Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 7

[p. 268]

Brieven
van W. Boreel, Gezant der Vereenigde Nederlanden in Frankrijk, geschreven in 1651.

Hooge Moogende Heeren.

Mijn Heeren. Op saterdach voorleden, als ick besich was omme mijne jonghst voorgaende brieven te sluyten, is den heere Cardinael binnen dese stadt inecomen met een groot gevolgh, ende hadde den Coninck hem te gemoet gesonden sijne May^ts carosse ende veele andere carossen meer, daerinne waeren mons^r le Marschal de Villeroy ende andere heeren van 't Hoff, die sijne Eminentie hebben gebracht in sijn logement.

Zedert de jongste tijdingen uyt Champagne heeft men oock, dat de stadt van Barleducq haer overgegeven heeft aen den Coninck, ende nu jonghst, dat alle de casteelen, voor desen bij de Spaensche ende andere haere adherenten ingenomen, ende gelegen tusschen de rivieren de Maze en de Aisne, wederom sijn in de possessie van Vranckrijck, ende dat daegelicx het leeger van den Coninck in guarnisoen gaet, om

[p. 269]

hem te refrescheeren ende wederom vroech in 't velt te worden gebracht.

Hier is aengecomen in dese stadt den Hertoch van Marcur¹⁾ uyt Cathalonien, als oock mevrouwe de Hertoginne van Bouillon, met mademoiselle de Bouillon. Daer sijn oock Gedeput. van Cathalonien, om secours te versoecken tegens de aenstaende maent Martij ten langsten, ofte anders verclaeren geene ordre in haere saecken te connen houden.

Die van Bourdeaux hebben oock haere Gecommitteerden alhier, om te versoecken authorisatie tot opstellinge van eenige impositien, als oock om den Coninck te bidden, dat sijne May^t aen haer gelieven te geven eenen Gouverneur in plaetse van den Hertogh van Espernon, ende alsoo haere Provincie in rust te mogen brengen.

De resolutie van 't Parlement aengaende de heeren gevangen Princen is in dese manier eygentlick uytgevallen op 30 Decemb., als dat ootmoedige remonstrantien sullen werden gedaen aen den Coninck ende aen de Coninginne Regente, om te versoecken derselver heeren liberteyt. Dat oock mons^r den Hertoch van Orleans wegens het Parlement sal worden gebeden, om t'employeeren sijn credit ende authoriteyt, ten eynde men mach comen t'obtineeren 't geene men versoeckt met soo veel justitie, ende dattet Parlement wederom vergaderinge doen sal, als men antwoorde van haere May^ten sal hebben becomen. Gemelte heere Hertoch van Orleans heeft aen de Gedeput. van 't Parlement geantwoort, dat hij hem zeer geerne tot vrijstellinge van de gevangen Princen sal laeten gebruycken, soo haest de saecken van̄ Coninck hetselve sullen toelaeten ende haere May^t de Coninginne, noch siecke-

1) Mercoeur.

[p. 270]

lick ende indispoost sijnde, en heeft de Gedeputeerde van 't Parlement tot noch toe niet connen hooren, 't welck men evenwel verstaet, dat morgen ofte overmorgen geschieden sall. Den heere Hertogh van Orleans compt nu alle daege te Hove, soo dat de voorige misverstanden, daervan men voordesen soo veel gesproocken heeft, tusschen haere May^t ende sijne Conincklijcke Hoocheyt gecesseert sijn, daerdoor men alles wederom beter begint te hoopen.

Tot St. Sebastiaen in Biscayen versamelt sich een groote vloote van scheepen van oorloch, soo als mij verseeckert heeft een persoon, die aldaer nu jongst is gepasseert; men meent dat sulcx geschiet om de turbulente gemoederen in Guyenne te stijven, ofte oock, om haer te assisteeren, indien de saecken aldaer wederom tot oproer quamen te geraken.

Alle saecken worden gereet gemaeckt om den Coninck binnen Reims tegens de maent van Mey naestcomende te croonen, ende in dese grooten noot van de financie heeft het Clergie van Vranckrijck voor alles wat men van haer versoeckt, daer toe gepresenteert eens de somme van ses hondert duysent guldens.

Gisteren naermiddagh heb ick audientie gehadt bij den heere Cardinael ende genotificeert, dat ick volgens sijn goetvinden in geschrifte hadde gestelt den inhout van een tractaet permanent, noopende de saecke van de marine, ende versocht ick, dat den Coninck mijn belieffden te geven heeren Commissarissen, om het gemelte tractaet te brengen tot vergelijckinge ende tot besluyt, dat ick mede daer bij hadde versocht ondertusschen, dat over 't gemelte tractaet permanent soude werden gehandelt. Het provisioneel reglement, op den 17^en April 1646 voor vier jaeren geslooten, soude mogen comen in sijn vigeur, daer op alle mis-

[p. 271]

verstanden ende differenten, ter zee vallende, souden werden gereguleert.

Ick hebbe oock overgegeven u Hooch Moogende brieven in faveur van̄ scheepen St. Marie van Hamburch, schipper Henrick Brouckman, voordesen genomen bij den Commandeur du Quesne, als oock tot voorschrijvinge van het gespolieert schip, genaemt Elisabeth, ende heeft sijne Eminentie over alle de saecken mijn wel bejegent, seggende: dat mijn concept-tractaet ende 't versoeck, daernevens gedaen, op gisteren in den Raedt van den Coninck gebracht, alwaer den heere Hertoch van Orleans mede present was; ende sijne Eminentie verclaerde, dat hij over all goede genegentheyt vond, gelijck hij oock selffs hadde, om haer Ho. Mo. in alles te gelieven ende te accommodeeren, 't geene conde strecken tot welvaren van haere Republicque ende van haere ingesetenen, gelijck als was de behoudenisse van haere groote navigatien ende commercien. Maer alsoo dat selffde werde versocht bij een nieuw tractaet ende niet sonder alteratie conde geschieden van de oude wetten van Vranckrijck, soo versocht sijne Em^cie dat, om u Ho. Mo. intentien vruchtbaer te maecken, het denselven oock soude gelieven te doen resolveeren tot 't geene de oude ende langen tijt voor dese beslooten tractaten ende alliantien tusschen Vranckrijck ende de Vereenichde Nederlanden opentlick medebrengen, namentl. dat u Hoo. Moo. daerbij hebben belooft Vranckrijck te subsidieeren ende assisteeren, in oorloch comende te vervallen, gelijck het nu is, met gelijcke sommen ende middelen als Vranckrijck alreede effectivelick aen den Staedt der Vereenichde Nederlanden heeft gepresteert, ende gefurneert: waermede u Ho. Mo. souden betrachten 't geene in desen tijt voor Vranckrijck dienstich ende noodich en̄ aen u

[p. 272]

Hoo. Moo. Staet eerlick en̄ reputatieus soude wesen, - daervan ick versocht ben, ende noodich gevonden hebbe u bij desen te verwittigen. Ick ben oock met eenen aengemaent om mij te uytten ende te verclaeren off en̄ wat Spagnien heeft geantwoort op u Hoo. Moo. aengeboodene mediatie, daervan ick niets en hebbe weeten te seggen, ende verwachte wat u Hoo. Moo. mijn dienaengaende sullen gelieven te beveelen.

Hiermede,

Hooge Moogende Heeren etc. Tot Paris den 7^en Januarij 1651. Get. W. Boreel.

Hooge Mogende Heeren.

Mijne Heeren. Over Rochelle comt tijdinge uyt Brazyl, dat acht groote Portugesche schepen wel geladen ende na Portugael willende, van̄ Nederlantsche souden verovert ende genomen sijn, en̄ dat onder deselve acht schepen dry sijn, die tot St. Malo t'huys behooren, welck geval van 't nemen deser Malonische schepen geoordeelt wert tot voordeel te sullen strecken in mijn versoeck van̄ restitutie en̄ relaxatie van van soo veel Nederlantsche schepen en̄ goederen, die dagelijcx bij dese natie opgebracht worden. Ick bevinde uyt d'extracten notulen van u Ho. Mo. resolutien op den 27^en Decemb. voorleden, dat voorschrijven geaccordeert is aen̄ geinteresseerde in het schip, genaemt den Sampson, ontrent Bouloigne in 't leste van̄ maent Novemb. gestrant, en̄ bij die inwoonders geruineert en̄ geplondert, waervan ick al voordesen op den 17^en Decemb. aen u Ho. Mo. in mijne brieven hebben vermaent¹⁾, en̄ mij verwondert, dat de voors. geinteresseerden dus lange stil geseten hebben, son-

1) Zie boven bl. 174, volg.

[p. 273]

der aen mij te senden de stucken en̄ informatien, tot mijne onderrichtinge behooren̄, op dat ick met wetenschap en̄ seeckerheyt in die saecke hadde mogen beginnen t'opereren, daer toe mij genoechsame aenleydinge wierde gegeven, ende tot noch toe en hebbe u Ho. Mo. brieven van voorschrijvens niet becomen. Dit geplondert goet van den Sampson is in seer quade en̄ stercke handen, soo dat ick wil hoopen en̄ vertrouwen, dat u Ho. Mo. brieven van voorschrijvens naer advenant sullen ingestelt sijn in soodanige termen, dat die wat goet sullen voorbrengen. Yeder Gouvern^r in sijn Provincie off sijne Stadt equippeert ter zee, protegeert de opgebrachte prinsen, authoriseert de vercoopinge van de goederen, sonder verclaringe off jugement van den heer Adm^l en̄ den Raet van̄ marine alvooren aff te wachten, ende de goederen eens gedistraheert sijnde, soo ist onmogel. de restitutie daervan te becomen met effect.

Den heere Marschal de Turenne soude wederom versterckt worden met eenige notable trouppes uyt Duytslant en̄ Neerlant, en̄, alsoo hier gesecht wort, souden hem oock toecomen 4000 Schotten van̄ Generael Cromwel, die hij in de laetste deffaitte in Schotlant becomen heeft ende noch gevangen hout. Men secht oock, dat de gem̄ Mars^l de Turenne van meeninge soude sijn in Lotheringen in te trecken, waerop wegens dit Rijck soude werden gepast.

Aengaende de heeren gevangene Princen en is noch niet vorders genadert; men segt, dat wegens het Parlem^t nader instantien sullen worden gedaen bij haere Ma^t de Coninginne, die noch sieckel. blijft, ende daer wert gesproocken (om veranderinge van lucht te nemen), dattet Hoff wel eerstdaegs naer St. Germain soude mogen vertrecken.

De saecken tusschen dit Rijck en̄ 't Hoff van Romen

[p. 274]

gaen vrij wat tot verwijderinge over 't affront gepretendeert aengedaen te sijn aen̄ heer Amb^r van Vranckr., waervan bij voorgaen̄ hebbe ges^eu1), ende wert gesproocken, dat men den heer Amb^r van Romen wel soude mogen t'huys ontbieden, en̄ dat daerop wel verder extremiteyten souden staen te volgen van dese sijde, ende van d'andere sijde weygert den Paus desen Co. te qualificeren als Con. van Vranckr. en̄ Navarre, seggen̄ dattet laetste aen Spanien toecomt en̄ niet aen Vranckr. Den Paus die dreycht oock tot nominatie ende creatie van nieuwe Cardinalen te sullen gaen ende die voor Vranckr. te ordonneren, alsoo dit Hoff geen voorslagen van persoonen tot nieuwe Cardinalen in Vranckr. begeert te doen voor alsnoch.

Nevens de vier nieuwe Marschalcken van Vranckr., waervan bij mijne voorige vermaent hebbe²⁾ is noch tot deselve digniteyt gedestineert den Grave van Oransey³⁾, Gouvern^r van Grevelingen, en̄ men bevint dat over dese creatie groot miscontentement is bij vele heeren, die die qualiteyt hadden verwacht en̄ voorbij gegaen sijn. Dewijle ick bij brieven van die gene, die mijne saecken aen u Ho. Mo. Camer doen, op derden deser maent verwitticht werde, dat u Ho. Mo. noch gene resolutie en hadden genomen tot acceptatie en̄ betalinge van de penn̄ iu u Ho. Mo. Ambassade bij mij gebruyckt en̄ getrocken bij wissel, soo versoecke gants dienstel., dat 't selve doen sonder langer uytstel mach geschieden ten eersten, alsoo het wisselen sijn, die precyse moeten, immers behooren, te worden betaelt, ende dat het uytstel vandien na de vervaldach mij tot groot oneer in dese u Ho. Mo. conditie soude

1) Zie hoven bl. 180.

2) In zijn brief van den laatsten Dec. 1650. Zie boven bl. 185.

3) Gransey?

[p. 275]

strecken, daerom nochmael onderdanichl. bidde, om u Ho. Mo. goede resolutie en̄ dispositie.

Hiermede,

Ho. Mo. Heeren etc. Paris den 14 Jan̄ 1651.

Get. W. Boreel.

Hooge ende Mogende Heeren.

Mijn Heeren. In d'instructie en̄ last, mij bij u Ho. Mo. gegeven, is wel expressel. begrepen seecker concept-tractaet, daer over ick mede was geweest bij d'heer Amb^r van Spanien, raecken̄ het stuck van̄ marine tusschen Spanien en̄ de Geunieerde Nederlanden. U Ho. Mo. hebben begeert, dat mij 't selve soude dienen tot een regel, om daerop ende daerinne te conformeren mijne negotiatie van 't tractaet van̄ marinen met Vranckrijck. Ick hebbe oock verscheyde toeseggingen, soo haest yets met Spanien daerover soude werden geslooten, dat ick daervan ten spoedichsten soude werden verwitticht.

Nu wert hier gedivulgeert een gesecht tractaet tusschen Spanien en̄ u Ho. Mo., raeckende het stuck van̄ marine, 't welck geslooten soude sijn in den Hage den 17^en Decemb. verleden, soo als het affdrucksel vandien hiernevens gaet, en̄ alsoo in de extracten van u Ho. Mo. resolutien tot den 2^en Jan̄ 1651 toegesonden, niet daervan en blijckt, soo wil geloven, dat het affdrucksel een geinventeert off niet wel opgenomen werck sij, daervan ick geerne de seeckerheyt bij u Ho. Mo. geliefte sal verwachten, alsoo mij, onder reverentie, de kennis van soodanige saecken, om reden hier boven verhaelt, noodich en̄ u Ho. Mo. dienstich sal sijn, versoeckende niettemin, off u Ho. Mo. geliefte niet en can wesen, dat aen mij sullen werden toegesonden in toecomen̄ extracten van alle saecken, die concerneren

[p. 276]

u Ho. Mo. Staet met Spanien, gel. nu alleen wert gedaen van saecken raeckende Vranckr. en Engelant; welcke saecken, u Ho. Mo. met Spanien concernerende, nu te meer mij, onder reverentie, souden behooren te werden kennel. gemaekt, omdat u Ho. Mo. mediatie tusschen dese Croon en Spanien nu is aengenomen alhier, en̄ dat dese Ministers insonderheyt seer jaloers sijn van alle 't gene u Ho. Mo. met Spanien ende Spanien met u Ho. Mo. sijn doende ende handelen, en̄ dese saecken werden somtijts alhier verkeert opgenomen, met groote quaetwillicheyt verdrayt ofte malitieusel. uytgestroyt door die gene, die daerin haer voordeel weten, waertegens ick, kennisse hebbende, soude connen occasien ende veele misverstanden prevenieren, tot dienst van u Ho. Mo., aen dewelcke ick nochtans mij in desen ende alle andere saecken onderdanichl. referere en̄ submittere.

Hiermede,

Ho. en̄ Mo. Heeren etc. Paris den 14 Jan̄ 1651.

Get. W. Boreel.

Hooge ende Mogende Heeren.

Mijn Heeren. D'heere President de Bellievre heeft nu overall sijn affscheyt genoomen, selffs van den Coninck, ende van dage soude sijne Ed. 't selve voor 't laetste doen bij de Coninginne, om ten alder eersten d'Ambassade aen uwe Ho. Mo. te beginnen. Ick hebbe mede d'eere genooten van sijne visite, gelijck ick oock daerop gisteren de contravisite gedaen hebbe. Nadat ick konde hooren, soo is dit hartvriesigh weder oorsake dat sijne Ed. dus lange heeft getardeert. Ick bevinde denselven heer een seer welspreeckent en̄ bescheyden persoon, wel genegen tot uwe Ho. Mo. Staedt, die oock van die opinie verclaert te wesen,

[p. 277]

dat Vranckrijck met niemant beter en seeckerder vrundtschap ende alliancie can hebben als met de Geunieerde Nederlanden, als dewelcke die met den anderen van den beginne aff van de Republycque in geduyrige goede correspondentie, tractaten ende alliantien hebben gestaen en̄ gecontinueert. Sijne Ed. verclaerde daerbij, dat hij noch daertoe alles soude bijbrengen wat in sijn vermogen was, gel. hij 't selve hoopte te getuygen geduyrende sijne aenwesen aldaer bij uwe Ho. Mo. De wateren sijn oock eenige dagen overall hier soo hooch geweest, dat het seer difficil is alsnu te reysen. De reviere de Seine is soo hooch gewassen en̄ geexondeert, dat men op verscheyden plaetsen van dese stadt en̄ van 't Faulxbourgh St. Germain het water siet staen in de straeten, alwaer men met schuyten vaert; daer sijn oock twee boogen vande Pont au Change los geworden en̄ ses ofte seven huysen achter aff in de reviere gestort met verlies van eenige menschen en veel goets, ende alsoo de wateren noch dagelijcx aenwassen door de regen en̄ de sneeu, die sterck gevallen is ende begint te doyen, soo vreest men voor meerder ongemacken. Daer sijn oock luyden, die willen prognostiqueren groote aenstaende beroerten in dit Rijck, alsoo mede omtrent den jonghsten Parijschen oorloch soodanige hooge wateren sijn geweest.

Overall in Vranckr. werden veele secrete ende oock openbare bijeencompste ende vergaderinge gehouden van̄ Noblesse ende oock van̄ Clergé, waer tegens men wegens het Hoff geern soude versien, doch te vergeefs, vermits de groote dissentien ende partijschappen, die haer in alle Collegien openbaren ende die beletten, dat geene resolutie daertoe genomen en can worden.

Men en heeft oock hier noch gene seeckere uytcomste van̄ saecke der gevangen heeren Princen; de dach

[p. 278]

was bestempt op gisteren, dat de Gedep^de vant Parlem^t voor de Coninginne souden verschijnen om aen haere Ma^t de remonstrantie daerover te doen, waer van soude werden rapport gedaen aen 't Parlem^t.

De heere Grave van Grammont is hier, ende alsoo 't hoff met de heere Hertoch van Orleans niet wel eens en is, soo wiert de gem^e Grave gebruyckt, om eenich accommodement te bemiddelen tot de vrijstellinge van̄ gevangen heeren Princen, 't welck dan aen allen sijden oock niet wel behaechl. en is.

D'heere Card^l, t'sedert de wedercomste van Rhetel, en heeft den heere Hertoch van Orleans noch niet wesen visiteren in 't huys van Luxemburgh, ende om sijne Co. Hoocheyt te doen comen in 't paleys Cardinael, soo wert den chrijsraet voortaen in 't selve paleys gehouden, dewijle de Co. selffs in persoon daerin verschijnt, daerover dan de heere Hertoch sijn selven gemiscontenteert toont, als sijnde dese maniere van doen (te weten den Co. geduyrende sijne minoriteyt in den chrijsraet te doen verschijnen) eene nieuwe inventie, om aen den heere Hertoch te ontrecken sijne prerogative, als dat den chrijsraet in 't huys van Luxenburgh bij sijne Co. Ho^t behoort te vergaderen.

In de saecke van 't schip de Marie van Hamb., schipper Hendrick Broeckman, waerover u Ho. Mo. nu vijffmael haere brieven van voorschrijven mij hebben toegesonden, is nu soo veel gevordert, dat de Command^r du Quesne, nemer van 't selve schip en̄ goet, bij sententie gelast is, alle het goet dat in 't selve schip was ten tijde van het nemen, te brengen in handen van̄ justitie, alsoo alle het silver 't welck daer in geweest is, daer uyt gelicht heeft. Ende is bij deselve sententie toegestaen en̄ geordonneert, dat de coopmanschappen en̄ waaren uyt 't selve schip tot Havre de Grace gelost en̄ in packhuysen ingeslagen,

[p. 279]

sullen mogen werden gelicht bij de geinteresseerde coopluyden, bij voorgaende taxatie, en̄ onder cautie bij haer te stellen, in geval deselve goederen naemaels van goede prinse souden werden verclaert, te restitueren deselve taxatie.

Men geeft mij goede hoope, dat de Co. mij sal toevoegen heeren Commissarissen uyt den Raedt van sijne Ma^t, om te handelen en̄ sluyten het tractaet van̄ marine tusschen Vranckr. ende uwe Ho. Mo. Staet, daerinne ick niet en sal versuymen te vorderen soo veel doenl. is, in gevolch van mijne instructie.

Hiermede,

Ho. en̄ Mo. Heeren etc. Paris den 21^en Jan^rij 1651.

