Biekorf. Jaargang 103

[p. 313]

[Nummer 4]

‘Zeer curieus voor de troebels’
Een onkostennota van de protestantse gemeente van Nieuwmunster op zoek naar predikanten
(1581)

Op het einde van de 16de eeuw ging Vlaanderen, samen met de meeste gewesten in de Nederlanden, mee in de Opstand tegen Spanje. De steden en het platteland ondersteunden de politiek van de Staten-Generaal, die zich hoe langer hoe meer verwijderde van de wettige vorst, Filips II (1578-1584). In deze opstandige gewesten werd ook de religieuze kaart hertekend. De katholieke kerk werd gemarginaliseerd, ontmanteld en uiteindelijk uitgeschakeld. In haar plaats werd het protestantisme de enige erkende religie.

Opstand en protestantisering waren vooral stedelijke fenomenen. Op het platteland verliep de protestantisering langzaam en moeizaam. Daarbovenop eiste de militaire strijd tussen koningsgezinde en staatsgezinde legers een zware tol van het onbeschermde platteland.

Deze ‘nieuwe orde’ was geen lang leven beschoren. Aarzelend in 1579, meer algemeen in 1580 ontwikkelden zich in dorpen in het Brugse Vrije calvinistische gemeenten die de plaats innamen van de katholieke zielzorg. Reeds in 1584 echter, met de reconciliatie van Brugge en Gent, was Vlaanderen, op Sluis en Oostende na, opnieuw voor Spanje gewonnen en begon de katholieke kerk aan een langzaam herstel.

Over de opbouw van de calvinistische kerk op het Vlaamse platteland is, in tegenstelling tot de steden, niet zoveel bekend. Het platteland rond Brugge vormt hierop een uitzondering. In 1981 en 1982 tekende Jozef Geldhof in dit tijdschrift immers een indringend beeld van de religieuze situatie in het Brugse Vrije⁽¹⁾. Hij baseerde zich voor dit artikel op de (schaars) bewaarde kerkrekeningen uit deze periode en op de verslagen van de lokale classis- en synodevergade-

(1) Jozef GELDHOF, Calvinisme in het Brugse Vrije: 1578-1584, in: Biekorf, 81 (1981), 220-239, 309-327; 82 (1982), 46-70, 178-190.

[p. 314]

ringen van de protestantse kerk. Daar kan een derde bron worden aan toegevoegd: de administratie van de Kamer van het Geestelijk Goed

Deze Kamer opereerde vanuit Brugge maar haar actieterrein betrof zowel Brugge als het Brugse Vrije. Deze instelling legde zich toe op de verkoop en het beheer van de geconfisqueerde kerkelijke bezittingen en op de financiering van de protestantse kerkstructuren. Aan het hoofd stonden vier commissarissen; daarnaast was er een algemeen-ontvanger, die zijn verblijfhield in de voormalige proosdij van Sint-Donaas op de Burg. Op een lager echelon beheerden particuliere ontvangers de bezittingen van individuele kerkelijke instellingen, van plattelandsparochie tot benedictijnenabdij, die in protestantse handen waren overgegaan en al dan niet door hen gecontinueerd. Deze particuliere ontvangers legden verantwoording af bij de Kamer, en stortten hun saldo's door naar de algemeen-ontvanger.

Wellicht werd de Brugse Kamer in mei 1584 ontbonden, naar aanleiding van de reconciliatie van Brugge en het Brugse Vrije met de Spaanse koning. Haar administratie - rekeningen, bewijstukken, correspondentie - raakte verspreid en ging wellicht grotendeels verloren. Dit maakt vandaag de reconstructie van de werking van deze instelling tot een hachelijke onderneming⁽²⁾.

Wel zijn sinds de studie van Geldhof nieuwe bronnen aan het licht gekomen en bestudeerd. Het betreft met name de rekening (1580-1582) van Pieter Dominicle, algemeen-ontvanger ‘ghestelt over de particuliere ontfanghers vande gheestelicke goederen’ in Brugge en het Brugse Vrije⁽³⁾, en een rekening (1581-1582) van Oste Beyts, één van de commissarissen van het geestelijk goed⁽⁴⁾.

(2) Van de Kamer bleef een pakketje adviezen bewaard die ze in 1582 op last van de Brugse stadsmagistraat uitbracht met betrekking tot rekwesten aan dit college gericht: Brugge, Stadsarchief, Oud archief, reeks 126: brieven en akten, 1582-1584. De adviezen werden desgevallend opgebouwd vanuit informatie verleend door een particulier ontvanger en/of de ontvanger-generaal. Ze zijn van de hand van Maarten Blaeuvoet, secretaris van de Kamer.

