Biekorf. Jaargang 108

[p. 67]

Een slechten, Schier-Hollandschen Peter
Aanvullingen bij het conflict Guido Gezelle - Frans de Potter (1888)

Begin 2008 verwierf de Openbare Bibliotheek Brugge een onbekende brief van de hand van Guido Gezelle. Het gaat om een bijzondere aanwinst. Het Gezellearchief bevat een zeer rijke correspondentie gericht aan Gezelle, lopend van zijn jeugdjaren tot zijn dood: 7000 brieven, die een vrij goed beeld geven van zijn betrekkingen met familie, vrienden, kennissen, missionarissen, zanters enz. uit nabijgelegen of verre streken. De brieven die Gezelle zelf schreef, bleven veel minder bewaard (ruim 420). Bovendien is de brief interessant voor Gezelles taalpolitieke ideeën en staat hij in verband met zijn lidmaatschap van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taalen Letterkunde.

Het stuk bevat geen gegevens over de geadresseerde of de periode, maar kan op basis van de inhoud ingepast worden in de briefwisseling met baron Jean-Baptiste-Emmanuel de Béthune (1853-1907), burgemeester van Oostrozebeke en vanaf 1903 gouverneur van de Provincie West-Vlaanderen⁽¹⁾. Via zijn vader Jean-Baptiste-Charles de Béthune⁽²⁾ kwam hij al vroeg in contact met de neogotiek. Hij werkte mee aan Rond den Heerd en de Gilde van Sint-Luitgarde. In 1887 steunde Gezelle tevergeefs zijn kandidatuur om als briefwisselend lid bij de pas opgerichte Academie aangesteld te worden⁽³⁾. Pas veel later, in 1905, zou hij toegelaten worden als werkend lid van de Academie. Hij was bevriend met Frans De Potter, die hem ertoe aanzette een bijdrage te leveren voor Het Belfort. Het artikel is een overzicht van tien jaar Vlaamse letterkunde, waarover hij begin april 1888 een lezing hield voor het tienjaarlijkse Congrès bibliographique international te Parijs. Omdat hij zich onzeker voelde bij de vertaling naar het Nederlands, ging hij bij Gezelle te rade om de tekst te corrigeren. In de handbibliotheek van Gezelle vinden we dan ook een overdrukje van het artikel uit Het Belfort terug (GGB 680).

Het Gezellearchief bevat zeven brieven van De Béthune aan Gezelle, meestal gesigneerd ‘Johan Béthune’ of ‘Jan Bruggeman’.

(1) K. DE FLOU, ‘Johan Baron De Bethune’, in: Jaarboek der Koninklijke Vlaamsche Academie, (1924), p. 62-66.

(2) J. UYTTERHOEVEN, ‘Baron J.B. de Béthune (1821-1824) en de Neogotiek’, in: Handelingen Kortrijk, (1965), p. 3-101.

(3) W. DEPOORTERE, Gezelles lidmaatschap van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1886-1899, Gent, 1985.

[p. 68]

In één ervan, op 14 april 1888, meldt hij Gezelle dat de redacteur Frans De Potter, die hij de peter van zijn artikel voor Het Belfort noemt, een aantal West-Vlaamse correcties verworpen heeft. In bijlage stuurt hij de nieuwe drukproef (‘kladde’) ter goedkeuring. Verder nodigt hij Gezelle uit om na de vergadering van de Academie langs te komen in zijn verblijf te Gent en vraagt hij hem of hij de Altislandische und altnorwegische Grammatik van Adolf Noreen (Halle, 1884) kent. De nieuwe aanwinst is de reactie hierop van 15 april, waarin Gezelle zich verdedigt en uithaalt naar De Potter en diens ‘boekentaal’.

