Biekorf. Jaargang 103

[p. 236]

Het politiereglement van Izegem uit 1806

Op 22 maart 1806 stelde Jan Baptist vande Walle, maire van Izegem, een politiereglement op, dat reeds op 22 april daarna gezien en geverifieert werd door onderprefect Picquet uit Kortrijk. Pas op 19 december 1807 keurde prefect Chauvelin dit reglement goed. Het werd dan in 1808 gedrukt te Kortrijk bij E de Muynck onder de titel Reglement de Police de la Commune d'iseghem 1808 - Reglement van Regeltucht der Commune van Iseghem 1808 (24 blz., 26x21,5 cm).

De tekst is tweetalig en wordt gepresenteerd in twee kolommen, links in het Frans en rechts in het Nederlands. De Vlaamse versie is soms zo onbegrijpelijk en stuntelig uitgedrukt, dat we gelukkig het nevenstaande Franse origineel als vertaling kunnen lezen.

Vroeger hebben we enkele politiereglementen besproken (Ardooie 1839, Bovekerke 1856 en Roesbrugge-Haringe 1895, in Biekorf 2000). Het voorliggend reglement van Izegem dateert uit de tijd van Napoleon en het kan interessant zijn enkele eigenaardige bepalingen uit dit reglement naar voor te brengen.

In het overwegend gedeelte van de beslissing van de meyer wordt verwezen naar de onderrichtingen en het besluit van de prefect van het Leiedepartement van 25 frimaire XIII (16 dec. 1804) om alle oude Reglementen op de Regeering, overeenkomstig met de Wetten van het Keyzerryk op nieuws werkstellig te maeken. De oude reglementen en edicten van vóór de Franse Tijd blijven dus in de meeste gevallen van kracht. Wetten en reglementen uit de Franse Tijd (24 aug. 1790, 22 juli 1791, 12 vendémiaire IV en andere beschikkingen op de Municipale Policie als mede de diversche Besluyten en Onderrigtingen van Mynheer den Prefect) moesten eveneens in acht worden genomen bij het opstellen van een politiereglement.

Dit reglement is ingedeeld in 15 hoofdstukjes, alles bij mekaar 79 artikelen. De behandelde materies lopen nogal door mekaar; er steekt weinig eenheid of logische planning in het opstel. De bijzonderste en eigenaardigste bepalingen laten we hier volgen:

Art. 2: het is verboden knots-stokken, yzere vorken (andere dan de gene dienende tot den landbouw), stokken met yzer ofte Lood te dragen op de openbare wegen

Art. 3: eveneens is het verboden Wind-Fusiken of Pistolen, Poinjaerde, Messen op wyze van Dolken, Stokken ofte Kanen met Werp-schigten, Degen of Bayonette, of metyzerwerk beslaegen, bij zich te hebben.

[p. 237]

Art. 6: voor publieke spelen zoals Gay-schietingen, Spelen met de Bollen ofte andere moest er vooraf een vergunning aangevraagd worden bij de maire of zijn adjunct.

Art. 12: aan inwoners of aan vreemdelingen was het verboden inde Straeten ofte publieke Plaetzen te schieten met Boog-spelen, met de Bolle, Malie-spel, Slinger-werpen, Kolven, Kegel-spel in te rigten tenzij na toelating van de maire. Hetzelfde met vertoningen en spelen in schouwburgen, zowel om treurige ofte klugtige Comedien te geven.

Art. 17: herbergen en koffiehuizen mogen maar geopend worden dan na vergunning van de maire. Het uitsteekberd moet een Frans opschrift dragen. Opschriften in het Vlaams die nu nog zouden hangen aan de herbergen, moeten afgenomen worden en vervangen worden door een Franse tekst. Ingevolge het besluit van de prefect dd. 10 november 1806 moest er aan alle herbergen een lantaarn hangen, die aangestoken werd vanaf zonsondergang tot naer de ure van vertrek, door de Policie-klokke aengekonigt.