(3) Brugge, Bisschoppelijk Archief, E 101: zie Ludo VANDAMME, De calvinistische kerkorganisatie in Brugge, 1581-1584, in: André BAUWENS e.a. (ed.), Opstand en verval: aspecten van het dagelijkse leven in het Brugse tijdens de laatste decennia van de 16de eeuw, Brugge, 1987, 33-53.

(4) Brugge, Bisschoppelijk Archief, N 53: zie André BAUWENS, Een rekening van de Kamer van het Geestelijk Goed 1581-1582, in: Biekorf, 90 (1990) 160-167. Deze rekening was in hoofdzaak een gevolg van de beslissing van de Brugse stadsmagistraat om, aansluitend op de confiscatie van het onroerende patrimonium, de hand te slaan aan de ‘kerkelijke habyten ende ornamenten’ van kerken en kloosters: Brugge, Stadsarchief, Oud Archief, reeks 121: Secrete Resolutieboek, f. 286r (29 juli 1580).

[p. 315]

De onkostennota van Emmanuel Janssins, ouderling in Nieuwmunster (1581)

De diaspora van ambtelijke bescheiden verklaart dat recent een bewijsstuk uit de administratie van de Kamer van het Geestelijk Goed opdook op een publieke veiling⁽⁵⁾. Het betreft een rekening van de onkosten die Emmanuel Janssins maakte om te voorzien in calvinistische predikanten voor de prille hervormde gemeente van Nieuwmunster, van even voor Kerstdag 1580 tot zondag 9 april 1581. Janssins maakte als ouderling deel uit van het lokale consistorie⁽⁶⁾. Op het einde van deze onkostenstaat noteerde Maerten Blaeuvoet, griffier van de Kamer, vervolgens de beslissing van deze instelling, d.d. 11 april 1581. Met name werd aan Ferdinand Faukeel, particulier ontvanger van Nieuwmunster, de opdracht gegeven om het verschuldigde bedrag (4 £ 4sch. 11 g.) aan Janssins uit te betalen⁽⁷⁾.

(5) Veilingscatalogus ‘Cursief: antiquariaat-veilingshuis, veiling 1 februari 2003’, Brugge, 2003, nr. 187. Met dank aan de collega's Noël Geirnaert en Jan Anseeuw, om hun bereidheid dit stuk voor het Stadsarchief aan te kopen. Zie Noël GEIRNAERT, Aanwinst, in: Archiefleven: nieuwsbrief van het Stadsarchief van Brugge, 10 (2003) nr. 2, p. 3. Het betreft een in de lengte dubbelgevouwen blad, waarbij drie van de vier kantjes zijn beschreven. Een vroegere particuliere bezitter noteerde in een 19de-eeuws handschrift de korte inhoud van dit stuk op een bijhorend blad (de bezitter dateerde het stuk verkeerdelijk 1579-1580) waarvan vooral de vermelding van Jan Capito werd benadrukt. Deze onbekende bezitter, wellicht uit protestantse hoek (Hendrikus Quirinus Janssen?), voegde er ten slotte aan toe: ‘zeer curieus voor de troebels’. Het stuk wordt bewaard: Brugge, Stadsarchief, Oud Archief, reeks 125: Brieven en akten, 1582-1584.

(6) Deze rekening werd eigenhandig opgesteld door Janssins. Dit blijkt uit de vergelijking van het handschrift met zijn handtekening waarmee hij deze onkostenstaat afsluit. We treffen hem in deze jaren aan als pachter van percelen dis- en kerkland in Nieuwmunster, waarbij de vroegste pacht in 1571 was ingegaan: Brugge, Rijksarchief, Brugse Vrije, registers 13046: kerkrekeningen 1578, 1579-80, ongefolieerd.

