort vaderlandt noch het gemeene beste, sooverre wij onse handel sonder diversie van neeringh willen behouden.

Maer nietjegenstaende alle de swarigheden, hiervooren verhaelt, ende men dagelijckx siet ende bevindt, dat de coopluyden, reders van scheepen als oock mede onse haringvisscherijen met oock het scheepvolck, met de incomende convoyen, het sij door faulte van goet beleyt ter zee te gebruycken ofte andersindts, 't welck voor desen wel is geremonstreert, de zee niet en is noch en werdt gesuyvert noch voor groote schade en werdt bevrijt naert behooren, ende aldus voortgaende onse vijanden wel meester van de Canael, Noordtzee ende de Zont soude mogen worden, die doch als keelen van 't Hollandts lichaem zijn, soo daerinne niet en wordt voorsien met soodanighe middelen ende ordren als hierna volght ende geremonstreert kan worden, die mijns¹⁾ oordeels wel zijn inne te voeren, ende te doen onderhouden met goet zeemansbeleyt, daert geheele wel- of qualijck-varen al 't samen aen is gelegen, ja sooveel als in de kracht van de scheepen is gelegen, gelijck alle ervaren ende bevaren zeeluyden daervan oordeelen ende verstaen,

1) Vgl. over dit persoonlijk voornaamwoord mijne studie bovengenoemd, blz. 19.

[p. 60]

hetwelcke naer desen, dies noodt zijnde, wel sal worden vertoont¹⁾.

1) Buiten op het stuk staat: ‘Commissarissen de Heeren: E. Roetersz., S. van der Does, H. Hudde ende dr. Laurens Reael’.

V.
Vraagpunten, gesteld door de commissie uit de Staten van Holland, met de antwoorden, daarop door de ontwerpers gegeven²⁾. (Maart 1629)³⁾.

a. Vraagpunten.

1.	Off de Compaignie geene verminderinge sal geven in de zeevaert.
2.	Off de zeevaert niet zijn voetsel uyt de commertie heeft.
3.	Off de schipvaert op Oosten ende Noorwegen niet en wort gedreven met sobere winste.
4.	Off de asseurantie niet meerder sou bedragen als de winste.
5.	Off den handel van Moscovie de belastinge van 8 p^to niet soude connen lijden.
6 ende 7.	Off Hamborch naer hem soude connen trecken den handel van Moscovie, Italie ende Levante.
8.	Off de cleyne belastinge de commertie niet doet floreren.

2) Bundel als boven, Amst. Archief, n^o 10.

3) Vgl. mijne boven aangehaalde studie, blz. 25. Achter op het stuk staat wel: ‘3 Juni 1634. Vraegstucken tegens de Compagnie ende d'antwoorde daerop’, maar dit heeft betrekking op het op nieuw ter tafel brengen van deze stukken in 1634; zie de genoemde studie, blz. 33.

[p. 61]

9.	Off de groote belastinge die niet doet verminderen.
10.	Off de potasch ende pelterije beswaringe connen lijden.
11.	Off de wijnen ende het sout hier te landen niet minst worden geconsumeert ende daeromme te meer 't landt soude verbijvaren.
12.	D'Engelsche laeckenen connen niet beswaert worden.
13.	Off men met het beswaren der Fransche goederen geen diversie van negotie soude veroorsaecken.
14.	Off de traficq op Italien niet altoos vrij is geweest.
15.	Off de neeringe haer voetsel niet en heeft uyt de manifacturen, die int landt gemaect worden.
16.	Off de stoffe beswaert sijnde, de manifacturen niet en verdueren.
17.	Off de verdueringe niet en sal veroorsaecken minder vervoeringe.
18.	Off den handel daerdoor niet sal verminderen.
19.	Off dat geen vertreck van volck zal veroorsaecken.
20.	Off de zeevaert daerdoor niet sal affnemen.
21.	Off men de premien wat verminderende niet evenveel participanten tot dese Compaignie crijgen sou.
22.	Ist aenstootelijck, dat de verseeckeringe niet soude dienen voor arrest van princen ende potentaten.
23 ende 24.	En wert bij 't concept niet vastgestelt de restorne ende haverie.

b. Antwoorden.
27 Maert 1629.

Gelet hebbende op eenige vragen, bestaende in 24 articulen, die de Heeren Gecommitterde uyt de

[p. 62]

Staten van Hollandt gelieft heeft den directeuren ofte instelders van t' concept, roerende eene Compagnie van Asseurantie, voor te houden, dunct deselve instelders voor advys, onder correctie van beter gevoelen:

Op 't j^e articul.

Dat het claer ende seecker is, dat de schipvaert naest eenige jaren herwaerts zeer heeft affgenomen, nochtans de vrachten ende asseurantien veele verdiert; sodat indient eenen floriden tijt waer, alst plach, dat de oorloge tusschen Polen ende Sweden quame te cesseren, men geene schepen genoech soude hebben tot onderhout van den treyn van de commercie, sijnde sulcx veroorsaect eensdeels doort sincken van de schepen voor Rochelle, maer aldermeest door 't neemen van de Duynkerckers, ende dat men bij foute van hout door 't sluyten van de licenten geen nieuwe aen en bout. Echter hoe schars de schepen, hoe diere de vrachten ende hoe hooch de asseurantien sijn, soo en connen niet vermercken, dat de schipvaert in andere rijcken ende landen toeneemt ofte eenige diversie van neeringe alhier causeert. Waerbij wel aff te meten is, wat de Compagnie van Asseurantie daerinne doen sou.

Op't 2^e.

De seevaert ende commertie hanght aen den anderen als een kettingh; d'een can sonder d'ander niet bestaen. De belastinge van de geconstringeerde asseurantie off veylinge van der zee dient buyten twijffel tot beswaer; maer echter staet te considereren, offter in eenige extremiteyt, gelijckt nu is, heylsamer remedie te vinden zij. Het oprechten van de

[p. 63]

Compagnie van Asseurantie en wort niet voorgeslagen dan ter noot; beeter ist met belastinge te varen ende negotieren, dan de zee geheel quijt te raecken. Wel is waer, dat in tijde van Peyse ofte Treves den last ondraechelijck soude zijn. Daeromme de premie ende het recht van de veylinge dan vermindert behoort te werden naer gelegentheyt des tijts; twelck in 't concept is verbijgegaen, omdat men vrese hadt, dat de Compagnie swaerlijck op te rechten ende in treyn te brengen soude zijn, alsoo de oncosten derselver geduyrende de oorloge excessyff soude vallen, ende dat bij calculatie de incomende proffijten deselve ende de te vallen schaden swaerlijck souden connen te boven comen, ende dat men sonder eenige apparentie van vorderlijcke stipulatie geene participanten tot inteeckenen derselver Compagnie soude connen bewegen.

Op't 3^e.

T' is seecker, dat de schipvaert op Oosten ende Noorwegen deur de banck met cleyn profijt gedreven wordt, oock weenige asseurantie daerop gedaen wort; maer als men die schepen excuseerde van 't beraemde ende noyt gepractiseerde reglement op 't stuck van de montuer, bij Hare Ho. Mo. geëmaneert, souden zij het recht van de asseurantie ende veylinge van der zee wel connen dragen, bijsonder als men in haer regard liet vallen het halff procento, voor de eerste drie jaren extraordinaris premie gepretendeert.

Op't 4^e.

Want de belastinge alsdan soo cleyn soude zijn, reys voor reys te rekenen, dat 't selve in geen consideratie soude connen comen, te meer omdattet eenen gemeenen last zoude zijn.

[p. 64]

Op't 5^e.

Aengaende de Moscovischen handel, die is gewent veel met asseurantie beswaert te zijn, selffs in tijde van Treves, soo voor t' perijckel van de zee als voor de rovers, die se selffs van benoorden vreesden; doen is de premie voor gaen ende comen op 't minste geweest 5 a 5½ procento. Wat diversie soude nu connen causeren, dat de premie voor gaen ende comen 2 a 2½ verhoocht werden? 't Voorleden jaer hebben de Moscovische negotianten 't haerder meerder verseeckerheyt wel gemonteerde schepen ende tot duerder vracht als oyt te vooren gebruyct, ende hebben echter in 't gaen ende comen niet min als 7½ procento voor premie betaelt. T'is waer, dat die van Hamburch mede in 't vaerwater zijn ende lange jaren geweest hebbende, spruytende uyt de gelegentheyt, die se hebben van de Spaensche vaert, ende 't gene andere landen aen haer specterende daervan trecken; twelck, off dese Compagnie opgerecht wort off niet, te min nochte meer soude zijn, alsoo sij soo oncostelijck niet connen varen als wij ende dat men tot Hamburch meerder premie betalen moet dan hier te lande.

Op't 6^e ende 7^e.

De negotie op Italien is naest eenige jaren seer vermindert, werdende de fijne waren ten deele over landt gesonden ende de grove waren met diere vrachten ende premien beswaert, die niet minder maer noch meerder opte Hamborger schepen soude zijn. Dat de vaert daerdoor ende om t' perijckel der Turcxse rovers door de sobere montuire van onse schepen ende dat van de plaetsen onder de gehoorsaemheyt van Spangien in de Straet leggende, niet

[p. 65]

mogen bevaren, soodat de schepen, die om een geringe vracht plachten uyt te varen, maeckende haer fortuyn om in de Midlandtsche Zee met Spaensche ende Italiaensche bevrachtinge over ende weer te varen, dat nu voor 't meerderendeel stilstaet. Dat is de oorsaecke van de verminderinge; de Hamborgers die daer vrij sijn, en connen soo opte mesnage niet varen, dat se ons verhinderen; hebben als geene of alleen seer weenige vaert aldaer, als alleen op Marseille en Tollon. Wat de Levantsche negotie belanght, die vervalt van sich selffs, doordat de Persische ende Suratse waren, die daerover plachten te comen, ons van anderen wegen worden toegegevoert; doch de grove waren, van daer comende, sijn hier nu als in eenen sack, vermits de licenten gesloten ende betercoop over Italien in Duytslandt en elders daer se getrocken worden, connen gebracht worden.

Op't 8^e.

Ongetwijffelt, hoe de lasten minder zijn, hoe de negotie meerder zijn; bijsonder in die landen, die voor een canael ende toevoer van andere landen dient, gelijck het onse dienende is, soo om de goede gelegentheijt, bequame hantwerckers, mesnage ende industrie. Maer wat remedie om te continueren alst plach? Sal men 't perijckel ter zee, soo seere ingewortelt, dat het bijna ireparabel is, laten sijnen loop loopen ofte niet? De stoffe tot de draperije, weverije, ende diergelijck, die meest van Oosten, Hamborch ende Bremen komen, beswaert met 1½, uytterlijck 2½ procento van incomen, ende in 't uytgaen naer de gelegentheyt van de voyagie, sullent die doen, dat de Compagnie geen effect soude nemen om 't quaet te weeren? Neen doch, want can geen diversie

[p. 66]

geven; elck geasseureert zijnde, sal mogen gerust slapen; de premie moet nu doch oock betaelt worden voor die geen riseco loopen wil, ende dan sou den last gemeen zijn.

Op't 9^e.

In de rijcken van Vranckrijck ende Engelandt sijn de lasten, costumen ofte innecomen, insgelijcx de scheepsvrachten, dierder als hier te landen. Welcker verschil soodanich is in elcke last int bysonder, dat d'een tegens d'ander gepondereert, van die cant geen affbreck van neeringe te vresen is.

Op't 10^e.

Men heeft al veele jaren bevonden, dat de assche ende potassche van Oosten in droicture op Calais in Vranckrijck ten behoeve van Vlaenderen, ende de pelterije van Moscovien naer Duytslandt ende Poolen gevoert zijn geworden. Dan off de lasten daerop vermeerdert worden, 't sou blijven alst was.

Op't 11^e.

Wijn ende sout werden hier te lande extraordinaris veel geconsumeert tot gebruyck van de ingesetenen, ende ook, bij openinge van licenten, om nae boven gevoert te worden. Die men, hoe dier de vrachten ende asseurantien sijn, niet can missen; maer doch, soo men soude mogen goet vinden, het sout wat te ontlasten ende de Compagnie minder resico op te leggen, daerinne most men gaen met consideratie, om t'geheele werk niet vruchteloos te maecken.

[p. 67]

Op't 12^e.

Aengaende d'Engelsche laeckenen, dat die blijven op 't incomen opte conditien ende volgens den accoorden, die Hare Ho. Mo. metten Coninck van Groot-Brittagnien hebben gemaect; maer dat se nochtans int uytgaen subject zijn als andere coopmanschappen, can d'ingesetenen geen achterdeel geven.

Op't 13^e.

Behalven 't sout ende wijnen is de reste van soo cleyne importantie, sulcx dat wij dit op 't xj^e articul mede houden beantwoort.

Op't 14^e.

Den handel op Italien wert elck vrijgelaten, alleen dat die van dese landen met de asseurantie souden wesen beswaert. Soo men beter vint, dat soo verre niet te extenderen, dat men die dan maer en belast met een asseurantie tot Engelandt. Ende dat emmers voor geen beswaer gerekent mach worden op een Italiaensche reyse; want hoewel d'Engelsche hare premie soo geringe is, dat het bij d'onse niet en gelijct, dat wert meer als geëgaleert alleen door hare diere vrachten, alsoo zij als ten oorloghe gemonteert vaeren, behalven dan noch de swaerder costume, die zij als wij te dragen hebben.

Ende wat aengaet het octroy op Barbarijen ende Levanten, dien handel is nu bijnae geheel vervallen, die men meynt wederom door dese Compagnie soude connen gerestaureert werden, ende dat men de perticipanten daerdoor soude hope geven ende tot inteeckenen van meerder somme bewegen. Doch sou men den Levantschen handel, als d'asseurantie op de Straet soude cesseren off niet geconsenteert wer-

[p. 68]

den, oock geraden vinden aff te staen. Maar den Barbarijschen handel, die meer aen de Fransche als onse natie is, dient wel in 't octroy begrepen.

Op 't 15^e, 16^e, 17^e, 18^e, 19^e ende 20^e articulen.

Op dese ses articulen dunct ons de vragen generael te zijn, ende dat men daerop soude moeten antwoorden: jae, indien de lasten ende beswaernissen ondraechelijck waren Maer gelijck op eenige der voorgaende articulen de solutien genoech te zien is, sal de beswaeringe soodanich niet zijn, dat de vraege van ja meriteert. Want andere landen ende steden zijn niet exemt van lasten; haer mancqueert d'een off d'ander als toevoer, afftreck, arbeyt ende werckluyden, bequame schepen, cleyne vrachten, coopluyden, correspondenten off yet anders. Wij hebben 't, Godt loff, in dese landen alles. Sou dan het min off meer, dewijle hier te lande den last gelijck gaen sal, diversie van neringhe, vertreck van volckeren off diergelijcken connen causeren? Wij geloven, onder correctie, neen.

Op't 21^e.

De premie sal swaerlijck, naerdat men de voorgemelte verminderinge sal hebben gedaen, reformatie connen lijden. Want, als men tot de calculatie sal comen, wat de oorloochscosten ende de verliesen, soo ter zee als door den vijandt, sal comen te bedragen, tegens de premie ende het recht van de veylinge ter zee te verwachten, sal men bevinden, insonderheyt soo de Compagnie in de mindere haverye als 10 per cento gehouden waer, datter uyt de Compagnie voor de participanten niet veel voordeels soude te verwachten zijn. Echter connen dat wel

[p. 69]

begrypen, indien dat men can bevinden, dat de Compagnie genoechsaem can bestaen, dat se de haverye wel naerder ende minder als 10 per cento behoorden subject te zijn.

Op't 22^e.

't Is waer, dattet aenstootelijck is, dat de Compagnie niet soude staen voor arrest van andere Potentaten. Echter is 't de Compagnie niet geraden; want alle princen sijn jaloux van particuliere compagnien, daerdoor sij lichtelijck een oorsaecke soude neemen van haer te beschadigen; behalven datter misverstanden tusschen landen ende landen can ontstaen, daeruyt represalien en andere onbedachte oorsaecke souden voorvallen, die de Compagnie teffens souden mogen ruineeren.

Op't 23^e ende 24^e.

Dese poincten solveren sich selffs, want uytgaende valt geene restorne, incomende sal men verstaen, mits betalende het recht van de veylinge der zee.

Tot hiertoe meynen voldaen te hebben opte vragen, ons voorgestelt, breet (sic) sijnde om naer ons gevoelen ende beste weetenschap op alle vordere voorvallende swaericheden te antwoorden; verclarende ende protesterende nochtans, dat wij in desen niet en hebben geremonstreert noch van meyninge zijn te remonstreren dan 't geene wij oordeelen ten dienste van den lande te behooren; sijnde hiertoe niet alleen door ons selffs, maer principalijck gedrongen door de persuasie van diversche coopluyden, die haer schade door 't neemen van de Duynkerckers moeyden, om ons hierinne te laten gebruycken

[p. 70]

ende de penne op 't pampier te brengen, gelijck wij gedaen hebben, sonder insichte van recompensie, staet ofte officii hieruyt te begeeren; gelijck wij oock 't selve niet voorgestelt en hebben als nootsaeckelijck, dan ende om, als men sal oordeelen ende bevinden, datter geen beeter, seeckerder, noch ander middel tot bevrijdinge van de zee can bij der hand genomen werden. Want wij wel weeten, dat dese Compagnie off min off meer interest sou mogen geven; nochtans beeter eenich off weynich interest geleden, als een totale ruwyne subject te zijn. Dit dan in der hoochsten noot gepractiseert, souden wij meynen, de landen ende ingesetenen daeraen dienst ende welvaert soude geschieden; intrum¹⁾ (sic) wenschende, dat men desen onsen arbeyt duyde soo goet ende oprecht, als wij verclaren daerinne met een goet ende genegen gemoet gebesoingeert te hebben.

1) = interim.

VI.
Antwoord van andere kooplieden op de in Maart 1634 bij de Staten-Generaal ingediende bezwaren²⁾. (3 Juni 1634)³⁾.

Om naer te commen uwe Ho. Mo. bevelen ende te beantwoorden bij geschrifte d'objecten, bij som-

2) Bundel als boven, Amst. Archief, n^o. 13. Hetzelfde met eenige wijziging in spelling ook in n^o. 14, eerste gedeelte.

3) Vgl. mijne boven aangehaalde studie, blz. 34. - De datum van ontvangst staat achter op het stuk zoowel als op de eerste bladzijde, waar te lezen is: ‘Exh. 3 Junij 1634.’

[p. 71]

mige coopluyden gedaen opt concept van de Compagnie van Asseurantie, soo wort bij ons eenstemmich ende voor goet geacht nae de constitutie vant lant, de gelegentheden van d'Admiraliteyten ende groote schade ende confusien ter zee, de alderbeste remedie te sijn het oprechten van een Compagnie van Asseurantie op alsulcken voet, als men hiernaer bij naerder resumtie, naer gelegentheyt van tijt ende saecken, sal bevinden te behooren¹⁾, alsoo tselve hoochnodich ende tot verseeckerheyt van de negotie boven alle andere remedien dienstich geacht wort.

Nopende het aenbouwen der schepen, soo wert bij experientie het contrarie bevonden, alsoo het timmeren derselver nu seer slap in alle de zeesteden, ende seer weynich gebout wort door de groote perickelen ter zee, ende zoo veele schepen van de Duynkerckers genomen worden; daerdoor de lust van te reden ende nieuwe schepen te laten bouwen aen de reeders ende coopluyden benomen worden, ende nu noch seer veele nieuwe gebouwde schepen aen de wal leggen ende niet connen vercocht worden. Ende soo de periculen niet en comen te cesseren ende de zee beter geveylt wort als nu geschiet, is apparent dagelijcx erger te worden.

Dat de schepen van dese landen nu om cleyne vrachten vaeren, comt alleen van de groote schade ter zee, doordien dat Fransche, Engelsche, Schotten ende Oosterlingen vrij, ende die van dese landen alleen onvrij sijn. Soodat de coopluyden genootsaeckt sijn soowel int gaen als comen hare goederen op ende van Caleys, Can, Roaen, Londen ende andere plaetsen meer, in Fransche, Engelsche ende andere neutrale natien schepen te landen, op Fran-

1) Dit moet dienen om voor te bereiden op een weldra verschenen gewijzigd concept. Zie hierachter n^o. IX.