Get. W. Boreel.

Hooge ende Mogende Heeren.

Mijn Heeren. Gisteren voormiddach heeft d'heere Grave van Brienne aen mij gesonden sijnen Secret^s, om te notificeren dat hare Ma^ten genomineert hebben om met mij te handelen over het tractaet van̄ marine ende d'andere poincten in mijne memorie vervath, d'heere Marquis de Villeroy, Marschalck van Vranckr. ende Gouvern^r van̄ Co., d'heere Grave van Brienne, Secret^s van Staet en̄ van Commandementen des Conings, d'heere de la Thuillerie, voor desen Amb^r bij u Ho. Mo., en̄ d'heere van Alligre du Conseil d'Estat et de la Marine, ende dat de welgem^e heeren mijne geseyde memorie sullen examineren en̄ gereet maecken tot spoedige bijeencompste met mij, soodat verhoope een goet eynde daervan te sullen becomen. D'heere Card^l heeft ten respecte van u Ho. Mo. mij d'eere gedaen van op 20 deser eene lange conferentie te houden, in voegen dat ick tijt hadde om van vele saecken, op

[p. 280]

mijn pampier gestelt, te connen spreecken met particulariteyt. Ick vertrouwe, dat ick daerbij groot voordeel sal hebben gewonnen, alsoo ick bij voorstel, contradictie en̄ debath van wedersijden goet onderricht hebbe connen geven aengaende de saecken, bij mij versocht. Ick sal met permissie van u Ho. Mo. seggen, dat d'heere Card^l een personagie is, die patientie heefft om een saecke te hooren voorstellen, seer wel begrijpt het poinct daer de saecke op aen compt, en̄ beter informatie ontfangende, liberal. comt tot de beste, equitabelste opinien, gel. ick daervan alrede de vruchten gevoele, ende sijne Em^ties authoriteyt ende genegentheyt in 't faciliteren van een saecke, die te vooren vol perplexiteyt scheen te wesen ende tot seer groote schade soude gestreckt hebben van verscheyde ingesetenen der Geunieerde Provintien. Voor desen sijn u Ho. Mo. onderricht¹⁾, hoe dat in 't beginsel der maent December omtrent Estrape²⁾ ende Boulogne door onweder ofte quade custinge gestrant is 't schip genaemt de Sampson van Amsterdam, seer rijkel. ge. laden, gaende naer Westen; hoe dat d'inwoonders die geberghde goederen voor een groot deel hebben berooft, onder groote ende cleyne verdeylt ende versteecken, ende dat een groote parthije daervan gebracht is binnen 't casteel van Boulogne, met veel carren hier binnen Parijs gebracht ende vercocht, sonder dat ick (hoewel veele moeyten daertoe hebbe gedaen) eenige ordre daertegens hebbe connen becomen. Tot Estapes ofte Boulogne en was geen Rechter te vinden, die ten versoecke vande schipper informatie wilde nemen nochte passeren. Hier tot Parijs hebbe mij geaddresseert aen den Raedt vande marine,

1) Zie boven bl. 178.

2) Beneden beter, Estapes, thans Étaples.

[p. 281]

ende particulierl. mede aen d'heere Hertoch van Beaufort; van d'heere Hertoch van Vendosme sijn vader, als Adm^l, ten lesten hadde vercregen dat een Raetsheer van 't Parlement soude in commissie gesonden geweest sijn van hier nae Boulogne om d'informatie te nemen; maer den selven heer soude moeten hebben dry duysent gul. tot de te doen oncosten en̄ vacatien, ende 't gene te verwonderen is, daer en comt niemant aen mij hier tot Parijs wegens de geinteresseerde uit voors. schip de Sampson ende sijne ingeladen goederen, die mij informeren ende instrueren van stucken ende noodige pampieren, ende voldoen in 't gene gerequireert wert, want nochte het Parlem^t, nochte de heer Hertoch van Beaufort en conden de penn̄ niet verschieten, en̄ de Commissaris en wilde niet vertrecken, voor alleer hij versien was, soodat die saecke en̄ 't geheele werck soude hebben blijven staecken. Sijne E^tie, door mij particulierl. van alles onderricht sijnde, heeft mij door den heere Grave van Brienne doen aenseggen, hoe dat den Coninck geordonneert heeft, dat aen mij alle assistentie van justitie sal worden toegevoecht; dat d'informatien sullen werden genomen, en̄ de gesalveerde goederen en̄ coopmanschappen naer behooren gerestitueert, en̄ de gestoolen en̄ versteecken goederen opgesocht en̄ wedergegeven, mij doende verseeckeren dat ick mij daerop mach verlaten.

Le S^r de Fontenay, Capⁿ te water, op een fregat van Boulogne, heeft op commissie van Co. Carel de tweede van Groot Brittagne, genomen in de maent van....... een schip van Schiedam, schipper Cornelis Jacobss. Hardi, comen̄ geladen met vijgen ende amandelen uyt Portugal nae Amsterdam, welcke vruchten mede al vercocht en̄ verduystert sijn; ende tot Boulogne en was noch informatie noch recht te becomen, en̄ de luyden geinteresseerde waren wanhoo-

[p. 282]

pich om yets te becomen. Ick hebbe die saecke in waerheyt na hare meriten gededuceert, ende sijne Em^tie vattede terstont wel het groot ongelijck ende de roverije, die bij desen Fontenay was gepleecht; ende op gisteren is mij toegesonden de notificatie, dat 't schip ende goederen sullen werden in arrest genomen, als oock Fontenay selffs ende sijn schip, om daer aengaende ende daerop geprocedeert te worden, als recht ende reden vereysschen sal.

Ick hoope, in conferentie wesende met de genomineerde heeren, soodanige verdere debvoiren onder de hant te doen, dat beyde dese schepen, de Sampson ende de Vrede van Schiedam, ende dat geinteresseerde van dien haer selven sullen vinden gesoulageert ende geholpen, indien men mij aengaende den Sampson ter hant stelle de behoorl^e stucken ende pampieren, die ick dus lange uyt Nederlant ende van Boulogne hebbe vereyscht, tot noch toe vergeeffs.

Hier mede,

Ho. Mo. Heeren etc. Paris den 28^en Jan̄ 1651.

Get. W. Boreel.

Hooge ende Mogende Heeren.

Mijn Heeren. Daechs naer 't vertreck vanden jongsten ordinaris nae 't vaderlandt sijn mij brieven toegecomen van u Ho. Mo. Consul uyt Venetien, in dato 15^en der maendt Jan^ry door eenen expressen courier, affgesonden aen d'heer Ambassadeur van die Republicque in dit Hoff, waer mede tijdinge becomen, dat drye Nederlandtsche coopvaerdij scheepen, genaemt de Propheet Samuel, den Sampson ende de Hoope, rijckelijck geladen ende van Amsterdam offgevaren, inde Middellandtsche zee, op de custen van Calabria, sijn

[p. 283]

genomen geweest door de Francoisen, ende dat die apparentelijck stonden opgesonden te werden nae Toulon. D'heer Ambassadeur van Venetien werde bij sijne Republycque gelast alle officien ende debvoiren aen te wenden, gelijck ick mede hebbe gedaen, wegens het interest vande Nederlandtsche ingesetenen, om deselve scheepen ende goederen vrij te crijgen, in vougen dat sij haere reyse onbecommerlick ende onbeschadicht souden mogen voltrecken. Welgemelte heer Ambassad^r en ick hebben daerin bij aenspraecke vande principale Ministers soo veel vanden Con. geobtineert, dat sijne May^t ons heeft vergunt brieven van cachet, waer bij aen den heere Lieutenant vanden Con. in Provence, aende juge vande Admiral^t aldaer, ende aende Francoise Capitⁿ, Colonges genaemt, wert aengelast ende bevoolen de voorsc. drie genomen scheepen daetelick vrij ende los te stellen in handen ende in 't gebiet vande schippers, die daerover gestelt sijn, opdat sij haere reyse nae Venetien moegen continueeren, met bijvoeginge, daerin bij soo verde eenige coopmanschappen gesuspecteert souden werden in deselve scheepen gelaeden te sijn, toebehoorende aende Spaensche, vijanden van dese Croon, datmen dien onvermindert deselve oock sal laeten volgen ende blijven inde scheepen, onder cautie van deselve te sullen vergoeden, indien naemaels bevonden wert dat het goederen sijn den vijanden toecomende. Dese brieven van cachet sijn met eenen expressen courier affgegaen van hier op woensdach avondt, den eersten deses, ende wij sullen verwachten, dat het gewenschte effect daerop mach comen te volgen, ofte anders dat ons van Thoulon de noodige informatie ende pampieren sullen worden toegesonden, waermede, in gevall van proces, mogen sustineeren ende obtineeren het goet recht vande Nederlandsche ende Venetiaensche geinteresseerde.

[p. 284]

Aengaende het gebleven schip omtrent Bolongne en̄ Estapes, genaempt de Sampson, uyt Texel gevaren westwaert, daerop hebbe vercregen van̄ Coninck, dat een Maistre de Req^te in commissie van sijne May^t sal affgevaerdicht werden nae Boulongne, om informatie te nemen van alles, ende restitutie te doen van gesalveerde goederen, om enquesten te doen over het berooven ende steelen van veele der gebleeven goederen, met last om deselve mede aende eygenaeren te restitueeren, 't welck ick hebbe aengesecht aen een coopman, gecomen van Amsterdam, genaemt Pieter Sagaries, aen wien u Ho. Mo. brieven van voorschrijvinge hadden gegeven, die ick niet noodich had te gebruycken, dewijle ick te voorens alles hadde geobtineert vanden Coninck, wetende dat 't selve u Ho. Mo aengenaem souden sijn.

Met den selven Maistre de Requeste, gaende als Commissaris nae Boulongne, sal ick mede doen bevorderen d'informatien raeckende het genomen schip, genaemt de Vreede van Schiedam, comende uyt Portugael, gelaeden met vijgen ende amandelen voor Amsterdam, welck schip notoire t'onrecht genomen is bij eenen Ch^ler de Fontenay, vaerende op een fregat van Boulongne, toebehoorende aenden Gouverneur aldaer ende nu Marechael de France Villequier; dit Nederlandts schip genomen sijnde op commissie vanden Con. Carel de tweede van Groot Britange, en̄ dienvolgens op dobbele commissie.

Uwe Ho. Mo. Consul tot Marselle sent mij tijdinge vanden 17^en Januarij uyt Toulon, dat eenen Capitain genaemt la Borde, aldaer woonachtich, dienvolgens een francois subject, op eene commissie vanden Hertoch van Savoyen nu corts genomen heeft de fleuyt genaemt het Postpaert, groot 270 lasten (sonder te seggen waer 't voors. schip toebehoort), comende met

[p. 285]

sout geladen van Evise¹⁾ om nae Genua te gaen lossen. De voors. roover was met sijne prinse uyt d'eylanden van Eris²⁾ vertrocken na Villa Franca, 't welck onder Savoyen behoort, ende alsoo het sout tot Genua t'huys compt, twijffelt men niet off d'eygenaers sullen daer van de liberteyt wel procureeren aen 't Hoff van Savoyen, ende aengaende het Nederlandtsche schip sal de heere Consul aldaer goede debvoiren doen om 't selve insgelijcx vrij te crijgen.

Eenen anderen Franschen commissie-vaerder, genaemt de Sieur de Marennes, heeft oock genoomen twee Hollandtsche scheepen, het eene genaemt den St. Mattheus, schipper Cornelis Pieterss. Puyt en̄ het andere genaempt den Sampson, schipper Claes Cornelyssen Kistemaeker, beyde te huys behoorende tot Meedenblick, met terwe gelaeden, comende van Sicilien, om die tot Livorne ende Genua te brengen, waerover mij de informatien van Toulon sullen werden toegesonden, ende hebbe ick alreede over dese drie laetste genoomen scheepen begroet de heere Hertoch van Vendosme, die met seer veele bequame woorden aen mij betuycht heeft sijne groote affectie ende genegentheyt om u Ho. Mo. ende d'onderdanen van haeren Staet, respectivelick alle dienst, behulp ende bevorderinge toe te brengen, ende dat hij deselve met daeden ende effecten bij alle gelegentheyt sal bewijsen.

Tot Toulon maecken toe wel sestien oorlochscheepen, soo Conincx als particuliere commissievaerders, diemen nochthans mij hier verseeckeren wil dat soo haest noch niet in zee en sullen gaen, waervan niet seeckers en is te gelooven.

Hier mede

Hooch Mogende Heeren etc. Paris den 3^en Februarij 1651. Get. W. Boreel.

1) Yviça?

2) Hyères.

[p. 286]

Hooge ende Moogende Heeren.

Mijn Heeren. Op vrijdach den 27^en Januarij was de heere Hartoch van Orliens des avonts int Hoff gecomen, ende heeft aldaer met de Coninginne helpen beramen ende wederstellen d'antwoorde, diemen van wegens den Coninck op maendach daeraen volgende doen soude. op de remonstrantie vant Parlement van Parijs, raeckende de heeren gevangen Princen ende haere vrijstellinge. Ende opdat daerin geen erreur ofte misverstant en soude werden gepleecht, soo is deselve antwoorde int geschrift bewurpen, ende bijde Coningin en̄ de heere Hertoch van Orliens onderteeckent. Den 30^en smaenendaegs naermiddags sijn de gedeputeerde heeren vant Parlement voor den Coninck verschenen, in presentie van̄ Coninginne, de heere Hertoch van Orliens, de heere Cardinael, de heere van Chatteau Neuff, Guarde Seaux, ende veele andere heeren, du Conseil d'Anhout¹⁾ en̄ groote vant Rijck. Ende heeft haere Maj^t antwoorde gegeven aende gedeputeerde vant Parlement, in conformité van voorich besluyt, namentl., indien madame du Longeville, le viconte du Turene sullen renuntieeren ende affstaen de ligue, die sij hebben met den Coninck van Spanien, ende de citadelle en̄ de stadt van Stenay stellen in handen vanden Coninck: Que sa Maj^té pouvoira à la liberté de messieurs les Princes, sonder dat, ofte de heere Carde Chaes²⁾, ofte yemandt anders, wegens den Coninck daertoe ofte daerbij yets meer geseght heeft. Ende sijn de heeren vant Parlement sonder yets daer op t'antwoorden vertrocken, ende hebben van haere bejegeningen op dingsdach rapport gedaen, sonder doenmaels yets anders te resolveeren, als alleene dat

1) d'en haut.

2) Garde sceaux

[p. 287]

de heere Hertoch van Orliens soude werden versocht en̄ gebeden het Parlement te willen assisteren in dese saecken ende op daechs daeraen in 't Parlement present te willen sijn, daertoe sijn Coninckl. Hooch^t door den heere Hertoch van Beaufort soude werden geinduceert; maer en is de heere Hertoch van Orliens op woensdach niet gecompareert, laetende seggen nochtans dat hij approbeerde van nu aff al 't geene 't Parlemant goetvinden soude, ende dat hij niet liever en soude sien als de vrijstellinge vande gevangen Princen. Dese jongste aenbiedinge ofte verclaringe heeft seer geanimeert alle de heeren int Parlement, die tot de heeren gevangen Princen wel genegen waeren, en̄ oock diemen noemt vande groote Fronde, en̄ als de Coninginne daerover met de heere Hertoch van Orliens in contestatie quam, soo heeft sijne Coninckl. Hooch^t de selve sijne verclaringe geadvoueert, bijvoegende, mits dat de vrijstellinge van̄ Princen aen̄ Coninck aengenaem soude sijn, waermede de voors. eerste verclaringe vande heere Hertoch van Orliens aent Parlement doen doen, genoechsaem losgestelt werde. T'sedert is op donderdach de Conseil d'Aenhout¹⁾ bij den anderen geweest, ende daer is goetgevonden, dat de heere Grave van Gramond wegens den Coninck, mons de Lionne, wegens de Coninginne, en̄ mons de Goulaer souden reysen van hier naer Havre de Grace, en̄ gaen spreecken met de gevangen heeren Princen, ende vande selve te verstaen de openinge van contentement en assurantie, die sij heeren gevangen Princen sullen connen doen ende geven tot bevoirderinge van haere vrijheyt. Aenden Hertog van la Roche Focault is mede licentie gegeven om te mogen trecken naer Stenay bij madamme de Longueville.

1) d'en haut.

[p. 288]

Huyden is het Parlement wederom vergadert over die saecke, sonder dat de heere Hertoch van Orliens daerbij sijn geweest, ende is met eenparicheyt van stemmen aldaer verstaen, dat de antwoorde van de Coninginne niet en voldoet aende expectatie vant Parlement, ende daerom datmen behoort naerder te resumeren ende te resolveren tot de vrijstellinge vande Princen, waerover op morgen weder bij den anderen comen sullen.

Men hoort van besijden aff, dat op donderdach eenige woorden in 't Conseil soude sijn gebruyckt tot nadeel vande heeren van 't Parlement, die sommige van haer ter herten neemen, soo verre dat sij aenhouden, dat sijne Eminentie daerover voor haer soude behooren geciteert te worden ende te verantwoorden, in voegen dat die saecken int Hoff ende met het Parlement seer seltsaem staen, daer uyt wel meer verwijderinge in dit Rijck sullen comen te rijsen, tensij een bequaem expedient daertegens gevonden mach worden.

Inde Provincien van dit Rijck gaen de saecken oock niet tot ruste ofte stellicheyt; het Parlement van Brittanien heeft authoriteyt gegeven, sonder communicatie met dit Hoff, om te doen saygieren¹⁾ alle Engelsche goederen die onder haer ressort gevonden sullen werden, om daeraen te verhaelen de schaden ter zee, die de Engelsche aen die van Bretanie aengedaen hebben, insgelijcx dat haere ondersaten haer sullen vermogen te wapenen en̄ te diffendeeren tegens den overlast van d'Engelsche scheepen.

Hier tot Parijs ende uyt het gemeen Coninckrijck is een comp^e gereformeert, om bijeen te brengen 5 milioenen guldens, ende daervoor te coopen, in zee te brengen ende te onderhouden dertich groote cloucke

1) saisisseeren.

[p. 289]

oorlochscheepen, diemen in Hollandt soude sien te coopen, ende dese presentatie en wert niet vande handt geworpen, maer aengehouden om bij den Raet vanden Coninck daerop naerder gedelibereert te sijn.

't Parlement van Bordeaux heeft een arrest gegeven tegens den persoon van̄ Hertoch van Espernon ende sijn gevolch, om deselve binnen de Provincie van Guienne niet te gedoogen noch te lijden. Den gemelten Hertoch is den laesten van̄ voorleden maent hier binnen Parijs gecomen met groot gevolch van noblesse en̄ domesticquen.

Het Parlement van Toulouse heeft een arrest genomen van eenich chrijsvolck binnen haer resort, om te verwinteren, niet intenemen, jae selffs geen passagie te verleenen.

In Provence tot Marcellien is een groote commotie geweest over partijschappen, die doch nu is gestilt.

De heere Prince Rupert is ten laesten met twee scheepen uyt de zee opgecomen inde eylanden van Eres¹⁾, ende Prins Mauris, sijn broeder, was noch tot Toulon met een schip en̄ Engelsche prinsen.

De besendinge van hier naer Engelant om de differenten te accommodeeren tusschen den anderen, en gaet niet voort, in voegen dat de misverstanden tusschen beyde de Rijcken dagelijcx grooter en̄ erger werden.

Hier mede

Hooge Mogende Heeren etc. Parijs den 3^en Februarij 1651. Get. W. Boreel.

1) Hyères.

Hooch Moogende Heeren.

Mijn Heeren. Gisteren morgen sijn van hier ter

[p. 290]

post nae Havre de Grace vertrocken de heere Grave van Gramont ende messieurs de Lionne en Goular, om te spreecken met de Princen.

Den heere President de Bellievre is mede ontrent dien tijt van hier gescheyt, om sijn Ambassade aen u Hoo. Moo. te beginnen; neempt sijnen wech noch over Calis, Duynckercken ende Zeelandt met een groot gevolch, soo wel van domesticken als van passagiers. Ick ben van hem gescheyden met versekeringe aen mijn, dat sijne Ed^e voornemens was om aen u Hoo. Moo. ende den Staet der Vereenichde Nederlanden alle goeden dienst te doen.

Gisteren is dese stadt in alle plaetsen en straten met veel volck beset, die uyt curieusheyt luysterde naer 't gene 't Parlement eyndelijck soude besluyten. De Coninginne hadde dien dach gesonden aen monsieur le premier President en̄ andere heeren van 't Parlem^t, doende seggen dat het niet noodich en was meer te vergaderen over de saecken vande gevangen Princen, alsoo den Coninck derselver verlossinge toestont ende den Grave van Granmont, om 't selve te effectueeren, dien morgen al was vertrocken. Desen voorleden nacht heeft den heere Hertoch van Beaufort geslapen in 't palijs van Luxembourch, ende is sijne Coninckl^e Hooch^t met hem gegaen in 't Parlement, alwaer men seght, dat vremde propositien werden gedaen.