(7) Uit de kerkrekening 1579-1580 van Nieuwmunster opgesteld door Faukeel als ontvanger blijkt dat hij deze betaling aan Janssins en Neyens [zie verder in deze bijdrage] omwille van het ‘solusyteren vande predicatie’ effectief heeft uitgevoerd: Brugge, Rijksarchief, Brugse Vrije, registers 13046, niet gefol. (50 £ 19sch. parisis, wat overeenstemt met de 4 £ 4 sch. 11 gr. Vlaams in de onkostennota). Deze kerkrekening bevat, in tegenstelling tot wat de hoofding aangeeft, ook gegevens over 1581. Ze werd voorgelegd aan en goedgekeurd door de Kamer van het Geestelijk Goed in Brugge op 20 januari 1582. Bij deze controle noteerde Maarten Blaeuvoet, griffier van de Kamer, in de marge van deze rekeningspost: ‘per billet inhoudende ordonnantie’. Dit ‘billet’ is niets anders dan de nu opgedoken onkostennota waarop de ordonnantie van de Kamer aan Faukeel om de rekwestranten uit te betalen, door dezelfde Blaeuvoet was bijgeschreven. Overigens is de kerkrekening 1579-1580 de enige rekening van Faukeel die bewaard bleef. Hij verwijst naar de vorige rekening die werd bijgehouden door Adriaan de Jonghe.

[p. 316]

Ferdinand Faukeel was in die jaren een prominent figuur in protestantse middens in Brugge. Hij maakte reeds in mei 1579 als ouderling deel uit van de protestantse kerkenraad en liet zijn zoon Herman theologie studeren, achtereenvolgens aan de protestantse hogeschool in Gent en de universiteit in Leiden⁽⁸⁾. Ferdinand eombineerde zijn ontvangerschap van Nieuwmunster met onder meer dat van Dudzele, eveneens een plattelandskerk, het clarissenklooster in Brugge, de choralen van de Sint-Salvatorskerk, en de stedelijke en buitenstedelijke kapelanieën⁽⁹⁾. Dit opstapelen van ambten was maar mogelijk indien Faukeel zich ter plaatse liet vertegenwoordigen door helpers voor het concrete werk. In Nieuwmunster genoot Faukeel de bijstand van Aernout Focquedey die zich uitgaf voor ontvanger van de kerk, zoals blijkt uit enkele kwitanties die Faukeel mee liet inbinden in zijn kerkrekeningvan 1579-80.

(8) Louis GILLIODTS-VAN SEVEREN, Pièces inédites sur la réforme à Bruges, in: La Flandre, 1868-69, 157; Ludo Vandamme, art. cit., 47.

(9) Algemeen: Brugge, Bisschoppelijk Archief, E 101. Dudzele: Brugge, Stadsarchief, Oud archief, reeks 501: confiscatie geestelijkheid: rekening van Jaspar vande Watere, commissaris-generaal van de geconfisqueerde goederen in Brugge en het Brugse Vrije, 1581-1582, f. 79r. Kapelanieën: Brugge, Stadsarchief, Oud archief, reeks 126: brieven en akten 1582-1584: Faukeels advies, op last van de Kamer, inzake een rekwest van de pachter van het tiend in Loppem van de kapelanij ten Wijngaerde, 22 augustus 1582.

Op zoek naar predikanten

In vele dorpen in het Brugse Vrije hadden zich vanaf 1579 en vooral in 1580 calvinistische gemeenten gevormd die werden bediend door een vaste ‘minister’. Ook in Nieuwmunster was er een gemeente, maar wellicht van bescheiden omvang want men slaagde er niet in om een predikant aan zich te binden. Alvast had men in het najaar 1580 Brugse ambachtslui aan het werk gezet om de kerk opnieuw bruikbaar te maken⁽¹⁰⁾.

Vandaar dat de ouderling Janssins in het voorjaar 1581 steeds opnieuw naar Brugge trok om de predikantenzaak te bepleiten. Zijn reisgezel was Pieter Neyens, eveneens consistorielid in Nieuwmunster⁽¹¹⁾. In Brugge klopten zij aan bij enerzijds de commissa-

(10) Brugge, Rijksarchief, Brugse Vrije, registers 13.046, kerkrekening 1579-80, ongefol.: het betreft de uurwerkmaker Gillis Iona en de glazenier Antoon van Heestere. Deze laatste werd betaald voor het ‘maeken vande glaezeveynsters al rontomme de kercke, in oktober laatsleden’ (1580).

(11) De onkostennota's die betrekking hebben op verplaatsingen zijn steeds in het meervoud gesteld (‘item tsaterdaechs daer doen wy waen by onsen broeder Jan Capito 2 sch. 2gr.’). Beide consitorieleden plaatsten eigenhandig hun handteken onderaan de onkostenstaat.

