Biekorf. Jaargang 106

[p. 200]

Oude tekst in de kerkmuur van Handzame
(Vraagw. 2006, blz. 103)

Ik heb indertijd een gedenksteen (0,78 op 1,15 m), met opschrift in spaartechniek, in de buitenmuur van de St.-Hadrianuskerk gezien, maar de tekst niet afgeschreven, daar deze erg beschadigde steen zonder beeltenis was.

W.H.J. Weale (1832-1917), die zich vanaf 1856 tot 1878 te Brugge zou vestigen, bezocht in nauwelijks drie jaar tijd ongeveer 900 kerken van België⁽¹⁾. Tijdens deze bezoeken nam hij heel wat notities en vervaardigde hij wrijfprenten van de merkwaardigste grafzerken en memorietaferelen. In zijn ‘Notes détachées, églises du diocèse de Bruges’, (ms. 599, blad ‘Handzaeme’, Historisch fonds, Openbare bibliotheek Brugge) vermeldt hij voor dit oude opschrift wat volgt: ‘Hier onder ligghet begraeven jan va(n)den berghe joris zone wile(n) dienaere va(n) hoghe en(de) moghen den heere minen heere /Ja(n)ne ts graven zone van namen in dien tiden heere va(n) winendale zijn castelein en(de) souverein bailliu va(n) zinen hove en(de) la(n)de / va(n) winendale daer naer was ghestelt baelliu van den vierambachten bij hoghen en(de) moghenden prinche philipse / sconincs zone va(n) vrankerike hertoghe va(n) bourg(og)ne grave va(n) vlaendren en(de) naer de dood va(n)den voors(eiden) hertoghe philipse was / ghestelt by der hertoghinne magriete ziere wedewe ervachtighe graefnede va(n) Vlaendren baeliu van cuertrike en(de) va(n) / cuertricambacht En(de) naer de(n) dood va(n)der zelver hertoghinne magriete was ghestelt bij den hertoghe ja(n)ne haren zone / zijn ghezworen raed metgaders baelliu va(n) veurne en(de) veurnambacht En(de) naer de baelliu va(n) veurnescautheen / brugghe Daer naer baelliu va(n)den watere ter sluus’.

Er ontbreekt ongetwijfeld een deel van het opschrift (reeds beschadigd of verweerd toen Weale dit optekende?) daar er geen sterfdatum noch een verzoek volgt om voor de ziel van de aflijvige te bidden, wat anders gebruikelijk is bij gedenkschriften. Indien een goede foto kan gemaakt worden van de gedenksteen met een numerisch toestel (ze doen wonderen) kan de tekst van Weale ermee gecollationneerd -en misschien aangevuld worden. Het werk van Baron Bethune, Epitaphes et Monuments des églises de la Flandre au XVIème siècle, d'après les manuscrits de Corneille Gailliard, Bruges, 1897-1900, p. 240 laat ons waarschijnlijk toe deels het ontbrekende tekstgedeelte aan te vullen, daar wapenheraut Gailliard ongetwijfeld het gedenkschrift als informatiebron gebruikte bij zijn kommentaar over het grafmonument met ligbeeld van Jan vanden Berghe. Hij schrijft: ‘In de voorkercke, op de noortzijde, in een tombe onder den muer staet, met een mansbeelde int' harnas ende wapenrock, licht [sic] met sijn timbre onder zijn hooft, Jan vanden Berghe, fondateur van t' casteel van Watervliet in Handsaeme, fs Joos, die was een dienaere van Jannes s' graven zuene van

(1) Voor de biografie van W.H.J. Weale zie VAN BIERVLIET, L., Leven en werk van W.H.J. Weale, een Engelse kunsthistoricus in Vlaanderen in de 19de eeuw, in Verhandelingen van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, AWLSK Klasse der Schone Kunsten, 53 (1991), nr. 55.

[p. 201]

Namen, ende zijn casteleijn ende bailliu van Winnendale ende Torrout, ende daer naer souverain bailliu van Vlaenderen, obit 1447, den 7 octobre; ende joncvrau Maria van Rode, fa Jans, obit 1447, den 22 maerte. Ende voor de tombe staen dese wapenen: Praet; Moerkercke; Berghe; Lichtervelde; Straete; Capelle; Haezebrouck; eenen schilt met drij chevrons au premier canton de Flandres, een schilt met een kepere ende 3 roosen. Hij drouch de volle wapens; ende zij: d' argent a 3 fers de moulin de geule’. Deze Jan vanden Berghe is zeker een verdere studie waard. In de Handzamekerk lagen, vóór de beeldenstorm, nog tal van andere kostbare grafmonumenten: verheven tomben met stenen en koperen ligbeelden, koperen vloerplaten en vloerzerken, met de beeltenissen en opschriften van telgen van de families vanden Berghe, van Lichtervelde, van Steelandt, Breijdel, etc⁽²⁾.

Het is een geluk dat de besproken gedenksteen bewaard bleef, daar de merkwaardige gotische St.-Hadrianuskerk tijdens de eerste wereldoorlog grotendeels vernield werd door geallieerd kanonvuur en plundering door de Duitsers. Weale geeft verder de tekst op van een gedenksteen (eertijds in de buitenmuur, westkant, die nu nog bewaard is en bij de heropbouw van de kerk in de doopkapel geplaatst werd) als volgt: ‘dese vonte was hier eerst ghestelt / in dese kerke den xxsten dach, in / septembre int jaer mcccc ende [sic] / en(de) joncvrauwe joosine de dochter / joos van den berghe was teerste / kint dat daer naer in de zelve / vonte ghedoopt was twelcke / was den derden dach in novem/bre int zelve jaer’.

Weale maakt ook melding van een gedenksteen (inmiddels verdwenen) in de buitenmuur, zuidkant (afm. 0,577m op 0,57m), met een Christus aan het kruis, St.-Jan en St.-Katarina, van Jan Jhaenen (+1497) en Kateline Clercx (+15..). Weale verwijst tenslotte naar de nu nog bewaarde gedenksteen (in de kerk) van F. Canen, echtgenotes en kinderen, maar geeft het opschrift niet weer. Dacht hij misschien deze sierlijk gedenksteen af te wrijven? Deze stelt een kruisigingstafereel voor met de geknielde aflijvigen en kinderen en wordt door ons opgenomen in een corpus van alle vlakke grafzerken en memorietaferelen met persoonsafbeeldingen van West-Vlaanderen die in de komende maanden zal gepubliceerd worden.

(2) Baron BETHUNE, Epitaphes et Monuments des églises de la Flandre au XVIème siècle, d'après les manuscrits de Corneille Gailliard, Bruges, 1897-1900, p. 240-245.