Ick hebbe doen observeeren wat uyterlijck ontrent de Camer geschiet, ende wert mij gerapporteert, dat desen voormiddach aen 't Parlement, vergadert sijnde, was gesonden wegens de Coningin, ende dat daerop de heere premier President met eenige andere gedeputeerden is gereden naer 't paleys Royael, alwaer sij bij haere Maj^t geweest sijn, ende quam gemelt heer premier President wederom inde camer van 't Parle-

[p. 291]

ment ontrent de middach, welcke camer gesloten werde, ende seyde men, dat de heeren noch vergadert souden blijven wel tot 4 uyren toe, welcke is den tijt dat dit schrijven en̄ het packet gesloten sal moeten werden. Men comt mij nu seggen, dat mess^r den Hertoch van Orliens in 't Parlement sijn middachmael heeft genomen, ende dat de Camer noch gesloten blijft, ende wert door de stadt vremt gesproocken, gelijck gemeynelijck geschiet in dusdanige coniuncturen van tijden ende saecken.

Hier mede

Hooge Moogende Heeren etc. Parijs den 4^en Feb. 1651. Get. W. Boreel.

Hooge Moogende Heeren.

Mijn Heeren. Saterdach voorleden is de vergaderinge van la Grand Chambre in 't Parlement met veel senden en̄ wedersenden gepasseert, en̄ werde met de meeste stemmen geconcludeert, datmen wegen het Parlement andermael den Coninck en̄ Coninginne soude bidden om de loslating van̄ heeren Princen, en̄ dat de heere Cardinael van ontrent haere Majesteyten souden werden geeslongeert¹⁾. De sonnedach is oock gepasseert als mede den manedach morgen, met veele voorslagen en̄ secreete handelingen tusschen 't Hoff, de heere Hertoch van Orliens en̄ eenige leeden van 't Parlement, sonder dat gemelt Parlement eenige gedeputeerden van̄ haeren, maer alleen les gens du Roy naemiddaechs gesonden sijn, die in effect rapport hebben gedaen van 't geene op saterdach was geconcludeert. Aengaende de ontslaginge van̄ heeren Princen versocht de Coningin, dat de heere Hertoch van Or-

1) geéloigneert.

[p. 292]

liens bij hare Maj^t soude willen comen, alsoo (gelijck geweeten wert de waerheyt te sijn) tot Fonteyne Bleau in Octobris voorleden was geconvenieert en̄ geresolveert (wanneer Mons^r voorslouch en̄ accordeerde, dat de heeren Princen van Marcousy nae Havre de Grace souden werden vervoert), datmen vande relaxatie vande Princen niets en soude doen nochte effectueeren in toecomende, tensij de Coninginne ende hoochgem̄ Hertoch daervan tusschen den anderen souden eerst convenieeren, dattet conde geschieden met den dienst van̄ Coninck, ende men de relaxatie bij eene gemeene schriftelijcke acte soude aenbeveelen. Haere Maj^t versocht dan, dat sijne Co. Hooch^t bij haer comen wilde om daerover te spreecken en̄ te vergelijcken, off anders presenterende de Coningin bij sijne Hooch^t te willen comen in 't huys van Luxenbourch; dan noch 't een, noch 't ander en is geschiet, seggende gemelte Hertoch de Coninginne niet te connen sien, soo lange de Cardinael Mazarin in 't Hoff soude wesen. Daer sijn oock onder de handt eenige voorslagen beraemt omme aenden heere Hertoch tot commandement voorgedragen te werden; doch sijne Co. Hooch^t heeft nergen nae willen hooren.

Alle apparentien dan van verdrach comende te cesseeren, soo is de heere Card^l des nachts tusschen maendach en̄ dinsdach vertrocken uyt Parijs, wel geescorteert van eenige groote heeren, veel ruyterye ende groot gevolch. Heeft dinsdach tot St. Germain middach- en̄ avontmael gehouden en̄ aldaer geslapen. de heere Mercoeur, Grave van Harcourt ende andere groote meer sijn door wille en̄ begeerte van sijne Emi^tic van daer wedergekeert hier binnen Parijs. Woensdach is de heere Cardinael gereyst nae Meulan en̄ heeft dien nacht daeraen geslapen op een heeren huys, leggen̄ op de marches van Normandyen, om (soo als men

[p. 293]

doenmaels seyde) te trecken nae Pont de Larche ende soo voorts naer Diepe, alwaer overal commandementen sijn tot sijn E. genegen.

Dynsdaechs 's morgens was het Parlement wederom vergadert, alwaer sijne Co. Hooch^t present wesende, rapporterende, hoe dat de Coninck en̄ Coningin den Cardinael hadden geesloigneert, en̄ dat hij voorleden nacht was vertrocken. Soo is daerop gevolcht resolutie, dat het Parlement goetvondt door Gedep^e den Coninck en̄ de Coninginne te bidden, noch den selven dach, dat haere Maj^ten sonder uytstel de gevangen heeren Princen en̄ den Hertoch van Longeville willen stellen in volcomen liberteyt en̄ daertoe te doen expedieren alle noodige ordren; daerenboven, dat den Coninck en̄ de Coninginne sullen worden bedanckt over dat hare Maj^ten den Cardinael Mazarini hebben van haer geesloigneert, ende werden gebeeden hem te bevelen, dat hij voorts uyt het Rijck sal hebben te vertrecken; mede, dat haere Maj^ten sullen gelieven te senden in 't Parlement eene declaratie tot uytsluytinge in 't toecomende, als dat geene vremdelingen (selffs niet die genaturaliseert sijn, ofte anders in eedt van vreemde Princen, als vanden Coninck alleen) niet en sullen mogen compareeren inden Raedt van̄ Coninck. Alle dese saecken sijn alsoo sonder populaire tumulten off insolentien tot daertoe gepasseert. Ende alsoo den heere Hertoch van Orliens niet en compt ten Hoove, ende datmen verstaet dat de heere Cardinael was gebleeven woensdach tot St. Germain ende niet verder van dese stadt soude afftrecken, soo is op donderdach wederomme vergaderinge geweest in 't Parlem^t ende is arrest genomen (soo ick can verstaen) tegens den Cardinael Mazarini, daervan met seeckerheyt u Ho. Mo. sal connen dienen bij naerder seecker onderrichtinge.

[p. 294]

Hier mede

Hooge Mogen̄ Heeren etc. Parijs 9^en Febr. 1651. Get. W. Boreel.

Hoge Mogende Heeren.

Mijn Heeren. Tot op 8 deses des avonts is alles hier noch met stillicheyt toegegaen, soo als u Ho. Mo. bij voorgaende wierden gedient; maer alsoo de heere Hertoch van Orleans persisteert met de Coninginne niet te willen spreecken, ende met aff te wijsen meest alle die geene, die van wegens haere Maj^t met sijne Coninckl^e Hooch^t werden gesonden, soo beginnen de saecken haer te stellen tot groote verwijderinge. Gisteren heeft het Parlem^t ten bijwesen van hoochgem^e Hartoch gearresteert ende geordonneert, dat binnen 15 dagen de heere Cardinael Mazarini, sijne bloedtverwanten en̄ domesticquen, vremdelingen wesende, sullen hebben te ruymen en̄ te vertrecken uyt dit Coninckr., landen ende plaetsen daeronder behoorende, ende bij faulte vandien, de voors. tijt van 15 dagen gepasseert sijnde, dat tegens haer sal worden extraordinarie geprocedeert ende toegestaen sijn aende gemeente ende allen anderen haer op 't lijff te loopen, sonder dat het haer (te weten den heere Cardinael en̄ de sijnen) vrij sal staen wederom te keeren, onder wat pretext, oorsaecken, emploijementen ofte occasien, hoedanich die souden mogen wesen, met verboth om nae deselve tijt tot haer te ontfangen off te logeren. Ende is dit gearresteerde huyden aengeslagen, gelesen en̄ gepubliceert bij trompet door geheel dese stadt, ende geordonneert daervan advis te geven aen alle andere Parlementen van Vranckr. Aleer dat dit geschiede desen morgen is een geroep ende tijdinge door geheel Parijs gedivulgeert, hoe dat desen

[p. 295]

voorleden nacht haere Maj^t de Coninginne, den Coninck ende Mons^r hadden meenen te vertrecken ende te vervoeren uyt dese stadt, ende dat 't selve ontdeckt sijnde geweest, was voorgecomen en̄ verhindert geworden door den Hertoch van Beaufort, den heere Coadjuteur ende andere, die de voorleden nacht het Paleys Royal hadden beseth gehouden. Desen morgen ontrent thien uyren is den Hertoch van Espernon, comende langs de straet rijden in sijn carosse, om te gaen naer het Hoff vanden Conick, door het gepeupelte violentel. aengetast, hij en de sijne uyt de carosse getrocken, gestooten ende geslaegen, met (onder reverentie) slick en steenen geworpen, soodat gem̄ Hertoch ter naeuwer noot hem selven heeft comen te salveren inde naeste huysen, verlatende sijne carosse, die datel. werde gepilleert, ontstucken geslagen, de peerden uytgespannen ende wechgevoert, ende alsoo de populace haer soude apparentel. begeven hebben naer 't hostel vanden gem^en Hertoch van Espernon, om 't selve voorts te spolieeren, soo sijn derwaerts gesonden (ende eerst ende vooral in en ontrent het paleys Cardinael) eenige regimenten en̄ guardes vanden Co. om 't selve te beletten. Desen Hertoch en̄ den Grave van Harcourt werden gerucht, dat sij den Coninck desen voorleden nacht vervoert soude hebben, daerover gem^e Grave mede pericul loopt van plonderinge. Hier is overal door de stadt een grooten schrick en̄ gevaertheyt, dat veele confusien en̄ desordren uyt dit begonnen werck wel mochten ontstaen, daertegens soo veel ordres werden gestelt als mogel. is met de comp^en guarden en̄ de borgerijen inde wapenen te houden.

Hiermede

Hooge Mogende Heeren etc. Parijs den 10^en Feb. 1651. Get. W. Boreel.

[p. 296]

Hooge ende Moogende Heeren.

Mijn Heeren. Over acht dagen hebbe verwitticht onderdanichl., hoe dat den Coninck mij heeft toegevoecht heeren Commissarissen, om met mij te verhandelen en̄ te sluyten een tractaet permanent van̄ marine; met dese veranderinge in het Hoff en̄ gevreesde troubelen wert mijn verwachten seer geretardeert. De heere Hertoch van Orliens heeft hem¹⁾ doen aenseggen, dat hem was vertrouwt de persoon vanden Coninck, en̄ dat hij heere Marechael sal hebben sorge te dragen, dat sijne Maj^t niet en vertrecke nochte vervoert en werde buyten Parijs, ofte dat hij met sijn hooft daer voor sal hebben te verantwoorden. Ick hebbe tot desselffs heere Marech^ls huys geweest, oock gesecht sijne Ed. te mogen spreecken int Hoff, doch te vergeeffs. 't En is oock wel (onder reverentie) niet te vergen aen hem, om van des Conincx persoon absent te sijn, om de redes hier boven verhaelt. De heere Grave van Brienne heeft oock de handen extraordinaris vol wercx, over veele van̄ grootste en̄ importantste saecken vant Rijck, waerinne sijn Edelh^t wert gebruyckt. Hij is oock seer wel genegen tot den dienst van̄ Staet der Vereenichde Nederlanden, soodat ick niet voorderl. en achte de conferentien te beginnen in affwesen van sijn Ed^e. Ick hebbe noch met veele aenhouden en̄ solicitatien van hem becomen de brieven en̄ ordre van̄ Coninck aenden heer Gouverneur en̄ Rechters van̄ Admiraliteyt tot Bolonien, mitsgaders het opmaecken van̄ instructie voor de heeren Morans, mestre des Requestes, die als Commissaris gaet derwaerts, om te informeeren en̄ restitutie te doen

1) Voorzeker den markies de Villeroy, eersten commissaris om met Boreel te handelen. Zie boven bl. 279.

[p. 297]

van̄ gebleven, gesalveerde, versteecken en̄ gestoolen goederen van 't schip genaempt den Sampson, schipper Pieter Nudon. Insgelijcx om t'informeren tegens den roover le s^r de Fontène, die bij commissie van Coninck Carel de tweede in zee aengehaelt en̄ tot Bolonien opgebracht heeft het schip, genaemt de Vreede, schipper Cornelis Jacobss. Hardi van Schiedam, met vijgen en̄ amandelen geladen, comende uyt Portugael naer Amsferdam. Eyndelingh mede om te informeen̄ restitutie te doen doen over de gestrande goederen van seecker schip van Hamburgh, genaemt .....¹⁾, waerin eenige ingesetenen van Hollandt mede geïntresseert sijn.

Desen voorleden nacht is gepasseert sonder eenige verder moeyten ofte overlast wegens de gemeente, en̄ vanden 9^en deses werde ick verwitticht uyt Rouaen, dat de gevangen Princen in die citadelle van Havre vrijelijck gaen wandelen ende oock inde stadt onder goede guardes.

Gisteren heeft de Coningin door den heere de Chatteau Neuff, guarde des Sceaux van Vranckerijck, gehandelt en̄ geaccordeert met den heere Hertoch van Orliens, aengaende de liberteyt van̄ gemelte Princen, en̄ heeft haere Maj^t noch dien dach daertoe geteeckent de acte, waermede naer Havre sijn vertrocken de heere la Vrilliere, Secretaire d'Estat, le President Viole en̄ eenige andere heeren, om in alle diligentie haer te laten vinden bij de heeren Princen en̄ relaxatie ten spoedichste te bevoirderen, soodat deselve hier ten Hoove met den eersten werden verwacht.

De brieven van̄ 21^en Januarij uyt Madrid verseeckeren, dat op 16^en derselver maent tot Cadix gearriveert waeren 4 scheepen vande West-Indische vloot en̄ het

1) Niet ingevuld.

[p. 298]

avys-jacht vande galioenen, dewelcke op den eersten van dien maent door quaet weder en̄ storm ontrent 200 mijlen aen dese zijde van Bermuda van̄ anderen waeren geraeckt; de gemelte vloot is sterck in alles 37 zeylen en̄ daer onder 9 Conincx galioenen. In Spanien werden groote preparatien gemaeckt te lande en̄ te water, als oock in Italien, om geduerende de confusien van dit Rijck twee notable saecken bijde hand te nemen, te weten de belegeringe van Berselone in Catalonien en̄ van Cassel¹⁾ in Monferat. De Marquies van Carrassena is weder op nieus gecontinueert in 't Gouverment van Milaen, also men den Grave van Ognata gemeynt is te gebruycken in 't exployt van Catalonie, daertoe veel volcx tot Napels wert aengenomen.

Den brieff van u Ho. Mo. aen den heere Cardinael en hebbe niet connen behandigen, vermits dese brouilleries in 't Hoff en̄ het vertreck van sijne Eminentie. Vermits op mijn vertreck uyt Nederlant de heere Prince van Condé en̄ Hertoch van Longueville al in hechtenis waeren, die nu sullen werden gerelaxeert, so drage ick aen u Ho. Mo. wijsheyt voor, off het niet goet en sal sijn, dat ick werde versien met uwe Ho. Mo. brieven van credentie aen̄ selve twee heeren, ende off die niet en sullen dienen te werden gedateert van̄ tijt van mijn vertreck uyt Nederlant, en̄ dat die mij ten alderspoedichsten mogen werden toegesonden, mij hierin nochtans (gelijck in alle andere saecken) tot het hooch wijs goetvinden van u Ho. Mo. refererende. De heere President de Bellivre was gecomen tot Abbeville en̄ heeft mij laeten weeten dat tot Duynckerken geene oorloochscheepen van u Ho. Mo. en waeren aengecomen, daerover ick aen mijn heeren de Staten van

1) Casale.

[p. 299]

Zeelant op sijn Ed^is versoeck hebbe geschreven, ende sullen u Hoo. Moo. gelieven te considereren, off nodich sal sijn, dat bij u Ho. Mo. de heeren Staten van Zeelant daertoe werden aengemaent, om het transport van d'heer Ambass^r te bespoedigen.

Hier mede

Hooge Mogen̄ Heeren. Parijs den 11 Feb. 1651. Get. W. Boreel.

Uwe Hoo. Moo. werden onderdanichlijck versocht en̄ gebeden, dat doch sonder langer uytstel mijne getrocken wisselen in 's lants dienst mogen worden prompel. voldaen: want ick vinde dat selve streckt tot oneer aen u Ho. Mo. Commissie bij luyden hier, die op alles doen letten: waerom bidde nochmael, dat de betalinge mach geschieden.

Hooge ende Mogende Heeren.

Mijn Heeren. D'heere Morosiny, Amb^r ordinaris in dit Hoff wegens de Republycque van Venetien, ten respecte van u Hooch Mo. Staet, houdt met mij seer goede vrientschap ende correspondentie, ende communiceert veel met mij over saecken, die strecken connen tot eere ende digniteyt van beyde Republycquen in onse respective charges. Sijne D. heeft mij oock voordesen verclaert van sijnen heeren expressen last te hebben om met mij te onderhouden eene goede vrientschap, daerop ick wederomme van mijne sijde niet min en hebbe connen seggen, wel wetende dat in u Hooch Mo. goede genegentheyt daertoe niets en gebreeckt. Deselve heer Ambassadeur is mij voor drie dagen comen besoecken ende heeft verhaelt, dat hij van mijne bejegeningen ende verclaringe hadde geschreven aen sijne Republycque, dien deselve seer

[p. 300]

aengenaem waeren geweest, als daer uyt connende bemercken, dat uwe Hooch Mo. altijt tot haer continueren de goede affectie ende genegentheyt die sijne heeren mede altijt wilden betoonen aen uwe Hooch Mo. Staet bij alle occasien. Ende heeft sijn E. mij verclaert ende met ronde woorden gesecht, gelast te sijn aen mij te notificeren, dat, indien tot openbare getuygenisse van 't selve u Hooch Mo. sullen goetvinden de voorige onderlinge correspondentie ende eere te hervatten bij het senden ende onderhouden van eenen ordinarisen Amb^r tot Venetien en̄ in 's Gravenhagen, dat sijne Republycque mij verclaerde daertoe van nu aff genegen te wesen, ende soo haest u Hooch Mo. een persoon daer sullen genomineert hebben, dat sij oock soo doen sullen, ende dat de haere sal vertrecken van Venetien, soo haest als die van u Hooch Mo. sal sijn vertrocken uyt de Geunieerde Nederlanden. Ende heeft gemelte heer Ambassadeur begeert, dat ick van wegen sijne Republycque (op vertrouwen van gelijcke goede genegentheyt bij uwe Hooch Mo.) dit alsoo soude overschrijven, 't welck ick niet en hebbe connen naerlaten volgens mijn debvoir.

Hiermede

Hooch Mogende Heeren etc. Paris den 16^en Feb. 1651. Get. W. Boreel.

Hooch ende Mogende Heeren.

Mijn Heeren. De heere Ceurvorst¹⁾, als Prince van Luyck, heeft te respecte van u Hooch Mo. mij doen aenbrengen door sijne Cheurvorstel. Doorl^t, Gedeputeerde alhier, hoe dat eenige (soo die genaemt worden) quade moetwillige borgers, ingesetenen van Luyck,

1) van Keulen.

[p. 301]

tegens hem hadden voorgenoomen een quaet feyt en̄ geconspireert sijne Cheurvorstel. Doorl^t in sijn leven selfs niet te sparen. Ende dat de conspirateurs herwaerts en̄ derwaerts wesende gevlucht, onder anderen oock de persoonen, d'eene genaemt Becx en̄ d'andere Grosse Jan, binnen de plaetse en̄ heerlijckheyt van Herstal, dicht aende stadt Luyck gelegen ende toekomende aen sijne Hooch^t de here Prince van Orange. Ende alsoo sijne Cheurvorstel. Doorl. volcomen was versekert, dat soodanige grouwelijcke daden, voorgenomen bij quade onderdanen, selffs tegen den persoon van haren wettigen Overheer ende Prince, bij u Hooch Mo. en̄ sijne Hooch^t niet alleen detestabel souden sijn, maer veel meer dat die in geene deelen en souden willen werden beschut en̄ geprotegeert, soo hadde sijne Cheurvorstel. Doorl. genootsaeckt geweest om die conspiratie te doen cesseren, de boosdaders te verstroijen en̄ de behoorlijcke straffe over de schuldigen te doen comen, deselve Becx ende Gros Jan binnen Herstal gevlucht sijnde en̄ haer aldaer onthoudende, te doen saiseren en̄ binnen de stadt Luyck te brengen, om aldaer te recht te stellen voor haere wettige Magistraet, ende de behoorlijcke straffe te doen ontfangen, buyten eenige de minste intentie van yemant, veel min sijne Hooch^t, in sijne gerechticheyt te willen prejudicieren, maer om dat andersints, bij behoorlijcke wijse ende voorgaende consent te versoecken van u Hooch Mo. ende sijne Hooch^t, de schuldige ontcomen souden hebben en̄ sijne Cheurvorstel. Doorl. in gedurige gevaer soude moeten hebben blijven, daer alle Princen en̄ Republycquen ten hoochsten aen gelegen sijn, dat soodanich quaet voornemen ten exempel werde gestraft ende daerom versocht sijne Cheurvorstel. Doorl. dat uwe Hooch Mo. wijdt beroemde wijsheyt ende justitie, 't gene in formaliteyt te weinich

[p. 302]

mochte sijn geschiet, in rechtmaticheyt sullen gelieven te excuseren ende ten besten te duyden, gel. sijne Cheurvorstel. Doorl. 't selve naebuerl. en̄ vrundel. versocht. Ick ben versocht aldus hier van te schrijven aen u Hooch Mo. en̄ aen haere Coninckl. Hooch^t als garde noble en̄ tutrice van mijn heere den Prince van Orange, opdat nae goede onderrichtinge dese saecke gelieven te considereren, soo als zij in der daedt is, en̄ dat daer over geen quade impressie en mochte werden ingenomen, maer dat alle goede nabuyrschap ende oude voorige correspondentie mochten werden onderhouden. Daer sijn aen mijn voorslagen gedaen om diergel. inconvenienten in 't toecomende te prevenieren, daerop ick mij wat nader sal laten informeren en̄ ten naesten verschrijven.