[p. 72]

sche ende Engelsche namen, om van de periculen der Duynkerckers ten deele bevrijt te zijn, ende dat op seer groote vrachten; ende daerdoor onse Nederlantsche schepen voorbij worden gegaen ende aen de wal blijven leggen, hoewel deselve om de helfte ofte een derdepart minder vrachten presenteren te varen, als de Fransche, Engelsche ende Schotsche schepen doen. Maer als de zee behoorlijck geveylt ende vrij ware, soo souden de schepen van de Fransche, Engelsche ende andere natien welhaest uyt het vaerwater geraken, ende onse schepen wederom daerinne commen; want soolange de zee soo onveyligh blijft, sullen de Fransche, Engelsche ende Schotsche schepen dagelijcx toenemen ende niet alleenelijck de ongemonteerde, maer oock de gemonteerde Nederlantsche schepen ten deele uyt het vaerwater houden; sulcx dat de Compagnie van Asseurantie daer nu geen oorsake van is, alsoo deselffde noch niet in trein en is, maer alleenelijck de overgroote periculen ende onveylicheyt ter zee.

Ende om de gemonteerde schepen in zee te houden, soo sal specialijcken gelet worden int resumeren vant concept van de Compagnie van Asseurantie int stellen van de premien ofte lastgelden op de heele, halve ende ongemonteerde schepen.

Wat aengaet het Oostersche ende Noortsche vaerwater ende negotie, die dragen alrede (ende dat gewillichlijcken) int gaen een halff ende int comen een per cento, soo aen de directeurs betaelt wort, ende dat sonder verseeckert te wesen; ende de voorseyde negotie daerdoor niet beswaert en is. Hoe sal het dan voor ondraechlijck geoordeelt worden, om een ofte anderhalff per cento ende daeromtrent meer te betalen, ende daervoor genieten sullen volle asseu-

[p. 73]

rantie van de periculen ter zee ende der vijanden? Waerop oock gelet sal worden int resumeren vant voorseyde concept, dat de premien ofte lastgelden soo civilijcken gestelt worden alst doenlijck is. Oock soo sullen dese lasten generaelijcken gedragen worden, waerdoor de negotie van de Oostersche ende Noortsche zeevaert niet en sal verminderen noch gediverteert worden.

De asseurantie ofte lastgelden sullen mede tot civylen prijs gestelt worden, soodat sulx cleyne beswaernissen sal wesen voor de reeders, soowel op de groote als de cleyne parten scheeps, ende door de veylinge van de zee de reeders met Godes hulpe hare schepen behouden zullen, ende t' volck voor slavernije bevrijdt, ende daerdoor belet worden tot dienste vant vaderlant ende der inwoonderen, datte vijanden haer mettet slants schepen niet en verstercken, noch mette goederen ende middelen der ingesetenen niet en verrijcken.

De taxatie der schepen, dat soude connen gedaen ende genomen worden op den voet als nu geschiet, bij de Directeurs ofte andere bequame middelen, hetsij bij lastgeldt oft anders, sooals men dan op het gevoechlijcxste sal bevinden te behooren; ende sal daerinne ende op andere swaricheden, die gemoveert worden, wel goede ordre connen gestelt worden.

Alle voorsichtige coopluyden die laten meestendeel hare goederen versekeren, gelijck genoechsaem bekent is wat voor groote somme doorgans verasseureert worden; ende de asseuradeurs alsoock de Camer van Asseurantie daervan soude connen getuygen. Oock soo moeten de asseurantie op alle goederen gerekent worden, hetsij dat die door andere versekert zijn ofte selffs den risico draecht, ende alsoo

[p. 74]

de asseurantie dan in hem selven geniet vant geen hij risiqueert. Oock soo en sijn de coopluyden bijt concept van de Compagnie van Asseurantie niet gehouden, hare goederen te doen asseureren in het incommen deser landen, als wanneer wel de meeste ende costelicste waren hier comen ende daervan vrij sijn, die haer niet en willen laten versekeren. Oock soo sal gelet worden, dat in het uytgaen der schepen ende goederen de premie soo moderaet sullen gestelt worden als eenichsints mogelijck sal zijn.

Alle de goederen, die van buyten hier int lant comen, die hebben tot noch toe connen lijden ende dragen de premie van asseurantie, soo daerop betaelt zijn, offte wat niet verseeckert en is geweest den risico selffs gedragen, daervoor den eygenaer de asseurantie aen hem selven moet reeckenen, ende bij het concept van de Compagnie van Asseurantie en het incommen van dese landen nu maer anderhalff per cento voor de veylinge der zee gehouden zullen zijn te betalen, ende alsoo risico genoech connen lopen voor diegeenige, die hun niet willen laten verseeckeren. De coopmanschappen, van buyten commende ende die meer van hier naer andere landen ende plaetsen gesonden worden, die moeten niet alle gereeckent worden als maer door een canael te passeren, alsoo verre den meerendeel oock goederen zijn, die hier te lande vertiert ende geconsumeert worden, ende de rivie ren op ende naer Brabant ende Vlaenderen, onder het betalen der licenten gesonden worden. De goederen, die over zee nae andere plaetsen gesonden worden, die worden oock meerendeels hier te lande oock vercocht ende door andere wederom gecocht, die se versenden; ende alsoo grooten handel

[p. 75]

over ende weder daermede gedaen wort, eer deselvige op andere plaetsen versonden worden. Ende weinige goederen hier expres gesonden worden om maer als een canael te passeren. Het is oock al over veel jaren gebruyckelijck geweest, dat het sout van Vranckrijck naer Oosten verbij het landt is gevaren; oock wel somtijts partijen wijn. De Moscovische waren, die op Italiën ende Vranckrijck dienen, worden oock jaerlijcx van daer in droicture derwerts gesonden, ende mede over langen tijt gebruyckelijck is geweest ende sulcx nu niet nieus en is.

De zijden, die comen nu met groote partijen uyt Oostindien, die hier te lande meestal vertiert worden, alsoock de zijde lakenen, zoo uyt Italien comen ende nu weynich meer van hier naer Engelant gevoert worden, als wel voor desen plach te geschieden, alsoo de Engelse nu selffs hare sijde uyt Oostindien ende de sijde lakenen uyt Italyen in droicture in Engelant brengen. Soodat sulcx geene divertie sal geven, noch oock niet aen d' incomen van de convoyen sal schadelijck zijn.

De potasch, talck, pelterije ende wolle sijn mede coopmanschappen, die hier te lande oock seer veel vertiert ende geconsumeert worden, als vooren geseyt de rivieren op ende mede nae Vlaenderen ende Brabant gesonden werden; hetwelcke geen asseurantie int uytsenden subject en sal sijn. Het is oock al over veel jaren gebruyckelijck geweest, dat van Hamburch talck, potasch ende pelterije in droicture naer Caleys ende Roaen sijn gesonden, oock nae de cust van Vlaenderen, ende dese landen voorbij gevaren; ende als sulcx wederom mochte geschieden, mede niet nieuws en sal sijn, ende sulcx

[p. 76]

door het oprechten der Compagnie van Asseurantie niet en sal veroorsaken. Alsoo dat geene diversie in die negotie en sal maecken, maer te meer ende eerder deselffde negotie hier te lande soude connen getrocken worden, doordien dat door de Compagnie van Asseurantie als lorrendrayers, soo van andere plaetsen op de havenen van Vlaenderen willen vaeren, sullen belet worden.

Dat veele manufacturen, die in dese landen gemaeckt worden, nu in andere rijcken ende landen aengequeeckt worden, daervan soo en sijn de belastinge geen oorsake, maer de groote periculen ende onveylicheyt ter zee ende de extraordinaris belastinge, soo andere princen in hare landen op onse manufacturen stellen, daerdoor veele coopluyden, die metteselffde waren handelen, alsoock andere, den lust vergaet ende gediscourageert worden om veel ter zee te negotieren, ende derhalven de hantwercxlieden te weyniger hare waren connen vercoopen; maer ter contrarien de zee geveylt ende de periculen minder zijnde, de negotie ende de zeevaert wederom zal doen floreren ende toenemen, ende in voorigen standt brengen, waermede dat alle manufacturen in dese landen wederom getrocken ende versonden sullen worden, de handtwercxman wel varen zal, ende geen vertreck derzelver in andere landen sal veroorsaken.

Hetgeene dat sommige coopluyden op schrift hebben gebracht ende aen Uwe Ho. Mo. op den 11^en Maert lestleden overgelevert, dat is gestelt alsoft wij nu geene swaricheyt ter zee en hadden, ende het quaet, daerinne wij steken, door de heeren der Admiraliteyten conde geremedieert worden. Het-

[p. 77]

welcke door de experientie contrarie blijckt, ende derhalven andere remedie moeten bij der handt genomen worden, waeruyt men soude connen consequeren door de Compagnie van Asseurantie de naervolgende vruchten:

De zee van alle roverije gesuyvert.

De coopluyden inderdaet verseeckert.

De ingesetenen de deure tot meerder negotie geopent.

T'bouwen van nieuwe schepen vermeerdert.

T bootsvolck in dienst gehouden.

Ende sullen dese landen daerdoor vernieuwen de reputatie ende loff, macht ende ordre ter zee.

Ende int toecommende voorgecomen t'nemen van ontrent vierhondert schepen met hare ladinge, die sint den jare 1626 sijn genomen, ende veel menschen behouden uytte slavernie ende beclaechlijcke miserie, daerinne soo grooten getal tot ondienst van den lande [ende] versterckinge van svijants macht binnen weynich jaren sijn gevallen.

Dese ende meer andere redenen, te lange te verhalen, mitsgaders de beantwoordinge der xxiiij articulen, soo int jaer 1629 aen de Grootmog. Heeren Staten van Hollant (hierneffens gaende) overgelevert zijn, Hooge ende Mogende Heeren, behooren een yder te bewegen tot het beneerstigen, aennemen ende erigeren van een Compagnie van Asseurantie, die door Godes zegen tot welstant van ons vaderlandt ende de goede ingesetenen van dien sal strecken.

[p. 78]

VII.
Antwoord van de voorstanders der compagnie op de hun door de Staten van Holland in 1629 gestelde vragen¹⁾. (3 Juni 1634)²⁾.

Edele Grootmogende Heeren.

Eenigen tijt geleden heeft de dagelijcxe ondervindinge van schade, die meer ende meer de ingesetenen deser landen in de schip- ende zeevaert overquamen, eenige goede lieffhebbers des vaderlant ende coopluyden aengeport, om Hare Ho. Mo. te remonstreren bequame middelen, om te continueren ende te vervolgen de loffelijcke negotie, van allen ouden tijden uuyt dese landen naer andere quartieren ende gewesten tot soo grooten voordeel van de ingesetenen van dien gedreven, slaende daertoe voor een Compagnie van Asseurantie, bij dewelcke alle uuyt- ende incomende waren souden mogen werden verseeckert, ofte ten minsten voor sodanige als liever de veylinge genieten, een cleyne recognitie gegeven te worden, waerbij het wesen van de coopmanschappen in die maniere soude gestelt sijn, dat door Godts segeninge een ijder, op ofte uuyt dese landen traffiquerende, hem vastelijck soude connen beloven, dat sijne waren buyten noot ende vianden ter gedestineerde plaetse soude connen gebracht

1) Amst. Archief. Bundel als boven n^o. 14, tweede gedeelte.
Dit is eene nadere uitwerking van het hierboven onder n^o. V afgedrukte antwoord, op sommige punten letterlijk daarvan overgenomen, op andere aanzienlijk gewijzigd en vermeerderd.

2) De aanteekening van den datum is ook hier op de eerste bladzijde gesteld en wel op dezelfde wijze als in n^o. VI.

[p. 79]

worden; t'welck middel bij de remonstranten voorgeslagen alleenlijck ten dienste van desen staet, sonder eenige particuliere insichten, daermede sij verstaen door eenige buyten reden geinsinueert te werden, ende gestelt is ter censure ende t'welbehagen van Haer Ho. Mo., die daervan sullen connen disponeren als den dienst van den lande sal vereysschen, bij de remonstranten alleen voorgeworpen als een nodige remedie, ten waere bequamer voorslaegen door andere wierden gedaen, die seeckerder conden beloven het affweren van soo swaren perijckelen, die dagelijcx ter zee meer ende meer aenwassen ende nyet sullen ophouden, tensij men den vijant de hope beneemt, om met het bloet ende goet van de ingesetenen hen te verrijcken.

Aengaende d'objecten, die sommige tegen dit concept believen voor te brengen, sullen daerop sinceerlijck onse meyninge verclaren ende seer geerne laten genougen aen hetgenige het beste daerinne gevonden wort, als connende affnemen, dat de minste beswaringe voor den coopman best te dragen sijn; evenwel aen d'andere sijde dat men nyet lichtelijck om cleyne contributien den gehelen staet in onseeckerheyt behoort te laten; comende derhalven tot hetgenige bij Uwe Ed. Grootmo. Gedeputeerden mondelinge¹⁾ was voorgedragen, segge op het eerste articul:

Eerstelijck dat hierdoor geene oirsaecke en can geimagineert worden, die soude strecken tot hetgeene in dit articul worde gestelt, sal yedereen lichtelijck connen oordeelen, die maer in en sie de

1) Hieruit schijnt te blijken, dat de vraagpunten op nieuw gesteld en besproken waren namens de Staten van Holland.

[p. 80]

gemeene redenen, waeromme de negotianten geanimeert worden, om hare goederen over zee t'avonturen. Want gemerckt tegenwoordich met groote redenen worde gevreest, dat nyet alleen de waren ende schepen, so men uuytseynt, in handen der vianden sullen vervallen, maer oock dat deselve hun daermede versterckende gelegentheyt sal becomen, om andere plaetsen met sijne [schepen] te besoucken, de nodige waren daer van daen halen ende toebrengen, ende alsoe meer ende meer aenwassen in getal van schepen, bootsvolck, ervarentheyt ende rijckdomme, die niet als ons aff en gaen ende onbequaem maecken tot het vervolgen van de commercie, die soe aen den anderen geschakelt is, dat ordinaris, de eene vervallende, de andere oock worden getrocken ter plaetse daer sulcx met de meeste seeckerheyt kan geschieden. De gemeene clachten van de goede ingesetenen deser landen is altijt in der waerheyt geweest, dat bij de swaricheden ende periculen ter zee vele coopluyden benomen wort de couragie, om hare middelen over zee te avonturen, ende redenen gegeven om op andere plaetsen te dencken, daer sij (hoewel met meerder discommoditeyt) veyliger mogen traficqueren; daerbij comende dat diegeene, soo noch continueren, dagelicx soo seer beswaert worden met seer groote ende extraordinarise vrachten ende hoge premien van asseurantie, die wel voor eenen corten tijt te dragen sijn, maer eenige openinge op een ander vindende, genootsaeckt sullen wesen, sich derwaerts te begeven; te meer alhier door het overgroot verlies van sooveel treffelijcke schepen ende het gevaer, dat de navigerende dagelicx uuytstaen, weynich debvoir worden gedaen om nieuwe aen te bouwen, jae bijaldien sulcke verliesen, als eenige jaeren herwaert gevallen sijn, meer quame te gebeuren, dese landen haer

[p. 81]

selven soo ontbloot sullen vinden van schepen, die wel bijnaest op de helft off daerontrent vermindert sijn, dat men de coopliedens, off sij alschoon gesint waren te negotieren, niet genoech sal connen versien die nodige waren ende coopmanschappen over te brengen; ende aen d'ander sijde den vijant, daermede verrijckt sijnde, sal bequaem middel genieten, om een yder te geryven. De clachten van de coopliedens is meer over de zeerovers als eenich ander gebreck ofte schade, dat henluyden op hare reysen overcomt, soodat sulcx wechgenomen sijnde de negotie wederomme in dien standt sal comen als in den tijt van den Trefves, ofte als den vijant geen macht ter zee uuyt en bracht, is geweest. Dat het beswaren met dese premie ende recht van de veylinge geen diversie can veroorsaecken, blijckt, hoe schaers de schepen, hoe dier de vrachten ende hoe hooch de asseurantien nu sijn; soe en can men nyet vermercken, dat de negotie ende scheepvaert in andere rijcken ende landen toeneempt ofte eenige diversie van negotie ende neringe alhier causeert; te meer ende allen plaetsen buyten dese landen met soe hoge tollen bij diversche coningen ende potentaten beswaert ende met seer hoge vrachten verdiert, echter alhier worden gecontinuert ende soe lange bij Godts segen sal dueren als wij meester van de schepen ende consequentelijck van de zee sullen blijven. De vigilantie, suynicheyt, alsoock d'ervarentheyt om de schepen boven alle andere natien goetcoop uuyt te reeden, sal hier wel continueren, soe maer het gewelt van buyten niet en dwingt te verlaten hetgeene, daerinne het leven van dese landen genouchsaem bestaet.

Op het 2^e articul.

De zeevaart ende commercie hangt aan den anderen;

[p. 82]

d'een can sonder den anderen nyet hestaen. De belastinge van de gestelde asseurantie ofte veylinge van de zee en can in dese gelegentheyt de commercie nyet veel beswaren, alsoo minder gestelt sijn als die rechtevoort betaelt worden, ende de negotie hierdoor met seeckerheyt can gedreven worden ende met gelijcken last gedragen. Ende is beter met dese cleyne belastinge van asseurantie ende veylinge van de zee te negotieren, dan de zee geheel quijt te raecken. Wel is waer dat in tijden van pais off trefves, ende geene ofte weynich vijanden hebbende, den last ende asseurantie ofte premie alsdan wat te hoge souden sijn, ende derhalve de premie ende de beveylinge van de zee behoort vermindert te werden naer gelegentheyt des tijts, tot maintenement van de negotie ende schipvaert in dese landen; d'welck in 't concept is voorbijgegaen, omdat men vrese hadde, dat de Compagnie van Asseurance swaerlijck op te rechten ende in trein te brengen soude sijn, alsoe de oncosten derselven gedurende den oorloge excessyff souden vallen ende bij calculatie de incomende proffijten seer souden verminderen, als de premie leger soude gestelt worden; ende dat men sonder eenige apparentie ende vorderlijcke stipulatie geene participanten tot inteeckeningen derselver Compagnie soude connen bewegen.

Op het 3^e articul.

De negotie op Oosten ende Noorwegen die sullen seer wel connen dragen de lasten van de gestelde premie ende veylinge, alsoo nu ter tijt veel meer lasten te dragen hebben door de groote ende extraordinaris sware vrachten, daer de goederen meer¹⁾

1) Lees: mede.

[p. 83]

beswaert worden, die nu noch eens soo hoogh ende meer sijn als voor desen, soo op de Oostersche waren als op houtlasten, ende evenwel gecontinueert wort, ende bij dese belastingen van premie niet te vergelijcken is; ende d'eygenaer van de goederen ende schepen nu verseeckert sullen sijn, ende hare negotie in gerustheyt sullen drijven, ende het volck voor jammerlijcke gevanckenisse bevrijt sijn.

Op het 4^e articul.

De goederen, die met de premie van asseurance belast worden, die en moeten nyet gereeckent worden dat die dickmaels in een jaer betaelt moeten worden op cleyne reysen, ende moet maer op yder reyse genomen worden, alsoe yder voyage sijne reeckeninge ende winninge apart heeft, ende reys voor reys te reeckenen weynige belastinge sal wesen, ende voornemelijcken de houtlasten wel dragen connen, alsoo die rechtevoort wel 20 ende 25 ten hondert meer gelden als voor desen gedaen hebben, ende evenwel die schipvaert op Noorwegen geensints daerdoor gediverteert ofte in andere landen gebrocht wort, ende nyet can benomen worden, alsoo de houtlasten meest in alle dese landen geconsumeert ende de rivieren op gesonden worden.

Op het 5^e articul.