Art. 23 en 24: schriftelijke toestemming van de meier is vereist bij het inrichten door de herbergiers van publieke Dans of andere Vergaederingen onder voorwendsel van Feesten, Verheug-dagen of andere benaeminge. Wie zulke toestemming bekomt zal telkenmale drie francs moeten storten aan het Bureel van Weldadigheid.

Art. 28: op 21 maart 1806 had de prefect te Brugge een besluit uitgevaardigd waarbij de landslieden de aardewegen op hun kosten in stand moesten houden en de schade aan de wegen zelf moesten repareren. Het Izegemse reglement schrijft voor de wegen in de maand mei te herstellen. De praktische punten van dit besluit zullen telkens afgekondigd worden op de eerste zondag van mei. Hetzelfde moest gebeuren door de aangelandeeigenaars en de oeverbewoners van de onbevaerbaere Rivieren, Beken, Waterloopen, Grachten ofte Gooten die de Commune doorloopen.

Art. 32: wagens en karren die geplaatst worden voor herbergen op de openbare wegen, moesten den Dyssel in de locht opgeheven hebben en de peerden vastgebonden zyn.

Art. 38: alle bouwwerken dienen vooraf vergund te worden door de maire. Ook alle opschriften die op gebouwen aangebracht worden moeten vooraf goedgekeurd worden door de maire en in het Frans opgesteld zijn.

Art. 40: allen Maendag, Woensdag en Zaterdag van elke weke, 's voormiddags, in den zomer ten acht uren, en voor den negen uren in den winter, zal het voorenste van alle de Huyzen, staende in het binnenste van het Dorp, als mede de Hoven, Kerken en andere publieke Edificien, Gevaegt en Gekuyst worden. De vuilnis die hier van voortkwam moest in de straten opgestapeld worden en op bevel en door de zorgen van de meier weggehaald worden. De politiecommissaris is belast met het stipte toezicht op deze kuisbeurten.

Art. 41: Geduerende de Groote Hitten van de zomerdagen moeten de bewoners hun huizen besproeien met water, ten minste twee mael dags.

Art. 42: dode dieren moeten onmiddellijk gedolven worden op een diepte van minstens 1 meter 33 centimeter.

Art. 46: het ruimen van afval- en aalputten wordt maar toegestaan in de nacht, nl. in de winter na 9 uur 's avonds.

Art. 48: alle uytdeelinge van Kruyden, of Bereydsels van Medicamenten op Theaters of Stellingen in de publieke Plaetzen, Feesten of Merkten zijn verboden.

[p. 238]

Wie een geldig diploma van medische opleiding kan voorleggen mag dit wel doen, mits voorafgaandelijke toelating van de meier. In dit artikel wordt een oud edict van de maend july 1682 aangehaald, samen met de wet van 21 germinal XI die aan de Apothekers en Verkoopers van Kruyden verbiedt bepaalde gevaarlijke stoffen te verkopen. Deze zijn: Arsenic, rood Ratte-Kruyd, Sublimaeten en alle andere Droguen die voor vergiftigd erkend zyn.

Art. 50: kinderen die te vondeling worden gelegd dienen onmiddellijk door de vinder aangegeven te worden aan de maire. Dit lange artikel verbiedt ook vuur te maken op een afstand van minder dan honderd meter van de huizen, paarden los te laten lopen in de velden, fruit te stelen en alle moeskopperij op de akkers.

Art. 53: het is verboden vreemdelingen te herbergen zonder aangifte te doen bij de meier. Werklieden mogen 's nachts hun Tangen, Leederen ofte andere Instrumenten, niet agterlaeten, die zouden konnen dienen tot een gebruyk contrarie aen de gemeene veyligheyd. Het is verboden vlas of kemp te roten in de grachten. Voor dit laatste wordt de wet van 6 october 1791 ingeroepen, die dergelijke praktijken sanctioneerde.

