Biekorf. Jaargang 109

[p. 459]

Fundaties en devoties in de Brugse Sint-Salvatorskerk voor 1560

Het vroegste gebouw van de Sint-Salvatorskerk in Brugge dateert van ca. 850, gesitueerd op de linkeroever van de Roya. Het is tevens de moederkerk van St.-Jacob en St.-Walburga, 1239-1240, de stichtingen binnen de eerste omwalling. En van de Magdalena 1227, St.-Juliaans en Blindeliedengasthuis 1279 op het westen, net daarbuiten. Belazerden, verstoorden en blinden als te verzorgen stedelingen konden hier terecht. Doch blijkbaar werden de echte armen eerder via fundaties van de Onze-Lieve-Vrouwekerk en het Heilig Geesthuis in 1296, in de benedenstad verholpen, op de rechteroever van de Reie waar trouwens ook het St.-Janshospitaal toe behoorde.

Een school - een magister puerorum is vanaf 1235 bekend - kon blijkbaar ca. 1350 worden in stand gehouden in de Zilverstraat via een fundatie door Quintinus van Oostkerke. Het betreft twee huizen: de cleene werelt, den blauwen hemele.

De vroegst genoteerde Salve-mis om 7.00 u is een fundatie van Jacob van Aardenburg, 1296, als dagopening. Een fraternitas chori in 1316 - die heet appelmoesghilde vanaf 1397 - heeft haar verzamellokaal in den refectoire tegenover de westertoren.

Pas vanaf de fundatie van Jan van Coudenberg, 1493, de VII Smarten van Maria, en de scolastrie Jan vande Walle, 1501, komt in de ondertussen collegiale kerk een kapittelschool strictu sensu op gang, in 1508 een fundatie de Curia, een cantorij. Het uit 1430 daterend gestoelte van 48 zitjes is dan netjes opgedeeld in 20 zitjes voor kanunniken, 8 voor kapelanen, 10 voor clerici (reeds daar 1235) en 4 voor de pueri chorales.

Waar in 1307 reeds dagelijks 12 + 2 missen doorgang vonden aan het hoofdaltaar, werd dit uitgebreid tot 32 feesten op het einde van de 14de eeuw, tot 50 in 1450 en tot 93 op het einde van de 15de eeuw. Bovendien werden de kapelanen ook voor de wekelijkse rituelen in andere locaties ingezet: naast de Smedenkapel 1350, het Sint-Niklaasgodshuis 1394, de Jacobskapel 1422 waren er de speellieden 1421, de schilderskapel 1450, de muntmeesters en het VII weduwenhuis 1450 (voorheen het huis der zilversmeden). Duidelijk vanaf Quintinus van Oostkerke, 1333, gingen de vieringen polyfoon. Vanaf 1460 werd meegegaan op bedevaart naar de Madonna van Aardenburg. En een fundatie 1496 werd de aanzet om bij de completen het Salve polyfoon te zingen.

[p. 460]

Vanaf het begin waren de dagen met groot vertoon de drie natalen, Sacramentsdag, beide feestdagen voor Eligius en Johannes, St.-Joris en St.-Michiel. Net als de 5, daarna 11 Mariadagen, dedicatio, de 5de zondag na Pasen, de Gulden Mis, 1425, en vanaf 1485 de dies rogationum 1493, de VII Weedommen en de Goede Vrijdagviering in plaats van Mandatum (Witte Donderdag). Janne den Bliec, 1465 stichtte ook 3 wekelijkse missen, naast de zovele (18) apostelendagen, en op zaterdagmorgen en zondag, bij de vesper, de Maria-processies naast nog 12 andere of meer.