Aengaende de Moscovitischen handel, die is ordinaerlijck gewent met asseurance beswaert te worden, ja selffs in den tijt van Trefves, soo voort perijckel van de zee als voor de roovers, die se van Noorden vresen. Want selff het voorleden jaer hebben de Moscoviten negocianten t' haerder meerder verseeckerheyt wel gemonteerde schepen, ende tot

[p. 84]

veel dierder vracht dan oyt te vooren, gebruyckt, en hebben echter int gaen ende comen niet min als 7½ per cento voor premie betaelt. T'is waer, dat die van Hamburch mede de negotie hebben ende lange jaren gehadt hebben, spruytende uuyt de gelegentheyt, die se hebben uuyt de Spaensche vaert ende t'genige die landen daeruuyt trecken; d'welck, ofte dese Compagnie van Asseurance opgerecht wert ofte niet, niet te min ofte meer souden sijn, ende hier te lande ende die negotie gantschelijck geene diversie sal geven; alsoe sij soe oncostelijck niet meer connen varen als wij hier te lande doen, ende oock derhalven dierder vrachten betalen, ende dat tot Hamburch doorgaens oock hoger premie moeten betalen als hier te lande, ende selffs hier veeltijts doen verseeckeren.

Op het 6^e ende 7^e articul.

De negotie op Italien ende de Levanten en can door de gestelde premie van dese landen tot Hamburch nyet gediverteert worden, alsoo die van Hamburch gantsch geene negotie op de Levant hebben, ende op Italien als geene ende seer weynich, als alleene op Marsellien ende Toulon, ende meestendeel haer negotie ende navigatie op Spaignen ende Portugael hebben, daer die vrij sijn. Oock en connen de Hamburgers soe op de mesnagie niet varen als die van dese landen, alsoe de uuytredinge aldaer veel swaerder sijn ende haer bootsvolck veel meer gagien moeten geven. De negotie ende zeevaert op Italien is sindert eenige jaeren herwaerts oock seer vermindert door de groote schade, soe men daer geleden heeft, met ongemonteerde schepen te vaeren, waerdoor de zeerovers aldaer seer hebben toegenomen. De Levantsche negotie die vervalt oock

[p. 85]

van sich selffs, daerdoor de Parsische ende Suratsche waren, die van daer plachten te comen, hier te lande van andere wegen worden toegebracht. Doch de grove waren, als cattoenen, gallen ende anders, van daer comende, sijn nu hier als in eenen sack, overmits het sluyten der licenten, ende betercoop van Italien in Duytslant ende elders connen gebracht worden.

Op het 8^e ende 9^e articul.

Het is seecker, hoe de lasten minder sijn, hoe de negotie meerder wort, ende principalijck in die landen, die voor een canael ende toevoer van andere landen even gelijck dese landen sijn, soe om de gelegentheyt, bequame hantwerckers, menagie ende industrie. Die stoffen op de drapperie, weverije ende diergelijcke, die meest van Oosten, Hamborch ende Bremen comen¹⁾, beswaert worden met 1½ per cento voor de veylinge ofte 2½ per cento voor uuytgaen van asseurance, na de gelegentheyt van de voyage, sullen die de voorseyde negotien ende manifacture soo beswaren, dat die daerdoor gediverteert souden worden in andere landen? Sulcx en can geensints diversie geven, maer ter contrarie, de zee geveylt sijnde, groote gerustheyt ende vermeerderinge van manifacturen geven²⁾; daer de periculen ter zee nu soo groot sijn, dat het soe voortgaende inreparabel sal sijn, ende apparent de manifacturen daerdoor wel mochten te niete gaen, maer niet door de belastinge van de 1½ per cento, die soo nouwe niet met andere landen en can gecomposeert worden, te meer hier te lande de negotie alreets vast gestabi-

1) Er staat: connen.

2) Er staat: gegeven.

[p. 86]

lieert is. De lasten in Vranckrijck ende Engelant, van costuymen ende tollen, sijn soo groot ende swaer, dat het bij desen cleinen lasten nyet te vergelijcken is, ende derhalven gantsch geene diversie can geven.

Op het 10^e articul.

Men heeft al voor vele jaeren bevonden, dat d'asschen ende potasschen van Oosten in droisture [sic] op Calis in Vranckrijck, ten behouve van Vlaenderen, ende de pelterij van Moscovien naer Hamborg, ten behouve van Duytslant ende Poolen, gevoert sijn geworden; soe en can sulcx nu geene veranderinge geven voor de asschen ende potasschen, soe hier te lande gebracht ende vertiert wort, en can de 1½ per cento gene belastinge geven ofte diversie maecken, alsoe die negotie ende andere waeren mede dickmaels groote veranderinge ende opslach onderworpen sijn, gelijck nu in de potasch extraordinaerlijck is, ende evenwel daerdoor niet gediverteert wert.

Op het 11^e articul.

Wijnen ende zout wort hier te lande extraordinari veel geconsumeert tot gebruyck van de ingesetenen; als het sout tot de soutpannen ende visscherie, ende oock, bij openinge van de licenten, met groote menichte de rivieren op naer boven gesonden worden; ende, hoe diere de vrachten nu sijn alsoock mede d'asseurantie, men die waeren nyet missen en can, ende evenwel hier te lande moeten comen, gelijck men bij experientie siet de overgroote quantiteyt van wijnen, soe nu hier gecomen sijn, ende oock het sout in seer hogen prijs, dat het daeromme nyet gelaten en wort. Hoe soude dan dese negotie van dese landen om de beswaernisse door de veylinge

[p. 87]

(die sich niet wilt laten verasseureren int comen) connen gediverteert worden, daer doorgaens wijnen ende sout veeltijt veranderinge, op ende affslach in prijs, onderworpen sijn, ende met dese veylinge maer 30 ofte 40 st. per vat wijns connen beswaert worden, daer se daernae, de zee geveylt sijnde, van de sware ende extraordinarie diere vrachten sullen ontslagen sijn, dat nu meer als 15 ofte 16 gulden per vat verschilt, ende het sout naer advenant? Het is over lange jaren al gebruyckelijck geweest, dat oock veeltijts het sout van Vranckrijck met onse schepen in droicture voorbij ons lant naer Oosten gevoert wort, soedat sulcx nu geene nieuwe veranderinge sal geven.

Op het 12^e articul.

Aengaende de Engelsche laeckenen, dat die blijven op het incomen op de conditien ende volgens den accorde, die Haere Ho. Mo. met den Coninck van Groot Britagne gemaect hebben, maer dat se nochtans int uuytgaen ende uuytseynden van haere goederen subject sijn als alle andere coopmanschappen, soe en can sulcx aen de ingesetenen deser landen geen achterdeel doen.

Op het 13^e articul.

Behalven het zout ende wijnen is de reste van soe cleynen importantie, sulcx dat wij dit opt elffde articul mede houden beantwoort.

Op het 14^e articul.

Den handel op Italiën wort elck vrijgelaten, gelijck

[p. 88]

voor desen; alleen dat die van dese landen int gaen met eene redelijcke premie na de gelegentheyt van desen tijt wort beswaert, ende dat tot minder prijs als die nu betaelt wort; ende oock de coopliedens doorgaens gewoon sijn, haere goederen derwaerts, soe int gaen ende comen, te doen verseeckeren, soedat sulcx voor geene beswaringe can genomen worden, maer ter contrarie verlichtinge, alsoe met meerder verseeckeringe ende goet convoy sullen varen, ende soeveel schade nyet sullen lijden van de rovers, ende met goede ende vaste asseuradeurs sullen te doen hebben, ende in cas van schade haer gelt prompt in eene somma sullen ontfangen, hetwelcke eene groote differentie is met de hedendaechsche asseuradeurs. Dat d'Engelschen op Italien betercoop asseureren als men hier te lande doet, dat wort meer als geëgaleert alleen door haere diere vrachten, alsoe sij als ter oorloge gemonteert varen, behalven dan noch de sware costuymen van incomen ende uuytgaen meer als wij te dragen hebben ende gants geene haverie en betalen, anders nyet dan totale schade. Ende wat aengaet het octroy op Barbarien ende de Levant, die aen dese Compagnie soude verleent worden, dat is gestelt, om de inteeckenaers t'encourageren tot meerder somma, ende boven d'asseurantie oock eenige negotie souden hebben. Dien handel is nu meest vervallen, ende seer weynich van dese landen bevaren wort, ende door dese Compagnie wederom soude connen gerestaureert worden tot dienst ende welvaren van dese landen, alsoe die negotie nu meest door d'Engelsche ende Franschen bevaren wort.

Op het 15^e, 16^e, 17^e, 18^e, 19^e ende 20^e art.

Dese ses articulen dunct ons de vrage generael te

[p. 89]

sijn, ende dat men daerop souden moeten antwoorden: ja, indien de lasten ende beswaernissen ondraechelijck waren. Maer gelijck op eenige der voorgaende articulen de resolutie genouch te sijen is, sal de beswaringe sodanich nyet sijn, dat die vrage jae meriteert, want andere landen ende steden en sijn nyet exempt van lasten: haer mancqueert d'een of d'ander, als toevoer, afftreck, arbeyt ende werckluyden, bequame schepen, cleynne vrachten, coopliedens ofte yet anders mee. Wy hebben, Godt loff, in dese landen alles ende eene gestabilieerde negotie. Souden dan om seer cleyne beswaringe min ofte meer (dewijle hier te lande den last gelijck sal gaen) diversie van neringe, vertreck van volckeren ofte diergelijcke connen causeren? Wij geloven, onder correctie, neen. Maer is te vresen, soe het continueert met de groote ende ondraechlijcke schade, die de vijanden aen d'ingesetenen deser landen in de negotie ende schipvaert aendoen (soe Godt de Heere sulcx nyet verhoede), dat eerlange sulcx wel soude comen te geschieden, ende eene totale ruyne uuyt volgen in de negotie ende zeevaert.

Opt 21^e articul.

De premie sal swaerlijcken connen reformatie lijden bij desen tijt; want als men tot de calculatie sal comen, wat de oorloge costen, ende de verliesen, soo ter zee als door den vijant, sal comen te bedragen tegens de premie ende het recht, van de veilinge der zee te verwachten, sal men bevinden, insonderheyt soe de Compagnie in de mindere haverije als 10 per cento gehouden waer, datter uuyt de compagnie voor de participanten nyet veel voordeels te verwachten soude zijn. Indien can bevonden worden, dat de Compagnie genouchsaem can bestaen, dat

[p. 90]

alsdan dese haverie wel nader ende minder als 10 per cento soude connen gestelt worden. Alle premien die sijn meest op alle plaetsen minder gestelt als die rechtevoort betaelt worden ende, geen redres comende, noch dagelijcx hoger sullen lopen.

Op het 22^e articul.

T'is waer, dat het aenstotelijck is, dat de Compagnie nyet soude staen voor arresten ende detensien van andere potentaten ende princen. Het en is voor de Compagnie nyet geraden, want men bij experientie bevint, dat alle princen jalours sijn van de particuliere compagnien ende die veeltijts soucken hinderlijck te sijn ende lichtelijcken eene oorsaecke souden nemen van haer te beschadigen, onder pretext van eenige onbehoorlijke pretensien, behalve datter misverstanden tussen landen ende landen connen ontstaen, daeruuyt dat repressalien ende anders onbedachte oorsaecken souden voorvallen, daermede men de compagnie tseffens soude soucken te ruyneren; daer sulcx nyet soude gedaen worden, als de detensien ende arresten blijven alleenlijcken tot laste van de particulieren.

Op het 23 ende 24^e articul.

Dese pointen solveren sich selffs, want uuytgaende en valt geene restorne, alsoe de premien nyet eer betaelt worden dan als de goederen geladen worden, ende oeck een yeder weet, wat voor waeren ende coopmanschappen hij ladet ofte begeert te laden; ende incomende sal men volstaen met de veylinge der zee te betalen voor diegeene, die sich nyet wilt doen asseureren doen, soedat daer int minste gantsch geen swaricheyt inne is.

[p. 91]

Tot hiertoe meenen voldaen te hebben op de vragen, ons voorgestelt, die schenen te connen strecken tot nadeel van de Compagnie van Asseurance; bereyt sijnde om nae ons gevoelen ende beste wetenschap op alle voorvallende swaricheden ende objecten te antwoorden; verclarende ende protesterende nochtans, dat wij in desen nyet en hebben geremonstreert, dan t' geene wij oordelen ten dienste van den lande te behooren, sijnde hiertoe niet alleen door ons selffs, maer principalijcken gedrongen door de persuasie van diversche cooplieden, die hare groote schade doort nemen van de Duynkerckers moeyden, omme ons hierinne te laten gebruycken ende de penne opt pampier te brengen, gelijck wij gedaen hebben, sonder insichte van eenige recompensien, staet off officie hieruuyt te begeren; gelijck wij hetselve oock nijet voorgestelt en hebben als nootsaeckelijk, dan ende om, als men sal oordelen ende bevinden, datter geen beter, seeckerder, noch ander middel tot bevrijdinge van de zee can bij der hant genomen worden. Want wij wel weten, dat dese Compagnie min ofte meer interest sou moeten geven; nochtans beter [eenich] ofte weynich interest geleden, die gantsch geene diversie van negotie can causeren, als een totale ruine subject te sijn. Dit dan in dese gelegentheyt voorgeslagen, souden wij meenen de landen ende ingesetenen van dien daer dienst ende welvaert soude geschieden; intrem wenschende, dat men desen onsen arbeyt duyde soo goet ende oprecht, als wij verclaren daerinne met een goet ende genegen gemoet gebesoigneert te hebben.

[p. 92]

VIII.
Nieuw advies van eenige kooplieden¹⁾ aan de Staten-Generaal tot wijziging van het oorspronkelijke concept²⁾. (22 Juli 1634).

Hooge ende Mogende Heeren.

Alsoo Uwe Ho. Mo. hadden belyeft in Martio ende Meye lestleden eenige cooplieden uut verscheyden steden van Hollant ende Zeelant t'onbieden, om haer opinien over het consept van een Compagnie van Assurantie te hooren, welcke alsdoen aen deselvige schrijftelijcken sijn overgelevert, soo heeft het Uwe Ho. Mo. gelieft, nochmaels eenige ende d'selvige te ontbieden tegen den tienden deser maent Julij met expresselijcken last van te willen commen, wel geinstrueert op deselve saeck.

Om twelcke U Ho. Mo. bevel te gehoorsaemen, sijlieden hyer ter bestemder tijt gecompareert sijnde ende U Ho. Mo. last oock mondelinge ontfangen hebbende, mede genegen sijnde ende wenschende eenige gevouchelijcken middel te mogen uutvinden, waerbij de zee mochte geveylt ende gesuyvert worden ende de negotie weder thoenemen, die nu seer vervallen ende gemindert is ende noch meer vervallen ende verminderen sal, indien de zee nyet beter geveylt ende de zeevaert beter bevrijt en wert als nu eenige jaren sedert het expireren van de

1) Dezelfde als in Maart en Mei waren bijeengekomen. Vgl. mijne studie, blz. 34 en 35.

2) Amst. Archief. Bundel als boven, n^o. 12. Een ander afschrift is daar te vinden onder n^o. 11.

[p. 93]

Treves, soo hebben sij, t' gemelte consept bij de hant nemende ende oversiende, t' selve in eenige articulen geamplieert, vermeerdert ende vermindert, eenige lasten, int selve gestelt sijnde, oock verandert ende vermindert; doch nyet alsoo dat elck daerin vernoegen genomen hebben, als sijnde seer swaer ende moeyelijck, door d'inegaliteyt van de schepen ende negotie, eenen igelijck in sijnes oorts gelegentheyt te voldoen.

Echter alsoo dat sij hare besoignes aen U Ho. Mo. in schrijfte sijn overleverende ende tverbeteren van dien ende de accommodatie van elcx provintie ende stadts gelegentheyt bevolen laetende, ende sullen U Ho. Mo. gelieven te verstaen, dat gemelte cooplieden overslach gemaect hebbende, wat de macht, [die]¹⁾ nodich ware, om de zee te veylen, den vijant t' hooft te bieden ende uutter zee te drijven, souden mogen [bedragen]¹⁾.

Bevinden, dat daertoe behoren soude t'sestich goede welgemonteerde schepen van oorloge, gemant met 100²⁾ man elcx, ende ses cloucke jachten, elck met 60 man, mitsgaders vier cleyne smacken, yder met 25 man, om opt wat te gebruycken; welcke t'saemen jaerlijcx soude commen te costen ter somme van vijffentwintichhondert-tweeendedertich-duysent driehondert ende vijftich guldens; alle ongelden, die de voorseyde Compagnie jaerlijcx daerover te dragen souden hebben, daerin begrepen, volgens de calculatie hyer benevens gaende.

Omme welcke nombre van schepen promptelijck in zee te brengen, soude van node wesen, dat U

1) Zoo in het andere handschrift.

1) Zoo in het andere handschrift.

2) Het andere afschrift heeft 110.

[p. 94]

Ho. Mo. soude gelieven haer over te leveren 46 uut Hare Ho. Mo. oorlochschepen, met alle hare metale ende ijsere geschut ende ammunitie, ende van alles wel versien, volgens het 81 ar^le vant consept, tot contentement van de bewinthebberen, tot directie van de Compagnie gestelt sijnde, latende het coopen ofte bouwen van de resterende 20 schepen ende vier smacken tot laste van de Compagnie uut haer inteyckeninge¹⁾ capitalen.

Ende omme de bovengeschreven somme van 25 hondert 32 duysent 3 hondert 50 gulden, soo tot jaerlijcx onderhout van noode soude sijn, te vinden ende aen te wijsen, hebben sijlieden, nyet sonder contestatie ende tegenspreecken van sommige, beraempt, dat men in plaetse van de schepen met assurantie te beswaren, d'selve soude mogen belasten met een redelijcke taxatie van lastgelt, ende dat men de incomende goederen souden beswaren met seecker veylgelt, bedragende t'samen ter somme van 12 hondert drie duysent negen hondert 75 gulden: gelijck U Ho. Mo. sullen sien bij de lijste ende calculatie, mede hyerbeneevens gaende, onder expresse verclaringe, die U Ho. Mo. gelieven van deselve cooplieden int goede aen te nemen, dat d'selve lasten ondraegelijck soude sijn, bijaldien [men]²⁾ met den ontfangh [van deselve genught met den ontfangh]²⁾ van het recht der incommende ende uutgaende convoyen, t'welck U Ho. Mo. sullen gelieven aen de Compagnie te cederen, aen haer behoudende het recht van het incomende ende uutgaende licent, nyet en souden meynen te geraecken tot volcomen bevrijdinge vant gewelt ende roverie van den vijant.

1) Lees: in te teeckenen, zooals in het andere afschrift staat.

2) De tusschen haakjes geplaatste woorden, zonder welke de zin onverstaanbaar is, zijn ontleend aan het andere afschrift.

2) De tusschen haakjes geplaatste woorden, zonder welke de zin onverstaanbaar is, zijn ontleend aan het andere afschrift.

[p. 95]

Mits welcke overleveringe van 46 oorlochscheepen, alsoo van alles versien sijnde, ende welcke dienen souden tot convoyeren van de coopvaerders, de Admiraliteyten souden gesubleveert blijven van de jaerlijcxe costen, onderhout derselver ende de betaelinge vant bootsvolck van dien, mitsgaders van de 25 schepen met de costen derselver, die Hare Ho. Mo. sijn gebruyckende tot cruysers, ende oock van sooveele meer schepen ende ongelden als d'selve soude goet vinden uut haren dienst te ontstaen¹⁾, mitsgaders oock van alsulcke premien als de cruysers ende de Directeurs van de Oostersche ende Noortsche vaert voor het veroveren van des vijants schepen sijn genyetende. Laetende d'selve Admiraliteyten alleenlijcken belast met het onderhout van sooveele scheepen van oorloge, als U Ho. Mo. geraden sullen vinden ter zee te gebruycken tot besettinge van de custen ende bevrijdinge van de groote ende cleyne visscherie, mitsgaders de binnenstroomen.

Hebben oock goet gevonden, dat U Ho. Mo. souden gelieven volgens het gemelte consept in de Compagnie te herideren ende promptelijck te furneren een somme van 20 mael hondert duysent gulden, met welcke d'selve soude participeren in de winste ende verlies neffens andere participanten; dewelck[e], merckende den goeden wille ende voortganck van U Ho. Mo., des te liberaelder hare capitaelen sullen inteyckenen, ende sonder twelcke oock nyet mogelijck en sal sijn yemant daertoe te animeren.

Soude mits d'erectie van dese Compagnie oock cesseren t'recht van de Directeuren over de voorseyde Oostersche ende Noortsche vaerten.

1) Lees, met het andere handschrift: ontslaen.

