Biekorf. Jaargang 107

[p. 128]

Een bijzondere lottrekking

Jacob Goethals-Vercruysse (1759-1838), de bekende Kortrijkse boekenverzamelaar en historicus, die o.m. aan de grondslag ligt van de herontdekking van de Gulden Sporenslag, liet een 16-delige Chronyke van Cortryck na, die de periode 1219-1797 bestrijkt⁽¹⁾. Daarin beschrijft hij alle belangrijk gebeurtenissen en/of opmerkelijke voorvallen in Kortrijk en omgeving. Daaruit lichten we een wel zeer bijzondere lottrekking, waarbij het leven van een soldaat op het spel stond⁽²⁾. Op 15 april 1741 namelijk sprak de krijgsraad van het Kortrijkse garnizoen, dat 250 manschappen telde, een vonnis uit over een foerier en zeven soldaten. Eén onder hen werd terechtgesteld. Wat zij misdaan hadden vernemen we niet. Ziehier hoe Goethals-Vercruysse het gebeuren vertelt:

Den 30 maerte [1741] voornoemd zyn alhier eenen fourier en zeven soldaten van ons bezettingregiment van Heister gevangen gewoorden, waervan er vyf in vangenis en drye in d'hoofwacht zyn gestelt.
Den 15 der zelve maend [april 1741] is er crygsraed gehouden over den fourier en zeven gevangen soldaeten, waervan hier vooren is gesproken. Dezen raed heeft er twee veroordeeld tot de galge, eenen om door den kop geschoten te woorden, drye om door 150 mannen twalf mael door de wissen te loopen en keeren, eenen voor twee maenden gevanck te water en ten broode, en eenen voor drye dagen gevang. Eenen van de drye ter dood veroordeelde, geboortig van Cilesien, was van de lutersche secte. Dezen is door den eerweerden Pater Cirillus, recolect, in vangenis bekeert tot de Roomsche religie. De andere twee waeren catholyck. Zy hebben alle drye den 16 de heilige communie ontfangen. Ten zelven dage is er gratie gekommen voor den fourier, die eenen Beyerschen was, en voor eenen anderen. Men heeft hun daervan geene kennisse gegeven, voor dat zy den volgenden dagh gekommen zyn op het Plein, ontrent de galge, alwaer den major heeft uytgeroepen, dat zy door het toedoen van den gouverneur⁽³⁾ in plaets van te hangen, zouden door den cop geschoten woorden. Zy hebben elkanderen omhelst. Hy heeft dan aen den fourier geseyd dat hy zyne gratie had en aen de andere twee datter gratie was voor eenen van hun, dat zy moesten woorpen met den teirling, het gone op den trommel is geschied. Den eenen wierp zeven en den bekeerden lutheraen en wierp maer ses, en hy wierd van de zoldaeten door den cop geschoten, en de

(1) Stadsbibliotheek Kortrijk, Fonds Goethals-Vercruysse, codex 203. Zijn relaas is gebaseerd op de aantekeningen in 85 delen, met bronnenverwijzingen, die hij neerpende in zijn Aentekeningen dienende tot schets der jaerboeken van de stad Cortryck en omstreeks, verzameld uyt menigvuldige gedrukte werken en handschriften (ibidem, codex 205).

(2) Genoemde codex, deel 9, p. 16, 17-19.

(3) De militaire gouverneur van de stad. Over die functie, zie N. MADDENS, De Nieuwe Tijd, in: De geschiedenis van Kortrijk, Tielt, 1990, p. 212, 215-216.

[p. 129]

andere zyn wegh geleyd. De andere drye hebben twaelf toeren door de wissen geloopen tusse hen 150 mannen.
Naer het lof van de parochiale kerke van Sinte Maertens zyn d'eerweerde heeren van den choor, onder het geluyd van een kleyn hooghgeluyd, eenige vanen en het zilveren kruys, twee cantores in hunne choorcappen met silvere stocken, den heer pastor in choorcappe, en den capellaen van het regiment in 't rokket en stoole, nevens den pastor gegaen naer het Plein, alwaer het lyck, in een kiste gedaen zynde, gedragen wierd door acht soldaten, wezende jongmans, de andere soldaten met de confreers van het Zielbroederschap daer nevens gaende met flambeeuwen, den eerweerden pater Cyrillus daer achter met zynen medegezel, voor hun drye soldaeten, met de fusyck gekeert. Zyn, al den psalm Miserere singende, gingen naer de kerck⁽⁴⁾. En aldaer de gewoonelycke gebeden gezongen hebbende, is hy op het kerkhof al den zuydkant begraven.
Men heeft hem zoo luysterlyck begraven om het zeggen van onzen gebenedyden saligmaeker, by Lucas aen het 15de, dat er meer vreugt in den hemel sal wezen om de bekeeringe van eenen sondaer als om negenentnegentigh rechtveerdige.

N. Maddens

De terechtstelling van militairen te Kortrijk in 1741 is een typisch voorbeeld van militair standrecht (fr.: loi martiale) waar het misdrijf terstond vastgesteld wordt en de straf stante pede uitgevoerd wordt. Deze vaak gruwelijke straffen, meestal doodstraffen door ophanging of door fusillade, kwamen in onze streken, menen wij althans, voor tot in de tweede wereldoorlog, toen Duitse SS-ers op heterdaad betrapte verzetslieden en saboteurs soms onmiddellijk terechtstelden.

In Biekorf 1997, blz. 395, stelden wij de vraag of toepassing van het standrecht in onze streken bekend was. In dezelfde periode (1744) werd er in Oudenaarde een geval gesignaleerd van twee Engelse soldaten die gedeserteerd hadden. Ze werden gesnapt in Outrijve, moesten de teerlingen werpen en wie het laagst scoorde werd direct voor de kop geschoten en neergelegd in een lijkkist die openstond te wachten... De andere was vrij!

De meest voorkomende misdaden bij militairen waren rebellie, muiterij en desertie. Een voorbeeld betreffende desertie verscheen in Biekorf 1993, blz. 162-171 (B. Schotte, Bruggelingen verhinderen in 1705 de terechtstelling van een deserteur).

Wellicht werd het standrecht ook op schepen toegepast. En onder Napoleon kregen de ouders en de familieleden van deserteurs het ook hard te verduren.

Zijn er nog andere gevallen van (militair?) standrecht bekend uit onze streken?

L.V.A.

(4) Sic. Lees: Zy zyn, al den psalm Miserere singende, gegaen naer de kerck.