Hiermede

Hooge ende Mogende Heeren etc. Paris den 18^en Feb. 1651. Get. W. Boreel.

Hooge en̄ Mogende Heeren.

Mijn Heeren. Men hadde verwacht dat naer het accommodement tusschen de Coninginne ende den heere Hertoch van Orleans, den 10^en naer middachs gesloten, over het vrijstellen van de heeren gevangen Princen, daertoe de heeren Commissarissen op 11^en 's morgens naer Havre waren vertrocken, vermits oock de heere Cardinael uyt het Hoff geesloigneert was, dat sijne Coninckl. Hoocht, volgens 't bespreck, te Hove bij de Coninginne soude hebben gecoomen, maer 't selve en is niet geschiet. Door de stadt wert oock ondertusschen uytgestroyt, datmen getracht hadde den Coninck vervoeren, welcke tijdinge veele dagen achter den anderen is gecontinueert, soodat onder dien de borgerie van Paris gelast is geworden de wapenen

[p. 303]

te nemen, des nachts groote ronden te doen, alle poorten van de stadt sterck te besetten, selffs oock het Palleys Royael, soo dat niemant ongevisiteert en conde uytraecken. Men seyde oock, dat d'heere Cardinael seer langsaem sich selven esloigneerde van dese stadt ende dat eyndel. was getrocken op Pont de l'Arche; en̄ nae dat eenige brieven tusschen sijne Ex^cie ende mons^r de Bar over ende weder waren gewisselt, is de heere Cardinael binnen de stadt ende citadelle van Havre de Grace ingelaten op 's maenendaechs 's morgens voorleden, den 13^en deser maent, alleen geaccompagneert sijnde, nae gevolch van 't bespreck, met thien persoonen, daervan ses inde stadt souden blijven ende vier inde citadelle souden vermogen te gaen. De Commissarisen vanden Coninck en̄ d'anderen, op den 11^en 's morgens van Paris vertrocken, quamen vier uyren laeter binnen Havre en̄ al voor derselver arrivement hadde de heere Cardinael met de heeren gevangen Princen gesproocken en̄ in conferentie geweest, en deselve heeren in absolute vrijheyt gestelt en̄ des middaechs met den anderen over maeltijt gegeten. Naer de aencomste vande gemelte Commissarisen (den heere Cardinael in de citadelle blijvende) sijn sij met deselve heeren Commissarisen 's maendaechs naermiddaechs uyt Havre vertrocken ende gaen slapen tot Harfleur, dynsdaechs tot Rouan, woonsdaechs tot Vigny, ende naedat op donderdach 's middaechs hadden haere maeltijt gehouden een mijl aen d'andere sijde van St. Denys in een huys, genaemt Chevrette, toekomende mons^r de Mery, soo sijn gemelte heeren Princen, tot St. Denys comende, aldaer ontmoet door den heere Hertoch van Orleans, den Hertoch van Beaufort, den Coadjutor van Paris, gevolch met 115 carossen vol groote ende andere heeren, alle getrocken met ses paerden yder, ende een ontel.

[p. 304]

baere getal van ander carossen ende veele duysende te peerde, die alle in gevolch ingereden sijn de Porte St. Denys ende met veele acclamatie sijn ontfangen, ende gereden naer het Palleys Royael, alwaer de heere Hertoch van Beaufort ende Coadjutor van Parijs scheyden vande Princen, die sijne Coninckl. Hooch^t ter audientie voor den Coninck ende Coninginne, dese hare Ma^t te bedde leggende¹⁾; van de receptie ende discourssen, die daer gehouden sijn, wert verscheydentlijck gesproocken. Naer het affscheyt vanden Coninck ende Coninginne sijn de heeren Princen ende Hertoch van Longueville door sijne Coninckl. Hooch^t geleyt in 't paleys van Luxembourch, alwaer dien avont is geweest een groot bancquet, vierwercken sijn aengesteecken ende groote demonstratie van blijdtschap getoont is, ende door de stadt hier ende daer sijn eenige vreuchde vieren gesien. De borgerijen werdt noch al in de wapenen gehouden, ende verstaetmen, dat 't selve sal continueren geduerende de 15 dagen dat de heere Cardinael gelast is uyt het Rijck te vertrecken ende tot dat deselve effectivel. vertrocken sal sijn, diemen noch secht binnen Havre te wesen. Sijn E^tie nichten ende neven Manciny tot Peronne ende Sedan, ende den heere Collonnel d'Estrades was en poste vertrocken van Havre naer Duynkercken; off binnen de voors. 15 dagen noch eenige accommodement zoude werden getroffen voor den heere Cardinael, wert grootelijcx getwijffelt. Madame de Princesse van Condé met den Hertoch van Agny comen herwaerts. De Marquis van Sillery is vertrocken naer Stenay om te versoecken madame de Longueville ende de heere Viconte de Turenne, dat sij de partijschap met Spaignen

1) Hier schijnen een paar woorden uitgevallen te zijn: geleid heeft of dergel.

[p. 305]

verlaten ende in dit Hoff haer vervoegen wilden. Men twijffelt wat daervan comen sal, alsoo in de bataille van Retel onder de secrete papieren van den heere Viconte de Turenne mede gevonden ende becomen is het origineel tractaet van Ligue, gemaeckt tusschen Spaignen ende gemelte Viconte ende sijne adherenten, 't welck medebrenght, dat de Ligue dueren ende den oorloch tegens Vranckr. sal werden gecontinueert, totdat de navolgende drye poincten sullen wesen geobtineert: Eerstel. totdat de heeren gevangen Princen uyt hare hechtenis ontslagen ende in volcomen vrijheyt sullen sijn herstelt. Ten tweeden, totdat den heere Cardinael Mazariny (die met wonderbaere couleuren aldaer affgeschildert wert) uyt het Hoff geësloigneert ende uyt het Rijck verbannen sal sijn. Ende ten laetsten, totdat de vrede tusschen Vranckr. ende Spaignen op redelijcke en̄ equitable conditien gemaeckt ende gepubliceert sal sijn. Men houdt het hier daer voor, dat wel veele veranderinge in dit Hoff sal comen te vallen ende, het selve Hoff gestelt sijnde, dat men sal spreecken terstont om een machtich leger bijeen te brengen ende een vroege campagne te maecken. Sommige willen noch seggen, datmen van meeninge soude sijn de heeren Princen tot het beleyt van dat leger te versoecken, om sijne Hooch^t de eere aen te doen ende te betoonen, dat sonder hem alles is verlooren gegaen, ende dat door hem alles weder sal connen werden gerestitueert.

Tot St. Sebastiaen in Biscayen is een goede vloot van 24 zeylen bij den anderen ende tot Cadiz 12 groote andere schepen, diemen seght dat haer bij de anderen voegen sullen ende het canael ende de hooffden passeren. Eenige derven wel seggen, dattet op Duynkercken aengesien soude wesen ende dat de nabuyren, ten Noorden daer van affgelegen, daertoe haere assis-

[p. 306]

tentie sullen bijvoegen, waervan u Hooch Mo. aldaer ten besten connen werden geinformeert.

Ick en can tot noch toe tot geene conferentie geraecken over het tractaet vande marine, soo vermits dese veranderlijcke constitutie van 't Hoff, de noodige occupatien van den heere Mareschal de Villeroy ende den Grave van Brienne, alsmede dat den heere de la Thuillerie seer sieck is, onbequaem tot handelinge. Werde oock secretelijck gewaerschout, datmen dese mijne handelinge sal soecken uyt te stellen ende lanckwijlich te maecken, ende de reden wert daerbij gesecht (die ick doch qualijck can gelooven) omdat veele Conincx schepen en̄ commissievaerders alreede in zee sijn ende veele noch gereet leggen om eerstdaechs in zee te gaen, dewelcke door het besluyt van het tractaet haere gedane oncosten souden comen te missen.

Van Marseille werde ick op nieuws verwitticht, dat boven de ses Nederlandtsche schepen, waervan ick bij mijne voorige hebben geschreven, nu noch 5 andere tot Cannes door de Fransche roovers waeren opgebracht, van welcke Nederlantsche schepen en̄ hare schippers de namen mij noch onbekent sijn; sij sijn gecomen uyt Sicilien met granen geladen voor Livorne ende Genua. Huyden ben ick oock verwitticht, datmen hier gemeent is in alles te confisqueren de ingeladen goederen in 't schip, genaemt de Maria van Hamburch, schipper Hendrick Brouckman, onder pretext dat daerin soude sijn goederen toekomende aende Spaensche ende op haren ouden regel, die doch in 't regardt vande schepen van vrunden ende geallieerde niet en past: Que la robbe d'ennemy confisque la robbe d'ami. Alle dat ick daerin met grooten arbeyt doen en seggen, en mach niet helpen tegens de groote begeerlijckheyt van desen tijt, soo dat ick genootsaeckt

[p. 307]

ben te beklagen mijn arbeyt sonder succes, ende aen u Hooch Mo. wijsheyt te laeten d'uytvindinge van middelen, waermede de commertien ende navigatien beter sullen connen worden geprotegeert ende beschermt tegen alle d'overlast vande vreemde.

Hiermede

Hooch Mogende Heeren etc. Parijs den 18^en Feb. 1651. Get. W. Boreel.

Hooge ende Mogende Heeren.

Mijn Heeren. Op den 18^en, saterdach voorleden, 's mergens, heeft de Coninginne mij doen aenseggen, dat ick dien namiddach audiencie soude hebben bij haere Ma^t, hoewel ick deselve nu jongst niet en hadde doen versoecken, maer wel inde maent van November voorleden, zedert welcken tijt de Coninginne geene audiencie en heeft toegestaen, als nu voor mij aen d'Amb^r van Venetien. Nae behoorlijcke introductie geleyt werdende in de camer, vondt ick haere Ma^t gecleedt liggende op het bedt, geassisteert met d'heere Grave van Brienne, Secretaris van Staet, ende vande commandementen des Conings, de camer geheel vol sijnde, beseth met veele groote heeren ende dames. Naedat ick mijne reverentie hadde gedaen ende aleer ick werde geadmitteert te spreecken, commandeerde de Coningin, datmen voor mij een stoel soude brengen ende dat ick soude gaen sitten; 't selve gedaen hebbende heeft haere Ma^t terstont versocht te decken ende alsoo ick 't selve soo terstont niet en deede, ben ick ten tweeden mael gecommandeert te decken, 't welcke ick hebbe gedaen voor een corten tijt, mij daernae wederomme ontdeckende geduerende mijne aenspraecke Ick hebbe (met permissie van u Hooch Mo.) noodicl

[p. 308]

geacht dit gepasseerde in alle particulariteyten hier te verhaelen, omdat anno 1640 aen uwe Hooch Mo. Amb^rs, in Sweeden sijnde, bij d'heer Cancelier aldaer werde gecontesteert ende qualijck affgenomen, dat haere Ed. in de audiencie voor de Coninginne van Sweeden hadden gedeckt, daertoe d'expresse last ende instructie lach van uwe Hooch Mo. ende d'heeren Amb^rs haer doen justificeerden met de exempelen van Vranckrijck, Engelandt ende andere Hoven, alwaer uwe Hooch Mo. Amb^rs haere propositien deden met gedeckte hooffde. Ick hebbe voor eerst geexcuseert, dat ick dus spade quam aenbrengen ende denuncieren aen haere Maj^t het droevich overlijden van Hoochl. Mem. den heere Prince van Orange Wilhelm, ende dewijl uwe Hooch Mo. in respect van dese Croon gewoon waeren aen hare Ma^ten voor te dragen 't geluck ende d'ongelucken, die den Staet der Vereenichde Nederlanden hoochlijck concerneren ofte treffen, als vertrouwende ende wel wetende, dat deselve eens ofte anders gantsch gevoelich sijn: dat daeromme uwe Hooch Mo. mij tot dat debvoir hadden gelast op denselven tijt, terstont als dat groote verlies was voorgevallen. De Coninginne heeft daerop eerst gesecht, dat ick wel wist, dat haere Maj^ts gesontheyt hadde tot noch toe verhindert aen eenige vremde Ministers audiencie te geven. Heeft oock het overlijden van Hoochloff. Mem. d'heere Prince van Orange hoochlijck beclaecht ende met veele affectueuse woorden hoochlijck geestimeert desselffs groote qualiteyten, ende heeft begeert dat ick u Hooch Mo. soude bedancken over dese communicatie ende dat sij aen deselve ende aen dien Staet alle gunst ende faveur bereyt was toe te brengen.

Daernaer hebbe aen de Coninginne voorgedragen de groote clachten, die d'ingesetenen der Vereenichde Nederlanden geduerichlijck doen over de groote dis-

[p. 309]

ordre, ter zee gepleecht bij d'onderdanen van dit Rijck, tot destructie ende onuytsprekelijcke schade van d'ingesetenen der Vereenichde Nederlanden in derselver navigatie ende commertien, ende dat niettegenstaende alle mijne geduerige debvoiren geene restitutie nochte reparatie daerop en volge niet alleen, maer dat ter contrarie alle dagen nieuwe tijdingen quamen over het nemen en̄ berooven vande Nederlandtsche ondersaten ter zee, in plaets dat daertegens volgens mijn meenichvuldige versoeck beter ordre hadde behooren te wesen gestelt, gelijck ick alsnoch versocht, dat haere Ma^t soude gelieven te doen, en̄ dat aen mij justicie mochte gewerden ende complément vandien over gepasseerde saecken. De Coninginne, invallende in mijne woorden, heeft geantwoort, dat immers eenige heeren waeren geordonneert om met mij daerover te spreecken ende te handelen, ende dat die tot alles waeren geinstrueert ende gelast, 't welck ick seyde oock soo te hebben verstaen, maer dat deselve heeren door meenichvuldige groote occupatien des Rijcx ende oock indispositie soo niet en conde vaceren, ende dat de saecke nochtans geen uytstel conde lijden, off ick soude u Hooch Mo. daerop dienen contentement bij te brengen; heeft haere Ma^t belooft, dat ick eerstdaechs conferentie soude hebben sonder faulte. Op gisteren ben d'eerstemael vergadert geweest in het compartiment van d'heere Mars^l de Villeroy in 't Paleys Royael. Aen u Hooch Mo. Ambassad^r heeft men gegeven d'eerste plaetse aende tafel; aen sijne zijde in 't langh vande tafel sat d'heere van Chatteauneuff, Guarde Seaux van Vranckrijck, die extraord^s daerbij gecomen was uyt affectie, soo mij verclaerde, tot den dienst van u Hooch Mo. Recht daerover was de plaetse van d'heere Mars^l de Villeroy, neffens denwelcken sat de heere d'Aligre ende d'heere Grave van Brienne, nevens den heere

[p. 310]

Guarde Seaux; vermits de sieckte van den heere de la Thuillerie en is deselve daer niet present geweest.

Dese eerste conferentie heeft gestreckt tot voorbereydinge ende order van d'aenstaende handelinge. Op hare Ed. vrage hebbe verclaert, dat ick bij uwe Hooch Mo. versien was met behoorlijcke procuratie, ende hebbe ick versocht, dat haer Ed. met gelijcke van den Coninck haer souden willen bequamen, 't welck aengenomen hebben te sullen doen. Ick ben voorts terstont in de materie getreden ende hebbe deselve verdeelt ende voorgestelt in driederhande specien. D'eerste was van de saecken, die alreede voor desen voor de justicie waeren geintroduceert, waervan al op eenige de jugementen ende arresten waeren becomen, waerop nochtans de geinteresseerden onderdanen van u Hooch Mo. geene executie nochte complément van justicie hadden connen verkrijgen, vermits het faveur ende het appuy van haere parthije bij die geene, die van groot vermogen sijn, 't welck ick versocht dat bij de stercke handt vanden Coninck mocht werden geremedieert. Van deselve eerste specie waeren oock de resteren̄ saecken, alreede geintroduceert ende hangen̄ voor de justicie, waerop ick expeditie versocht ten aldereersten, ofte dat daerover in dese aenstaende conferentie tusschen ons mochten werden gehandelt, als wesende deselve veel meer saecken van Staet als van ordinaris rechtplegingh.

De tweede was een register van nieuwe saecken, daerover noch aen de justicie geen addresse en was genomen, wesende genoomen schepen ende goederen tot twaelff in 't getal, die nu cort waeren voorgevallen, ende van deselve versocht ick restitutie ende reparatie.

Het derde is een tractaet permanent van de marinen, waerom ick volgens uwe Hooch Mo. instructie een concept in December voorleden hebbe overgeson-

[p. 311]

den, soo als ick 't selve op 14^en des maent Decemb. voors. hadde behandicht bij copie, soo wel aen den heere de Chatteauneuff, Guarde Seaux van Vranckrijck, als aen den heere Grave van Brienne.

Op den 24^en deser maent heeft den Raedt van den Coninck arrest gegeven in de saecke en̄ proces voor haer hangende tusschen den schipper ende geinteresseerde coopluyden in d'ingeladen goederen in 't schip de Marie van Hamburch ter eenre ende den Commandeur du Quesne, nemer van 't selve schip ende goederen, ten anderen, waerbij verclaert is 't selve schip ende goederen nae de wetten van dit Coninckrijck van goede prinse in alles, ende sonder exceptie van yets, confiscabel te wesen. Uwe Hooch Mo. gelieven dit voor waerheyt te houden, niettegenstaende watmen aldaer verscheydentlijck souden gelieven te seggen, gel. ick weet dat geschieden sal, ende dat daervan alrede aen de heere de Bellievre geschreven is, om desen slach te versachten, waerop ick u Hooch Mo. naerder sal berichten.

Hiermede

Hooch Mogende Heeren etc. Paris den 24^en Feb. 1651. Get, W. Boreel.

Hooge ende Mogende Heeren.¹⁾

Mijn Heeren. Gisteren voorleden acht dagen heeft de heere Hertogh van Orleans geleyt in 't Parlement d'heer Prince Condé, Prince van Conti en̄ Hertogh van Longueville, die die heeren bedanckt hebben over hare justitie, gebruyckt tot hare vrijstellinge, en̄ sijn t'sedert d'heere Prince van Condé en̄ Hertoch van

1) Hiernevens lag het origineel van een volkomen gelijkluidenden brief, gericht aan de Burgemeesteren van Amsterdam.

[p. 312]

Longueville geweest au Conseil d'Enhault als 't selve vergadert, sonder daer van t'absenteeren. In der selver heeren verloste Princen hostels is dagelijkx een grooten toeloop van alderhande groote heeren en officieren van dit Rijck om de selve te conjouisseren. De burgerije van dese stadt blijft noch al inde wapenen en̄ houden stercke wachte bij dach en̄ nacht aen̄ poorten en̄ overal, soo dat ick u Ho. Mo. carosse, uyt de stadt willen̄ comen nae 't Faulxbourg, niet en can beschermen tegens de visitatie vande burgers, en̄ om dese in gedurige alarm te houden stroyt men noch dagelijckx uyt, dat men den Coninck noch voorneemens is te vervoeren. Hierdoor wert het gemeen gepeupelte vrij wat kitteloorigh en̄ luystert seer nae confusie. De Grave van Harcourt werde wat insolentelijck van de selve bejegent; doch hij trock sijn geweer met die van sijn gevolch en̄ questen vijf of ses van̄ canaille, en̄ daerdoor lieten hem ongemollesteert. 'T is selfs nu hier periculeus dat crediteuren haere schuldenaeren te veel manen, want onder die geene, die dat deden, sijn drie ofte vier haer huysen geplundert, de schuldenaers uytroepen̄ en̄ schelden̄ voor Masarins. Eenige paerden van d'heere Cardinaels stal afgeleyt door de stadt en̄ daervoor erkent werden̄, sijn dadelijck gestoolen en̄ weghgevoert geweest, soodat bij vele gewenscht wert dat dit gemeene volck wederom tot ruste mochte werden gebracht. Onder de hant sijn voorslagen en̄ veele officien gedaen, dat d'heere Cardinael een plaetse van retraicte soude mogen becomen in Vranckrijck, 't welck t'eenemael afgeslagen is, selfs oock de stadt van Orange, die eyndelingh daertoe oock voorgestelt was. Nae de tijdingen, die men nu heeft, was d'heere Cardinael jonghst tot Dourlans, van desselfs vertreck en̄ waer heenen, wert verschijden gesproocken: sommige seggen oock, dat

[p. 313]

over Nederlant nae Polen soude trecken. De vijfthien dagen, die aen sijne E. gegeven waren bij arrest van dit Parlement, sijn nu eergisteren gexpireert, soodat, ten sij binnen den selven tijt buyten alle plaetsen van dit Rijck vertrocken sal wesen, wel herder resolutien soude mogen werden voorgenoomen.