[p. 96]

Ende alsoo uut de voorseyde geraemde middelen noch niets en soude commen tot bate van de Compagnie ende derhalven nyemant gevonden soude werden, die sijne capitaelen souden willen inteyckenen, soo wert de hoope van de baete, die uyt de premyen van assurantie souden mogen vallen, haer gereserveert ende den handel int consept begrepen articul 64.

Ende want d'erectie deser Compagnie in allen gevalle soo haest geen effect en sal connen nemen als wel te wenschen ware ende van node soude sijn, soo sijn d'voorseyde coopluyden Uwe Ho. Mo. seer oitmoedelijcken ende met allen eerbiedinge biddende ende recommanderende, dat het [de]selve gelieve middelertijt hare sorge over het bevrijden van de zeevaert te laten ter harten gaen.

Dit es, Ho. Mo. Heeren, 'tgeene de cooplieden voornoemt goetgevonden hebben U Ho. Mo. te verthoonen ende aen te wijsen, haer gehoorsaemheyt¹⁾ submitterende U Ed. Ho. Mo. vaederlijcke voorsorge, mettewelcke sij, de saecken insiende, nyet gedoogen sullen, dat de loffelicke commercien, door t'sware belastinge ofte te cleyne bescherminge uut dese lande verdreven, maer veeleer met gevouchelicke middelen ende goede bescherminge daerinne gecoestert ende onderhouden worden, ende dat met sooveele vrijheden als den staet derselve sal connen verdragen; want d'selve eens affgedwaelt sijnde, soude niet licht weederkeeren.

Den Almogenden Godt, bestierder aller dingen, wille U Ho. Mo. loffelijcke regieringe langs soo meer

1) Lees, met het andere afschrift: gehoorsaemlijck.

[p. 97]

segenen met voorspoet tot sijnes H. naems eere ende welvaert des lieven vaderlants.

Gedaen sGravenhage, den 22^en Julij 1634.

IX.
Nieuw concept van octrooi voor eene op te richten Compagnie van Assurantie¹⁾. (Juli 1634)²⁾.

De Staten Generael der Vereenigde Nederlanden allen dengenen, die desen jeghenwoordighen sullen sien ofte hooren lesen, saluyt. Doen te weeten, alsoo wy bemercken, dat tot verseeckeringhe van de zeevaert ende welvaert van de inghesetenen ten hoochsten dienstich soude wesen, in dese landen op te rechten eene Compaignie van Asseurantie: soo ist, dat Wy, ons genegen vindende, om by alle middelen de schipvaert, koophandel ende hanteringe deser landen met de meeste sorge te versorgen, ende daerby deselve te doen toenemen ende te continueren, in conformiteyt van de tractaten, alliantien, verbonden, entrecourssen op de trafijque ende

1) Archief Amsterdam. Bundel als boven, n^o. 5, zijnde een gedrukt stuk, van wege de Staten-Generaal aan belanghebbenden toegezonden. Vgl. het eerste concept in Kron. Hist. Gen. 1868, blz. 147 vlg. Op het stuk zijn later ms. ‘correctien’ aangebracht, die dagteekenen van ‘29 Martii 1635’ en blijkbaar het resultaat zijn van besprekingen in de Hollandsche Statenvergadering.

2) Vgl. mijne boven aangehaalde studie, blz. 34, waar blijkt, dat het concept vóór 22 Juli moet zijn opgesteld en na 3 Juni, den datum van het vorige nummer.

[p. 98]

zeevaert met andere princen, republicquen ende volckeren eertijdts gemaeckt, die Wy in allen deelen punctuelijck verstaen onderhouden ende achtervolght te moeten worden.

Ende bevindende, dat met ghemeene hulpe, assistentie ende middelen van soodanighe Compaignie naerder beschermpt ende ghemainteneert sullen worden de ghemeene koopluyden ende hare goederen teghen alle de rooverijen, extorsien ende andere overlasten, die hare persoonen, scheepen ofte goederen in het vervolgen van hare reysen by de Duynkerckers ende andere vyanden van dese landen aengedaen worden, mitsgaders voor water ende sant, ghelijck de policen tegenwoordigh gaen, uytghesondert in poincten daervan contrarie ofte anders in desen werdt ghedisponeert, soo hebben Wy door verscheyden pregnante redenen ende consideratien Ons daertoe moverende, met rijpe deliberatien van rade ende uyt hooghdringenden oorsaecke, goedtgevonden een Generale Compaignie van Asseurantie op te rechten ende te authoriseren, die Wy uyt sonderlinge affectie tot den gemeynen welstandt, ende om de inghesetenen van deser landen voor alle schade, sooveel moghelijck is, te bewaren ende te conserveren in goede neeringhe ende welvaert, sullen mainteneren ende verstercken met onse hulpe, faveur ende assistentie, voor sovele den teghenwoordighen staet ende ghestaltenisse der landen eenichsints kan verdragen, ende daertoe te versien met behoorlijck octroy ende met privilegien en exemptien hiernaer volgende.

I.

Te weten, dat binnen den tijdt van sesthien

[p. 99]

jaren¹⁾ alle ende een yder, hetzy ingesetenen ofte vreemde, die eenige goederen of koopmanschappen om den Oost of den West sal willen afsenden ofte doen afsenden, ghehouden sal wesen ten comptoire van deselve Compaignie pertinentelijck aen te gheven de qualiteyt, quantiteyt ende de rechte waerde van sijne goederen, soo hy uyt dese landen over zee naer andere plaetsen ende koninghrijcken sal willen versenden²⁾, alsmede de rechte namen van schip ende schipper, daerinne deselve geladen worden, ende voorts de plaets, werwaerts dat men die meent te versenden³⁾, om alsoo op de boecken van de Compaignie aengheteeckent ende gheregistreert te worden. Des soo sal den aenghever de premie ofte recognitie van dien in contant moeten betalen, op den voet ende conditie hiernae volghende.

1) Correctie in margine: ‘Nyet langer dese Compagnie ofte octroy te duyren voor sooveel de lasten ende dasseurantie aengaet als de tijt van den oorloch, als wanneer sal cesseren de swaricheyt.’

2) Correctie als boven: ‘De meeste oordeelen, dat men de vreemde noch met assurantie mach beswaren ende al vermocht ment te doen, tselffde evenwel (on)dienstich.’

3) De woorden: ‘ende voorts’ tot ‘versonden’, worden ‘geroyeert om de correctie aent vijfde articule bijgedaen’.

II.

Welcke asseurantie ghedaen sal worden op de neghenthiende parten der inghescheepte goederen, ende het resterende thiendepart sal de verseeckerde gehouden wesen tot sijnen pericule te resiqueeren, sonder die oock buyten dese Compaignie door andere te doen verseeckeren, ten ware hetselve thiendepart hoogher mochte monteren als tweehondert ponden Vlaems eens, in welcken cas in sijnen keur

[p. 100]

sal staen, om het overighe of mede te doen verseeckeren of hetselfde te resiqueren, soo sijnen goeden raet gedragen sal.

III.

Alsmede alle schippers ghehouden sullen wesen, in het vertreck uyt dese landen, ende soo dickwils als hetselvige gheschiedt, pertinent ten comptoire als vooren aen te geven den naem ende groote van hare scheepen, om mede geregistreert te worden, ten eynde sy in gereede penningen betalen 't lastgheldt hierna gementionneert.

IV.

Ende byaldien hem yemandt soude vervorderen te varen ofte negotieren uyt eenighe havenen ende plaetsen deser landen, sonder deselvige waren ende scheepen in manieren als vooren ten comptoire van de Compaignie aen te geven, dat sal zijn op de verbeurte van de verswegen scheepen ende goederen, die bevonden sullen worden also in zee ghegaen ofte versonden te wesen, die datelijck ende alomme van wegen de voorsz. compaignie aengetast, genomen ende als verbeurt, ten behoeve van deselve aengehouden sullen mogen worden¹⁾: ende in cas sodanige scheepen ofte goederen verkocht mochten wesen ofte in andere landen ofte havenen ingeloopen, sullen de reeders, participanten ende ver-

1) De woorden ‘van de verswegen’ tot ‘sullen mogen worden’ zijn in margine vervangen door de correctie: ‘een 1/32 vant verswegen schip, te betalen bij den schipper uyt sijn eygen goet ende voor het verswegen goet een vierdubbele asseurantie, daer het verswegen goet voor verbonden sal sijn.’

[p. 101]

senders voor de waerde van deselve scheepen ende goederen mogen worden geëxecuteert.

V.

De goederen, in manieren als vooren aengegeven, sullen ten besten van de gheasseureerden door de Compaignie verseeckert worden voor soodanighe premie als hieronder neffens yder plaetse ghespecificeert staet. Wel verstaende dat onder deselve circumjacentie plaetsen van dien mede¹⁾ werden begrepen, als namentlijck alle dieghene, die uyt eenige havenen van de Geunieerde Provintien sullen vertrecken oft yets versenden.

1) Hierboven staat: ‘ende alle naerdere.’ Correctie i.m.: ‘Omdat in 't eerste artyckel staet, dat de plaets, derrewaerts de goederen werden gesonden, moet werden genoempt ende dat de coopmanschappe nadelich is, soo is dit artyckel geamplieert met dese woorden: “Ende alle naedere”, opdat de coopman het verder noemende mach volstaen, gebruyckende al evenwel de naerder gelegenen nae zijn welbehagen.’

VI.

Naer de Sont ende Noorwegen sal voor het somersaisoen betaelt worden, namentlijck van den eersten April tot den eersten November,	twee ende een half par Cento.
Ende voor het wintersaisoen, van den eersten November totten eersten April, tot	drie ende een half par Cento.
Naer Bergen in Noorweghen, Dronten, Stavanger, voor het somersaisoen	drie par Cento.
Voor het wintersaisoen	vier par Cento.
Naer Moscovien int derwaerts gaen	drie ende een half par Cento.

[p. 102]

Naer Hamburgh ende Holsteyn, het somersaisoen	een en drie quart par Cento.
Ende voor het wintersaisoen	twee par Cento.
Beoosten de Elve tot Schagen incluys, des Somers	twee par Cento.
Des winters	twee ende een half par Cento.
Naer Embden ende Bremen voor het somersaisoen	een ende een half par Cento.
Voor het wintersaisoen	een ende drie quart par Cento.
Naer Schotlandt, Nieu Casteel, Hul ende Jermuyden	twee en een half par Cento.
De Riviere van Londen tot Douveren incluys,	twee en een half par Cento.
Van Doveren tot Enghelandts Eynde incluys,	drie par Cento.
Naer Ierlant, Bresteau ende daerontrent	vijf par Cento.
Naer Nantes, Rochelle ende circumjacentien	vier en een half par Cento.
Naer Bordeaux	vijf par Cento.
Naer Bayoenen de France ende Sint Jan de Lus	ses par Cento.
Naer Sint Malo tot Rosco incluys	vier par Cento.
Naer Caen, Hable en Roaen	drie par Cento.
Naer Calis	twee par Cento.
Naer Diepen ende Somme twee ende een half par	Cento.^1)

1) Correctie i.m.: ‘Kan de commercie de beswaernisse van dese premie nyet lijden, waerdoor dan diversie te bevresen staet.’

VII.

Doch de landen komende tot Treves ofte Vrede, sal alsdan op de verminderinghe ofte veranderinghe van 't veylgeldt, lastgelt ende de premie, by

[p. 103]

ons met onderlinghe communicatie van dese Compagnie soodanighe ordre werden ghesteldt als naer exigentie van saecken bevonden sal werden te behooren¹⁾.

1) Correctie i.m.: ‘Het octroy te expireren met den oirlooch voor sooveel als de belastinge ende het asseureren aangaet, gelyck art. 1 mede geteyckent staet, met dien verstande nochtans, dat soo de Compagnie alsdan ten achteren mochten wesen, d'selve voor sulcken tijt sal worden gecontinueert als men alsdan tot vereffeninge van de schulden sal geraden vinden.’

VIII.

Alle andere koopmanschappen ende waren, soo op andere verder gheleghen quartieren ende plaetsen versonden werden, byaldien deselve naer den West gaen, sullen verseeckert moeten wesen tot Engelants Eynde incluys, ende verder niet.

Waervoor men betalën sal voor premie	drie par Cento.
Ende die verder om den Oost gaen sullen verseeckeringhe hebben tot aen de Sont incluys, ende voor premie betalen twee en een half par Cento.
Van ghelijcken sullen de goederen, gaende by Noorden omme, verseeckert moeten wesen tot op de hoochte van Hitlandt, ende voor premie betalen	drie par Cento.

IX.

Byaldien yemandt, om de West ende deur de Straet ofte de Oost gaende, op plaetsen neutrale of ghealieerde van dese landen toebehoorende, eenige vorder asseurantie begeerde, ofte oock op andere gheoorlofde conditien als in desen octroye uytghedruckt staen, werden de respective Collegien

[p. 104]

van Bewinthebberen by desen geauthoriseert om hetselve tot bate ende schade van dese Compagnie te moghen doen op alsoodanighe premie en voorwaerden als sy mittengheenen, die sulcks begheeren, in het minnelijck sullen konnen overeenkommen, ende gelijck de Bewinthebberen alle waren ende goederen, d'inghesetenen deser landen toekommende, ofte die by ordre van andere uytheemsche versonden moghen worden, gehouden zijn onder haer asseurantie te ontfangen, soo sullen deselve oock vermogen allerhande contracten van asseurantie op te rechten ende te maecken, met alle Ingesetenen van alle neutrale of gheallieerde princen, potentaten, ende republicquen van desen Staet, hetsy dan deselve hare schepen ende goederen naer dese landen afsenden of naer andere quartieren (niet sijnde onder de subjectie van onse vyanden), wel verstaende dat soodanighe te bedinghene premie ten minsten soo hoogh sal zijn als de inghesetenen deser landen op deselve plaetsen aen de Compagnie betalen moeten.

X.

Ende opdat de Bewinthebberen verseeckert moghen wesen, dat sy in het aengheven van de monture der schepen niet misleyt worden, sullen sy by haer selven vermogen ofte by hare Gecommitteerde, alle schepen in zee gaende te besichtighen ende te visiteren, om op de monture ende wapeninge van dien informatie te nemen.

XI.

Ende werden alle schippers belast, soo haest als sy of hare reeders eenighe certepartije ghemaeckt hebben ofte in de ladinghe kommen te legghen

[p. 105]

om eenige goederen in te nemen¹⁾, ten comptoire van de Compagnie aen te geven de monture haerder schepen, ten eynde de Compagnie int aenteyckenen van de lastgelden ende invorderen van dien, sich daernaer mogen reguleren, op pene, so de schippers van sulcx te doen in ghebreecke blijven, dat sy ten behouve van de Compagnie verbeuren sullen viermaal sooveel als het lastgheldt over 't schip sal bedragen, waervoor het schip²⁾ verbonden ende executabel sal zijn.

1) De woorden: ‘soo haest’ tot ‘nemen’ doorgehaald en vervangen door: ‘ter plaetse van heure ladinge 24 uuren voor het lichten van het ancker.’

2) Het woord ‘schip’ vervangen door: ‘het twee en dertichste part van het schip tot lasten van den schipper.’

XII.

De juweelen, contante penninghen, ghemunt ofte ongemunt, ende hetgheene onder de kleynodien ghereeckent wordt, soo in ende uyt dese landen gescheept worden, sullen met onderlinge verdrach tusschen de Compagnie ende die sulcks versoecken verseeckert worden, doch en sullen onder de juweelen niet ghereeckent worden corael, noch cornelijn, noch agaet, dienstich tot vasselen, noch christal de montagne, noch musques, noch chivet, noch ambregis, noch eenich ander parfum.

XIII.

Ende opdat de Compagnie, soveel doenelijck is, geniet de premie van alle de uytsendende waren ende lastgheldt van de schepen, en sullen geen paspoorten ter convoyen aen yemant verleent worden, tenzy hy alvooren doet blijcken met een biljet

[p. 106]

van de Bewinthebberen ofte haren Commis, dat de asseurantie van soodanige goederen, ende de lasten van de schepen behoorlijck aengegeven, ende de premie ende 't lastgheldt van dien voldaen is. Ende tot dien eynde sullen Bewinthebberen op de respective comptoiren van convoyen setten een gheswooren Commis, die de voorverhaelde biljetten intrecken ende aen de Bewinthebberen overbrengen sal, om die met hare boecken te confereren ende sulcke ordre te stellen als deselve sullen bevinden te behooren.

XIV.

Alle de schade, op eenighe gheasseureerde goederen vallende, sullen aen de beschadichde goedtghedaen worden ter plaetse, daer de premie van die betaelt is, naer den prijs als deselfde ten tijde van de ghedane verseeckeringe aengegheven zijn, drie maenden nadat de Bewinthebberen van de geledene schade volkomentlijck sal zijn ghebleecken.

XV.

Wel verstaende dat dese Compagnie niet verbonden sal zijn aen de verseeckerde goet te doen eenighe haverije, die niet vijf¹⁾ par Cento ende daerboven bedraecht, ende mede niet instaen voor eenige de tensien ofte arresten²⁾ van eenige neutralen ofte gheallieerde potentaten, soo wanneer die op eenighe reeden, havenen ofte rivieren kommen te geschie-

1) ‘Vijf’ doorgehaald en vervangen door: ‘boven de twee.’

2) Correctie i.m.: ‘Op de detentien ende arresten vallen groote redenen pro et contra; derhalven gelieven Haer Gro. Mo. daer naerder op te letten; en wert bij provisie gelaten gelijck het staat.’

[p. 107]

den, alsoock niet voor eenige schade, die de goederen, naedat se aen het landt gebracht sijn souden, overkommen, ende voorts geenighe verseeckeringhe doen op soodanighe plaetsen, die onder de ghehoorsaemheydt van den vyandt staen, noch mede op alsulcke, die by yemandt, 't zy vriendt ofte vijandt, met oorloghsmacht metter daedt beset ofte besloten zijn.

XVI.

Voorts ten eynde de Compagnie met so weynige cavillatie ende sinistere practijcquen ghequelt worde als mogelijck is, sal deselve niet ghehouden wesen eenighe restorne aen yemandt, onder hoedanich pretext dat het soude wesen, te vergunnen, maer sullen in allen gevalle de betaelde premie behouden, ten ware de goederen met kennisse van de Bewinthebberen worden gelost, sijnde noch niet geweest in zee, waervan de halve premie sal worden gerestitueert¹⁾.

1) De woorden: ‘de halve premie sal worden gerestitueert’ doorgehaald en vervangen door: ‘De premie sullen werden gerestitueert, mits genyetende de Compagnie een half per cento van de aengegeven som.’

XVII.

De goederen, die van buyten naer dese lande ghesonden worden ende by de Compaignie verseeckert zijn, sullen in cas van schade ghereeckent werden volghens den inkoop ter plaetse van daer die eerst afghescheept zijn, verhoocht met d'onkosten tot de scheepinghe toe, ende voorts volghende den stijl van asseurantie tot noch toe gheobserveert.

[p. 108]

Welcke goederen gearriveert zijnde, sullen de eyghenaers van dien ghehouden zijn ten comptoire van de Compaignie aen te geven de rechte waerdie van deselve alhier te lande waerdigh, ende te betalen het recht van de veylinghe, van sooveele als deselve meer bedraghen dan de somme, die by de Compaignie verseeckert is¹⁾.

1) Correctie i.m.: ‘Bij te vougen: “Vrachten ende andere ongelden affgetrokken,” ende wert voorts in bedenckinge gegeven, off de waerdij van de goederen, twelcke dselve meerdig waerdich sijn als de som, ten comptoire aengegeven, recht van veilinge sal betalen, off alleen de restende goederen, die.der meerder sijn als de sender heeft laten versekeren, mits afftreckende het thiende part, daervan hij selffs risico moet lijden’.

XVIII.

Aengaende de waren, die ter plaetse van hare ladinge gheene sonderlinghe valeur en hebben ende meest door den arbeydt van het scheepsvolck verkreghen worden, als sout, hout ende dierghelijcke, sullen de Bewindthebberen ende dieghene, soo daerover asseurantie begheeren, den anderen in het reeckenen van hare prijsen om de premie daernae te betalen verstaen; ende bijaldien sijluyden daerover niet en konnen accorderen, sal den lader vrystaen door andere buyten de Compaignie te doen verseeckeren, mits alsdan aen de voorsz. Compaignie het recht van de veylinge in manieren voorsz. te betalen.

XIX.