Weled. Heer en vriend,
Nieuwe kladde heden zondag 11,30 v.m. nog geen kladde ontvangen.
Gij hebt eenen slechten, schier-Hollandschen peter gekozen. Zijne verbetering van weerde vervangen door waarde is onzin. Zult gij dan ook paard, staart zetten, om 't W. Vl. te mijden? Paard, staart, waarde is gewestsprake en particularisme van Holland, de provincie Holland. 't Loochenwoord en en is geen Westvl.: geheel Belgenland gebruikt het. Potter schrijft Academie met c, en gij ook. Waarom niet Advocaat? Schrijft men iever waarom dan niet n)ieverheid? België is boekentaal. Uwe brieven zijn beter geschreven als 't beste dat Potter (uw peter!) ooit gedrukt heeft.
Noreen en ken ik niet.
Woensdag is hier eene begravinge, die 'k moet bijwonen: onmogelijk dus uw zoo vriendelijk verzoek te ‘aanvaarden’, om voor nen keer te schrijven zoo als Ued. (?) en uw Peter!
Blijve ul. zeer toegenegen
Guido Gezelle
Kladde valt in mijn post
11.35

De formulering van Gezelle verwijst naar een eerder conflict met De Potter⁽⁴⁾. In 1881 had Gezelle in de Gazette van Kortrijk Rembry-Barths Franstalige Histoire de Menin gunstig besproken. Tegelijkertijd had hij De Potters Geschiedenis van Kortrijk aangevallen, omdat ‘die in het Nederduitsch officieel schier-hollandsch opgesteld is, en die hoegenaamd niemand en leest: de geleerden niet, omdat ze in 't fransch niet geschreven en is, en het volk niet, omdat

(4) J. BOETS, Bijlage III: Gezelle in conflict met De Potter, in: Gezelles leermaren, Antwerpen, 1975, p. 112-116.

[p. 69]

het volk zulk geen vlaamsch en verstaat’, een inmiddels berucht standpunt dat inging tegen de gangbare ideeën van de Vlaamse Beweging, en zowel in zijn eigen tijd als in de Gezellestudie meermaals voer voor discussie was. Nadat de tekst ook in Rond den Heerd verschenen was, hernam De Potter dezelfde uitdrukking verschillende keren toen hij Gezelle van antwoord diende in De Vlaamsche Wacht, waarvan hij hoofdredacteur was. Gezelle zelf was eerder terughoudend om zich verder in dit debat te mengen.

Zeven jaar later duiken dezelfde bewoordingen weer op in de nieuwe brief van Gezelle. Hij verwijt De Potter een kunstmatige eenheidstaal te propageren die gebaseerd is op de norm van één enkele Nederlandse provincie. De scherpe en persoonlijke toon in de brief is opvallend en heeft alles te maken met het feit dat de discussie zich inmiddels verlegd had naar de Academie, waarvan De Potter secretaris was. Een week later drukt Gezelle zijn ontgoocheling hierover uit aan Johan Winkler: ‘Ze is eilaas toch zoo schoolmeesterachtig en zoo bekrompen van gedachten: zoo Fransch om recht uit te zeggen.’⁽⁵⁾ Het voorval met De Béthune komt opnieuw ter sprake: ‘hij schreef b.v. weerd, peerd perel, enz. 't Moest “Wetenschappelijke taal zijn”, zei Potter, en met waard, paard, parel te schrijven, was 't wetenschappelijke taal! De wetenschappelijkheid dier taal en was, na Potters inzien, niet gekrenkt door de felste gallicismen, zoo als b.v. “de stok brak zich” enz., maar peerd (voor paard) was teenenmaal onwetenschappelijk. En zoo is geheel de bende, bijkans, zoo katholijk gezinde als andere. De wetenschappelijke taal dat is hun taal, te weten dat armzalig stuk taal of liever ontaal, dat ze eertijds van geijkte meesters ingeprent wierden, op school.’⁽⁵⁾

De aanwinst is afkomstig uit de nalatenschap van Désiré-Gustaaf van Robays (1841-1920), oud-leerling van Gezelle, die net als De Béthune in Oostrozebeke woonde. De schenkster stelde er prijs op het stuk opnieuw in zijn oorspronkelijke verband onder te brengen in het publieke domein, zodat het geconsulteerd en bestudeerd kan worden. De brief is inmiddels zuurvrij opgeborgen en de ingescande beelden en de volledige brieftekst zijn online raadpleegbaar via de inventaris op www.gezelle.be.

Els Depuydt

(5) Brief van Guido Gezelle aan Johan Winkler, s.l., [rond 28/04/1886] (Guido Gezellearchief nr. 8846, www.gezelle.be>inventaris).

(5) Brief van Guido Gezelle aan Johan Winkler, s.l., [rond 28/04/1886] (Guido Gezellearchief nr. 8846, www.gezelle.be>inventaris).