De vloot uyt Westindien is in Spangien gearriveert, brenght mede voor den Coninck ontrent vier en twintigh hondert duysent stucken van achten in weerde van silver en coper, behalven een groote kaste met peerlen. Het geregistreerde voor de particuliere is mede ontrent soo veel en̄ het ongeregistreerde wert (hoewel met onsekerheyt) geestimeert op vijf millioenen stucken van achten, en̄ wert uyt Cadix geschreven dat op de Barre aldaer genoomen en̄ opgebracht was een frans schip, waerinne soude gevonden sijn dertich duysent stuckx valsche stucken van achten; die van de justi cie hebben die en̄ het schip verbrandt en̄ 't volck op de galleyen geset, andere seggen dat de Francoisen mede verbrant soude sijn.

De gevangenen inde bataille van Retel, de baron van Bouteville Haucourt en̄ andere Francoisen sijn uyt hare detentie ontslagen. D'heere Hertogh van Bouillon is hier inde stadt en̄ men verwacht dagelijckx de vrouwe Princesse van Condé, en̄ (soo als eenige seggen) madame de Longueville. Mons^r le Vicomte de Turenne heeft laten weten, dat hij noch wat sal patienteren totdat hij sie hoe de saecken van dit Hoff haer sullen aenstellen. Mons^r le Tellier, Secretaris van̄ Coninck, doen̄ de saecken van̄ oorlogh, is gelast aen d'heere Prince van Condé op te geven een lyste van staet en̄ constitutie vande armeen, het crijchsvolck en̄ alle behoeften tot een groot veltleger. Ick weet, dat gem^te Prince aen eene van de grootste van dit Rijck, spreeken̄ van̄ aenstaen̄ cam-

[p. 314]

pagne, heeft gesecht: hij was voorleden jaer verhindert geworden in 't velt sijn selven te vertoonen, maer hij verhoopte dit jaer dobbelde dienst te doen aen̄ Coninck. D'heere Cardinal heeft tot sijne sekerheyt tot hem getrocken den General Rosa met sijne bijhebben̄ Duytse trouppes, men secht oock van andere, die haer daer bij voegen sullen, en̄ die geene die d'aenstaen̄ veranderinge van dit Hoff niet en smaeckt luysteren seer. Dese tijdingen hebben alreede soo veel geeffectueert, dat op gisteren morgen d'heere van Beringam, wegens de Coninginne en̄ den Raet is gesonden en̄ vertrocken aen d'heere Cardinael tot Dourlans, om hem te versekeren dat het noodigh was dat sijne E. vertrecke vanden bodem en̄ plaetse deses Rijckx, dat men hem daertoe seekerheyt en̄ goede escorte soude geven, en̄ is de heere Cardinael toegesecht, sulckx doen̄ en̄ naecomen̄, dat hij sijne beneficien van dit Coninckrijck en̄ 't incomen van dien en̄ van sijne middelen sal behouden, daer van disponeeren en̄ jouisseeren.

Men spreekt van d'heere van Chavigny te Hove t'ontbieden en̄ te gebruycken in d'eerste plaets.

Hiermede

Ho. Mo. Heeren etc. Paris den 25 Febr. a^o 1651. Get. W. Boreel.

Hooge ende Mogende Heeren.

Mijn Heeren. Niettegenstaen̄ mijn versoeck om te hebben mainlevée van̄ twaelff opt nieuws jongens genomen Neerlantsche schepen ende goederen, waervan ick op 25 Feb. hebbe ges^en, is niet connen werden geobtineert; insgelijcx niet, dat mij de stercke handt van̄ Coninck soude werden geboden, om ter executie

[p. 315]

te stellen meenichvuldige arresten ende jugementen, voor desen geobtineert bij de Nederlantsche geinteresseerde, gel. ick oock niet en hebbe connen vercrijgen conferentie met sijne Maj^ts Commissarissen. 't Schijnt dat men dese mijne besoignes ende voors. saecken wil vast maecken en̄ differeren aen 't gene de heere Amb^r de Bellievre sal proponeren ende met u Ho. Mo. trachten te verhandelen.

Met mijne voorige hebbe verwitticht, dat de Raedt van̄ Con. t'eenemael, sonder exceptie ofte verschooninge van ymant, bij arrest heeft verclaert van goede prinse ende geconfisqueert te wesen het schip genaemt de Marie, schipper Hendrick Brouckman van Hamb.; ick bidde dat u Ho. Mo. gelieven te geloven, dat dat waerheyt is, niettegenstaen̄ 't gene men aldaer daerbuyten sal willen seggen. Ingevolch vandien werde ick op gisteren verwitticht uyt Rouan met brieven van̄ 2^en deser, hoe dat de Command^r du Quesne, nemer vant voors. schip ende goederen, ofte die sijne saecken doen, daer uyt tot Rouan haer hebben geaddresseert aen d'heeren Commissarissen van 't Parlem^t, ende hebben verthoont 't gem^e arrest vanden inhout als boven, geextendeert, geteyckent ende gesegelt in forma ende uyt cracht vandien hebben gepretendeert, dat aen haer, nemers en̄ houders van 't arrest, sullen werden laten volgen ende in handen gestelt 't schip ende alle de voors. goederen, die verclaert sijn geconfisqueert te wesen, voor twee derde parten ten proffijte van du Quesne ende een derde part voor den Coninck. D'heere Hertoch van Vendosme heeft oock opt voors. schip ende goederen arrest gedaen, om te werden verseeckert van sijn thiende part, 't welck hij heeft in alle princen als Adm^l, welcke heere Hertoch van Vendosme nochtans selffs als Rechter over dese saecke heeft geseten, gebesoigneert ende gestemt. De nemers seggen

[p. 316]

oock ende publiceren overal, dat sij, gemunieert wesende met soodanigen arrest, dat daertegens niet en valt te seggen en̄ niemant daertegens yets anders en can disponeren. Huyden hebbe tijdinge van u Ho. Mo. Consul uyt Toulon vanden 21^en Feb., die mij verwitticht dat met expressen courier, bij ons affgesonden, aldaer aengecomen waren de brieven van cachet van desen Con., in date 31^en Jan̄ 1651, mede brengende commandement van sijne Maj^t, dat de Nederlantsche schepen, genaemt de Profeet Samuel, de Samson ende de Hope, geladen van Amsterdam, affgeseylt na Venetien ende genomen inde Middelantsche zee, souden werden gerestitueert datel. sonder uytstel; vermogens Hoochgem̄ brieven hij, Consul, hadde behandicht aen den nemer le Chevalier de Colonges (dit is deselve die voor desen uyt het schip genaemt de Propheet Jonas ende het wapen van Hamburch heeft gerooft ende uitgelicht de costel^e waren), dan hij, Chevalier, verweerdigde niet eens antwoort daer op te geven, maer seyde daerna aen den omstanders, tot verachtinge: ‘'t en sijn maer brieven van cachet.’ Ende is hij, Chevalier, van Thoulon herwaerts vertrocken, hem grootelijcx beroempt hebbende op het credit ende faveur, 't welck hij seyde te hebben bij den heere Hertoch van Vendosme ende op 20000 gul. in wissel, die hij herwaerts medebrengt ende verder credit, om (soomen voorgeeft) hier presenten te doen en̄ bij corruptie te prevaleren. De voors. genomen Nederlantsche schepen liggen soo verde buyten den dwangh van 't casteel, datmen daermede veylich can uytloopen ende doorgaen, waervoor men aldaer seer becommert is, want de voors. Colonges heeft gedreycht, bij soo verde de voors. dry Nederlantsche genomen schepen niet van goede prince en souden werden verclaert, dat hij dan deselve op een ander plaets wil

[p. 317]

vervoeren off den brant daer in steecken. Ick hebbe voor desen oock aengedient, dat het gestrande schip omtrent Boulongne, genaemt de Sampson van Amsterdam, schipper Pieter Nudou, seer erbermlijck was geplondert, sijne goederen verdeelt, vervoert ende vercocht sijn geweest, ende dat int casteel van Boulongne veele goederen waren ingeslagen, onder anderen mede eene casse met costel. tapijten ende andere waren van prijs. Ick hadde hier vercregen, dat een commissaris vant Parlem^t van Parijs derwaerts soude gaen om te informeren ende alles te doen restitueren, ende de handen te doen ijdelen aen de Gouvern^r van Boulogne en̄ aen allen anderen. T'sedert sijn hier bij mij gecomen uyt Nederlant de gecom^de van̄ geinteresseerde inde gestrande goederen vant voors. schip, die in groote perplexiteyt waren, seggende, niet tegenstaende mijn geobtineerde bij 't Parlem^t, dat nochtans de geinteresseerde in Hollandt en̄ Zeelant sagen, onaengesien de provisien van justitien, dat hier in Vranckr. gene justitie en conde becomen, want dat de piraten en̄ rovers hier soodanigen macht hadde ende credit wiste te maecken, dat de luyden, die alle jugementen en̄ arresten met groote oncosten, moeyten ende tijtverlies, t'haren voordeel hadden becomen, evenwel daermede niet en conde uytrechten nochte proffiteren, soodat sij bij justitie hier niet en sagen te vorderen, maer dat selve most geschieden bij faveur; dat sij oock waren int seecker onderricht, hoe dat de Gouvern^r van Bouloigne, verstaen hebbende dat een Commissaris van het Parlement van Parijs derwaerts gaen soude om op de gepleechde roverien en̄ plonderingen te informeren, hij, Gouvern^r, last hadde gegeven den voors. commissaris niet t'admitteren, hem in de grachten vant casteel te doen werpen en̄ diergel. dingen meer, daerdoor dese gecom^de vande geinteresseerde

[p. 318]

vant schip dc Sampson, wel tegens mijn advys ende tegens mijne protestatie, dat ick daer van geen kennisse en begeerde te dragen, nochtans door noot en̄ vrese gedwongen sijn geweest, om eenichsints tot 't geene voorhanden was te connen geraecken, ende waerinne sij sonder den Gouverneur niets en conden verhoopen, aen den selven op sijn begeerte en̄ verding te moeten geloven en̄ vereeren de som̄e van 12000 gul., ende daerenboven de casse met de costel. tapijten, die in Nederlant volgens de facture wel ontrent 6000 gul. heeft gecost ende ter plaetse daer gesonden werde, veel meer weerdich was. Daerenboven sijn deselve gecom^de der geinteresseerde genootsaeckt geweest van 't gene de commissaris, die nu derwaerts gesonden is, bij justitie souden uytvinden aen den gem̄ Gouvern^r aff te staen en̄ te beloven het gerechte vierdepart, alle 't welcke u Ho. Mo. sullen nae haere hooge wijsheyt connen estimeren, hoe grootel. dese concussien, in dit exempel gepleecht, sullen strecken tot prejuditie ende dangereuse consequentien in toecomende.

De Chevalier de Fontenay, die het galiot gen̄t de Vrede van Schiedam, schipper Cornelis Jacobs. Hardy tot Bouloigne heeft opgebracht, bekent selffs opentl., soo bij monde als bij sijn schrifture, dat gedaen heeft op een commissie van Con. Carel de twede, dat hij tot Boloigne uytvaert ende sijne prinsen inbrengt. Ende niettegenstaende bij d'edicten ende ordonnantien van̄ Co. soodanige luyden, die commissie van andere princen nemen, voor openbare rovers ende piraten sijn verclaert, ende dat sij met de doot daerover werden gestraft. Wat dat ick gedaen ende geclaecht hebbe, soo gaet desen Fontenay hier vrij langs de straet wandelen, sonder yets wegens de publ^e handt tegens deselve te connen obtineren, ende men soeckt den schipper die drye ende veertich dagen in stricte gevangenis tot

[p. 319]

Boulongie gehouden is geweest, en̄ de beschadichde geinteresseerde inde inladinge nu simpel. wech te senden onder restitutie van het bloot verdorven schip ende de verdorven goederen, sonder tegens den rover yets te statueren ofte hem te condemneren in costen, schaden ende interesten als in recht ende reden ten minsten behoort.

De Grave van Daugnon, niettegenstaende het verboth bij arrest van̄ Con., heeft het schip de Hoope van Rotterdam, schipper Melis Jans., vercocht, als niemant hier tot Parijs veel min tot Rochelle gevonden werden can, die derft aennemen te doen het exploict vant gem̄ arrest aen̄ Grave ofte yemant van sijne gemachtichde.

Alle dese ende andere veele meer injustitien, schaden ende verhinderingen van̄ commercien en̄ navigatien der Vereenichde Neerlanden werden hier bij eenige eerlijcke luyden wel beclacht, maer sonder remedie ofte redres, want justitie dient wel sonder corruptie te worden geadministreert, en dan een reglement in toecomende bij Vranckrijck toegestaen, ende dat dan de Co. gebeden werde de stercke hant te willen bieden tot goede perfectie en̄ observantie van alles.

De condemnatien, die nu eenige jaren herwaerts soo meenichfuldich ende groffel. sijn gedaen tot confiscatie van ontallijcke en̄ inestimable Nederlantsche schepen ende goederen, onder pretext ofte titul dat daer in souden sijn geladen geweest oock eenige goederen, de vijanden van dese Croon toecomende, werde gefondeert op eene geseyde weth, die niet en is, in alle geval op eene Francoische particuliere weth van dit Rijck, daeraen d'andere vrije natien (geen subjecten van Vranckr. sijnde) niet en sijn gebonden nochte gehouden, en̄ eyndelingh op eene geseyde Fransche

[p. 320]

weth, die in haer selffs expressel. daervan excipieert de schepen vande vrienden en̄ geallieerde van dese Croon ende d'ingeladen goederen in deselve, waervan ick altijts bereyt sal sijn aen de Regieringe goet bericht te geven, tot bewijs van het bovenstaen̄ ende (soo als ick vertrouwe) tot u Ho. Mogende contentement.

Hier mede,

Ho. Mo. Heeren etc. Parijs den 4^en Martij 1651. Get. W. Boreel.

Hooge Mogende Heeren.

Mijne Heeren, Ick ben van seer goeder handt verwitticht, hoe dat hare Ma^t de Coninginne, door den heere Grave van Brienne aen den Nontio vanden Paus ende de heer Amb^r van Venetien heeft doen notificeren, hoe madame de Hertoginne van Longueville, sijnde tot Stenay, hadde van daer laten weten, dat d'heere Ertshertoch Leopoldt, als daertoe gelast sijnde van sijnen Co., wel inclineerde tot eenen provisionelen stilstant van wapenen in de provintien van Luxenbourch en̄ Henegouw vande eene, ende die van Champagne ende Picardye van d'andere sijde, om alsoo ondertusschen te comen tot verhandelinge van eenen generalen vrede tusschen Spanien ende Vranckr. Haere Ma^t hadde daerop verclaert int generael, dat Vranckr. altijts daertoe over langh genegen was geweest, ende aengaende de provisionele stilstandt, dat hare Ma^t met d'heeren Princen hadde gecommuniceert, ende was goetgevonden, dat men aen madame de Longueville senden sal om te verclaren de goede genegentheyt, die Vranckr. heeft tot eene uytcompste van̄ oorloge; dat gemelte Hertogin sulcx sal notificeren daer 't behoort ende met eenen onderstaen wat dat is van̄ last ende

[p. 321]

inclinatie, die daertoe soude wesen aende Spaensche sijde. Dit hadde hare Maj^t goetgevonden aende heere voorgem̄ Noncio ende Amb^r te doen communiceren. Verstae verder, dat soodanige last alrede aen̄ Hertoginne van Longueville van hier afgegaen is, daerop men d'antwoort verwacht. Den heere Prince ende den Hertoch van Longueville hebben connen goetvinden, dat hare Hoocheyt daerop tot Stenay noch wat soude verblijven, tot dat op 't bovenstaen̄ uyttet Hoff van Brussel d'antwoort aen haer gecomen sal sijn. D'heere Vicomte de Turenne hout ondertusschen de trouppes binnen de guarnisoenen, doet geene contributie meer ingaderen op den bodem van Vranckrijck, jae selffs de contributie pennin̄, die alrede ontfangen ende noch in esse waren, heeft hij aende Francoisen contribuerende provintien doen wedergeven.

Op den 28^en der voorleden maent is in 't Parlem^t geverifieert de declaratie van̄ Co., raeckende de innocentie van de heeren Princen van Condé ende Conty en̄ van̄ Hertoch van Longeville, waerbij hare Hoocheden met eenen werden gerestabilieert in alle hare voorige charges ende Gouvernementen, soo als in alle particulariteyten inde bijgaende gedruckte copie te lesen is, en is dese declaratie (gel. mede de voorige tot esloignement van̄ heere Card^l Mazarin) bij circulaire brieven gesonden aen alle de andere Parlementen van Vranckr., met versoeck om haer daerop te willen conformeren. 't En is hier alsnoch in geene ruste: de tijdingen werden noch dagelijcx gedivulgeert, dat de Coninginne voornemens is te vertrecken ende den Con. uyt Paris te vervoeren, ende onder dat voorgeven wort dese borgerij inde wapenen gehouden ende continueren in hare besettingen; daer geschiede oock somtijts eenige beroerten hier en daer. De noblesse comt in groot getal binnen dese stadt ende maecken

[p. 322]

publ^e vergaderingen ende resolutien. om veele saecken te doen reformeren in desen Staet. Het Clergé van Vranckr. heeft haer beclaecht aen̄ Coninginne, aen̄ Princen ende oock aen dit Parlem^t, omdat inde vorige declaratie des Conings tottet esloigneren van̄ Card^l Mazarini en̄ verclaerde inhabiliteyt voor alle, 't zij vremdelingen off Francoisen, die in andere vremde Princen eedt oock soude wesen, dat sij voortaen inden Rade des Conincx niet en sullen mogen werden geadmitteert, als off 't selve tot haren nadeel soude mogen werden geduyt, ende niettegenstaende dese clachten heeft het Parlem^t na twee dagen gepersisteert ende de vorige declaratie, soo als die licht, geconfirmeert.

Men verstaet, dat de heere Card^l Mazarini op gisteren binnen Sedan soude sijn geweest, ende heeft aengenomen uyt het Rijck te vertrecken, dewijle hare Ma^t de Coninginne hem soodanigen last aenges. heeft (sommige seggen dat gaet naer Ceulen, andere naer Switserlandt en̄ Beijeren, off oock wel na Savoyen off Piemont). Aende heere Card^l sijn noch gegeven ses dagen prolongatie om met seeckerheyt uyt Vranckr. te mogen trecken, welcke ses dagen op gisteren sijn begonnen, ende indien binnen die dagen niet en obedieert, soo sijn alrede bij 't Parlem^t geordonneert twee Commissarisen, namentl. mons^r de Breussel ende Meusnier, die tegens hem sullen informeren ende dat op vier poincten, soo gesecht wert, sijn proces crimineel soude werden gemaeckt, eerstel. over 't uytvoeren van gout ende silver uyt dit Coninckr.; 2^o over de nundinatie ende vercoop van̄ geestel. beneficien; 3^o over de pyraterien bij hem geexerceert in alle zeen ende de manutentie vandien, tot schade van̄ subiecten ende oock der vrunden ende geallieerden van dit Rijck; ende ten vierden, over sijne meenichfuldige malversatien inde affaires hem vertrouwt.

[p. 323]

D'heere Prince van Condé is verclaert L^t Gen̄ael vande heere Hertoch van Orleans over de geheele militie van Vranckr. ende de directie van̄ oorloch. Is wederom, bij volontaire afstant van d'heere Hertoch van Vendosme, ingetreden inde bedieninge van 't Gouvernement van Bourgoigne ende tracht mede de andere sijne Gouvernementen van steden en̄ plaetsen aen hem te halen, ende men hout het daervoor, dat, 't selve gecregen hebben̄, de reformatie en̄ veranderinge int Hoff alsdan eerst bij de hant genomen sal werden.

D'heere Prince van Conty sal in houwelijck nemen madamoiselle de Chevreuse, ende seghtmen dat sijne geestel^e benefitien ondertusschen sullen werden bestelt op den naem van̄ heere Hertoch van Anguien en̄ andere van 't huys van Guise, totdat soonen van dit houwel. voortcomen sullen. Daer wert oock gerucht vant houwel. aenstaende tusschen d'heere Hertoch van Beaufort ende madamoiselle de Longueville, als mede van andere groote houwel^en tot reconciliatie en̄ eenen vasten bant der Coninckl. Huysen.

