Biekorf. Jaargang 106

[p. 316]

Brugse beeldsnijders tijdens de 17de en 18de eeuw.
(vervolg van Biekorf, 105, 2005, blz. 116)

Het is de moeite waard om op de mooie preekstoel uit de kerk van Watervliet terug te komen. Het uitvoerig contract, op 12 december 1723 afgesloten tussen de pastoor en de kerkmeesters enerzijds en Hendrik Pulinx anderzijds, werd door lic. Daniël Verstraete in 1964 gepubliceerd naar het afschrift dat hij gevonden had in de nagelaten papieren van de in 1951 overleden dr. E. Tieleman, voorzitter van het Heemkundig Genootschap van het Meetjesland⁽⁸⁸⁾. Het contract bevond zich in het kerkarchief dat volgens Verstraete ‘onlangs naar het rijksarchief te Gent werd overgebracht’ (blz. 248). Of het contract inderdaad in het Gentse Rijksarchief is terechtgekomen, weten we niet, maar het werd er niet teruggevonden⁽⁸⁹⁾.

Het contract is om meer dan één reden interessant. De nieuwe preekstoel moest worden gemaakt ‘...op de forme ende model verthoont in rooden wassche,...’⁽⁹⁰⁾. Uit een vergelijking tussen het contract en het uitgevoerde werk, blijkt dat er toch enkele verschillen bestaan. Reeds op 29 maart 1724 werden enkele bepalingen aan het contract toegevoegd; we lezen o.m.: ‘Item, wort geexcuseert om beter, den dadelboom’. Waarschijnlijk heeft men na het afsluiten van de overeenkomst gevonden dat de boom die volgens het contract ‘de cupe draeghf’, er toch niet zo goed bij stond en heeft men hem vervangen door een kleine dadelpalm die niets draagt en naast de H. Hiëronymus staat, de patroonheilige van Hiëronymus Lauwerijn die de kerk in het begin van de 16de eeuw liet bouwen. Er blijken tijdens de uitvoering nog andere veranderingen te zijn gebeurd. De ronde kuip zou versierd worden met vier medaillons - Christus en drie Kerkleraren - waartussen vier engeltjes op de hoeken (‘.., georneert met sijn medalie ende ciraet, representerende Sint-Salvator met de drye andere vaders ende doctors van het H. Kercke, beneffens oock vier kinderkens op de hoecken hebbende liber actie’. Nu zien we echter drie reliëfmedaillons: het middenste bevat een buste van Christus, de twee andere verbeelden een gelukzalige en een verdoemde en ver-

(88) D. VERSTRAETE, Het bestek van de preekstoel uit de kerk van Watervliet (12 december 1723), in Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis te Brugge, 101 (1964), blz. 248-251. Aan de hand van dit contract heeft D. Verstraete de preekstoel beschreven in twee korte stukjes ‘De preekstoel in de kerk te Watervliet’ in het weekblad VRIJ MALDEGEM, 1960, nrs. 37 (10 september) en 38 (17 september).

(89) Vriendelijke mededeling van dr. Marc Carnier, werkleider bij het Rijksarchief te Gent.

(90) In 1727 maakte Pulinx een ‘model van potaerde’ van de preekstoel die hij voor de Sint-Walburgakerk te Veurne zou maken.

[p. 317]

wijzen naar het Laatste Oordeel, zoals ook de twee engelen onder de kuip.

Elke leuning van de dubbele trap zou worden versierd met bladwerk waartussen een medaillon en twee engeltjes (‘..., dewelcke beyde [trappen] sullen hebben eene feuliage met eene medalie ende twee kindekens aan ider gegarniert,...’). De voorziene medaillons zijn echter achtergebleven.

Op de voorkant van de kroonlijst van het klankbord was een medaillon met de figuur van Onze-Lieve-Vrouw voorzien, vastgehouden door twee engeltjes; ernaast, aan weerszijden, een arend en aan de achterzijde een medaillon met festoenen (‘.., ende daerop van vooren een Lieve-Vrauwenbeelt in eene medalie, die gehauden wordt van twee engelkens; gelijck op de hoecken tusschen de medalien sai moeten wesen eenen arent aen de zijden, ende van achter oock eene medalie met eenigh bijciraet tzij palmtacken festonnen’.). Ook dat is uiteindelijk achterwege gebleven en op het klankbord zijn er nu engeltjes die een kruis oprichten.

De aanbesteders houden zich het recht voor één, twee of drie ‘meesters, kennisse hebbende van predickstoelen te maecken’ te laten oordelen of de preekstoel gemaakt is volgens de gestelde voorwaarden en naar de regels van de kunst. Als dit onderzoek nodig wordt geacht, zal dit gebeuren in de Halle te Brugge ‘alwaer deselve sal staen in staet en forme capabel om over te nemen,..’.

In de overeengekomen kostprijs van 320 lb. gr. courant zijn het nodige hout en ijzer, door Pulinx te leveren, inbegrepen, evenals het opstellen van het meubel in de kerk, maar niet het vervoer van Brugge naar Watervliet dat ten laste van het kerkbestuur valt.

Volgens het contract, opgesteld op 12 december 1723, moet de preekstoel geleverd worden binnen de twee jaar. Aangezien de preekstoel 1726 gedateerd is (afb. blz. 110), kan men stellen dat de leveringstermijn gehaald werd. Toen Pulinx een jaar later, op 2 juli 1727 een contract afsloot voor het beeldhouwen van een nieuwe kansel in de Sint-Walburgakerk te Veurne, kreeg hij veel minder tijd om zijn werk af te maken, nl. nog geen jaar, want het meubel moest in de kerk opgesteld zijn tegen mei 1728⁽⁹¹⁾. De korte leveringstermijn en het grote prijsverschil - 104 lb. gr. in Veurne tegen 320 lb. gr. in Watervliet - kunnen, althans gedeeltelijk, te wijten zijn aan het feit dat de predikstoel te Veurne maar een enkele trap heeft, wat uiteraard veel minder beeldhouwwerk met zich meebracht.

Luc Devliegher

(91) De betaling op 13 juni 1728 van de 104 lb. gr. aan Pulinx bewygst dat hij de leveringstermijn heeft gehaald.