En daar bovenop werden vrouwelijke heiligen gevierd: Magdalena met eigen hospitium 1227, Agatha en Agnes 1337, Maria Egyptiaca 1350, Lucia 1373, zowel Barbara als Katharina 1327 met eigen fraternitas. En meer dan één op drie van de fundaties staan op naam van vrouwen. Het in bijlage genalyseerde register Découvertes 104 vermeldt: Ogiva, Avascone, Nathalia, Margarita, Clemma, Agatha, Gunildis, Avesoete, Ava, Clementia, Ermengaerde, Auxilia, Clara, Adelisa.

Belangrijke mannelijke stichters waren verder Philips van Aertrike, Willem de Hondt, 1346, Pieter van Hille 1365 met 3 missen per week in St.-Juliaans, Willem Coopman, 1378, Eg. de Boetere 1400, Jooris de Munter 1425, Janne den Bliec 1450, 1465, 1467, Louis Claeijs 1473-89, Louis Fil 1473, Jan Vasquez 1475, Louis Greffijnc 1485, Michiel van Hille, het Salve-zingen uit 1496. En in de 16de eeuw volgden verder proost Jan Blocqueel en Petrus van Westvoorne 1501 en 1508, Bernard de Curia en de nieuwe proost Henric Zwijngedau, alle in verband met scolastrie en cantorij. Alles samen levert dit 110 gefundeerde feesten op, waarvan enkel een twintigtal door geestelijken werden gesticht⁽¹⁾.

En na het bouwen van de nieuwe bibliotheek 1464-1468, boven de thesaurie, werd in 1501 de reclusa aan de zuidkant van de kerk verwijderd om daar een kapittelzaal te bouwen. De verkoop van immobilia begon dan vanaf 1560.

Alfons Dewitte

(1) Deze oplijsting gebeurde op basis van: BRUGGE, Rijksarchief, Découvertes 101 en 104; BRUGGE, Bisschoppelijk Archief, S 47, 289 en 321; rek. 1481-1492; R. STROHM, Music in late medieval Bruges, Oxford, 1985, p. 50-56; P. ANDRIESSEN, Die van Muziken gheerne horen, Brugge, 2002, p. 191-195; A. DEWITTE, ‘De kapittelschool van de collegiale St.-Salvator te Brugge, 1516-1594’, in: Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis, 104 (1967), p. 5-65; Biekorf, 1988, p. 306-309; 1997, p. 297; 1998, p. 148; 2000, p. 262-266; 2004, p. 369-378, 2006, p. 140.

[p. 461]

Bijlage

Fundaties op basis van BRUGGE, Rijksarchief, Découvertes 104 (14de-15de eeuw)

fol. 1-4 januari	1 circumcisio	Joh. Carpentier, prb. SSalv
	6 epifanie	Ogiva vid. Walkiers, Joh. Hasekin
	13 oct. Epif.	Mag. Willem de Bruges, can torn omme die vanden boomgaerde
	14 Felix	Egid. de Scepstale
	15 Naam Jhesus	1479 Lauwereinse de Keyt en Magriete zinen wive
	17 Anthonius	Egid. De Varsenare
	20 Fabiaen, Sebastiaen	Processie alt. Daniel, Janne den Bliec
	21 Agnes	Margar ux Bald. Anglici, Agn. Van Bonem, Xhs Ketel, Jan Le Fevre en wijf
	22 Vincent	Natalia ux Alardini, Wouter Tane, eed
	vulders
	25 conv. Pauli	Marg. de Zuenkerke, beghine, Ans.
		Speelman
	31	Janne Vasque & Margar. uxor
5-7v februari	2 purificatio	Joh. en Bertheline Vanin; 1427, Jud. Trappeneel, Meeus Gayen
	3 Blasius, Gelein	1521
	5 Agatha	Lamb. Tolnare, 1337, Xhs. Ketelaere
	6 Amand, Vedast	Hymbert, can. S. Don
	11 Willem	1450 Willem vander Meersch
	14 Valentijn	Vanw. een Oosterlync
	16 Juliane,	Jan Roben
	20 Eleutherius	Egid Canis
	22 cathedra Petri	Willem Bertolf, Janne Camerlinc
	24 Matthijs
10-12 maart	12 Gregorius	process. alt. Agatha, Joh. Huesselare
	19 Jozef	1473 Joos Berthilde
	21 Benedictus	Joh. Cantor, Pieter Hidden
	25 annuntiatio	Berthel ux Joh. De Agro, 1342, Quint v Oostkerke, Janne van Ghendt
	goede vrindach	Janne den Bliec
13-16 april	4 Ambrosius	process. Clara ux Jac. Bonin
	9 Maria Egyptica	Jordanus prb Si Jac, 1350 Agn. van Bornem