Van de inkomende scheepen, 't zy vreemde²⁾ ofte

2) Boven ‘vreemde’ staat: ‘soo die lasten breken.’ Correctie i.m.: ‘Wert swaricheyt gemaect van de vreemde dese last op te leggen, gelijck aert. 1 geteyckent staet.’

[p. 109]

hierlandtsche, soo dickmaels als die uytter zee in eenige havenen deser Provintien innekomen ofte uytloopen, ende niet ten comptoire van de Compaignie aengegeven zijn om verseeckert te wesen, sal betaeldt worden voor yder last van de ghemonteerde scheepen, ghemonteert ende ghemant volghens 't reglement van de Heeren Staten van den elfden Meert 1632, tot art. 18 incluys, een derdepart minder dan de minder ghemonteerde scheepen zijn ghesteldt.

De noordtvaerders ende koolhaelders, alleen met koolen gheladen, oock mede die varen naer Ipswich, Calis, Douveren, Londen, de riviere van Ipswich, alsmede over zee naer Holstein, Jutlandt, Hamburgh ende over dese zijde van Schaghen, per last vijfthien stuyvers.

De Oostvaerders ende Belt, daerinne begrepen Schotlandt, Vranckrijck, uytgesondert de plaetsen hierboven gheroert, St. Malo tot Rosco incluys. Insghelijcx naer Enghelandt tot Enghelandts eynde, mede incluys, twintich stuyvers per last.

De scheepen, varende westelijcker om Heysant, buyten Enghelandts Eynde, 't Canael van Bristou, Ierlandt, ende over de Spaensche Zee, ende in ende door de Straet, Moscovien ende om de Noordtcaep, dertich¹⁾ stuyvers per last.

Naer Embden, Breemen, Hamburch, over de Watten, thien stuyvers per last.

1) Correctie i.m.: ‘Omdat de asseurantie nyet verder gelt als tot Engelants eynde, wort dit lastgelt niet hooger als op 20 st. gestelt.’

[p. 110]

Doch de scheepen ghemonteert ende ghemant als volght, sullen vrij zijn ende niet ghehouden eenighe lastgelden te betalen.

De scheepen van 50 tot 75 lasten, ghemonteert met ses gotelingen, sevenduysent pondt wegende, driehondert pondt kruyt, scherp tot twintig schooten tot yder stuck, ghemant met thien mannen, een jongen, steenstucken, musquetten, piecken, sabels naer advenant.

Scheepen van 75 tot 100 lasten, acht gotelinghen, twaelfduysent pondt wegende, 450 pondt kruyt, scherp als boven, ghemant met derthien mannen, twee jongens, steenstucken etc.

Scheepen van 100 tot 115 lasten, 10 gotelinghen, sesthienduysendt pondt weghende, seshondert ponden kruyt, scherp als boven, gemant met 15 mannen, twee jongens, steenstucken etc.

Scheepen van 115 tot 130 lasten, twaelf gotelingen, twintich duysent pondt weghende, seven hondert pondt kruyt, scherp als boven, gemant met achtien man, twee jongens, steenstucken etc.

Schepen van 130 tot 150 lasten, veerthien gotelingen, 25 duysent pondt wegende, neghen hondert pont cruyt, gemant met 21 mannen, twee jongens, scherp als boven, steenstucken etc.

Scheepen van 150 lasten opwaerts, hoe groot dat se zijn, behalven die opte Straet ofte Levant varen, daer een bijsonder reglement van is, sesthien gotelingen, dertich duysent ponden wegende, twaelf

[p. 111]

hondert pondt cruyt, 25 man, twee jonghens, scherp als boven, steenstucken etc.

Ende sullen de lasten, in desen geroert, eenpaerlijcken gereeckent worden op roggelasten, uytghesondert die van de Oost ende West-Indische Compaignie ende die men ter vrije neeringhe alleenelijck uytsent, waervan hiernaer sal gesproocken worden.

XX¹⁾.

De scheepen, uyt dese landen naer Vranckrijck, om een soutladinghe ofte andere te bekommen, varende, hetzy leedigh ofte volladen, sullen in het uytgaen, als vooren staet, gehouden zijn te betalen lastgheldt voor hare scheepen; ende byaldien sy met hare ladinghe, die sy buytenslandts bekommen, de Eng- ofte Noortzee wederom passeerden ofte aendeden, sullen gehouden wesen aen de Compaignie te betalen 't voorsz. lastgelt, ende dat aen sodanige Gecommitteerdens als de Compaignie buytenslandts daertoe specialijck mochten committeren. Doch byaldien de Bewindthebberen aldaer gheen Gecommitteerden totten ontfangh en hadden gesteldt, sal hetselve recht op hare wederkompste in dese landen aende Compaignie, ter plaetse daer se sullen arriveren, betaeldt worden; ende sullen de reeders voor hetselfde recht aen de Compaignie mede verbonden zijn tot soodanige somme van penninghen,

1) Het geheele artikel is bij de ‘correctie’ doorgehaald, met de aanteekening i.m.: ‘Dese vier achter aaneen volgende artyckelen worden met meerderheyt van stemmen geroyeert, om onse scheepen buytenslants nyet meerder te beswaren als de uytheemsche.’

[p. 112]

als sy uyt deselve bevrachtinge ofte reysen ontfanghen ende ghenooten mogen hebben.

XXI¹⁾.

Van gelijcken, indien eenige schippers deser landen met hare scheepen buytenslandts eenighe vrachten ofte reysen aenvangen, om van d'eene plaetse naer d'ander te varen, sonder dese landen aen te doen, sullen sy zoo meenighmael sy de Enge ende Noortzee bevaren ende gebruyken, gehouden zijn 't voorsz. recht van veylinge te betalen, ende dat soo meenighmael als sy lastbreecken en een nieuwe voyagie doen, waervoor de reeders, als in 't voorgaende articul, mede verbonden ende executabel sullen wesen.

1) Als boven.

XXII²⁾.

Van alle waren en koopmanschappen, van wat natuyre die zijn, soo van buyten over zee yemandt toegesonden worden ofte selfs soude mogen inbrengen, 't zy dan deselve de convoyen deser landen subject zijn ofte niet, so die als vooren niet tijdelijck op eenige comptoiren van de Compagnie aengegheven ende dienvolgende verasseureert zijn, zal betaelt worden voor de veylinge van de zee een ende een half ten hondert, naer de waerde als deselve hier te lande sullen hebben. Doch sullen de waren ende goederen, van Calis, Hamburch ende Breemen kommende, alleen een par Cento voor veylinge betalen.

2) Als boven.

[p. 113]

XXIII¹⁾.

Gelijck mede alle ingesetenen deser landen, die eenige waren in andere plaetsen ende koningrijcken doen inneladen om op andere quartieren buyten dese Provintien gevoert te worden, ende daermede pasreren ofte aendoen de Enge ofte Noortzee, so die niet tijdelijck verasseureert zijn, sullen ghehouden wesen, soo haest deselve ter gedestineerde plaetse ghekomen zijn, ofte op hare wederkompste in dese landen, aen de Compaignie ofte hare Ghecommitteerden te betalen het recht van de veylinghe als vooren. Ende byaldien yemandt van des te doen in ghebreecke bleve, alsoo oock de schippers het lastgheldt over hare schepen, ten behoeve van de Compagnie, verbeuren viermael sooveel als het recht van de veylinghe oft lastgeldt sal bedragen.

1) Als boven.

XXIV.

Alle deghene, soo naer de voorgestelde ordre²⁾ aen de Compaignie betalen het recht van de veylinge, sullen niet verbonden wesen, om hem precijselijck door de Compagnie te doen verseeckeren, maer sullen vermogen met andre, hetzy buyten en binnenslandts, weghen hare asseurantie te tracteren als haren goeden raedt sal gedragen.

2) Hierbij i.m.: ‘van veillinge.’

XXV.

Die van de Oost-ende West-Indische Compaignie³⁾,

3) Correctie i.m.: ‘Met meerderheyt van stemmen verstaen de Westindische Compagnie ende vrije neringvaerders te eximeren, maer de Oostindische te betalen een half per cento’.

[p. 114]

mitsgaders de vrije neeringe-vaerders, sullen met hare scheepen vry wesen, alsmede metten cargasoenen, die naer den limite van haren octroye afghesonden worden, ende alleenlijck van hare retouren, inkomende waren ende prinsen betalen een per cento, ten aensien dat se nevens andere de veylinge der Enge- ende Noortzee genieten.

XXVI.

Insgelijcx sullen de buyssen, dogghers, ventjaghers ende alle andere, die onder de groote ende kleyne visscherie begrepen zijn, voor hare uytreyse vry wesen, ende alleen ten regarde van de veylinge, van haren ghevangenen haringh ende visch per last betalen twintich stuyvers.

XXVII.

Ende byaldien hem yemant door de Compagnie hadde doen verseeckeren, ende sich vervorderde teghens de ordre van de Generale vergaderinghe, met onse approbatie op het convoyeren ende het uytseylen van de schepen genomen, in zee te gaen, sal sijn betaelde premie quyt wesen, ende in cas van schade gheenige vergoedinghe, uyt wat oorsaecke het oock soude mogen wesen, genieten¹⁾.

1) Correctie i.m. heeft bijvoeging aan het slot van: ‘mits dat de Compagnie behoorlijcke ordre ende reglement op het convoyeren stelle ende observere.’

XXVIII.

De Bewinthebberen sullen in hare daghelijckse vergaderinghe examineren de ghelegentheyt van de

[p. 115]

aengebrachte schade ende abandonnementen, die by yemant mochte geschieden, dewelcke soo sy deuchdelijcken ende gheverifieert vinden, sullen deselve alsdan moghen betalen, sonder daerover eenich vonnisse van den rechter te verwachten, ende met de ghenomen resolutie teghens hare participanten in reeckeninghe volstaen. Doch in cas van dispute, ende dat de twee derdeparten van de presente Bewinthebberen de schade niet ghenouchsaem gheverifiëert en vonden, noch deselve gedisponeert om door goede mannen af te doen handelen, sal den insinuant sijn versoeck van vergoedinghe afgheslagen worden, die sijn recht sal mogen vervolghen voor de ordinaris Justitie, het zy Kamer van Asseurantie ofte andere Collegien, sulcx als de constitutie van de plaetse is medebrenghende.

XXIX.

Tot verseeckeringhe van de gheasseureerden sullen verbonden wesen alleen de middelen ende effecten van de Compagnie, sonder dat de Bewinthebberen ende Participanten daervooren in hun privé verbonden sullen wesen.

XXX.

Ende opdat dese Compagnie staende mach blijven, noch met sinistre practijcquen in haer recht verkort worden, sullen Bewinthebberen vermoghen alle waren, die notoirlijcken beneden de rechten waerde aengegeven worden, te visiteren, ende deselve met kennisse van saken ten behoeve van deselve Compagnie nae haer nemen, midts aen de gheasseureerde betalende den sesten penningh meer als de aengebrachte somme bedraecht.

[p. 116]

XXXI.

Maer byaldien yemandt, soo voor desen ghesteldt is, de Compagnie quam voorbij te gaen, sonder sijne goederen in 't geheel ofte deel ten comptoire van de Compagnie aen te gheven om gheasseureert te worden, ofte oock in eenige deser landen inkomende om het recht van de veylinghe te betalen, sal sodanighe versweghen goederen ten behouve van de Compagnie metterdaet verbeuren, bijaldien deselve fraude door de goede toesicht der Bewinthebberen ofte hare dienaers eerst ontdeckt werdt. Ende ware het soo dat deselve neffens het verswijgen aen de Compagnie, oock 's landts gerechticheyt gesloocken mochte hebben, ende daerover door de Generale cerchers ofte andere ministers van de Admiraliteyten eerst achterhaeldt worden, sal het verbeuren derselver kommen ten behouve van de gemeene saecke, ende de ghebreeckighe daerenboven ten besten van de Compagnie verbeuren thienmael¹⁾ sooveel als de premie van de asseurantie bedragen soude hebben, ende van de versweghen schepen thienmael²⁾ sooveel als het verswegen deel bedraecht in 't lastgeldt.

1) Doorgeschrapt en vervangen door: ‘viermael.’

2) Correctie i.m.: ‘viermael, daervoor tot schippers laste het 32 paert verbonden blijft, conform het IIII ar^le.’

XXXII.

Welcke aenbrenginghe ende opghevinghe aen de Compagnie om gheasseureert te worden ghedaen sal moeten worden op sodanigen tijdt ende gelegentheyt van de goederen, als men teghenwoordich gewoon is het recht van de convoyen aen te gheven, soodat bij langher uytstel ofte vorder uytslach van de goe-

[p. 117]

deren om gescheept te worden, men verstaen sal dat de gebreeckighe in de voorstaende peyne ende boete vervallen sal wesen; alsoock van gelijcken sullen de schepen, lastgeldt betalende, aenghedient moeten worden, soo haest sy in de ladinge gaen leggen¹⁾ om eenighe goederen in te nemen, voor ende aleer men begindt die te schepen, ende voor diegeenige die ledich ende ballastsscheeps uytgaen, voor ende alleer sy hare schepen ballasten met intentie om in zee te gaen.

1) Correctie i.m.: ‘ten minste 24 uuren voor t'lichten van het ancker.’

XXXIII.

Ende belanghende de inkommende schepen, die het recht van de veylinghe²⁾ schuldich zijn, sullen aenghegheven moeten worden binnen vierentwintich uren, naerdat hetselfde schip sijn ancker gheworpen heeft oft gearriveert is ter plaetse, daer hy sijne last eerst meent te breecken, alles op peyne als boven.

2) ‘Veilinghe’ doorgehaald en vervangen door ‘lastgelt.’

XXXIV.

Ende alsoo de asseurantie veel fraude ende boosheydt subject is, tenzy daerinne met behoorlijcke weten werden versorcht, sullen alle dieghene, die fraudeleuseliick hare waren de Compagnie aengheven, met opset om die, in zee kommende ofte by andere gheleghentheydt, haerselven die moetwillichlijck quijt te maecken, om by dat middel van de Compagnie de aengegeven prijs te bekommen, als wel voor desen in privé contracten ghepractiseert

[p. 118]

is, sullen deselve ten behouve van de Compagnie verbeuren niet alleenelijcken de betaelde premie, maer oock sooveele als die weerde van dien in het aengheven getaxeert is, ende daerenboven nae gheleghentheydt van saecken door den rechter ghestraft worden nae de gheschreven rechten ende placaten deser landen.

XXXV.

Alle saecken, die aenghevangen worden teghen eenighe contraventeurs van dees Compagnie gherechticheydt, 't zij in cas van arrest, aenhalinghe van waren ofte schepen, sullen ter aenklachte van den Advocaet van de respective Kameren, als Fiscael voor de eerste instantie, bericht werden by den ordinaris rechter van de plaets, daer de Kameren respective ghesteldt zijn, achtervolghende het resort, soo by de Collegien ter Admiraliteyten ghehouden wordt; ende byaldien de Compagnie eenighe breucken ofte boeten toeghewesen worden, sullen die by provisie betaelt ofte gheexecuteert worden, nietteghenstaende eenighe provocatie, appellatie ende verleende inhibitie.

XXXVI.

Ende alsoo in desen sonderlinghe dient waergenomen de gheleghentheydt van de goede inghesetenen, die van tijdt tot tijdt hare waren ende schepen op eenighe comptoiren van de Compagnie om verseeckert te worden sullen aengheven, soo sullen de respective Kameren ghehouden wesen den anderen te provideren ende versien van penninghen, soo wanneer het gebeuren mochte, dat de schaden ende verliesen in eenighe van dien soo groot wierden, dat

[p. 119]

sy niet bestant en waren deselve uyt hare capitalen op te brenghen. Ende indien van des te doen yemandt onwillich ende in ghebreecke was, worden de respective Kameren geauthoriseert, sooveele penningen alsy tot betalinge van de gevallene schade sullen van doen hebben, ten laste van de generale Compagnie te negotieren.

XXXVII.

Hebben voorts belooft, dat wy dese Compagnie tegens eenen yegelijcken sullen mainteneren ende defenderen in de vrije zeevaert ende traffijcq, ende ten dien eynde in deselve Compagnie herideren ende furneren twintich hondert duysent guldens, ende daermede schade ende bate loopen als andere participanten, welcke somme wij furneren sullen d'een helft binnen een maendt, naerdat Bewindthebberen sullen ghesteldt zijn, ende d'ander helft drie maenden daernaer.

XXXVIII.

Ende sullen alle ingesetenen deser landen, ende oock andere landen bij openbare affictie van biljetten, binnen den tijdt van een maendt nae date van desen te affigeren, gewaerschout worden dat se binnen den tijt van drie eerstkommende maenden, innegaende den ....... deses Jaers sesthienhondert vier- en dertich, in dese Compagnie sullen werden gheadmitteert, ende dat se hare penninghen, die se sullen willen inlegghen, sullen moeten opbrengen, naedat Bewinthebberen in de respective Kameren sullen ghestelt zijn, in twee termijnen, te weten de eerste helft van dien ter expiratie van drie maenden, ende de wederhelfte ses maenden daernaer.

[p. 120]

XXXIX.

Uut welcke penningen vooreerst vervallen sullen worden de noodighe equipagien, die de Generale vergaderinghe van de Neghenthiene dienstich sal oordeelen tot veylinghe van de zee ende tot establissement van de negotie in de ghecotroyeerde limiten, hiernaer uytghedruckt, midts dat de overighe ter dispositie van de respective Bewinthebberen, alvooren daerop ghenomen het advijs van de voorsz. Generale vergaderinghe, geleydt sullen worden op vaste comptoire oft andere suffisante beursen ter redelijcker interesse, met expresse conditie dat deselve tot aller tijdt van den jare, op de aenmaninge van Bewinthebberen, met den verloopen interesse naer advenant van den tijdt wederom afghelost ende uytghekeert sullen worden, ten eynde de Compagnie altijt gereet mach zijn om aen de gheasseureerde te lijdene schade ende verliesen te voldoen.

XL.

Ende opdat dese Compagnie soude moghen bestaen bij eene goede regieringhe, tot meesten proffijte ende contentement van alle de Participanten, so hebben wy geordonneert, dat deselve regieringhe sal bestaen in vijf Kameren van Bewindthebberen, als een binnen Amsterdam, die hebben sal d'administratie van de vier negende parten, eene Kamer in Zeelandt, voor twee neghende parten, eene Kamer op de Maze, voor een neghende part, eene Kamer in 't Noorderquartier, voor een negende part, ende de resterende Kamer in Vrieslandt ende Stadt ende Landen mede voor een negende part, over welcke Kameren alle de ingeteeckende capitalen proportionnelijcken sullen verdeelt worden, volghens

[p. 121]

de voorverhaelde puncten in de Kameren, soo haest de eerste algemeene vergaderinge van Bewindthebberen sal ghehouden worden, ende dat ten overstaen van onse Ghecommitteerdens, die wy daertoe specialijck sullen authoriseren ende lasten¹⁾.

1) Correctie i.m.: ‘Is gelaten in state, omdat Haerlem mede een camer versocht, ten minsten met Leyden gecombineert.’

XLI.

Ende sullen de Provintien²⁾ ende Steden in dewelcke gheen Kameren en zijn, inleggende uyt heure ghemeente hondert duysent gulden ofte meer, op behoorlijcke nominatie van de Hooftparticipanten ende over elcke hondert duysent guldens mogen stellen een Bewinthebber, in sulcken Kamer, daer sy goedtvinden sullen heure Penninghen te brengen.

2) Correctie i.m.: ‘Een distinctie te stellen after het woort provincien ende de ande destinctien uyt te doen, tot het woort participanten incluys.’

XLII.

Ende sal de verdeelinghe alleen in desen te verstaen zijn noopende de equipagie ende de directie van de ghemeene Compaignie-saecken, ende des-onvermindert sullen alle koopluyden ende inghesetenen deser landen vermoghen sonder eenigh onderscheyt hare asseurantie te doen in alsoodanige Kamer als hem ghelegenst sal wesen, sonder dat ten aensien van dese verdeelinghe in 't minste de vrijheyt van dien sal wesen geprejudiceert³⁾.

3) Toevoeging i.m.: ‘mits dat hij gehouden sal sijn ter camer van sijne ladinge een billet van aenteyckinge van Bewinthebberen te nemen op den behoorlijcken tijt, hyervooren gespecificeert.’