Hier mede

Ho. Mo. Heeren etc. Paris den 4^en Martio 1651. Get. W. Boreel.

Hooge ende Mogende Heeren.

Mijn Heeren. Men heeft alrede hier in Vranckrijck gecasseert alle de regimenten ende trouppes, soo te voet als te peerde, die ten tijde vande heere Cardinael geduyrende de detentie vande heeren Princen waren aengenomen, ende sijn wederom in dienst genomen, diegeene die d'heere Card^l hadde gecasseert corts nae de voorn̄ detentie, soodat wel 80 comp^en ruyteren ende 200 te voet weder opgerecht werden, in alle apparentie om een groot leger int velt te connen

[p. 324]

brengen. D'heere Grave van Harcourt heeft sijn Gouvernement van Normandie verlaten voor d'heere Hertoch van Longueville. Veele Gouverneurs in plaetsen van importantie schijnen niet wel genegen te sijn om hare commandementen te verlaten ende te restitueren aen̄ gem̄ Princen ofte andere van deselve dependerende. De heere Hertoch van Bouillon in dese conjuncture van saecken ende jegenwoordige constitutic van dit Hoff, is in goet verwachten gebracht, dat contentement crygen sall bij equivalente middelen over het quiteren van Sedan, waerinne vlijtich gearbeyt wert. D'heere Viscomte de Turenne is noch all aende Spaensche sijde ende hout hem besich om tusschen Vranckrijck ende Spanien de vrede te helpen bevorderen, ofte ten minsten, eer hij herwaerts comt, eenen stilstant van wapenen. De Baron van Grammont is van Brussel hier geweest ende derwaerts wedergekeert met voorslagen van eene trèves, ende wert uyt Nederlant wederom hier verwacht Don Gabriel de Toledo, die de voorleden somer hier oock geweest is om van vrede te spreecken. Men verstaet mede met seeckerheyt, datter gehandelt wert metten Hertoch van Lotteringe. De vrouwe Hertoginne van Longueville wert oock op mergen hier verwacht. D'heere Card^l is geweecken uyt Sedan ende van̄ bodem deses Rijcx, wert gesecht te wesen binnen het casteel van Bouillon, sijnde van resort van Luyck. Evenwel blijft noch al dese borgerije inde wapenen ende continueert hare voorige besettingen en̄ wachten.

De vergaderinge vande Noblesse van Vranckr. binnen dese stadt wert dagelijcx stercker ende stercker, hebben oock circulaire brieven ges. door alle de provintien om de andere noch te huys sijnde te noodigen om herwaerts te comen. Dese voors. vergaderinge vande Noblesse geschiet op voorgaende schriftel. con-

[p. 325]

sent vande heere Hertoch van Orleans, gepasseert den 2^en Feb. voors., doenmael als de desseins van dese heeren noch twijffelachtich stonden, hoe te gelucken tegens d'heere Card^l ende om daer mede de Noblesse van Vranckr. aen haer te halen, ende (soo als sommige seggen) nu wilde men wel dat de schriftel^e acte niet en ware gegeven. De Clergé vergadert mede dagelijcx ende soude maer redel. gecontenteert sijn, vermits de exclusie uyt de Raden des Conincx van alle die gene die in eedt van vreemde Princen sijn, onder dewelcke nu de Stoel van Romen mede wert getelt, ende segtmen dat dit aldaer tot Romen wat vreemt sal werden opgenomen.

Don Stevan de Gammarra, voordesen in de bataille van Rethel gevangen, is van sijne detentie ontslagen, gaet hier vrij door de stadt ende vermach nae Brabant te trecken tot sijn gelieve. Men meent, dat hij hier blijft door last om te helpen concerteren de stilstant van wapenen, daerover gehandelt.

Op donderdach voorleden, den 9^en deser, quam tijdinge met groote haest, dat de Spaensche waren ingevallen in Vranckrijck ende gecomen tot int Boulonnoys ende ontrent Maistrueil¹⁾; dat sij sterck waren 4000 te voet ende 1800 peerden, daerover de Mareschal de Villequier, Gouverneur van Boulogne ende andere commandementen in de bijnae gelegen plaetsen, sijn gelast geworden noch dien selven avont te moeten vertrecken yder na sijn Gouvernement ende besettinge; ende alsoo men hier op soodanige subite toevallen vrij wat onversien is, soo veroorsaeckt het wat onsteltenisse. 't Hoff vint alrede het mancquement van een premier Ministre. 't Gelt werde doenmael gevonden daer niet en was ende nu cesseert die

1) Montreuil?

[p. 326]

inventie. Dese invasie (soo sommige oordeelen) doen de Spaensche om aen dese natie smaeckel. te maecken de particuliere trefue tusschen Picardyen en̄ Champagne van d'eene sijde ende Luxembourgh ende Henegouwen aen d'andere, daertoe nochtans de Francoisen (soo gesegt wert) niet geerne en sullen verstaen, maer wel tot eene generale stilstant overall, ofte ten minsten ende dat bij provisie, voor de geheele Nederlantsche ende Fransche frontieren daer langs heenen streckende.

De heere Amb^r van Savoyen ende oock die van Portugael sijn voordesen hier binnen dese stadt gecomen sonder ceremonien; d'eerste heeft over eenige dagen ende d'andere op eergisteren bij de Coninck ende Coninginne hare audientien gehadt.

Die van Savoyen heeft daernae aen mij sijne compste doen verwittigen door een Edelman, ende ick hebbe daerop weder aen sijne E. gesonden; die van Portugael heeft 't selve noch niet gedaen. Beyde dese heeren sijn gecomen met groote staet ende gevolch, ende sijn daer over te meer aengesien ende gerespecteert overall.

Gisteren ben ick geweest bij mijn heere den Prince van Condé ende hebbe gebruyckt u Ho. Mo. brieven van credentie. Ick ben van sijne Hooch^t in ceremonien, bejegeningh ende discours, tot eere van̄ Staet, wel gerencontreert, ende heeft veele protestatien gedaen van sijne voorige en̄ permanente genegentheyt tot den dienst der Vereenichde Nederlanden. Heeft oock particulierl. belooft mij te willen helpen, opdat in justitie contentement mach werden gegeven over de roverijen ende prinsen ter zee gedaen, daerover ick clage. De heere Prince van Conty was na Champaigne vertrocken, om te ontmoeten de vrouwe Hertoginne van Longeville. Wanneer sijne Hoocheyt hier

[p. 327]

wedergecomen sal sijn, sal ick mij mede addresseren aen deselve ende aen d'heere Hertoch van Longueville ende andere heeren, die nu van buyten weder ingecomen sijn.

Hiernevens gaet een lijste van derthien schepen, te weten ses vanden Coninck ende seven van particuliere, die wederom uyt sijn inde Middelantsche zee geloopen om te rooven. Het was mij nochtans voordesen belooft, datter gene uytgaen, maer alle ingehouden souden werden. Daerenboven soude de Mareschal de la Mesleray in Bretaigne noch toemaecken ses soodanige schepen voor den Oceaen, ende int Canael is het vol andere groote ende cleyne commissievaerders. Ick heb hierover geclaecht aende Coninginne, d'heere Hertoch van Orleans ende Prince van Condé, ende wert mij toegesecht, dat men die alle sal inroepen. Voordesen is op diergel^e beloften niet veel gevolcht; 't quaetste van allen is, datmen mij geerne wil doen geloven, dat oock groote heeren daervoor ende daervan wij justitie ende het redres moeten verwachten, participanten sijn inde equipagie ende inden rooff, 't welck niet aennemel. en is.

Tot Boulogne is d'heer Commissaris Morans te post geweest, ende clagen de geinteresseerde int schip den Sampson van Amsterdam ende int galliot de Vrede van Schiedam wonderl. over de groote injustitie, het gewelt ende de meineedicheyt van all wat daer ende daeromtrent woont. Sij hebben den schipper vanden Vrede gemeent te dooden ende is hij hier bij mij comen vluchten, waervan ick ten naesten met alle particulariteyt sal schrijven.

Hiermede,

Ho. ende Mo. Heeren etc. Tot Paris den 11 Maert 1651. Get. W. Boreel.

[p. 328]

Nu datel. becomen brieven van̄ lesten Feb. uyt Toulon, dat aldaer genomen ende opgebracht is een schip van Hoorn, genaemt de Vergulde Croon, schipper Ridder Everts., comende van Alicanten na Genua; is genomen door eenen genaemt Gombaut ende door eenen genaemt de Fortices, Capⁿ van een Conincx schip genaemt de Jager; is mede genomen ende opgebracht een Nederlants schip, gaende van Lisbon nae Venetien, met suycker ende eenige specerien geladen. De schipper is genaemt Dirck Jans., doch den naem van 't schip ende reeders sijn noch onbekent.

Hooge Mogende Heeren.

Mijn Heeren. Voordesen sijn u Ho. Mo. verwitticht, hoe dat tot Cadiz in Spanien 12 Conings schepen waren, die haer souden vervoegen naer St. Sebastiaen in Biscaien, om met de schepen, die sij aldaer sullen vinden, t'samen te loopen in het canael van Engelantd ende de Hooffden te passeren. Thien schepen van 't Parlem^t sullen haer bij de Spaensche vloot voegen bij forme van secours ende assistentie. Nu wert verstaen met seeckerheyt, dat deselve Spaensche vloote overbrengen sal 2000 Spaensche ende 3000 Italiaensche soldaten, ende dat het voornemen is Duynkercken te belegeren, daertoe die vant Parlem^t van Engelant noch sullen secours doen van 10000 Engelschen, die bij haer in Vlaenderen sullen werden gelant, ende soude men tot alle het voors. gereet sijn van beyde sijde binnen de aenstaende maent van April, daervan ick noodich hebbe gevonden dese advertentie te doen.

Den Keyser heeft aengeboden een secours aen de Spaensche van 2000 peerden ende 3000 te voet, ingeval dese sullen willen Franckendael ontruymen.

[p. 329]

Het licht overal in 't Westquartier van Vlaenderen vol Spaensch volck, ende de trouppes, die int Boulonnois waren gevallen, hebben aldaer eene groote ravasie gedaen ende sijn wederom vertrocken sonder eenige plaetsen te belegeren, gelijck men meende dat sij doen souden.

Dit Parlement heeft wederom geconfirmeert d'uytsluytinge van de Raden des Conings, alle die gene die in anderen eedt sijn meer als van desen Coninck; insgelijckx dat de heere Card^l Mazarini vervallen is in de verbeurte van alle sijne geestel^e beneficien, die sijn E. hier in Vranckrijck heeft gehadt, ende alsoo gesuspecteert wert, dat deselve heere Card^l hem t'eenemael uyt Vranckr. niet en begeeft, datmen sal gaen besoingeren om sijn proces crimineel te maecken. Deselve heere Card^l wert in veele frontierplaetsen van Picardie ende Champaigne gerecipieert ende wel onthaelt, soodat dit hier eenich nadencken veroorsaeckt van groote aenhanck in Vranckrijck.

Mevrouwen de Hertochinne van Longueville heeft tot Brussel sterck genegotieert, niet alleen over stilstant van wapenen, over den vrede selffs. Dan alsoo aengaende de vreede haere Hooch^t altijt pretendeerde de voorige conditien tot Munster gepraepareert, soo en heeft daertoe geen gehoor connen vinden.

In Brabant sijn uyt Spanien aengecomen remisen van acht hondert duysent ducaten ende tegens Mey soude gel^e somme noch overgemaeckt werden na Nederlant.

D'heer Marschal de la Mothe Haudencourt wert gedestineert om wederom na Cataloigne te gaen als Vice-Roy, in welcken qualiteyt voordesen seer aengenaem is geweest.

Hier mede

Ho. Mo. Heeren etc. Paris den 11 Marty 1651.

Get. W. Boreel.

[p. 330]

Hooge ende Mogende Heeren.

Mijn Heeren. Op maendach den 13^en deser is hier gepubliceert met trompet het arrest van dit Parlement, genomen op 11 Martij tegens de heere Cardinael Mazarini, daerbij gelast wert dat geinformeert en sijn proces gemaeckt worden sal over sijne en̄ der sijne ongehoorsaemheyt, omdat sij op voorige beveelen binnen den gestelden tijt Vranckrijck niet en hebben geruymt. Insgelijcx over de zeeroverijen gepleecht bij den selven Cardinael ofte door sijne ordre tegens de vremde schepen, over de verquistinge van̄ financien, het uytvoeren vant gelt van dit Coninckrijck, over de verhinderinge van̄ vreede en̄ over de quade impressien, die hij gegeven heeft aen̄ Coninck met alle circonstantie en̄ dependentien. Dit geheele Hoff en̄ stadt, jae oock het Rijck, is met dese en̄ diergelijcke saecken beesich en̄ blijven de borgeren van dese stadt noch inde waepenen. Men soude wel geerne sien, dat den heere Cardinael wat verder van̄ frontieren van Vranckerijck hem esloigneerde; sijn voornemen was om door Loteringen te passeeren op den Duytschen bodem ende alsoo nae Sleestadt, om voorts te gaen naer Beijeren, dan vermits de passagie derwaerts vol pericul was, is gepasseert over Cleermont nae Bouillon, alsoo de heere Ceurvorst van Colen hem sijn landen tot verblijff aengeboden heeft.

De vrouwe Hertoginne van Longueville is op maendach voorleden hier binnen gecomen. Die tot Brussel presenteeren eenen stilstandt van wapenen voor twee maenden inde Provincien van Lutsenburch, Henegouwen, Champanien en̄ Picardien, 't welck hier niet aennemelijck en is, maer wel eenen generalen stilstandt overal, waertoe Spanien niet en inclineert, gelijck oock niet om aen Vranckrijck vooraff toetestaen

[p. 331]

de geprepareerde articulen vande vreede tot Munster, waervan men tot Brussel niet en wil hooren spreecken, in voegen datmen hem hier ernstich begint gereet te maecken tot den oorloge en̄ om vrouch en̄ sterck int velt te comen.

Binnen Duynkercken is goede versieninge gedaen en̄ souden daerbinnen sijn omtrent de vier duysent soldaten, soo als men meynt, van goederhandt wil verseeckeren. Men luystert seer sterck wat dat sijn mach van̄ aliancie tusschen Spanien en Engelandt en̄ oock wat de legatie van dese sal aenbrengen aen uwe Ho. Mo, waervan men hier seltsaem spreeckt om te doen gelooven dat door dese legatie veeleer twisten en̄ oorloch, als vruntschap en̄ correspondentie sal werden gesocht: want anders uytvallende soudemen hier treffelijck ontstelt sijn.

Met de vergaderinge van̄ Clergé en̄ Noblesse, om die te doen separeeren bij authoriteyt, is veel doens geweest, en̄ is nu vastgestelt dat sij beyde van̄ anderen scheyden sullen met haer goetvinden selffs, alsoo vast geresolveert is, dat den Cooninck, meerderjarich sijnde ('t welck wesen sal in Septembri toecomende) de Staten-Generael van Vranckrijck door sijne Maj^l sullen beroepen werden om te vergaderen binnen de stadt van Tours tegen den eersten Octobris naestcomende, daerop yedereen maeckt en̄ heeft sijn speculatie. Woensdach voorleden heeft den heere de Chatteau-Neuff, blijvende als noch Garde Ceaux van Vranckrijk, gedaen de functie van̄ voorige heere Cardinael Mazarini, sonder dat (hoewel men anders heeft willen seggen) le Conseil d'enhaut in andere forme gestelt sij als voordesen, want de heere Coadiutor van Parijs (gelijck men voorgaff) en is daerin niet geassumeert nochte gebruyckt.

De heere Ambassadeur van Portugael heeft mij doen

[p. 332]

notificeeren sijne comste in dese Stadt en̄ sijne genegentheyt om met mij alle goede vruntschap en̄ correspondentie te willen onderhouden, dewijl (liet sijn E. seggen) dat u Ho. Mo. aen̄ heer Amb^r van Portugael in den Hage audientie hadde vergunt en̄ toegestaen. Ick hebbe mede gesonden aen sijn E. en̄ (onder 't behaegen van u Ho. Mo.) gelijcke officie gedaen en̄ aengeboden. Gemelte heer Amb^r hout hier seer sterck aen, dat sijnen Coninck, sijne Rijcken en̄ onderdanen door Vranckrijck mede mogen werden begreepen in de vreede te maecken met Spanien.

Hier mede

Hooch Mogende Heeren etc. Paris den 18^en Martij 1651. Get. W. Boreel.

Hooge ende Mogende Heeren.

Mijn Heeren. Tot nochtoe en hebbe niet connen becoomen naeder conferentie met de heeren sijner Maj^t Commissarissen, nochte oock handtbiedinge tot de executie tegens de roovers, tot laste vande welcke al over veele jaeren ende oock t'sedert sententie sijn vercregen. Ter contrarie hadden de geinteresseerden inde ladinge vant schip de Vreede van Schiedam doen seyseeren en̄ int Castelet van Parijs vasthouden een Chevalier de Fontenay, nemer vant selve schip ende ladinge, comende uyt Portugael nae Amst^m; dan sonder wete ofte borchtocht te nemen ten behoeve vande voornoemde geinteresseerde, heeft den Lieutenant hem wederom ontslaegen ende op vrije voeten doen stellen. Soodat alle andere luyden, die al vercregen recht hebben van sententie en̄ veel meer die haere saecken hier noch moeten vervolgen voor de justitie, despereeren, alsoo sij sien dat ick haer niet en weet te helpen als met mijne genegentheyt.

[p. 333]

Saterdach voorleden heeft de heere Hertoch van Vendosme als Amirael van Vranckerijck noch doen opmaecken en̄ uytgegeven vierthien nieuwe commissien voor soo veel scheepen meer, die van Toulon in zee sullen gaen, behalven de 13 groote scheepen in mijnen jongsten vermaent, en̄ behalven d'andere ses scheepen bij den heere de la Mesleraye toegemaeckt in Bretanien.

Niettegenstaende dagelijcxse menichvuldige debvoiren, overal aengewent, en hebbe ick mede tot nochtoe geen effect connen becomen op de lettres de caschet, die den Coninck hadde gegeven tot ontslaginge der schepen, genaempt de Propheet Samuel, de Hoope en̄ den Sampson, gaende seer rijckelijck geladen van Amsterdam nae Venetien en̄ tot Toulon opgebracht door den Chevalier de Colonies, die niettegenstaende hij niet en wil obedieeren, hier binnen Parijs vrij en̄ lieber wandelt, sonder dat yets tegens hem is ofte wert gestatueert, hoewel het mij bij den heere Grave van Brienne nu dry mael is toegeseght geweest. De heere Ambassadeur van Venetien doet immers oock dagelijcx veele groote instantien daertoe; dan mede al te vergeefts.

Andere Nederlantsche scheepen, genaempt St. Matheus, den Sampson en̄ den grooten Dolfyn van Hooren, comen̄ uyt Cicilien, geladen met granen naer Genua en̄ tot Toulon mede opgebracht, sijn schandelijck door de piraten van alles geplondert. Ende segt men mij nu, dat allen die saecken moeten werden geexamineert voor de heere Amirael door den Raet van̄ Marine; ende alsmen aldaer al jugement tot voordeel obtineert (dat weynich geschiet), soo is daervan geen executie te vercrijgen, ende als de justitie en̄ executie becomen, soo sijn meest alle neemers Ridders van Malta, die geen goet hebben mogen en̄ soo

[p. 334]

sij seggen sonder middelen sijn. De scheepen ende goederen sijn uytgeplondert en̄ vercocht tot laege prijs, en̄ met het slecht provenu van dien (als de geinteresseerde soo geluckich zijn dat sij dat connen crijgen) moeten sij haer contenteeren, want alle dese commissievaerders in zee gaende en stellen geen borge, hoewel d'ordonantien van Vranckerijck sulcx expresselijck ordonneren.