[p. 317]

rissen van het geestelijk goed en de ontvanger-generaal (†)⁽¹²⁾; anderzijds bij het consistorie en de predikant Jan Capito. Meteen geeft dit aan dat deze vier aanspreekpunten in de stad ook het beleid inzake de calvinistische kerkorganisatie op het platteland bepaalden. De commissarissen en in het bijzonder de ontvanger-generaal beheerden het kerkelijk patrimonium en waren bevoegd voor de financiering. Het consistorie besliste wat de kerkelijke zaken aanging. Binnen de kerkelijke organisatie voerde predikant Jan Capito het hoge woord. Hij stond in Brugge van omstreeks oktober 1579 tot mei 1584 en gold er als ‘het opperhoofd van geheel het consistorie⁽¹³⁾’. Bij de bezoeken aan het consistorie wordt uitdrukkelijk gezegd dat Janssins en zijn collega ‘versochten omme een dienare’.

De inspanningen van de protestantse gemeente waren niet gericht op het aantrekken van een vaste predikant, wel om tijdelijk een minister van naburig dorp naar Nieuwmunster te halen om de kerkelijke dienst te verzorgen. Daartoe diende het Brugse consistorie brieven uit te schrijven en de Kamer van het Geestelijk Goed voor een commissie te zorgen. Zo vertoefden Janssins en Neyens rond de jaarwisseling 1580/81 meerdere dagen in Brugge maar hun contacten met de verschillende instanties leverden niets op. Enkele maanden later, omstreeks Pasen (26 maart 1581), hadden ze meer succes. Op Witte Donderdag en Goede Vrijdag namen ze contact met respectievelijk het consistorie en de Kamer van het Geestelijk Goed in Brugge. Op paasavond 1581 haalden ze in Wenduine de lokale predikant, Johannes Marcus, op. Marcus was een Fries die in 1576 als pastoor in Wenduine was aangesteld en vervolgens de overstap maakte naar de protestantse kerk⁽¹⁴⁾. Enkele dagen later, op 3 april, traden Janssins en zijn collega in overleg met de gemeenteleden van

(12) In de rekening staat ‘my[ne] h[ere] den procureur g[e]n[e]r[ael]’, wat slaat op een hoge functionaris bij de Raad van Vlaanderen. Dit valt moeilijk te rijmen met de kontekst van deze predikantenperikelen. Vermoedelijk doelde Janssins op de ‘ontvanger generael’ van de geestelijke goederen in Brugge. Daartegenover staat dat Pieter Dominicle pas op 2 oktober 1581 als algemeen-ontvanger werd aangesteld (Ludo Vandamme, art. cit., 34) en dat mij geen voorgangers bekend zijn. Wel opereerde in Brugge vanaf eind 1579 (commissiebrief Brugse Vrije: 11 november 1579) - begin 1580 (commissiebrief Brugge: 15 januari 1580) een ‘commys generael’ van de gesequestreerde goederen in het kwartier van Brugge en het Brugse Vrije. Dit was Jaspar vande Watere wiens opeenvolgende rekeningen worden bewaard in Brugge, Stadsarchief, Oud archief, 501: confiscatie geestelijkheid. Deze commissaris-generaal beheerde de goederen geconfisqueerd omwille van politieke beweegredenen, zoals bezittingen van schepenen van het Brugse Vrije die de Staatse zaak de rug hadden toegekeerd en gevlucht waren naar de Spaansgetrouwe gewesten.

(13) Ludo VANDAMME, artt. cit., 39-40.

(14) Jozef GELDHOF, art. cit., 65.

[p. 318]

Wenduine en werden de predikant Johannes Marcus (‘ministre’) en de koster van deze gemeente 8 schellingen toegeschoven. De volgende dag bezorgden ze in Brugge de neerslag van dit overleg.

Kort daarop volgde een gelijkaardige procedure om de predikant van Zuienkerke naar Nieuwmunster te halen. Opnieuw reisden Janssins en Neyens in de voorafgaande week enkele dagen naar Brugge waar ze een commissie verkregen van de Kamer en brieven van het consistorie. De volgende zondag bracht de ‘schuuteman den ministre van zuwenkercke met zyne broederen’ naar Nieuwmunster. De binnenvaart was in de polders een veel gebruikt transportmiddel. Ook hier werden predikant en koster vergoed met 8 schellingen. Predikant Frans Cousyn van Zuienkerke schreef op de onkostenstaat van Janssins met een korte notitie met zijn handtekening eronder, waarmee hij de geldigheid van de gemaakte onkosten bevestigde⁽¹⁵⁾.