[p. 122]

XLIII.

Onder de voorverhaelde Participanten sullen gereeckent worden Hooftparticipanten te wesen, die in de Kamer van Amsterdam voor haer eygen reeckeninge participeren de somme van sesduysent guldens, ende in de andere Kameren ter somme van vierduysent guldens.

XLIV.

Welcke Hooftparticipanten, soo haest dese Compaignie sal gheslooten wesen, door de Magistraten van de plaetsen, daer de Kameren resideren ofte daer hondert duysent guldens ingheteeckent sal zijn, byeengheroepen sullen worden, om uyttet midden van haer ende by hare nominatie ghekooren te worden, secretelijck by biljetten ofte anderssints, een dubbel ghetal, om daeruyt by de Staten van de respective Provintien ofte door de Magistraten van de Steden, daer de Kameren zijn oft daer hondert duysent gulden ingeteeckent sal zijn, ghekooren te worden tot Bewindthebberen, die de directie van de Compaignie van den eersten aenvanghen ende vervolghen sullen.

XLV.

Dat de eerste gekooren Bewinthebberen¹⁾ sullen dienen geduyrende den tijdt van 't Octroy, ende daerinne geene veranderinge te doen als by afsterven

1) Correctie i.m.: ‘De eerste Bewinthebbers te dienen ses jaren, dan de helft aff te laten ende drye jaren daerna de andere helfte, ende soo voorts alle drye jaren afgaende d'outste helft, in dienste sijnde.’

[p. 123]

ofte onbequaemheyt, ende in plaets van deghene, die kommen t'overlijden ofte om andere redenen verlaten werden by de Bewinthebberen, mitsgaders by de Hooftparticipanten, die in persoone ende op hare costen daerby sullen willen kommen, dubbel ghetal sullen worden ghenomineert, uyt welcke de voorsz. respective Provintien, Gedeputeerdens ofte Magistraten nieuwe electie van Bewindthebber sullen doen ende de vacante plaetsen successivelick suppleren. Ende sullen voor Hooftparticipanten ghehouden worden, die voor hun eygen sooveel participeren als de respective Bewinthebberen zijn doende, 't welck sy twee jaren in de Compaignie voor 't veranderen sullen moeten hebben gheherideert ende op de boucken bekent staen.

XLVI.

Dat de Kamer van Amsterdam sal bestaen van twintich Bewindthebberen, de Kamer van Zeelandt van twaelf Bewindthebberen, de Kamer van de Mase ende Noorderquartier yder negen Bewindthebberen, ende de Kamer van Vrieslandt, ende Stadt ende Landen tsamen oock negen Bewindthebberen¹⁾.

1) Correctie i.m.: ‘Naerder op te letten, als de perfecte repartitie van de cameren sal sijn gedaen.’

XLVII.

Welcke Bewinthebberen, in plaetse van provisie, tot laste van de Compagnie sullen genieten, ter Kamer van Amsterdam jaerlijcx de somme van twaelf hondert guldens, ende in de andere Kameren duysent guldens. Ende sullen de subalterne dieners, ter

[p. 124]

discretie van de respective Bewinthebberen, gestelt worden tot laste van de Compaignie¹⁾.

1) Correctie i.m.: ‘Opgehouden als het voorgaende, omdat de heeren van Amstelredam sustineerden meerder provisien voor haer, alsoo de heuren meer moeten risqueren als teyckenende 6000.’

XLVIII.

Dat soo dickwils van noode sal zijn een Generale vergaderinghe van de voorsz. Kameren ghehouden, om op 't convoyeeren van de scheepen, equipagie van dien, veylinghe van de zee ofte eenige saecken de Compagnie in 't ghemeen betreffende ordre te stellen, hetselve sal geschieden in negenthien persoonen, daerinne uyt de Kamer van Amsterdam sullen compareeren acht, uyt Zeelandt vier, van de Mase twee, uyt het Noorderquartier twee, uyt Vrieslandt mitsgaders Stadt ende Landen twee. Wel verstaende, dat den negenthiende persoon, oft sooveel meer als Wy t'elckens sullen goedt vinden, by Ons sal worden ghedeputeert, omme in de voorseyde vergaderinghe de saecken van de Compaignie ten besten te helpen dirigeren²⁾.

2) Correctie i.m.: ‘Opgehouden als vooren, om redenen de Camers noch nyet vast en staen.’

XLIX.

Van welcke Generale vergaderinge van de voorsz. Kameren alle saecken van dese Compaignie aengaende verhandelt ende beslooten sullen worden. Wel verstaende, dat in saecken van oorloghe op de ghenomen resolutie versocht sal worden Ons approbatie.

[p. 125]

L.

De voorseyde Generale vergaderinge beschreven zijnde, sal te samen kommen om te resolveren, wanneer men sal equiperen, hoeveele scheepen men op elck quartier sal senden, de Compaignie in 't ghemeen betreffende, sonder dat d'een of d'ander Kamer yet sal mogen aenrechten buyten de voorseyde ghemeene resolutien, maer sullen gehouden zijn deselve te effectueren ende in 't werck te stellen. Ende indien eenige Kamer bevonden worde in gebreecke te zijn de gemeene resolutie te achtervolgen of te contravenieren, hebben Wy deselve vergaderinghe geauthoriseert ende authoriseren by desen, om soodanigh ghebreck ende contraventie metten eersten te repareren, waerinne Wy, des versocht zijnde, haer sullen assisteren.

LI.

Deselve Generale Vergaderinghe sal ghehouden worden de eerste ses jaren binnen de stadt van Amsterdam, ende twee jaren daernaer in Zeelant, ende soo voorts van tijdt tot tijdt in de voorseyde twee plaetsen¹⁾.

1) Correctie i.m.: ‘Opgehouden om redenen als vooren.’

LII.

De Bewinthebbers, die, van weghen de Compaignie ghecommitteert zijnde, van huys sullen reysen, 't zy op de voorseyde vergaderinge ofte elders, sullen voor haer teerkosten ende daghgelden hebben vier gulden daechs, boven de schuyt ende waghen-

[p. 126]

vrachten. Wel verstaende, dat dieghene, die van d'eene stadt naer d'andere reysen om die Kameren als Bewinthebberen ende Regierders te frequenteren, egeen daghgelden oft reyskosten en zullen ontfangen tot laste van de Compaignie¹⁾.

1) Correctie i.m.: ‘Werden mede opgehouden, om te resumeren ten regarde van het leste lith van dit art^le.’

LIII.

Ende of 't gebeurde, dat in de voorseyde Generale vergaderinghe eenighe wichtighe saecken voorvielen, daerinne sy niet wel en konden verdragen, ofte dat sy selfs hun soude moghen beswaert vinden om malkanderen te overstemmen, dat deselve gelaten sal worden tot Onse decisie, ende 't ghene dienaengaende goedt gevonden sal worden, sal achtervolght ende naegekomen worden.

LIV.

De scheepen van de reyse wederkommende, sullen weder aenkomen ter plaetse, daer sy afgheseyldt zijn, ende, of door fortuyne van weder ende windt de scheepen, van 't eene quartier uytgheseyldt, aenquamen in het ander, als die van Amsterdam ofte van 't Noorder-quartier in Zeelandt ofte in de Mase, ofte die van Zeelandt in Hollandt, ofte die van Vrieslandt mitsgaders Stadt ende Landen, in een ander quartier, dat niettemin elcke Kamer d'administratie ende bewindt van hare uytghesonden schepen ende koopmanschappen sal behouden, ende dat sy deselve mogen versenden ende vervoeren nae de quartieren, daer de scheepen waren uytgeseylt, 't zy metteselve oft andere scheepen, midts dat de Be-

[p. 127]

winthebberen derselver Kamer ghehouden sullen zijn, haer selfs in persoon te laten vinden ter plaetse, daer de scheepen oft goederen aenghekommen zijn, ende gheene facteurs daerover sullen vermogen te stellen: maer inghevalle haer selfs niet gelegen en ware te reysen, dat sy alsdan de Bewindthebberen van de Kamer, daer de scheepen ghearriveert zijn, totte administratie sullen committeren.

LV.

Ende indien eenighe Provintien goedtvinden eenen agent te stellen, om die penninghen uyt hare ingesetenen te versamelen ende in masse in eenige Kamer te leggen ende van de uytdeelinge betalinge te vorderen, sal de Kamer ghehouden zijn alsulcken agent toe te laten acces in deselve Kamer, om aldaer gheinformeert te worden van den staet van den uytgheve ende inkommen, uyt- ende inschulden, behouden dat de penninghen, by sulcken agent inghebracht, sullen bedragen vijftich duysent guldens ende daerboven.

LVI.

Ende of 't ghebeurde, dat onder d'een of d'ander Kamer yemandt van de Bewindthebberen in sulcken staet gheraeckte, dat hy niet en konde voldoen 't ghene hem sijne administratie aengaende betrouwt ware, ende daerdoor eenighe schade mochte kommen, sal wesen tot laste van de penninghen, die alsulcke Bewindthebberen hebben in de Compaignie, dewelcke oock voor haer administratie specialijck zijn verbonden, 't welck oock plaetse sal hebben ten respecte van alle de Participanten, die uyt saecke van koop van goederen ofte andersints debiteurs van

[p. 128]

de Compagnie soude moghen wesen; ende sal ghereeckent worden in allen schijne oft hare ingheleyde penninghen, tegens 't ghene sy de Compaignie schuldigh zijn, van aenbeginne waer ghecompenseert ende by rescontre gedoodet.

LVII.

De Bewinthebberen van de respective Camers sullen responderen voor hare cassiers ende boeckhouders.

LVIII.

Dat alle de waren van dese Compagnie, die by den gewichte verhandelt sullen worden, verkocht sullen worden op eenderley gewichte, te weten opte swaerte van 't ghewichte van Amsterdam; ende dat men alsulcke waren sal moghen overslaen binnen scheepsboort ofte in de packhuysen, sonder daervan eenighen excijs, impost ofte waechgelt te betalen, midts dat, deselve verkocht zijnde, niet anders sullen moghen worden ghelevert dan ter waghe, ende midts betalende den impost ende waechgeldt, so dickwils als sy worden veralieneert, gelijck andere goederen de wage subject zijnde.

LIX.

Dat men de persoonen ofte goederen der Bewinthebberen niet en sal mogen arresteren, besetten ofte bekommeren, om van hen te hebben reeckeninge van administratie van de Compagnie, noch oock om de betalinghe van de gagie ofte loon van degheene, die sy in dienste van de Compagnie gebruyckt hebben, maer diegeene, die sulcks yet op henluyden

[p. 129]

sal willen pretenderen, sullen ghehouden zijn deselve te betrecken voor hare ordinaris rechters.

LX.

Soo wanneer eenighe schepen van de reyse sullen wederkeeren, sullen de Generaels ofte Commandeurs over de vloote, schip ofte schepen ghehouden zijn binnen thien dagen naer haer aenkompste aen ons te komen doen rapport van 't succes van hare reyse, ende daervan schriftelijck rapport overgheven ende leveren, indien de saecke sulcks vereyscht.

LXI.

Ende of 't gebeurde (dat wij geensints en verwachten), dat yemandt de scheepvaert, negotie, handelinge ofte traffijcque van dese Compagnie, contrarie het algemeene recht oft oock jegens 't inhouden van de voorseyde tractaten, verbonden ende entrecoursen, in eeniger manieren wilde beschadigen ofte hinderlijck wesen, sullen hun daertegens mogen defenderen ende reguleren in conformiteyt van de instructie bij Ons daervan te geven.

LXII.

Ende ten eynde de participanten in de respective Kameren te gheruster moghen wesen over het beleydt ende administratie van Bewindthebberen, sullen de Hooftparticipanten in yder Kamer, by meerderheydt van stemmen, uyt het midden van haer absolutelijck moghen verkiesen eenighe opsienders ende opnemers van reeckeninghen, naementlijck in de Kamer van Amsterdam vier, in de Kamer van Zeelandt vier, ende in de andere Kameren drie per-

[p. 130]

soonen, die ghehouden sullen wesen twee daghen ter weecke alle de boucken ende reeckeninghen van de Compagnie naer te sien, alsmede tot esclaircissementen van dien te visiteren de facturen ende documenten, die daertoe by de Bewinthebberen in hare handen sullen worden ghesteldt, midts dat syluyden onder eede verklaren, secreet te sullen houden 't ghene Bewinthebberen secreet bevolen wordt ende tot hare kennisse soude mogen kommen, alsoock van gelijcken gheene reeckeninghen te advoyeren dan die nae sijne natuyre behoorlijcken verantwoort wort ofte met documenten bewesen zijn; ende sullen deselve reeckenmeesters jaerlijcks voor haer tractement hebben in de Kamer van Amsterdam drie hondert guldens 't sjaers, ende in de andere Kameren 200 guldens.

LXIII.

Welcke Bewinthebberen ende Reeckenmeesters geen schepen, waren ofte goederen, haer int gheheel ofte deel toekommende, aen dese Compagnie sullen moghen leveren ofte verkoopen, noch van deselve Compagnie eenighe koopmanschappen ofte waren koopen ofte doen koopen, directelijck ofte indirectelijck, nochte oock portie ofte ghedeelte daerinne hebben, op de verbeurte van een jaer¹⁾ van hare provisie, die contrarie van desen bevonden wert ghedaen te hebben, tot proffijte van den armen, ten ware de Generale Vergaderinghen van de Neghenthiene in de respective Kameren goedtvonden

1) De woorden: ‘op de verbeurte van een jaer’ zijn doorgehaald en vervangen door: ‘op peyne van cassatie, ten ware met kennisse ende consent van de magistraet van de plaetse sulcx werde toegelaten.’

[p. 131]

eenighe goederen publikelijck met op- ofte afslach te verkoopen, welcke goederen by Bewinthebberen ende Reeckenmeesters sowel als by andere mogen ingekocht ende gemijnt worden.

LXIV.

Voorts dat binnen den tijt van de voornoemde sesthien jaren, niemandt van de ingheboorenen ofte inghesetenen deser landen, anders dan alleen uyt den name van dese Compagnie, uyt dese Vereenighde Nederlanden, noch oock van buyten deselve landen niet en sal moghen varen noch negotieren op de kusten ende landen van Africa, beginnende van Tropicus Cancrij, langhs de geheele kuste van Barbarien, noortwaerts aen door de Strate van Gibraltar, oostwaerts langs deselve kuste van Barbaria, streckende voortaen langs de gheheele kuste van Alexandria ende het vaste landt van Soria, daerinne begrepen de eylanden van Cipres, Archipelagos ende andere, onder den grooten Heer ofte het Turckse ghebiedt sorterende, blijvende de plaets der Christenen voor de particulieren, die aldaer sullen willen handelen¹⁾; ende soo wie sonder consent van dese Compagnie hem sal vervorderen te varen ofte te negotieren op eenighe plaetsen binnen de voorseyde limiten dese Compagnie gheaccordeert, dat sal zijn op de verbeurte van de schepen ende goederen, die bevonden sullen worden op de voorseyde kusten ende ghewesten te handelen, dewelcke

1) Correctie i.m.: ‘Wert bij sommige toegestaen, mits daeruyt latende “Archipelagos” om den Turck geen vasten voet te geven, waer sijn schade te verhalen, die hij aldaer tegens sijn verboth is lijdende. Sommige slaent geheel af. Sommige staent toe van de Tropico Cancri tot de naute van de Straet toe.’

[p. 132]

datelijcken ende alomme van weghen de voorseyde Compagnie aengetast, ghenomen ende als verbeurt ten behouve van deselve ghehouden sullen moghen worden. Ende in cas soodanige scheepen ofte goederen verkocht mochten wesen ofte in andere landen ofte havenen ingheloopen, sullen de reeders ende Participanten voor de weerde van deselve schepen ende goederen mogen werden geëxecuteert, uytgesondert alleen dat degheene, die voor date van dit Octroy uyt dese ofte andere landen op eenighe der voorseyde kusten uytgeloopen ofte uytgesonden zijn, hun handelinghe totten uytkoop haerder goederen ende wederkommen in dese landen, oft anderssints ter expiratie van haer Octroy, soo sy voor desen eenighe hebben verkreghen, sullen vermoghen te continueren ende langher niet, behoudelijck dat naer den eersten....... anno sesthien-hondert vier en dertich, dage ende tijde des ingancks van desen Octroye, niemandt eenige schepen ofte goederen en sal vermogen uyt te senden naer de quartieren in dese Octroye begrepen, alwaert dat voor date van dien dese Compagnie noch niet eyntelijck en ware gesloten, maer sullen daerinne voorsien sulcx als behoort, tegens dengenen, die wetens, in fraude van dese onse goede meyninge, het gemeene beste frusteren.

LXV.

Dat voorts de voorseyde Compagnie op onse naemen (en)de authoriteyt, binnen de limiten hiervooren gesteldt, sal mogen maecken contracten, verbintenisse ende alliantie mette princen ende naturelen van de Landen daerinne begrepen, midtsgaders eenige fortressen ende verseeckertheden bouwen, gouverneurs, volck van oorloghe ende officiers van

[p. 133]

justitie, en tot andere nootelijcke diensten, tot conservatie van de plaetsen, onderhoudinghe van goede ordre, politie ende justitie, eensamentlijck tot vorderinghe van de neeringhe, stellen, deporteren ende afstellen ende wederom andere in hare plaetsen surrogeren, naer syluyden nae gelegentheyt van saecken sullen bevinden te behooren, recht ende justitie administreren, soowel te water als te lande, voort populatie van vruchtbare ende onbewoonde quartieren mogen bevorderen, ende alles doen dat den dienst der landen proffijt ende vermeerderinghe van den handel sal vereysschen. Ende sullen die van de Compagnie successivelijck communiniceren ende aen ons overleveren soodanighe contracten ende alliantien, als sy mette voorseyde Princen ende natien sullen hebben gemaeckt, mitsgaders de geleghentheydt van de fortressen, versekertheden ende populatien by henluyden ter handen genomen.

LXVI.

Behoudelijck dat syluyden eenen Gouverneur-Generael verkoren ende voor hem instructie geconcipieert hebbende, deselve daernaer by ons gheapprobeert ende commissie gegeven sal worden, ende dat voort sodanigen Gouverneur-Generael, soowel als andere Vice-Gouverneurs, Commandeurs ende Officieren, ghehouden sullen wesen den eedt van ghetrouwicheydt aen ons te doen, ende aen sijn Excellentie ende oock aen de Compagnie.

LXVII.

Ende indien de voorseyde Compagnie op eenighe der voorseyde plaetsen in schijn van vruntschap bedrogen ofte qualijck getracteert mochten worden,

[p. 134]

of dat int vertrouwen van eenighe penninghen ofte koopmanschappen, deselve sonder restitutie ofte betalinge daervan te genieten onthouden worden, dat sy de schade naer gelegentheyt der saken ende naer dat sy best sullen vermogen, sullen doen repareren door alsulcke middelen als men gevouchelijck sal konnen doen.

LXVIII.

Ende alsoo tot plantinghe, verseeckeringe ende defentie van desen handel oock noodich sal zijn eenich krijghsvolk mede te nemen, sullen wy naer de constitutie van 't landt ende ghelegentheyt van saecken de voorseyde Compagnie voorsien met soodanich volck van oorloghe, van commandement ende van fortificatie, als noodich sal wesen, midts dat die by de Compagnie sullen worden betaelt ende onderhouden.

LXIX.

Dewelcke, boven den eedt, die sy aen Ons ende Sijn Excellentie hebben ghedaen, oock sweeren sullen, het commandement van de voorseyde Compagnie te volgen ende hare saecken te helpen vorderen naer haer beste vermogen.

LXX.

Dat de provoosten van de Compaignie aen landt sullen mogen apprehenderen het krijgsvolck ende ander volck van oorloge, dat hem in dienst van de voorseyde Compaignie begeven heeft, ende de geapprehendeerde 't scheep brengen, 't zy in wat stede, plaetsen ofte jurisdictien van dese landen deselve

[p. 135]

bevonden mochten worden, midts dat de provoosten te vooren sullen aenspreecken d'officiers ende magistraten van de steden ende plaetsen, daer sulcx valt.

LXXI.

Dat Wy gheen schepen, gheschut ofte ammunitie van dese Compaignie tot dienste deser landen en sullen nemen, dan met consent van deselve Compaignie.

LXXII.