[p. 462]

	20 Katharina	1480 Elis Joncmans ux Sym. Lanchals
	23 Joris	1473 disc Francoys Vanderbeke
	25 Marcus	process. Adelisa ux Sym. Bernards, Pieter Hidden
	Dies Rogationum	1485 Ls Greffync 3 process.
17-17v mei	1 Filip, Jacob	Marg. Paeldinc, Eg. De Boetere, 1400
	Ve zondag na Pasen dedicatio
	3 Inventio Crucis	Ger Unina, Theod. De Arlebeca, 3 processie
	6 Joh. Prot. Lat.	Lams de Bounem, Ger. Edellinc, Arn. Van Assenede, process. X 2, Jaecq. Van Stackenburg, Janne van Bruesele
	26 Sacramentsdag	1475 Vasquez Bulthoz process en process oct., Joris de Munter
	31 Petronilla	Jan Vasque
22-24v juni	4 Barnabas	ux mag. Hugo de Ostburg, Agniete van Bonem
	5 Bonifaas	1478 Joos de Berthilde
	14 Baselius	Agatha ux Egid. fil. Agathe
	24 Nativ St. Jan Bapt.	Gunildis de Ardenburg
	25 Transl. Eligii	process. Avesoete Forters, motet 1480
	29 Passio Petr Pauli	Maria ux Vettemoens, 1371, Quint. Oostkerke, 1438, H. Zuudvane
	30 Comm St. Pauli
27-28 Juli	2 onser vrouwenverhalen	Joos vanden Velde, 4 transl. Maertins, Jacop van Ravescoet
27-28 Juli	11 Benedictus	Agniete van Boonem
	13 Transl. Thome	Lamsin fs Lams, pr.
	20 Margriete	Janne den Ram
	21 Daneels	Janne den Bliec
	22 Maria Magalena	Isabel ancilla Henr. Rams
	25 Jacob Christof	Adelisa ux Arn. Scotelaers, mag. Wilh. Sen. Cantor, Jacob Beijdens, 1537
	26 Transfiguratie	Ava mater Walter de Derselgher, pr.
	31	Jacob de Vos fs. Gillis
		oudecleedercoopers

[p. 463]

29-32	augustus	1 Vincula St. Petri	Marcha ux Joh. Cants
		4 Walburgis	prop. cant. Will fs. Balduini clerici
		5 O.L. Vr. ten Snee	1428 Joris de Munter, Jan Le Fevre, Agniete sijn wijf
		10 Laurentius	Ava mater Will. Stipula
		14 Vighilie Upvaert	Pieter Hidden
		15 Upvaert	Jac Metteneye 1343, Quint. Oost. 1475 Janne den Bliec, Mab Clofhamers ux Egid. Bierbuux, Joncvr. Montfrans
		16 Arnulf	Arn. Ruzoc prb., cap. SSalv., Claise den Vlieghere
		20 Bernaerd	die van Aertricke
		25 Bartholomeus	Walter Stipula
		Ludovicus	process. Lod. Claiszeune en Katheline, 1473, Lod. fils Lod. Witkin, 1518
		28 Augustinus	Avesoete ux Joris Coleives, Bonin
		29 decoll. J. Baptist	Clemens Textoris, Egid.
		onthoofdenesse	Baers, Joh. Slabbaerd
33-36v.	september	1 Egidius	Lamb. Pac. Mich. Fs Ermengaerde, Clais Commanderez
		8 O.L.V. Geboort	Marg. de Vanekine, Adel. Dichelins, W. Coopman, litanie
		Miraculen O.L. Vrouw	Jan van Coudenberghe, 1522
		VII Smarten
		14 Kruisverheffing	Avesoete de Boengaerstraete, 1428, 1489
		21 Matheus	Joris de Munter
		29 Michael	Bern. Zeghebode, Agnes van Bonem,
			1463, Xhrist. Vander Burcht 1473, Lod. Fil
		30 Jheronimus	Jan Vasquez en Margr.
38-41v	oktober	1 Remigius	fa Jans van Ackere Willem de Bechout, Jan Baeteman
		4 Franciscus	Clemma ux Ger. Vivis, Jannesse Honin, Joorisse Riebs
		9 Dionysius	Agnes fil. Salomonis, Agatha vid. Janne de Bliec, Walt, de Knesselare
		14 Donaas	Rig. Pantin, Walt, fs Walt Tollins
		15 Wulfram	process., Auxilia mater Robsoers Roden
		18 Lucas	Avesoete ux Lamsini de Boenheem