De inspanningen van beide ouderlingen uit Nieuwmunster moeten gezien worden tegen de achtergrond van de moeizame opbouw van de calvinistische kerk op het Brugse platteland. In bescheiden polderdorpen zoals Nieuwmunster maar ook in Houtave, Klemskerke en Vlissegem was er blijkbaar een protestantse gemeente met een eigen kerkenraad maar beschikte men niet over een vaste predikant. Op 9 mei 1581, dit is enkele weken na de periode waarop de hier besproken rekening betrekking heeft, verschenen ouderlingen van Nieuwmunster in de classisvergadering van de protestantse kerk die in Westkapelle werd gehouden. Ook hier vroegen ze uitdrukkelijk om een ‘dienaar des goddelijken woords’. De vergadering gaf toe daarop niet te kunnen ingaan maar troostte de ouderlingen met de belofte deze zaak op een hoger niveau aan te kaarten. De nood aan een vaste predikant in Nieuwmunster werd op deze vergadering extra bijgekleurd door Johannes Marcus, de predikant van Wenduine die even te voren de dienst in Nieuwmunster had gedaan. Hij verwees naar de activiteiten van een katholieke geestelijke in het dorp die de opbouw van het protestantisme er extra bemoeilijkte. Een jaar later was aan de situatie nog niets veranderd. Uit de verslagen van de classisvergaderingen van 1582 blijkt immers dat er voor Nieuwmunster nog steeds geen oplossing uit de bus was gekomen. In dat jaar verschenen achtereenvolgens Daniël Wante, Jacobus Baselius en Gilles van Wijckentorre in beeld als mogelijk minister maar de pogingen

(15) Jozef GELDHOF, art. cit., 51 en Robert BOTERBERGE, Zuienkerke, geschiedenis van een polderdorp, Zuienkerke, 1992, 163-164: Cousyn, een gewezen augustijn uit Ieper, werd in 1579 in Zuienkerke geïnstalleerd en bleef er tot aan de reconciliatie in 1584.

[p. 319]

om deze predikanten te beroepen liepen op een mislukking uit. Wellicht bleef de situatie zoals ze uit de hierboven besproken rekening naar voren komt al die tijd gehandhaafd: een ‘herderloze’ gemeente die bijstand kreeg van de ministers die in de omliggende dorpen stonden. En zelfs over de kwaliteit van deze bijstand rezen er vragen. Dit leidde er uiteindelijk toe dat de gemeente van Nieuwmunster midden 1582 besloot niet langer een beroep te doen op de diensten van Johannes Marcus en dit omwille van zijn weinig voorbeeldige levenswandel⁽¹⁶⁾.

(16) Jozef GELDHOF, art. cit., 50-70; Hendrikus Quirinus JANSSEN, De kerkhervorming in Vlaanderen, Arnhem, 1868, I, 328-329.

Het centralisme en de bureaucratie van de Kamer van het Geestelijk Goed

Deze kleine rekening illustreert niet alleen de moeilijkheden waarmee het protestantisme op het platteland werd geeonfronteerd. Evenzeer toont zij aan hoe streng centralistisch de organisatie van de calvinistische kerk in het Brugse Vrije vanuit Brugge werd gedirigeerd. Hierbij speelde de Kamer van het Geestelijk Goed, en met name de vier commissarissen die aan het hoofd van deze instelling stonden, een sleutelrol. De Kamer werkte onder onmiddellijk toezicht van de stadsmagistraat en de commissarissen waren overtuigde protestanten uit de magistraatsgroep of zelfs zittende schepenen. Deze commissarissen, waarvan twee geleverd door Brugge en twee door het Brugse Vrije⁽¹⁷⁾, vormden de drijvende kracht achter de liquidatie van de katholieke kerkelijke structuren en de uitbouw van de protestantse kerk. De commissarissen die op 11 april 1581, toen de onkostennota van Emmanuel Janssins werd behandeld, in functie waren, waren Pieter Lottin en Niclaas Colve voor Brugge, en Lenaert vander Capelle en Thomas Schotis voor het Brugse Vrije. Op 1 november 1581 werden ze door de respectieve schepenbanken vervangen door Oste Beyts en Jacob van Houtvelde voor Brugge, en