Hebben voorts dese Compaignie gheoctroyeert ende ghepreviligeert ende ghegunt, octroyeren ende gunnen mits desen, dat sy met alle haer schepen ende goederen vry sullen mogen passeren voorby alle tollen, eenige der Vereenighde Provintien toekommende, ende dat sy deselve vrijheydt sullen ghebruycken, in sulcker voughen als de vrije ingesetenen van de steden deser landen daerinne hare vrijdommen zijn genietende, oock niettegenstaende eenighe onvrije persoonen in dese Compaignie zijn participerende.

LXXIII.

Dat alle de goederen ende waren, die dese Compaignie gheduyrende den gheheelen tijdt van haer Octroy sullen uyt dese landen voeren na de quartieren van Barbarien, Sorien ende andere, binnen de voorseyde limiten begrepen, ende die sy van daer in dese landen sullen brengen, sullen vrij zijn van inkommende ende uytgaende convoyen.

LXXIV.

Dat men de reeckeninghe van de equipagie ende

[p. 136]

uytrustinghe van de schepen, mette dependentien van dien, sal doen drie maenden naer 't vertreck van de schepen, ende een maendt daernae copien aen Ons ende aen de respective Kameren senden; ende van de retouren, mitsgaders van de verkoopinghen derselver, sullen de Kameren (soo dickwils Wij dat goedt sullen vinden oft sij van de Kameren daertoe versocht worden) staet aen Ons ende malkanderen overschicken.

LXXV.

De Bewinthebberen sullen gehouden wesen, alle twee jaer te doen generale reeckeninge van alle uytreedinge ende retouren, mitsgaders van winst ende verliesen van de Compaignie, te weten eene van de negotie ende ghedane asseurantie metten appendentien van dien, ende de andere van de offensive oorloge, yder apart. Welcke reeckeninge in 't openbaer sullen worden ghehouden, naer voorgaende affictien van biljetten; dewelcke gedaen zijnde, de boucken van de Compaignie geslooten sullen worden, ende vier maenden daernaer aen de Participanten, nae rate van hare teeckeninghen, uytdeelinge gheschieden van alle hetghene bevonden wordt boven het Capitael gheavanceert te zijn; ende sullen de verliesen, naer het voorgaende sluyten vallende, gebrocht worden op de volgende reeckeninghe, alsmede de onverdiende premie, daervan den risico noch tot laste van de Compaignie loopt.

LXXVI.

Niemandt sal geduyrende den tijdt van desen Octroye sijn capitael ofte ingheleyde penningen uyt dese Compaignie moghen trecken, ghelijck men

[p. 137]

oock gheen nieuwe Participanten sal moghen innemen. Dan indien ter expiratie van sesthien jaren mocht goedtgevonden worden de Compaignie te continueren ofte een nieuwe op te rechten, sal finale reeckeninghe ende estimatie by de Negenthiene met onse kennisse gedaen worden van alle hetghene dese Compaignie is toebehoorende, alsoock van de nootelijcke kosten, die by deselve zijn gedaen, ende ydereen vermogen nae de voorseyde afreeckeninghe ende ghedane estimatie sijne penningen te lichten, ofte in de volgende Compagnien naer advenant van dien, in 't geheel ofte deel, te continueren ofte participeren. Ende sal in sulcken ghevalle de volgende Compaignie de restanten, die volghens de reeckeninghe ende estimatien bevonden sullen worden, tot haren laste moeten nemen, ende de Participanten, die in de Compaignie niet sullen goedtvinden te continueren, haer contingent betalen, op alsulcke termijnen als de Negenthiene met onse kennisse ende goedtvinden sullen bevinden te behooren.

LXXVII.

Ende inghevalle soude mogen gebeuren, dat de landen in hare lasten merckelijck soude moghen worden verlicht, ende dat dese Compaignie in sware lasten van oorloghe soude kommen te vervallen, soo hebben Wy belooft ende belooven mits desen, de voorseyde Compaignie sulcx te subsidieren als den staet van den lande sal mogen lijden ende die saken van de Compagnie sullen kommen te vereysschen.

LXXVIII.

Hebben voorts gheordonneert, dat inghevalle van oorloghe alle prinsen, die op de vyanden ofte oock

[p. 138]

op de zeeroovers binnen de voorseyde limiten by de Compaignie oft by denghenen, die denselven 't harer assistentie sullen worden byghevoucht, soude moghen worden verovert, oock de goederen, die uyt krachte van onse placaten sullen worden aengehaelt, na aftreckinghe van alle nootelijcke kosten, alsoock van de schade, die de Compagnie in 't veroveren van elcke prinse soude moghen hebben gheleden, mitsgaders de gherechticheydt van Sijn Excellentie als Admirael, in conformite van onse Resolutie dienthalven op den eersten April 1602 genomen, ende het thiendepart van de Officiers, bootsvolck ende soldaten, die de prinsen gedaen sullen hebben, sullen blijven ter dispositie van de Bewinthebbers van de voorseyde Compagnie, mits dat daervan ghehouden sal worden reeckeninghe apart ende verscheyde van de reeckeninge van de negotie ende Commercie, sonder dat Wy, van wegen het recht van 't landt, yetwes daeruyt sullen proffiteren.

LXXIX.

Sullen oock de Bewinthebbers van dese Compaignie door hare scheepen in zee moghen aentasten ende veroveren alle lorrendrayers, ende die eenighe goederen van contrebande uyt dese landen naer vyanden landen ofte andere quartieren pooghen te vervoeren, die alle ten behoeve van de Compaignie metterdaet gheconfisqueert ende verbeurt sullen wesen, in manieren als vooren van de prinsen van den vyandt te veroveren is ghedisponeert.

LXXX.

Behoudelijck dat nochtans alle de prinsen ende

[p. 139]

goederen, uyt krachte van de placaten aengehaelt, ingebracht ende te rechte gestelt sullen moeten worden, ter judicature van de Raden ter Admiraliteyt van de quartieren, daer die inghebracht sullen zijn, om by deselve kennisse ghenomen ende ghesententieert te worden op de deuchdelijckheyt ofte ondeuchdelijckheydt van deselve prinse, blijvende niettemin, hangende den processe, d'administratie van de ingebrachte goederen bij de Compaignie, ende dat onder behoorlijcken inventaris ende behoudens de revisie van deghene, die by sententie van de Admiraliteydt ghegraveert soude moghen zijn, in conformiteyt van de instructie aen die van d'Admiraliteydt ghegheven. Wel verstaende dat de vendumeesters ende andere officiers van de Admiraliteyten, vendumeesters ofte secretarisen van de stede ofte andere officieren gheen recht sullen ghenieten ofte moghen pretenderen van de goederen, die by dese Compagnie sullen worden ghebeneficieert ofte verkoft, maer sullen 't selve vermogen te doen door eygen dienaers.

LXXXI.

Ende sullen Wy dese Compaignie van aenbegin tot haer assistentie byvougen 46 scheepen van oorloghe, het minste van 150 lasten groot zijnde, behoorlijck ghemonteert ende versien van alles, oock van metale ende ander gheschut ende behoorlijcke quantiteydt van ammunitie, mitsgaders van 't dubbelt loopent ende staende want, seylagie, touwen, anckers ende andere toebehoorten, sulcx op soodanighe dangereuse expeditien behooren versien ende ghebruyckt te zijn, behoudens die voorts sullen worden ghemant, ghevictualieert ende onderhouden tot kosten van de Compaignie.

[p. 140]

LXXXII

Voorts sal de Compaignie gehouden wesen geduyrichlijck in zee te houden seventich wel ghemonteerde oorlogscheepen, als jachten¹⁾; ende sullen Wy de Admiraliteyten daertoe houden, dat sy ten minsten oock in zee sullen houden sooveel scheepen van oorloghe als de secrete Resolutie diesaengaende ghenomen is medebrenghende: waervan Wy aen de Compaignie, tot haer verseeckeringhe, acte in forme sullen doen expedieren.

1) Correctie i.m.: ‘om den vyant alle meugelijcke affbreuck te doen.’

LXXXIII.

Hebben voorts dese Compaignie gheautoriseert ende gelast, dat sy alle de scheepen by hunluyden geassureert door hare convoyers ende andere scheepen sullen defenderen teghens een yder, wie het soude moghen wesen, die deselve in hare reyse eenigh belet, hinder of schade mochten pooghen te doen. Ende soo daerover eenigh misverstant quame te ontrijsen, belooven de Compaignie, midtsgaders de Bewinthebberen ende Participanten, van alle pretensien te ontlasten ende vry te houden, die yemandt ter wereldt daerover souden willen sustineren; ende indien d'Officieren van de Compaignie, tegens haren last ende instructie, in desen haer notoirlijcken misgaen mochten, sullen deselve daervoor in haer eygen persoon verbonden, aenspraeckelijck ende strafbaer zijn, sonder dat de Compaignie ofte Bewinthebberen over deselve misusen ende forfaiten eenichsints gehouden sullen wesen.

[p. 141]

LXXXIV.

Ende alsoo dese Compagnie uytte ghemeene beurse van veele inghesetenen deser landen werde geformeert, soo en sullen de penningen daerinne geteyckent gheenige arrest subject wesen, om by dat middel teghen de eygenaers van dien jurisdictie te fonderen.

LXXXV.

De Bewinthebbers van dese Compagnie sullen solemnelijck belooven ende sweeren, dat sy hun in hare administratie wel ende getrouwelijck sullen draghen, goet ende deughdelijcke reeckeninghe doen van hare handelinghe, dat sy in alles sullen bevorderen 't meeste proffijt van de Compagnie, ende derselver schade beschutten sooveel moghelijck sal zijn, dat sy den meesten van de Participanten int opbrenghen ende uytdeelinghe van de penninghen niet meer voordeel en sullen doen als den minsten, dat sy int innen ende ontfanghen van de uytstaende schulden den eenen niet meer als den anderen sullen verschoonen, dat sy voor haer eyghen reeckeninghe participeren, ende gheduyrende haer Bewinthebbersschap sullen blijven participeren alsulcke somme van penninghen als by desen Octroye sijn gheordonneert, mitsgaders dat sy alle ende een yder van de pointen ende articulen in desen vermelt, voor sooveel haer aengaet, sullen naerkommen ende onderhouden, doen naerkommen ende onderhouden naer haer uyterste vermogen.

LXXXVI.

Alle welcke privilegien, vryheden ende exemptien, mitsgaders de assistentie hiervooren verhaelt, in alle

[p. 142]

hare voorsz. pointen ende articulen, Wy de voorsz. Compagnie met goede kennisse van saken hebben ghegunt, verleent, belooft ende toegheseydt, gunnen, verleenen ende toeseggen hen mits desen, beloovende henluyden deselve te doen ende laten ghenieten, rustelijck ende vredelijck. Ordonneren oock dat deselve sullen worden onderhouden ende achtervolcht by alle overicheden, officieren ende ondersaten van dese Vereenighde Nederlanden, sonder daerjeghens te doen, directelijck of indirectelijck, soo weynigh binnen als buyten deselve Vereenighde Nederlanden, op peyne van daerover als beletters van 't ghemeene welvaren derselver landen ende overtreders van onse Ordonnantie ghestraft te worden aen lijf ende goet, beloovende daerenboven dat wy de Compagnie in 't innehouden van desen onsen Octroye sullen mainteneren ende staende houden by alle tractaten van payse, alliantien ende entrecoursen met de naeghebuyre Princen, rijcken ende landen, sonder yet ghedaen ofte ghehandelt te worden, dat tot verminderinghe van desen souden moghen strecken. Ontbiedende daerom ende bevelen wel expresselijcken alle Gouverneurs, Justicieren, Officieren, Magistraten ende inwoonders der voorsz. Vereenighde Nederlanden, dat sy de voorsz. Compaignie ende Bewinthebbers van dien rustelijck ende vredelijck laten ghebruycken het volkomen effect van desen Octroye, consent ende privilegie, cesserende alle contradictien ende empeschementen ter contrarien. Ende opdat niemandt hiervan ignorantie pretenderen, soo hebben wy belast, dat het sommier in-houden van desen Octroye by publicatie ofte affictie van biljetten sal genotificeert daer ende soo het behooren sal, want wy 't selve ten dienste van den lande bevonden hebben te behooren.

[p. 143]

X.
Nader advies betreffende het tweede concept aan de Staten-Generaal¹⁾. (30 Aug. 1634.)

Hooghe ende Mogende Heeren,

Om bij naarder vertoogh U Ho. Mo. te bewijsen, dat het laast herstelde concept van asseurantie, den 22 Julij 1634 ingedient, niet soo en is bewurpen om met dienst der landen ende buyten al te groot beswaar van de goede ingesetenen voor te comen de swaricheyden, soo ons daghelijcks door den vijant in de Cleyne ende Enge Zee overcomen, sullen de volgende articulen cortelijck aangeroert worden, voorbijgaande andere voor desen overgegeven, ende het gewicht van dien U Ho. Mo., tsij tot rejectie ofte approbatie, onderdanichst bevolen laten.

Eerstelijck deselfde coopluyden voor desen beschreven, hebben eensamentlijck geoordeelt²⁾, dat het eerste concept (tensij men het draachelijcker voor de gemeente stelde) niet sou konnen in practijck gebracht werden, bijaldien men de diversie van de negotie niet in de waachschaal wilde stellen, waarop ende het continueren van dien de meeste

1) Amst. Archief. Bundel als boven, n^o. 1 en 2. N^o. 1 is de minuut van n^o. 2. Op den omslag van n^o. 1 staat het adres: ‘Aen den Here Alberto Coenradi Burch’ met den datum ‘30 Aug. 1634.’ Op de eerste bladzijde van n^o. 2: ‘Exhibitum 30 Aug. 1634.’ Achter op n^o. 2: ‘30 Aug. 1634. Vertoogh tegen het concept der Camer van Asseurantie’. Vgl. over dit advies: mijne studie, blz. 35 vlg.

2) Vgl. n^o. VIII.

[p. 144]

welvaart van desen staat gegrondet is. Hetwelck verwachtende, heeft men in het twede¹⁾ ter contrarie niet alleen de praemie op sommige plaetsen verswaart, maar de Compagnie oock ontvrijt van op de incomende goederen te verseeckeren, wel wetende dit het moeyelijkste ende gevaarlijckste te wesen om waar te nemen, comende de goederen van verscheyden gewesten invallen, die met convoy soo wel niet en konnen verseeckert werden als de uytgaande, dewelcke sij (als jegenwoordich bij de ordre van het lant geschiet) oock aan admiraalschappen binden; ende in cas de coopluyden hetselve nu oock waarnamen, soude U Ho. Mo. lichtelijck de respective collegien onderrichten, dat een groot deel van de periculen voorghecomen soude wesen.

Men laat de veylingh, waarvoor gantsch geen verseeckeringe genoten en wort, staan op anderhalf per cento, daarvoor men volgens het oude concept, onder de jegenwoordige cours van de praemie, mits alleen een weynich meer gevende, de volcomen asseurantie van meest alle de plaetsen mach genieten.

Aangaande de schepen, insiende de beswaringhe van de monture ver boven de voeth van het placaat des jaars 1632 ende naar de ghelegentheyt van ons vaarwater, dat meest met ongemonteerde schepen bevaren wert, heeft de verlichtingh van dien niet veel te beduyden maar sleurt al meest heen op den ouden taux, 't welck een yder, die hem der rederije verstaat, oordeelt ondoenlijck te wesen, gelijcken Uwe Ho. Mo. uyt de nevensgaande consideratie op het Oostersche ende Noordsche vaarwater gelieven te sien.

1) Hier gedrukt onder n^o. IX.

[p. 145]

Het oude concept versouct eens van het lant 2000000 gulden subsidie ende twintich schepen van oorlogh nevens vier jachten; het herstelde eyscht het jaarlijksche revenu van de uyt- ende incomende convoyen, bedragende bij ramingh 1328375 guldens, hoewel het, te degen ingesien ende behoorlijck naar sijn natuur gecollecteert werdende, meerder sal belopen; ende daarenboven sesendeveertich schepen van oorloge, uyt de bequaamste schepen van het lant, dewelcke wel de principaalste sullen wesen, die nu bij de collegie worden in zee ghebracht, ende de rest, boven dit getal, van cleyner waardije sullen blijven.

Dese Compaignie sal noch genieten, sonder eenige risico op hem te nemen, uyt het particulier ofte veeleer uyt het gemeyn (sijnde een contributie, door publijcke autoriteyt den ingesetenen deser staat op te leggen), over last- ende veylgelden bij calculatie een somme van 1203975 gulden, welcke mijnes¹⁾ oordeels mede al op het weynichste is genomen ende meerder bij practijcke sal opbrengen.

Voor welcke jaarlijcksche subsidie van 2532350 gulden ende gifte van 46 oorlochschepen in zee onderhouden soude(n) werden sestich groote schepen van oorloge, ses jachten ende vier smacken, ghemant ende gemonteert als de overgeleverde reeckeninghe medebrengen, ende voorts betaalt werden de ongelden van de respective cameren, als tractamenten, reyscosten ende anders.

Sodat het genieten van de praemie staan blijft

1) Dit wijst op den opsteller van het advies, die het ook onderteekent.

[p. 146]

tegen de risico, sonder ten respecte van de equipagien ofte lasten van de voornoemde cameren eenige verminderingh te lijden.

Wel is waar dat het lant hiermede sou verlicht worden van de convoyers ende cruycers, mitsgaders van de praemie dengeene toegeleyt soo op particuliere beurse den vijant affbreuck doen, alsoock de ingesetenen van het directiegelt, twelck nu op het Oosters ende Noortsche vaarwater betaalt wert.

Maar staat te letten, dat, boven de overgroote besuininghe, dit geduerich consent voor de tijt van 16 jaren directelijck strijt tegen de aangenomen practijck van de regeeringhe, hunne consenten jaarlijcks aannemende, verminderende ofte vermeerderende naar ghelegentheyt van saacken; twelck hoeveel het importeert voor de vrijicheyt ende gelegentheyt van dien, sal bij U Ho. Mo. alderbest gedecideert worden.

In alle gheval blijct dit hierin notoir, dat dese Compaignie niet in treyn te brengen is, tensij men te gelijcke soo groote jaarlijcksche contributie goetvinde, dewelcke, so aan de respective collegien van de Admiraliteyten connen versorcht werden, sal al de werelt moeten bekennen, dat sij daarmede niet alleen uyt haar achterheyden (die toch gesuyvert moeten wesen) soude gheraacken, maar oock bequaam sijn om alle het vorige ende meer te doen tot de publycke securiteyt ende der ingesetenen bescherminghe als bij dese voorgevers te borde wert ghebracht. Want het is seecker, bijaldien hunne contoiren met soo een toelage ghebenificieert waren, off en soude de ministers van dien so trou ende kloeck connen wesen ende sijn als yemant anders, die bij particulierer nominatie tot publijcke directie

[p. 147]

gheadvanceert sou werden. Ende anders wesende, sou, bij Godes gratie, noch middel noch respect manqueren om een yder op sijn devoir te doen passen, daaruyt sij alsnu door de schaarsheyt schijnen gedrongen, dickwils met goede oogen moetende aansien het versuym ende verwijlen van veelen, die men alsdan met lust ende autoriteyt sou konnen inbinden.

In alle dingen sijn de veranderinghen ten hoochsten bedenckelijck ənde vol gevaar, bijsonder in het beleyt van de publijcke saacken, waaronder de beveylinghe ter zee ende het beleyt van het oorloch te water bij ons niet van de minste en is, wesende thienmaal spoediger ende eerder de collegien (so daar eenich ghebreck mochte wesen) ten beste van het gemeen te reguleren, als dat men den andere op het oprechten van soo een compaignie sal konnen verstaan.

Uyt het respect van het publijck worden de clachte van de ingesetenen eeniger deelen gematicht, vertrouwende dat de regieringhe, die het welvaren van haar gemeente als een generaal object heeft, alles contribueert wat mogelijck is, ende eyndelijck middel sal vinden om uyt het wrack te geraacken. Maar so dese Compaignie (daarvan een yder sich veel met reden sal beloven) niet juyst alles datelijck reddert, sal het van noden sijn, dat bewinthebberen een yder reden ende contentement geven van heur beleyt, off sullen anders gheinsimuleert werden, dat hun der participanten particuliere profijt meerder ter harten gaat als wel de voorsorghinghe van het gemeen. Wat maticheyt daarinne sal ghebruyct werden, kan yder licht affnemen, wanneer men sal vermeenen recht te hebben van particuliere te eysschen de seeckerheyt, die door veele occasien dickwils soo

[p. 148]

vast niet en gaat. Soo men nu spreect, men sal alsdan crijten, dat ick¹⁾ niet swaarder en segge, ende vervullen U Ho. Mo. ooren met clachte op clachte, alles met verhinderingh ende discouragement van diegeene, so vermeenen sullen sich in haar beroup ten besten gequeten te hebben.