[p. 464]

	21 XIm Maagden	1517 Lud. Witkin, de Vrauwe Pauweloods
	25 Crispijn & Crispiniaen	Janne Zeghers
	27 vig. S, J.	mag. Baselius clerc. SSalv.
	28 Simon Juda	Georg Pap
	31 Quintinus	Quintinus van Oostkerke, 1342
42-45v november	1 Allerheiligen	Willem van Rome, Jac. fs. Gillis Gheers
	2 Allerzielen	Niclaus van Lande, clericus, Pieter Hidden
	3 Eustachius	Gertrudis rel. Lampsin Crichoud de Varsenare
	Do voor 11	Matthys Mande
	11 Martinus	Marg. ux Jac. Metteneye, Simon dictus Stres, Zeghere de Neve
	19 Elysabeth	Walter Pape, Avesoete Lammewerker
	21 Presentatie Marie	Meeus Grije
	22 Cecilia	Martha ux Nicholaes Miles, Liegaerd de Aertrike
	23 Clemens	Machteld mater Walter et Lambert presb., Viet. Simoens
	25 Katharina	motet Willem Velmaet, Marie ux Ghiselin Alutarius, gilde 1327, Clais Potshooft
	29 uitstallen relieken voor feest Andreas	Wouter Camerlync, Pieter van Ghendt
	30 Andreas	process. Met fratemita Sa Barbara,
46-49v december	1 Eligius	Ogivia de Donse, Egid. Warregarus, 1480, 1506 process. door de stad
	4 Barbara	S. Barbelenavondt, wed. Janne Robe
	6 Nicolaus	Jacob fs. Wilhelmi de Deken, Jacq. Xhrispiaens
	8 conceptio	Walt. fs. Claren, Alard fs. Bald Canis, militis
	11 Judocus	1342 Quint, van Oostkerke, Arn. De Leye, Jud. Trappeneel, Mart. Gabriel
	13 Lucia	1373 Xhr. Ketelaere, 1463, Xhr. vander Burcht
	14 Nicasius	1448 Nic. Weijts, hymne Lux vera,

[p. 465]

			Xhr. Riderus
		Woe na 13 Missusmis	Joris de Munter, 1425
		21 Thomas	Joh. Volcaerds
		25 nativiteit	Nicolaus dictus Stoppel, Joh. Papkins,
			Barthelmeeus Gaeye, vighiele Agniete
			van Boonem
		26 Stephanus	kap. Arnulf van Axel, Stasin vanden Velde
		27 St. Jan Winter	Margaretha ux Willem Brunen
		28 Onnozele kinderen	Sygerus presb. de Beerneem, 1506,
			elk jaar nieuwe gezangen
		29 Thomas Kantelberg	Adelisa mater Nicolai de Zande,
			Baerble wed. Jan de Cox