Op dese haere maximen en̄ wet, diemen hier wil par force practiseeren met groot ongelijck, en can geen Nederlants schip in zee comen, ofte het is subject genomen, opgebracht en̄ geruineert te werden voor de particuliere geinteresseerde int schip en̄ ladinge. De diversie vande negotie gaet den Staet aen ende oock insonderheyt het verderff van̄ zeevaert. Die van Genua, siende dat de scheepen vande Nederlantsche Provincincien overal dagelijcx worden genomen, hebben geresolveert geen meer Nederlantsche scheepen in haeren Staet te laeten bevrachten, maer sullen met haer eygen galeyen traffiqueeren en̄ de rijcke en̄ fijne waeren over en̄ weder vervoeren. Boven haer acht galeyen gaen noch meer galeyen aenbouwen ende de oncosten sijn sij getroost, liever als in de Nederlantsche scheepen alles te verliesen. Indien andere natien in de Middelantsche zee dit exempel volgen, soo is de navigatie voor de Nederlanders aldaer verdorven, laetende aen uwe Ho. Mo. wijsheyt verder considereren de schade voor den Staet, die daer uyt sal comen te volgen. De geinteresseerde int schip den Sampson, tot Boulongie aen grondt geraeckt, verdorven en̄ geplondert, sullen in haer exempel connen voordragen, hoe het gaet met scheepen ende goederen, die in dese luyden handen vervallen. T'sedert (als in mijnen jongsten) sijn noch mishandelt en̄ genomen vande Franchoysen de navolgende scheepen:

[p. 335]

Een schip, uytvaerende nae Westen (sonder dat mij den naem van 't selve off van̄ schipper bekent is), is door storm op de Vlaemsche custe vervallen en̄ gestrandt tusschen Duyncberke ende Nieupoort. De guarnisoenen van beyde de steeden hebben datelijck een stilstandt van wapenen gemaeckt en̄ sijn met goet verdrach op voors. schip en̄ goederen gevallen, ende hebben alles geplondert en̄ wechgenomen, daerover ick hier geclaecht hebbe; dan wert opgenomen alleen als eene vermaeckelijcke historie, sonder dat hier eenige informatie daertegens wert genomen.

Het schip, genaempt de Vergulde Croon, schipper Ridder Evertsen van Hooren, comende van Alicanten nae Genua, insgelijcx van Dirck Jans. van ......¹⁾, gaende geladen van Lisbone nae Venetien met suyker en̄ specerijen, en̄ alsoo ick niet en can comen te obtineeren revocatie vande commissie der Franchoische scheepen, die alle op buyt in zee uyt sijn, soo schrijft men van Toulon, dat apparent noch groote schade dagelijcx sullen voortcomen, dat Godt verhoede.

Hier mede

Hooge Mogende Heeren. Parijs den 18^en Marty 1651.

Get. W. Boreel.

1) Oningevuld.

Hooge ende Mogende Heeren.

Mijn Heeren. Op 18^en deser hebbe aen u Ho. Mo. dienstel^e verwitticht, hoe dat tusschen de Coninginne ende de heeren Princen veraccordeert en̄ vastgestelt was, als dat de Coninck, meerjarich sijnde, de Staten Generael van Vranckr. souden beroepen werden ende vergaderen binnen de stadt van Tours tegens den eer-

[p. 336]

sten October naestcomende, waerbij dat yder een au Conseil d'Enhault doenmael thoonde te nemen groot contentem^t, alsoo die beslooten was met alle de eenparige stemmen ende sonder voorgaende contradictie van ymant, ende onder faveur van soodanige resolutie soude de vergaderinge vande Noblesse gescheyden werden, alwaer het door authoriteyt. Dan de gem̄ Noblesse heeft daerbij geen satisfactie genomen, 't sij uyt haer eygen selffs ofte wel bij aenradinge van andere. De heeren van 't Parlement waren van gevoelen, datmen deselve Noblesse behoorde te doen scheyden ende datmen aen haer (te weten aen 't Parlem^t) behoorde te stellen het effectueren vandien. Op sondach voorleden inden Raedt d'Enhault heeft den heere Hertoch van Orleans gesecht aen de Coninginne, dat de Noblesse met de resolutie (als dat de vergaderinge der Staten tegens prima Octobris tot Tours wesen soude) geen contentement en nam, maer pretendeerde dat de Staten Generael van Vranckr. souden behooren bij een te comen geduyrende de minorenniteyt van̄ Con. tegens den eersten Julij, ende dat binnen dese stadt van Paris, ende seyde sijn Coninckl^e Hooch^t (continuerende sijn discours) dat de Noblesse daerin gelijck hadde ende dat men 't selve aen haer most toestaen, ende alsoo de Coninginne antwoorde, dat haer Maj^t haer verwonderde, dat men nu wilde veranderen eene resolutie, die eenpaerlijck was genomen bij applause van ydereen en̄ sonder contradictie van ymant, soo heeft d'heer Hertoch doch gerepliceert, dat 't selve alsoo most wesen. Ende d'heere Prince van Condé ende Hertoch van Longueville hebben de opinie van sijne Coninckl^e Hooch^t toegevallen ende geconformeert, ofte andersints, dat veele onlusten, oproerten ende swaricheden souden comen te ontstaen, die groote troubelen in 't Rijck souden comen te veroor-

[p. 337]

saecken. Hierover sijn verder veele harde woorden gevallen ende is den Raedt met disordre gescheyden.

Maendaechs den 20^en, de Princen niet present wesende int Parlement, heeft de heere eerste President aldaer geproponeert, dat hij sijn selve niet langer en conde inhouden, maer most seggen dat men hier binnen Paris den voorleden weeck gestaen hadde in perijckel om bloet vergoten te werden, ende alsmen hem (die bij de generale woorden bleeff) versocht, dat hij hem wat nader wilde expliceren, en heeft selve niet begeren te doen, maer heeft geproponeert dat men de heeren Princen int Parlem^t soude beroepen, ende hij soude hem naeder expliceren. Ende de Princen sijn eerst versocht ende verschenen int Parlement op donderdach voorleden. Ondertusschen (gel. als in turbelente tijden geschiet) heeft ydereen nae sijn genegentheyt dese duystere woorden van̄ heer premier President uytgelecht ende verbreyt, alles streckende tot groote beroerte ende disordre in dit Rijck. Op den voors. donderdach, de Princen int Parlem^t wesen̄, en is bij dese gemelte heer President noch geen nader explicatie gedaen, maer alleen gesproocken aengaende het separeren der vergaderinge van̄ Noblesse, mits dat de Staten Generael van Vranckr. hier binnen Paris tegens prima Julij souden vergaderen, op welcke separatie het Parlement sterck aenhout. Daer wert bij de Noblesse voorgeslagen, dat bij alle vacantie van officieren int Parlement, om deselve te suppleren, volgens het oude gebruyck sullen behooren voorgestelt te werden twee persoonen uyt de Noblesse ende een roturier, soo sij spreecken, daer uyt dan één soude werden genomen tot het vacante officie; daer mede dan alle die ampten, die nu vercocht werden au plus offrant, grootelijcx in prijs en̄ waerdye souden comen te vervallen, die van Tiers Estat (die nu de meeste officien

[p. 338]

besitten) metter tijt versteecken werden, ende de Noblesse alles soude incorporeren. Jae, daer wert in de vergaderinge van̄ Noblesse selffs gesproocken, off men niet en behoort de venalité des offices wech te nemen ende te doen cesseren.

Ondertusschen blijft de borgerije van Paris noch in de wapenen, alsoo men noch dagelijcx uytstroyt, dat de heere Card^l Mazarin hem niet en esloigneert uyt Vranckr., datmen noch tracht den Coninck uyt Paris te vervoeren. Men spreeckt oock van veel geintercipieerde brieven, die sulcx souden mede brengen, ende van veele andere dingen meer, die d'onlusten connen voeden.

Van stilstant van wapenen en spreeckt men niet meer tusschen Vranckr. en Spanien. Don Gabriel de Toledo is voorlede dinsdach hier gecomen van Brussel ende brengt niet mede dat dienaengaende aengenaem is, en̄ heeft een passepoort om van hier nae Spanien te gaen, soo datmen hier nu t'eenemael besich is om d'oorlochsexploicten voort te setten ende een sterck veltleger van 25000 man naer Vlaenderen uyt te brengen, daerover men secht dat den heere Prince van Conty het beleyt hebben sal. Nae Italien, tot versieninge van Casal, is nu alrede een goede somme van penn̄ affgesonden. Dese Conings trouppes uyt Languedocq ende Guascoignen sijn gecommandeert haer gereet te houden om in April te marcheren in Cataloigne; maer men segt dat den heere Marschal la Motte Haudencourt geen genegentheyt en soude hebben om dat Viceroyschap van Cataloigne aen te nemen.

Dewijl ick bevinde, dat in de saecke van zee gene ordre en wert gestelt tot inhoudinge van̄ de nieuwe commissievaerders ende wederroepinge van diegene, die alrede uyt sijn ende dagelijcx meer en̄ meer Nederlantsche schepen nemen; - dat het oock waerachtich

[p. 339]

is, dat den heere Marschal de la Mesleraye ses groote cloecke schepen toemaeckt in Brittaigne om op buyt uyt te gaen, ende dat ick 't selve niet en hebbe cunnen beletten, hoewel men mij 't selve tot drymael toe hadde belooft; mede dat d'ingesetenen van̄ Geunieerde Nederlanden hier geen recht en connen becomen nochte executie op haer vercregen recht, ende datmen met uytstellen protraheert de handelinge van 't tractaet vande marine, - Soo hebbe noodich gevonden mij daerover aen te geven bij schriftel^e memorie, soo aenden Coninck, sijne Coninckl^e Hooch^t, de heere Guarde des Sceaux, gel. deselve memorie hier nevens bij copie gaet. Ick hebbe oock vercregen, nevens de heer Amb^r van Venetien, nieuwe brieven van cachet, tot ontslaginge van̄ genomen schepen tot Toulon, genaemt den Propheet Samuel, de Hoope ende de Sampson, die, van Amsterdam affgeladen, gaende waeren naer Venetien ende inde mont vande Golve bij de Franschen aengehaelt sijn, daervan doch weinich is te hoopen, alsoo den nemer niet en verstaet te restitueren, maer daerover een jugement wilt verwachten, ende misschien dan noch (soo hij comt te succumberen) de geinteresseerde een appel sullen moeten uytstaen. De gemelte tweeden brieff van cachet gaet hiernevens mede bij copie.

Hier mede

Ho. en̄ Mo. Heeren etc. Paris den 25 Martij 1651.

Get. W. Boreel.

Hooge ende Mogende Heeren.

Mijn sijn toegecomen u Ho. Mo. brieven met de aenlastinge, dat ick sal audientie [hebben] te versoecken bij hare Maj^en ende om aldaer te doen de propositien, dewelcke mij daerbij aenbevolen werde. Ick hebbe

[p. 340]

alrede daerom gesonden aen den heere Grave van Brienne, ende sal deselve audientie bevorderen met alle vlijt ende spoedicheyt, opdat ick aen u Ho. Mo. daervan reeckenschap mach geven. Tot nochtoe en hebbe gene naerder conferentie connen becomen, nochte oock met eenich contentement met effect op mijne bevorderinge van restitutie ende reparatie van soo meenichvuldige genomen Nederlantsche schepen en̄ goederen, jae selffs geen executie op lange voor desen vercregen jugementen ende arresten, want dit quaet vande roverien ter zee zoo lange geduyrt ende ingecropen is, dat diegene, die niet inde selve roverien met gelt en̄ middelen participeren nochte geinteresseert sijn, groote sorge nochtans dragen door maechtschap ende affiniteyt, opdat de nemers niet te hart werden geperst ofte tot schande werden gebracht. Als ick daertegens clage, soo antwoort men mij, dat het luyden sijn van groote extractie ende van grooten huyse, ofte aen d'andere sijde, dat het luyden sijn, die niet en hebben om te connen restitueren. D'equippagien, die d'heer Marschal de la Mesleraye doet in Brittanien, segtmen dat aen u Ho. Mo. ingesetenen geen schade en sullen doen, alsoo hare voyage streckt om aen d'andere sijde van de linie tegens Spanien op buyt te gaen. Tot Toulon ende Marseille maecken toe ende loopen noch dagelijcx uyt veele oorlochschepen ende commissievaerders, waervoor grootelijcx te beduchten dat noch vele schade sullen doen. Met de leste brieven van̄ 14^en Martij waren wederom eenige schepen opt nieuws opgebracht, een schip genaemt den grooten St. Pieter, schipper Willem Acolay, van Amsterdam affgevaren, rijckel. geladen met stuckgoederen naer Venetien. Noch een schip, genaemt de Trouwe, van Hoorn, met granen geladen, gaende naer Genua, als oock het schip St. Nicolaes, daervan men

[p. 341]

voordesen wel tijdinge, maer nu seeckerheyt heeft, dat genomen is. Noch een Nederlants schip, ontrent Sicilien genomen bij den Chevaillier de la Marthe, behalven noch een schip van Ragusa ende een Engelsch schip. Ick hebbe daerover geclaecht aen den heere Hertoch van Vendosme; dan werde soo slecht bejegent, dat weinich redres daervan is te hoopen, ten sij de Regeringe nae hare hooge wijsheyt beter expedienten sal weten uyt te vinden.

Hier mede,

Ho. en̄ Mo. Heeren etc. Paris den 1^en April 1651. Get. W. Boreel.

Hooge ende Mogende Heeren.

Mijn Heeren. Met dese gepasseerde feestdagen van Paesschen is weinich voorgevallen, alsoo den Raet van̄ Con. ende meest alle groote saecken stil hebben gestaen, oock wel vermits verscheyde incidenten. Sijne Con^e Hooch^t is sedert dingsdach den 4^en deser in den Raedt d'Enhaut niet verschenen; daer wert gesecht, dat d'heere de Chateau Neuff, versocht wesende om hem weder binnen Paris te comen begeven, 't selve seer stantvastel. heeft geexcuseert ende geweygert, verclarende geresolveert te wesen sijne resterende dagen daer buyten en̄ buyten hooffsche saecken te passeren. Sijne Ed. wert tot Montrouge sterck besocht van veel heeren van qualiteyt, alsoo goede reputatie heeft van groote integriteyt ende oprechticheyt, die hij in sijne charges heeft gebruyckt.

Tusschen de heere Cantzelier ende de heere Guarde Seaux waeren alrede eenige disputen ontstaen, raecken̄ de exercitie vant segel, die de heere Guarde Seaux in materie van gratien ende remissie sustineerde dat in sijn huys mosten werden gedelibereert, geresolveert

[p. 342]

ende gesegelt, anders als de heere Cantzelier pretendeerde. Daer sijn oock meer andere reden geweest om miscontentement wech te nemen, waerom hare Ma^t de Coninginne geresolveert heeft de zegelen van Vranckr. wederom aff te nemen van den heere Premier President Molé, ende heeft die gesonden aen̄ heere Seguier, die alsoo nu is Cancellier en̄ Guarde Seaux van Vranckr. te samen. Daer wert gesecht, dat gem̄ heer Premier President, de segelen wedergevende, soude hebben verclaert, hij hadde op den wil van̄ Coninginne de zegelen aengenomen, om datmen seyde dat sulcx geschiede tot dienst van̄ Con., en̄ dewijle men meende, dat deselve segelen tot dienst van sijne Ma^t aen een ander beter conde werden besteet, soo was hij daerinne seer wel te vrede, alsoo hij in alle sijne actien niet anders voor hadde als de eere en̄ dienst van̄ Con. en̄ van sijn vaderlant. Daer wert gerucht, dat de heere Canzelier aen̄ heere Premier President vereert soude hebben, ofte wel betaelt, de somme van hondert duysent croonen ende dat de heere van Champlastreux, outste soon van gem̄ heer Premier President, soude beweecht hebben den heere le Tellier om sijne charge van Secretaire d'Estat ende van̄ Commandementen des Conincx aen hem, Champlastreux, over te laten voor de somme van 700,000 gulden.

Den heere Hertoch van Orleans is daerop wederom in den Raedt d'Enhaut verschenen, ende hooptmen dat voorige gegeven ofte opgenomen misverstanden nu sullen sijn wechgenomen ende de saecken vant Hoff gebracht tot onderling goet verstant met den anderen. Sijne Ma^t, mons^r, broeder van̄ Coninck, ende sijne Coninckl^e Hooch^t, waren op woonsdach voorleden tot vermaeck op de jacht gegaen omtrent le Bois de Boulogne, alsoo de vrindel. dagen van̄ somer haer beginnen te vertoonen.

[p. 343]

De heer Viscomte de Turenne is met de Spaensche gedegageert ende mach met goetvinden van deselve nae Vranckr. vertrecken t'sijner gelieven, ende wert oock hier eerstdaechs verwacht. Don Stevan de Gamarra is oock al van hier gescheyden nae Brussel. Van vrede ofte stilstant van wapenen tusschen de twee Croonen wert voor dees tijt weynich gehoopt, alsoo beyde haer vinden ofte stellen in goede posture tot een vroege campagne. De stadt van Casal is nu redel. geproviandeert, versien ende beset met volck, ende het wert daervoor gehouden dat de heere Mar^al de la Motthe Haudencourt eyndeling heeft aengenomen te gaen als Vice Roy naer Cattalognen, alwaer hij in die qualiteyt voordesen geweest ende alnoch wel gewilt is.

Op de saecken bij u Ho. Mo. mij aenbevoolen int stuck vande zee, navigatie en̄ commercie, werde ick gedurich gehouden in goede hoope als dat daerin tot mijne heeren contentement sal worden gedisponeert; dan ick hebbe noch alles te verwachten. Men heeft wel gesproocken om alle commissien, ter zee uytgegeven, wederom in te trecken, doch daerin obsteert die reden, diemen secht, dat d'armateurs, groote oncosten hebbende gedaen tot het uytbrengen in zee van hare schepen, alvooren souden dienen te worden gesoulageert met eene notable somme van penn̄, die in dese schaersheyt van de finantien seer qual. ofte niet en is te vinden. De meeste reden die ick can verstaen, waerom datmen hier tot dese gedachten comt, soude wesen omdat haer veele Duytsche welgemonteerde oorlochschepen inde Middelantsche zee beginnen te vertoonen ende noch meer dagelijgx staet te volgen, die stricte commissie souden hebben om alle Fransche schepen ende Cap^nen, die oyt eenich Engels schip beschadicht ofte genomen hebben aen te tasten ende te vernielen, sonder eenige verschooninge, mede van de-

[p. 344]

selve officieren als roovers datel. te straffen, sonder deselve aen lant te brengen. Daer wert oock gesecht dat seven Nederlantsche oorlochschepen welgemonteert alrede in die zee sijn, te weten: vier in Corfu ende drie andere, die tot een convoy de Middelantsche zee souden sijn ingeloopen, soodat de Franse commissievaerders daervoor wat in vrese gecomen sijn, ende jongst de Grave van Marennes uyt der zee tot Toulon gekeert is, sonder buyt gemaeckt te hebben.

Aengaende eenige executie van voordesen geobtineerde ende gegeven arresten ende jugementen, daervan en can noch niemant van̄ geinteresseerde Nederlanders yets genieten, alsoo de piraten te veel gesterckt ende geappujeert sijn; wat dat men voorneemt, het is onmogel. te prevalleren.

Men heeft mij selffs hier wel durven seggen, datter alreede aen mij waren gerestitueert thien, jae sommige seyden 20 schepen, die ick last hadde gehadt om te reclameren, ende het is verde van daer. Ick hebbe noch in u Ho. Mo. name te verwachten ende t'ontfangen justitie ende contentement in een eenich schip vande 27, die ick bij voorige brieven ende in eene lijste aen u Ho. Mo. hebbe overgesonden. Daer is een schip vrij gegeven, genaemt St. Pieter, van Amsterdam, met vasten cost geladen, gaende naer Civita Vecchia, 't welck tot Toulon opgebracht is, hebben̄ sijne behoorl. paspoorten, certepartye, cognossementen, sonder datter yets aen gebrack, ofte yets op te seggen viel, soo dat de rover selffs, siende dat hij misgetast hadde, 'tselve presenteerde los te laten gaen ende vertrecken, maer den L^t vande Adm^l tot Toulon derft 't selve niet toestaen, om dat d'heere Hertoge van Vendosme een generael commandement aen hem hadde gegeven van alle prinsen sonder distinctie op te senden naer Parijs tot sijner judicature. D'inladinge van

[p. 345]

dit schip door dit opbrengen is veele verdorven en̄ vergaen, de reste bij collusie vercocht ende gecocht bij de rovers selffs ende hare adherenten, niet voor het vierendeel vande waerde. Het schip selffs is uytgeplondert ende berooft ende het jugement van mainlevée hout simpel^e in, dat schip en goet sal werden gerestitueert, sonder eenige schaden, costen ofte interesten, ende sonder dat tegens den rover selffs yets int minste is gestatueert, soodat de goede luyden, reeders ende inladers van 't selve schip qual. het vierendeel sullen becomen van 't gene sij effectivel. verloren hebben.

De schepen genaemt St. Mattheus, de Sampson van Medenblicq ende den grooten Dolphijn van Hoorn, sijnde met granen geladen van Cicilien na Livorno ende Genua, 't welck de Nederlantsche schepen vrij staet te doen sonder offensie van yemant, daervan heeft den Raet van̄ Con. de granen geconfisqueert, als (soo sij seggen) vijanden toecomende; maer de schepen van u Ho. Mo. onderdanen verclaren sij inderdaet niet anders restituabel te sijn, als bij gratie van̄ Con. ende sonder 't selve te trecken in consequentie, 't welck u Ho. Mo. gelieven te considereren off het voor den Staet aennemel. is, daerop ick de bevelen sal affwachten. Ende dit is alles wat mij tot restitutie tot nochtoe voorcomt.

Hier mede

Ho. Mo. Heeren etc. Paris den 15^en April 1651.