Daarbij comende, dat nu de eene, nu de andere camer de interest van heur steden ofte provincie wat willende ontmoeten ende te baat comen in het convoyeren of anders (gelijck men wel somtijts niet met al te grooten dienst van de participanten in de Oost en West Indische Compaignie siet te gheschieden in het equiperen van de schepen ende benificieren van hunne medeburgers), sal dan niet de eene plaats tegen den andere gestelt werden, ende soo (God geeff niet) vervallen in meerder confusien als men nu noch gheprouft heeft?

Uwe Ho. Mo. is best bekent, hoe swaarmoedich men sich altijt getoont heeft in het verhoogen van eenige convoyen ende hoe dickwils hetselffde met kennisse ende overslach van saacken is affgewesen. Nu soude men hetselfde ende dat plotselijck doen, alleen met de naam van convoy in veylinghe ofte lastgelt te veranderen, wesende anderssins deselfde redenen van difficulteyt.

Of andere besorgers (die haare ende haarder participanten interesse met de te ontfangene praemie ende 't genieten van de handelinghe, in het concept voorgeslagen, goetmaacken) beter soude sorgen voor het gemeyn als degeene, die nu daartoe beroepen sijn, en kan ick²⁾ niet wel geloven; sal al hetselfde

1) Zie boven.

2) Zie boven.

[p. 149]

aan beyde sijde wesen, soo den eene maar geen beter middel als den andere wert aangewesen.

Heel veel coopluyden prognosticeren oock met publijcke remonstrantie een totale diversie van de negotie; twelck gebeurende (dat God verhoede), soude men niet alleen de vruchten van dese Compagnie maar oock de saacke selffs quyt wesen, ende, naar het seggen van de vertoonders, die eens vertrocken sijnde en blijft geen hoop over om die wederom te doen keren.

Echter nochtans, bijaldien de saacke van de zee in soo groote verwarringhe en verloop mochte gekomen sijn, dat geen ander heyl ofte promter middel als dese voorslach te vinden soude sijn, is dan mijne¹⁾ ende veeler coopluyden ghevoelen, beter te wesen dese last op de schouderen van de inghesetenen van het lant te leggen, als de zeevaart tot een proye ende besith van de vijanden te laten vervallen; verlichtende de lastgelden van de schepen, sooveel als doenlijck is, al soude het gemeene lant noch yetwes meer de Compaignie te baat comen.

In alle gevalle dient de saacke soo ghestelt, dat U Ho. Mo. bij haar selven, als in een spiegel, contentement connen nemen, dat bij dese veranderinghe de ingesetenen volcomen bevrijt, ende de vijant uyt der zee geweert sal konnen werden. Anders ware het verre best, te blijven bij de collegien ende ordre, voor desen publijckelijck aangenomen.

Sal voorts bidden,

Hooghe Mogende Heeren,

dat God de Heere Uwer Ho. Mo. regeeringh, soo in

1) Zie boven.

[p. 150]

dese als andere saacken, met allerhande voorspoet ende geluck wil segenen; sullende blijven

Uwer Ho. Mo.

onderdanighe dienaar

Albert Kounraatss. Burgh¹⁾.

1) Over deze onderteekening zie men mijne meermalen aangehaalde studie, blz. 37. Uit het stuk zelf blijkt, dat het door één persoon is opgesteld, en het ligt voor de hand te meenen, dat die persoon moeilijk een ander kan zijn dan hij, die het onderteekent. De mogelijkheid is intusschen niet uitgesloten, dat Burgh, aan wien de minuut geadresseerd is, het stuk van een ander ontvangen heeft en dat zijne onderteekening alleen het gevolg is van het feit, dat H.H.M. hem hadden gevraagd het advies der tegenstanders in te zenden (vgl. l.l. blz. 35, noot 2). Maar dan zou het toch in ieder geval buitengemeen vreemd zijn, dat Burgh dezen fellen aanval van een ander tegen het ook door hem oorspronkelijk ingediende ontwerp zoo zonder verdere opmerking zou hebben onderteekend in plaats van het met een begeleidende missive bij de St. Gen. in te zenden. Neemt men aan, dat Burgh van opinie veranderd is en tegen zijn eigen oorspronkelijk ontwerp van 1629 na de daarin gebrachte veranderingen van Juli 1634 dit thans ongunstig advies heeft ingediend, dan blijft toch de toon van het stuk zonderling en mist men er met verwondering het krachtige argument in, dat hij, een der voorstellers, zoo niet de hoofdontwerper van het oorspronkelijk ontwerp, thans door de argumenten der tegenpartij, die hij immers zelf overneemt, was overtuigd. Dan moet men ook aannemen, dat het aan hem gerichte adres het gevolg is van eene ons verder onbekende verzending of terugzending der minuut. Aan beide kanten is iets raadselachtigs in de zaak, dat ik na herhaald onderzoek der stukken en verdere gegevens niet vermag op te lossen: in beide gevallen blijft de onderteekening zeer zonderling.

[p. 151]

XI.
Consideratien op 't concept van de Compangnie van Assurancien¹⁾. (30 Aug. 1634.)

	Ten eersten, dat de vergaderinghe van de coopluiden^2) daertoe was aengeleyt, om te reesumeeren t provysyonneel concept, ten einde tselffe soo verdraegelick werde gestelt, dat het sonder groote beswaringhe soude connen werden ingewillicht, gelijck bij haer eygen te kennen geeven blickt.
Als bij exempel de Noorsvaerders werden belast met 15 st. p^r last, zijnde een schip van 100 lasten belast te moeten geeven 150 gld. voor gaen ende comen, ende daerboven noch van de ingeladen goederen 1½ p^r cento voor gaen ende comen, genomen op 50 gld.; compt, dat een Noorsvaerder ijder reys sal moeten geeven..... 200 gld.	Ten tweeden, dat nu in plaets van assurancie van de scheepen (twelck van te vooren ondraegelick geoordeelt werde) lastgelt wert gestelt op de scheepen, daermeede die soo hoog werden beswaert, als zij te vooren met de assurancien belast werden te geeven; te weeten 2½ ten hondert, dat over de Noorsvaerders genomen

1) Vgl. n^o. X, blz. 144. Het lag in den bundel in het stuk, daar onder n^o. 1 te vinden.

2) Van 10 Juli. Vgl. n^o. X, eerste alinea.

[p. 152]

Doende 6 reysen int jaer soude p^r last ende veylgelt moeten geeven ter somme van........... 1200 gld. Daer deen deur ander geen 800 gld. int jaer can winnen.

deur malcander op 4000 gld., soude 100 gld. voor gaen ende 100 gld. voor comen; zijnde op yder reys 200 gld. ende int jaer voors. 6 reysen ter somme van 1200 gld. Comen de last ende veylgelden soo hoog te bedraegen als int voorgaende concept de assurancien, sonder daervoor eenighe verseeckeringhe te sullen genieten, twelck immer niet draegelick can weesen.

Dat men hierteegens segt, dat de lasten sooveel meer soude moeten gelden, can in deesen niet wel gepracticeert werden, overmits de coopers niet vraegen, hoe duir de lasten staen; ende ingevalle dat het haer te duir is, soecken haer met eecken hout te behelppen, gelick de eervarentheyt daervan al te veel leert, met schade van de Noorsse vaert, die sunt het opcomen vant dijrectij-gelt ende eenyghe hooger tollen in Noorweegen haer winninghe soo zijn besnoeyt, dat geen reeders lust hebben eenyghe nieuwe Noorsvaerders aen te bouwen, daerdeur dat compt, dat de timmerluiden niet te doen hebben ende de timmerwerffen staf staen, daerdeur veel timmerluiden in andere landen vertrecken. Want tevooren begonde

[p. 153]

men scheepen ende huisen van greenen hout te maecken, twelck sunt het opcomen van de dijrectie niet ofte seer weynnich geschiet; welcke dijrectie ingecomen is om de groote swaricheyt ter zee, dat men meende voor een cleynne tijt te sullen duiren.
Exempel op het derde van de Oostervaerders: werden belast met 20 st. p^r last, zijnde een schip van 100 last 200 gld. voor gaen ende comen, genomen voor vier reysen op 800 gld. Twelck een Oostervaerder deen deur dander niet can winnen.	Ten derden heeft dit oock plaets in de Oostervaerders, die met 20 st. p^r last werden beswaert; zijnde op een schip van 100 last 200 gld. voor gaen ende comen; daervoor zij niet anders als de beveylinghe sullen genieten tot Zont toe en verder niet, daer zij int voorgaende concept om 2½ p^r cento haer scheepen conde verseeckeren, twelck maer 50 gld. meerder is voor t geheele schip.
Dat men hierteegens seyt, de scheepen sullen sooveel meer te vracht moeten hebben, dat soude dan moeten comen tot laste van de ingeladen goederen, die daerenboven met 2½ p^r cento met de assurancie zijn beswaert. Of dat de negotie sal connen lijden, geeve ick^1) andere over om te oordeelen. Want na mijn^1)

1) Zie boven.

1) Zie boven.

[p. 154]

reeckeninghe soude plancken ofte wagenschot ende clapphout voor gaen ende comen beswaert weesen met 10 ten 100.

XII.
Advies van eenige kooplieden aan de Regeering van Amsterdam¹⁾. (na 22 Juli 1634²⁾.)

Aen de E.E. Heeren Burgermeesteren ende Regnerders der Stadt Amstelredam.

Om Uwe E.A. in het corte te berichten van den voorslagh, bij eenige coopluyden gedaen, over het oprichten van een Compagnie van Asseurantie, is het zulx, dat bij denzelven geeyscht worden de premie van alle de waren ende coopmanschappen, uyt dese landen gaende, die bij een rouwe beraminghe comen te bedragen 434700 guldens, waervoor de Compagnie alleenlijck de risico tot haren laste neemt, zonder ten dien aensien eenige equippagie te doen dan als zij zelve geraden zoude vinden, tot voorcominge van hare schade.

1) Amst. Archief. Bundel als boven, n^o. 6. Het stuk staat blijkbaar in verband met n^o X, waarin soms dezelfde uitdrukkingen worden gebezigd.

2) Immers na de indiening van het tweede concept, waarover het advies handelt. Achter op het stuk staat alleen ‘Compagnie van Assurantie’, zonder nadere aanwijzing van datum. Misschien zal, wegens het in de vorige noot vermelde verband, de datum omstreeks einde Augustus moeten gesteld worden.

[p. 155]

Tot employ van de parten in dese Compagnie in te leggen, wort onder anderen versocht om privative ende buyten alle andere met hare schepen ende coopmanschappen te bevaren ende te behandelen de gantsche custe van Africa (uytgenomen 't gene alrede aen die van de West Indische Compagnie vergunt is) ende voorts 't geen buyten het Christengebiedt in de Middelandsche Zee ende de Archipellego is gelegen.

Versoeken mede (boven de 20 tonnen gouds, zo de Generaliteyt in dese Compagnie nevens andere participanten zoude herideren) 46 oorloghschepen van 't land, met haer metalen ende ijsere geschut, ende voorts geequippeert na behooren, ende dat tot een pure gifte, zonder daerjegens eenige vergoedinge te doen.

Gelijck zij mede pretenderen te ontfangen van alle incomende waren, voor recht van veylinge, anderhalff ten honderd, bedragende bij raminge 563400 gl., ende van de in- ende uytvarende schepen omtrent 20 stuivers per last dooreen, die gecalculeert werden op 640575 gl.

Waerboven zij noch gaerne ontfangen zouden de uytgaende ende incomende convoyen, na gissinge gestelt op 1328375 gulden.

In voegen dat dese Compagnie, zo uyt de ingesetenen van het land, als uyt de gemeene regneringe, jaerlix zoude trecken 2532350 gulden.

Waervoor deselve haer verbindt, tot affbreuck van den vijandt ende de nodige convoyen, jaerlix in zee te houden 60 welgemonteerde oorloghschepen,

[p. 156]

6 jachten ende 4 smacken, belopende derzelver monture, alle oncosten daerinne gerekent ende de lasten der respective cameren, gelijcke somme van 2532350 gulden, volgens de calculatie bij de verthoonderen aen Hare Ho. Mo overgegeven¹⁾.

Waeruyt klaerlijck blijct, dat dese Compagnie, off de drijvers van dien, niet van meeninge zijn tot dit werck anders yets te contribueren als het besorgen van de voornoemde schepen ende hare equippages, brengende voorts hare tractementen ende andere behoeften ten laste van het gemeen.

U E.A. is ten besten bekent, het publijcq gevoelen altijd geweest te zijn, bijaldien men de collegien van de respective Admiraliteyten jaerlix behoorlijck provideerde van de twee millioenen subsidie, deselve, na alle apparentie, bequaem ende machtigh zouden wesen, hunne comptoiren niet alleen uyt de jegenwoordige swarigheden te redden maer oock de zee tot contentemente van een yeder te beveyligen, zonder dat van node zoude wesen eenige directiegelden te betalen ofte oock premie te beloven aen particuliere, die den vijand in de Enge ende Nauwe Zee op hare eygen beurse affbreuck doen.

Wat ons belangt, alhoewel de collegien schijnen met dit voorgeven van hare cruyssers ende convoyers, wesende omtrent 76 int getal, ontlast te worden, als wordende bij de voornoemde 70 schepen ende jachten vervult, oordeelen nochtans, onder correctie, dat met dese veranderinge, die in alle gewichtige ende groote zaken zeer periculeus is, het quaet ende 't perijckel niet zoo geheel ende als men voorgeeft voorgecomen sal connen werden.

1) Vgl. n^o. VIII, blz. 94.

[p. 157]

Want al is't schoon, dat dese schepen wel eenighsints prompter in zee mochten comen, sal nochtans tot het vervolgh van dien het respect grotelix manqueren; 't welck in zoo een ruwe ende moeyelijcke bestueringe van varend volck nootsakelijck dient, zijnde van dien aert, dat, wanneer zij heur vermeende ongelijck tegen particuliere, als dese Compagnie zoude wesen, vermogen voort te brengen, veeltijts een geheele beroerte onder de vorderinge van de equippagie zoude veroorsaken, dat jegenwoordigh bij de collegien, vermits hare publicque authoriteyt ende macht om haer eygen volck te straffen, ingetoomt wordt.

Jegenwoordigh worden de clachten van de ingesetenen uyt gelijcke respect gematight, als moetende een yeder lijden ende verdragen hetgeene hem in het gemeen uyt de regneringe overcomt.

Maer in het beleyt van dese Compagnie, die, als nu in Oost- ende West-Indien geschiet, ten proffijte ende nuttigheyd van particuliere participanten zal gedirigeert worden, eenigh ongemack bij versuym, jae al waer't bij ongeval, succederende, zullen de doleantien van dien met meerder ernst ende liberaelder werden vervolght ende zo beleydt, dat de Bewinthebberen daerdoor niet alleen verdrietigh zullen worden, maer oock de moeyelijckheden van dien alle collegien van de magistraten vervullen.

Konnen oock niet wel zien, dat de Bewinthebberen op alle plaetsen ende quartieren machtich genoegh zullen wesen ofte gelegentheyd hebben, hare gerechtigheyd zoo waer te nemen als de interessen van de negotierende steden ende provintien wel eenparigheyd vereyschen, ziende alrede in de Oost- ende

[p. 158]

West-Indische Compagnie (daer geen ander respect nochtans schijnt vereyscht te worden als der participanten voordeel) echter de equippagien in allen deelen zoo niet gereguleert zijn, oft en worden menighmael, om provincien ende steden te favoriseren, anders geemployeert als de gemeene dienst van de Compagnie wel zoude vereyschen.

Welcke particuliere insichten oock in desen grotelix te besorgen staen, ende zo uytvallende, lichtelijck veroorsaken groote verminderinge in de welvaert van steden ende leden, die alsnu aen de negotie ende behoudenisse van dien het meeste gelegen leyt, wesende notoir, wat listen ende lagen als te redelijck geleyt ende gevoedt werden omme 't water naer zijn molen te trecken.

Bij de veranderinge stelt men in de waeghschael de gantsche negotie van dese landen, gelijck als 't zelve veele coopluyden tegen dit concept met publijcque remonstrantie prognosticeren¹⁾, aen welcker redenen wij ons refereren. 't Welck gebeurende, zoude men niet alleen de vruchten van dese Compagnie, maer oock het welvaren van den ganschen Staet, dat God verhoede, pericliteren, te meer, de regeeringe met een goeden ijver den anderen de hand biedende ende met ernst voortvarende, thienmael eer zullen connen overwinnen de swarigheden, mesusen ende gebreken in de respective Admiraliteyten, als den anderen verstaen over het oprechten ende ordre van dese Compagnie, waerop dewijl men speculeert, zelffs de deliberatie de leden lauwer ende flauwer maken, om de maintenue van de zee ende 't gene daertoe nodigh is voor het publiq te be-

1) Vgl. n^o. X.

[p. 159]

sorgen; daer nochtans notoir is, dat dese zieckte een haestige remedie ende geen langh veyligh overleght behoeft.

Het is niet fatsoenlijck genoegh publycque contributie te consenteren tot employ van particuliere, omme daermede de gemeene ingesetenen de defentie van de zee te doen genieten, die zij met redenen van de regenten van het land hebben te verwachten, daer de personen, die nootsakelijck dese Compagnie, als wesende tot der participanten nut principalijck opgerecht, zoo vaste plaets niet connen hebben, ende het voorwaer schandelijck zoude wesen, zooveel bequame ende vrome personen niet publijcquelijck genomineert zijn ofte zouden connen werden, als onder de partciipanten van dese Compagnie genomineert ende vercoren zouden werden.

Uwe E.A. is best bekent, hoe swaermoedigh men altijd is geweest tot het verhogen van eenige convoyen te comen, ende hoe dickwils hetzelve, met kennisse van zaken ondersocht wesende, affgeslagen is. Wat dese veylinge aengaet, off hoe men 't anders noemen wil, is even hetzelve, dat men omme den naem van verhoginge van convoyen ondienstigh voor desen heeft geoerdeelt.

Echter nochtans, bijaldien de zake ter zee in dat verloop ende verwerringe mochte wesen, als wij betrouwen neen, zoo connen wij verclaren, dat het gemeen gevoelen van veele coopluyden is dese last liever op haer schouderen te connen nemen als tot een totale ruine ende proye van de vijanden te vervallen; maer aengaende de lastgelden van de schepen, duncken dat die met een goed gedeelte van hare

[p. 160]

lastgelden behoorden vermindert te worden, ende in allen gevalle de zaken zoo gestelt, dat U E.A. ende alle voorsichtige regenten in haerzelven contentement zouden connen nemen, dat bij dese veranderinge de ingesetenen volcomen bevrijt ende de vijand uyter zee geweert zoude connen werden; zonder 't welcke gants niet geraden zoude wesen eenige nieuwicheden te maken over het beleyt van den oorlogh te water, maer best te blijven mette meeste mesnage ende bequame reglementen bij onser voorouderen wel geordonneerde collegien.

Eyndelijck, alsoo oock dese vertoonders de handelinge op Levanten in manieren voors. gaerne aen dese Compagnie geoctroyeert sagen, zal U E.A. lichtelijck connen oordeelen, off hetzelve geen zake en is van zeer grooten gevolge, te meer die van de negotie op Italien, met dewelcke die volcomentlijck geinclaveert is, swaerlijck zal wesen te separeren; ende ons bedunckens, wesende alrede zoo groote limiten in octroyen begrepen, dient yets over te blijven, waerinne de nieuwsgierige coopluyden hare geest mogen exerceren.

Dit is, E.A. Heeren, 't gene wij goedgevonden hebben Uwe E.A. over dese zake voor onse particuliere advys te geven, latende d'importantien van dien tot beleyt ende bestieringe van U.E.A., wiens regieringe God de Heere met alle wijsheyd ende voorspoet wil zegenen.