(17) Ze worden met niet met naam genoemd in de onkostennota. Hun namen komen voor naar aanleiding van de goedkeuring van de verkoop van onroerende kerkelijke bezittingen door stokhouder Joris Michiels op 16 mei 1581 (Colve, Capelle, Schotis): Brugge, Stadsarchief, Oud archief, reeks 501: register Joris Michiels, 1581, f. 1r. Naar Lottyn wordt verwezen in Brugge, Bisschoppelijk Archief, N 53, rekening Oste Beyts, f. 1r. Deze figuren verder biografisch situeren zou ons hier te ver leiden. Enkel wijzen we hier op het feit dat beide commissarissen van het Brugse Vrije in 1580 onder druk van Willem van Oranje, aartshertog Matthias en de Raad van State in het schepencollege van het Brugse Vrije werden ‘gedropt’, tegen de zin van het zittende college. Schotis en Vander Capelle waren duidelijk vertrouwensfiguren van de Staatse partij die de Opstand ondersteunden; als commissaris konden ze deze politiek op het terrein gestalte geven. Zie André BAUWENS, De magistraat van het Brugse Vrije en de benoeming van de nieuwe schepenen in 1580, in: Biekorf, 90 (1990) 390-398.

[p. 320]

door Jan de Neve en Jan Landzocht voor het Brugse Vrije. Toen beide besturen op 1 september 1582 werden vernieuwd legden ook deze vier heren hun ambt neer⁽¹⁸⁾. Ook de secretaris, Maarten Blaeuvoet, toonde zich een overtuigd aanhanger van de ‘nieuwe orde’⁽¹⁹⁾.

De ouderlingen uit Nieuwmunster voegden zich naar dit centralistische, bureaucratische karakter van de ‘nieuwe’ kerk. Zelfs voor de vergoeding van bescheiden onkosten voor de tijdelijke dienst van twee predikanten dienden ze zich tot de Kamer te richten. Deze instelling onderzocht de rekening en gaf fiat aan de lokale ontvanger om dit bedrag uit te betalen. Jan Faukeel, de lokale ontvanger die het roerende en onroerende patrimonium van de parochiekerk beheerde, was niet iemand van ter plaatse maar al evenzeer een Bruggeling. Hij maakte deel uit van het netwerk dat door de Kamer was opgezet en kon enkel opereren onder supervisie van de commissarissen.

De Kamer orchestreerde duidelijk de wijze waarop het protestantiseringsproces zich voltrok. Zelfs het korstondig lenen van een predikant uit een naburig dorp kon enkel mits een commissie die door de Kamer werd verleend. Uit de classisvergadering van 3 juli 1582, bijeen in Dudzele, blijkt dat het de intentie van de Kamer was dat Nieuwmunster en het buurdorp Vlissegem elk van een eigen predikant zouden worden voorzien. De kerkvergadering besliste zich met een verzoekschrift tot de commissarissen te richten. Uit dit alles blijkt dat de Kamer de strategie uitzette. Enkel over de concrete invulling had de lokale gemeente in samenspraak met de classisvergadering de vrije hand.

Dit onderzoek van een toevallig opgedoken documentje leidt tot een aantal boeiende conclusies. Het werpt een licht op de lokale kerkelijke situatie op het Brugse platteland én op de centralistische aanpak door een nieuwe politieke klasse in de stad.

Ludo Vandamme

(18) André BAUWENS, Een rekening, 164. Brugge, Bisschoppelijk Archief, N 53, rekening Oste Beyts 1581-82, f. 4 r. Voor deze tien maanden ‘dienst ende occupacie ter voorseiden camere ghedaen int beleedt vande gheestelicke goedinghen’ ontving elk 12 £ groten. Beyts ontving nog een sallaris van 9 £ 10 sch. groten voor het bijhouden van de genoemde rekening: ibidem, f. 4v.

(19) Blaeuvoet trad verder op als particulier ontvanger van de Sint-Trudoabdij: Brugge, Bisschoppelijk Archief, E 101, f. 10v. Zijn jaarwedde bedroeg 34 £ 6 sch 8d. groten: Brugge, Bisschoppelijk Archief, N 53, rekening Oste Beyts 1581-82, f. 5v-6r. Zijn meid (‘joncwijf’) tipte de commissarissen over de huizen in Brugge waar de kartuizerinnen ‘zeker ornamenten’ hadden verstopt. Ook zijn vrouw werd vergoed door de Kamer en verder nog met een ‘gratuuiteyt’ bedacht: André BAUWENS, art. cit., 163, 167.