Get. W. Boreel.

Hooge ende Mogende Heeren.

Mijn Heeren. Sondach voorleden is hier tot Paris comen te overlijden le Sieur d'Harcourt, die in u Ho. Mo. dienst Colonel is geweest van een der Francoise

[p. 346]

regimenten, ende alsoo daermede de voors. aensienl^e charge vacant is geworden, ende dat d'overleden heeft nagelaten sijnen eenigen broeder, d'heere eertijts genaemt d'Omale¹⁾, nu d'Harcourt, die oock veele jaren in 's lants dienst is geweest ende sijn selven daerin met eere en̄ reputatie hebbe gequeten; - dat oock dese doot een seer groot verlies is voor die geheele familie, in dewelcke eene suster getrout ende noch andere twee jonge joffrouwen sijn, die bij d'employementen in leven van haren outsten broeder daerbij aensienlijcheyt ende behulp gewerde, - Soo bevinde dat desen overleden heer en̄ sijne familie over dat verlies bij een yder grootelijcx werden beclaecht, sulckes dattet selffs raeckt de gemoederen vande alder grootste ende van̄ Princen vant bloet van dit Rijck, die mij gesecht wert dat alrede eenen expressen courier hebben laten affgaen aen u Ho. Mo. met brieven onder anderen mede van sijne Hooch^t d'heere Prince van Condé, omme te versoecken de hooge gunste op de vacante Collonnelsplaetse, ontledicht bij den broeder, goedertierl. mochte werden bestedet op d'heere d'Omale, nu d'Harcourt, van den welcken seer goede qualiteyten ende bequaemheden bij de grootste int Hoff alhier ende yder een seer veel wert gesproocken, behalve dat dese familie altijts is geweest in goede employementen van den beginne aff in den Nederlantschen oorloch, alwaer verscheyden van die naem ende haere naeste maechschap hebben loffel. laten gebruycken; sijnde een Huys van̄ geref^e religie, die die altijts heeft constantel. geprofesseert, helpen maintineren ende noch professeren, daerdoor men hier verwacht dat te meer u Ho. Mo. tot haer versoeck sullen werden beweecht, gel. de Gedep^den van̄ geref^e kercken binnen dese stadt 't selve aen mij heeft

1) Aumale.

[p. 347]

comen voordragen. Daerbij voegende, dat u Ho. Mo. dese hooge gunste sullen besteden aen de hooge recommandatien vande persoonen hier in Vranckr. ende aen de vrunden vande aengetroude joff^e, aen deselve heere d'Harcourt in Nederlant, alle het welcke mij alsoo voorgebracht sijnde, neffens een ernstich versoeck, dat ick aen u Ho. Mo. desen aengaende soude derven schrijven, soo en hebbe des niet connen ledich staen, wel wetende dat u Ho. Mo. hierontrent soodanige goede ende hooge consideratien sullen gebruycken, dat dit mijn vereyst debvoir ten goeden sal werden genomen, hoopende dat oock de heeren, die het versocht hebben, sullen mogen becomen eenich redel. contentement.

Hier mede,

Ho. Mo. Heeren etc. Get, W. Boreel. In Paris den 15 April 1651.

Hooge Mogende Heeren.

Mijn Heeren. Van seer goeder hant ismen onderricht, dat in Nederlant bij de Spaens^e drie verscheyde legers sullen wesen, het eerste ende grootste, 't welck vergadert omtrent Valenchien, 't welck de heere Hertoch Leopoldus selffs in persoon sal geleyden; het tweede onder Don Stevan de Gamarra wert in Luxemburch bijeen gevoert ende bestaet uyt vijff en twintich regimenten Lottharings volck ende 8000 Spaens^e. dit wert gesecht dat in Vranckrijck incomen sal nae Champagne; het derde is onder den Marquis Fondrati omtrent Dixmuden; men prepareert hem hier mede sterck tot de campagne. Gisteren quam tijdinge aen 't Hoff, gel. off Duynkercken soude belegert sijn, ende maeckte men gissing, dat de plaetse wel versien was van alles. Daer sijn hier brieven in de stadt, dat eenige

[p. 348]

Engelsche schepen alreede in Scheur¹⁾ souden gecomen sijn, die wegens den Gouverneur gevraecht werdende, wat sij daer quamen doen, gaven tot antwoort, dat het was tegen de roverijen, die overal in zee gepleecht worden, gelijck inderdaet oock gesecht wert, dat den Gouverneur van Duynkercken corts te vooren drie cloecke schepen in aller haest, sterck gemant, had uytgesonden, dewelcke omtrent Oostende had overvallen ende genomen seven booties uyt Zeelant rijckel. geladen, gaende naer Engelant, die door de Engelsche naemaels soude sijn verlost. Een van Duynkercks schepen was aen strant gejaecht, het ander in de haven van Nieupoort gelopen, ende het derde weder tot Duynkercken gekeert. Vijff vande booties souden binnen Oostende sijn geloopen ende d'andere twee met d'Engelsche hare reyse gevordert.

D'heer Mareschal d'Aumont sal het leger van Vranckrijck voeren tegens Vlaenderen; dan daer gebreeckt noch veel toe, vermits de groote schaersheyt in 's Conincx finantien. Om deselve wat te soulageren, is nu corts een prêt ofte leeninge gedaen bij de grote Officieren van dit Hoff, daermede men tracht eerst wat contentem^t aen de Switsers te geven, twee hondert duys. gulden aen den Generael Marcum²⁾, ende voorts aen de legers van Picardie, Champagne ende Lorraine. Daer is seer veel en̄ schoon volck onder de wapenen hier in Vranckrijck, soo dat men van dese sijde hier sal trachten aende hant te comen met de Spaens^e. Champagne is soo verdorven, dat daer geen leger can worden gevoert.

In Catalogne staen de saecken voor dese Croon seer gevaerl. ende sijn sommige lieden alhier soo swaer-

1) toegang uit zee tot Duinkerken.

2) Mercoeur? De naam is ook boven (bl. 269) verkeerd geschreven.

[p. 349]

hooffdich, dat sij alles voor verlooren houden. Uyt Italien treckt alles derwaerts ende Casal houtmen hier voor wel versien. In Provence vreest men voor een inval ende de gemoederen vande inwoonderen sijn seer oneenich, de eene begerende den tegenwoordigen Gouverneur, een ander, ende meest, roepen naer mons^r le Prince de Conty, dewelcke al vreughdevuyren hebben gestoockt op de tijdinge, die daer uytgestrooyt wert, dat Hoochgem^e Prince daertoe bij het Hoff al vercoren soude sijn. Uyt Thoulon waren uytgeloopen de Princen Rupert ende Maurits met vijff cloecke oorlochschepen ende twee branders; haeren cours is geweest oostwaerts nae de custen van Italien. Men bemerckt, dat veele saecken inde werelt staen ende wachten op de uytcomste vande saecken van Schotlant. Mons^r de Lombre is tot Boulogne, om bij geval over te gaen naer Schotlant ofte Engelant; daer wert mede seer verscheyden gesproocken vande selve Schotse saecken. Ondertusschen maeckt de heer Prince van Condé sijn selven gereet om met een extreem groot gevolch ende aensienelicheyt te trecken naer Guienne in sijn nieu Gouvernement. De heer Hertoch van Longueville is van hier gescheyden naer Normandie, mede nemende alle sijne kinderen. De Engelsche schepen inde Middellantsche zee hebben genomen twee rijckgeladen, costel. schepen van Marseille, comende uyt de Levant, in een vande welcke wel 300 balen zijde sijn; sij hebben oock daernae genomen eertijts een Nederlants schip ende nu bij de Francoisen gevoert, genaemt den grooten Alexander, comende van Portugael, rijckel. geladen. De heer Prince van Conty heeft in antwoorde van u Ho. Mo. brieven gerescribeert, soo als hier nevens gaet, ende heeft begeert dat daer noch soude werden bij gedaen sijne verclaringe vande groote affectie ende genegentheyt tot den dienst vanden Staet der

[p. 350]

Vereenichde Nederlanden, om eenich remedie toe te brengen tegens de inconvenienten, voorgevallen omtrent Rochelle, int nemen vant schip St. Jean, als oock die men noch vreesde wegen de uytgeloopen schepen vande heer Mareschal de la Mesleraye, waer van bij mijn voorgaende hebbe vermaent. Ende alsoo 't selve saecken waaren vande hoochste importantie ende van swaer gevolch, soo hadde noodich geacht daerover audientie te versoecken bij hare Ma^ten sedert den 26^en der verleden maent. Ondertusschen hebbe mijn addresse genomen ende overal daervan geclaecht, ende alsoo ick bevinde, dat ick mijn ganschen tijt noodich moet besteden over het versoecken van restitutie van soo meenichvuldige schepen ende goederen, die bij de Francoisen dagelijx genomen worden, ende dat ick daervan soo veel noyt en can brengen tot restitutie, off daer werden alle dage noch meer genomen, in vougen dat boven de groote schade ende prejuditie een oneyndel. werck soude sijn, soo hebbe alle mijne beste debvoiren aengelecht om eenigen stilstant ten minsten daerin te connen uytwercken, welcke mij soo verre wel is geluckt, dat de Coninck bij acte van̄ 30^en May heeft toegestaen tot vrijheyt vande Nederlantsche commercien en̄ navigatien, in effecte dat het provisioneel tractaet a^o 1646 gemaeckt opt stuck van̄ marine voor den tijt van vyer jaren, en̄ geexpireert den 18^en Aprilis 1650, in vigeur en̄ observantie sal wesen, tot dat een permanent nader tractaet daerover sal sijn gemaeckt, consequentel., dat voortaen de Nederlantsche schepen, u Ho. Mo. onderdanen, vrijel. sullen mogen varen ende inladen allerhande waeren, die de vijanden van Vranckrijck toecomen, sonder dat daerover sullen werden genomen ofte opgebracht, behoudens dat deselve Nederlantsche schepen niet en sullen mogen innemen ofte overvoeren volck in dienst sijnde

[p. 351]

van Spangien, noch oock eenige waren van contrebande, die genomineert staen, expressel. te weeten geen buscruyt, musquetten ofte andere soorten van wapenen en̄ ammunitie, geen peerden nochte equypagie, dienende tot den oorloch; dat oock in belegerde plaetsen niet en sullen mogen inbrengen volck, coorn, ofte vivres, sooals met alle particulariteyt de hoochst gem^e acte, bij copie aen mij overgelevert, medebrengt, ende waervan u Ho. Mo. mits desen werden gedient, ende dewelcke de heer Hertoge van Vendosme geordonneert is te doen publiceren, als Admirael van Vranckrijck in alle havenen vandien, soo als aen den heere Mareschal de la Mesleraye mede gelast is te doen in Bretagne. U Ho. Mo. nae haere hooge wijsheyt sullen gelieven te bedencken, dat dese acte vanden Coninck overal bij provisie door den druck sal worden gemeen gemaeckt, en̄ ick sal hier aenhouden, dat de publicatie geschiede. Inde saecke waerover het schip St. Jan, schipper Jan Elckers, is genomen door de schepen vanden heer Hertoch van Vendosme, heeft den Coninck mede ges^en aen den heere Grave Daugnon, opdat diergel. inconvenienten mogen comen te cesseren int toecomende, waervan copie hier nevens gaet, die men moet verwachten off soodanige operatie doen sal bij gemelte Grave als te wenschen is. Ick ben op gisteren ter audientie geweest bij de Coninginne ende hebbe aldaer gedaen mijne propositie, die ick aen haere Ma^ten in handen vanden heer Grave van Brienne nevens de annexe memorie van pointen hebbe overgegeven, ende alsoo de voorgaende dispositien van sijne Ma^t, waervan hier boven vermaent is, ten dienste vant lant eenige naedere claricheyt mijns erachtens noodich hadden, soo hebbe daerover met haere Ma^ten gesproocken en̄ in substantie versocht 't geene in naerdere memorie op yeder point alvooren bij geschrifte

[p. 352]

hadde beworpen en̄ overgegeven, waervan u Ho. Mo. hiernevens gedient sijn bij copie.

Hiermede

Ho. Mo Heeren etc. Paris den 3^en Junij 1651.

Get. W. Boreel.

Mijn Heeren.

Hiernevens gaen copyen in druck vande declaratien, die d'h^ren Hertoch van Orleans ende Prince van Condé op vrijdach voorleden hebben gepresenteert int Parlement tegens het gedruckte discours vande Coninc en̄ Coningin, daghs te vooren gedaen lesen. Sondaghs is tusschen de Coningin en̄ d'h^re H. van Orleans te vergeefs gehandelt van accommodement met d'h^re Prince, sijne Ho^t seer insterende dat de vergaderinge van d'h^ren Staten Generael van Vranckrijck soude moge wesen hier binnen Paris en̄ niet tot Tours, soo als voordesen beslooten is. Maendaghs is wederom vergaderingh geweest int Parlem^t, alwaer een seer groote toeloop was van gewapent volck, van d'een en̄ d'ander partije, dewelcke inde groote sael vant palais groote disputen moveerden, d'eene sustineerde de sake vande Prince van Condé, d'andere (soo sij die noemen) die van d'h^re Coadjuteur van Paris¹⁾. De woorden sijn ten laesten seer naebij gecomen tot dadelijckheden, alsoo wel over de 400 geweeren inde groote zael getrocken wierden om malkanderen aen te tasten en̄ te chargeeren. Dan de tijdinge van dese excessen gebracht sijnde inde groote Camer, en̄ omdat d'heeren van 't Parlement klaegden, dat men haer niet en liet in vrijheit als 't betaemde, om met sekerheyt te connen delibreren over de saken die voor hande waren, soo is d'h^re

1) de Retz.

[p. 353]

Prince van Condé bij 't Parlement versocht, sijn gewapent volck uyt het palais te willen doen vertrecken, om redenen hier vooren gesecht. Sijne Ho^t seyde daertoe te vreden te sijn, maer voeghde daerbij, dat hij genootsaeckt was geweest eenige van sijne vrinden ontrent hem te houden, om eenighsins versekert te konnen wesen tegen het gewelt, 't welck hij verstaen hadde datmen doen wilde aen sijn persoon en̄ sijn leven, door den grooten toeloop van gewapent volck, die mons^r le Coadjuteur mede hadde gebracht; welcken Coadjuteur terstont verclaert heeft, dat hij daertoe genootsaeckt was geweest, vermits hem alles quaets gedrijght werde en̄ datmen hem inde revier wilde werpen; evenwel seyde genegen te sijn sijn volck te doen vertrecken, indien mijn h^re de Prince sijn gewapent volck van 't palais soude doen retireren. Daerop sijne Ho^t in groote colère is uytgevaren, en̄ heeft gesecht, dat hij nae 't respect, 't welck hij schuldich kende aen de Coninck, de Coningin, mons^r frère du Roy en̄ sijne Co. Ho^t, niemant en kende die hem dorst in comparatie stellen nevens hem, en̄ hem keeren̄ tegens den Coadjuteur, seyde hem wel stout te vinden, dat hij dorst met hem, h^r Prince, disputeeren le hault du pavé, sweerende dat sijne schadue maer te goet en was om....., blijvende d'h^re Prince daer in steken, sonder its meer daer bij te doen. D'heeren van 't Parlement, siende de groote ontsteltenisse, hebben omvrage begonnen, en̄ is geconcludeert dat d'h^re Prince en̄ Coadjuteur souden versocht sijn ider haer volck vande zael buyten het palais te doen vertrecken, 't welck sijne Ho^t heeft aenbevolen aenden Hertoch de la Rochefoucault, en̄ d'h^re Coadjuteur is selfs in persoon buyten gegaen opde sael, alwaer, yder aende sijne, gelast is, haer te retireren, gelijck geschide. D'Hertoch van Brisack, sittende neffens den Hertoch van Roche-

[p. 354]

focault, heeft aen dese gesecht: ‘men spreeckt dit en̄ dat tegens die geene die het kruys dragen (daer mede designeerde den Coadjuteur), hij wilde wel eens sien dat hij, H. van Rochefocault, dat seyde aen die den degen draeght en̄ hij soude verstaen reden te hebben en reden te geven’, daerover een groote ontsteltenisse inde vergaderinge ontstaen sijnde en̄ de deurwaerder binnen comen̄, seggen̄ dat de uer geslagen was, soo is d'h^re P^r President opgestaen en̄ heeft de vergaderingh gescheyden.

Dien dach is geordonneert, datmen des anderen daghs met geen gewapent volck en sal vermogen te comen binnen het palais, maer dat twee compagnie borgeren van Paris 't selve palais sullen bewaren. Dinsdaghs 's morgens geheel vroegh heeft d'h^re H. van Orleans gesonden aen d'h^re Coadjuteur, versoeken̄, soo hij dien dach van meninge was op 't palais te comen, niet stercker geaccompagneert te willen sijn als met thien ofte twintich persoonen; dan hij heeft aen sijne Co. Ho^t doen antwoorden, hoe dat hij verstont, dat d'h^re Prince geresolveert was hem selven sterc te doen accompagneeren nae 't palais, daerom hij Coadjuteur mede genootsaeckt soude sijn te moeten letten op sijn eere en̄ op sijn leve; hij badt daerom, dat sijne Co. Ho^t niet qualijck wilde nemen dat hij met meerder assistentie aldaer soude moeten comen. Hooghgem. heer Hertoch heeft andermael aen hem gesonden en̄ doen versoecken, dat hij, Coadjuteur, niet stercker soude willen comen als sijne Co. Ho^t hadde doen seggen, en̄ als hij soude menen stercker te comen, dat het dan beter ware gantsch niet te comen; daerop gem. Coadjuteur heeft laten seggen, dewijl sijne Co. Ho^t dat soo goet vont, dat hij dan liever het laetste soude volgen, en̄ en is hij, Coadjuteur, op dinsdaghs morgens op 't palais niet verschenen.

[p. 355]

D'heere Prince van Condé is dinsdaghs 's morgens ontrent negen uren nae het palais gereden met drie karossen, beset met vele heeren van groote qualiteyt, inde tweede van̄ welcke sijne Ho^t selfs sadt, en̄ sijn dese carossen allenskens meer en̄ meer omsingelt en̄ geaccompagneert geworden op de Pont Neuf, wel met 14 ofte 1500 gewapende mannen, die sijn Ho^t hebben geleyt tot de buytepoort van 't palais, daer de burgers stonden. 't Parlem^t vergadert sijnde heeft naerder gelesen de declaratien van sijne Co. Ho^t, die absent was en̄ die van sijne Ho^t de Prince, en̄ is voorder geresolveert, dat deselve declaratien door de voorige gedeputeerde sullen werden gebracht en̄ gecommuniceert aen̄ Coninck en̄ Coningin, om daerop te verstaen hare Ma^ten goede intentie, ondertusschen dat d'h^re Hertoch van Orleans sal werden gebeden om noch naerder de moyte te neemen en̄ sien te accommodeeren de saken tusschen de Coningin en̄ d'h^re Prince.

Hier sijn tijdinge gecomen uyt Piemont, hoe dat de Spaensche, ontrent thien duysent sterck, aldaer ingevallen waren, bij haer hebben̄ negen stucken geschuts. Dat den Hertoch daertegens niet wel en was op sijne diffensive en̄ niet sterck genoegh om hem in 't velt daertegens te begeven, daerover eenen expressen courier aen d'h^re Amb^r van Savoye was gesonden om secours te versoecken, waertoe wijnige hoope is. De Paus soude geheel sieck sijn, bij aflijvicheyt van̄ welcke groote veranderingh inde sake van̄ kristenheyt wel souden mogen opcomen.

Vermits hare Ho. Mo. permissie aen mij om nae Hollant te mogen keeren, soo hebbe noodich geacht (in mijne afscheyt vande Con. en̄ Coninginne versocht) eene propositie te doen tot versoeck van justitie en̄ order inde saken, die noch openstaen̄ waren en̄ daerover ick voordesen dickmael hebbe geproponeert, en̄

[p. 356]

oock in pointen die nieuws opgecomen waren, als is 't gewelt gedaen aen̄ Nederlantse Consul tot Toulon De becommeringh van̄ navigatien en̄ commertien in Poitou, Brittagne en̄ Normandie. Ick vinde hare Ma^ten seer wel genegen en̄ geintentioneert om (indien 't mogelijck ware) justitie te doen administreren en̄ order te doen houden, dan het gebreeckt aen vele, waerom dat 't selve in dese tijt niet en can geschieden. De majoriteyt vande Coninck is nu voorhanden, indien deselve met order haren aenvang neemt, soo is in alles wel te hoopen, soo niet, ter contrarie. Ick sal metten ordinaris noch schrijven wat dat verder bij mij sal connen werden geeffectueert en̄, Godt toelaten̄, op saterdach toecomen̄, huyden acht daghen, van hier vertrecken met hope en̄ bede dat Hij,

Mijn Heeren, uwe A. Regeeringe sal conserveren in prosperiteyt en̄ welvaren.

Uw A. dienstwillighe, W. Boreel.

Tot Paris den 26 Augusty 1651.