Art. 57: jagers met een Port-d'Armes mogen alleen jagen op landerijen waarvan de eigenaars de toestemming tot jagen verleenden. Alle andere personen mogen dus niet het Wild vernietigen met Vuergeschut, Jagt-honden ofte Wind-honden, Netten, Stroppen ofte andere Machinen.

Art. 61: gedurende de besloten tijd van de jacht is het streng verboden alle soorten wild te verkopen. Het is ook verboden aen alle de gene die het recht niet en hebben van Wapens te draegen, Foretten te houden: de gone die zullen betuygd wezen van gejaegt te hebben met Foretten, van Konyneperken geopend, gedolven of gestopt te hebben, ofte andersints beschaedigt, zullen eene boete inloopen van veertig francs. Eveneens is het niet toegestaan nesten van patrijzen of eendvogels uit te rukken of te vernietigen, jonge hazen of konijnen te doden of te hinderen. Dit artikel bevat ook het verbod om te jagen als er sneeuw op de velden ligt (ingevolge een reglement van 22 juni 1753).

Art. 65: alleen de aangelande eigenaars langs de rivier de Mandel hebben het recht om te vissen in de Mandel. Deze eigenaars dienen dan nog een vergunning te bekomen van den Staets-Raedsheer, goedgekeurd door zyne keyzerlyke en koninklyke Majesteit.

Art. 67: het is verboden met naekt lichaem te Zwemmen in plaetzen gelegen in het zigt van het Publiek. In deze materie zijn de ouders verantwoordelijk voor hun minderjarige kinderen.

Art. 68 tot en met 76: deze artikelen betreffen de goede orde op de zaterdagmarkt te Izegem. Deze voorschriften zijn identiek met de meeste andere marktreglementen: verbod buiten de markturen handel te drijven, aanslaan en verbeurd verklaren van bedorven en slechte goederen, enz. Er wordt eveneens melding gemaakt van de garenmarkt en speciaal wordt het gebruik voorgeschreven van de oflficiële door het gouvernement aanvaarde maten en gewichten van het tiendelig stelsel. Deze laatste verplichting wordt gesanctioneerd met een strenge bestraffing, nl. het aanslaan van de desbetreffende goederen en een zware geldelijke boete (wet van 1 vendémiaire IV).

[p. 239]

Het politiereglement van Izegem uit 1806-1808 geeft ons een kijk op een grote gemeente onder Napoleon. De meeste artikelen die hier door ons niet eens aangehaald of besproken worden, betreffen, zoals bijna alle plaatselijke reglementeringen, materies over het rein houden van de straten, het verbod op nachtlawaai en dergelijke meer. Deze items vindt men trouwens in alle lokale wetten, keuren en reglementen, zowel in de middeleeuwse keuren als in de hedendaagse gemeentelijke politiereglementen. Enkel de door ons geciteerde artikelen geven eigenaardigheden weer, die gebonden zijn aan de tijd waarin ze ontstonden of aan de lokaliteit waar ze nodig voor waren (bv. de aanwezigheid van de Mandel).

Het Izegemse reglement is ook nog merkwaardig omdat het uitging van de meyer en niet van de municipale raad. Later, speciaal in de Belgische gemeentewet van 1836, wordt het uitvaardigen van een politiereglement uitdrukkelijk voorbehouden aan de gemeenteraad. Enkel bij hoogdringende omstandigheden kan de burgemeester persoonlijk als hoofd van de politie, een politieverordening treffen, die dan nog in de eerstvolgende zitting van de raad bekrachtigd (of verworpen) moet worden. In de Franse Tijd was het de persoon van de maire alleen die niet enkel hoofd van de politie was, maar ook zelf de politiereglementen opstelde. Wat in 1806 door maire Vande Walle uit Izegem aan de prefect ter goedkeuring werd voorgelegd, maakte uiteindelijk nog te Brugge het voorwerp uit van een grondig nazicht en zelfs van enkele aanvullingen en correcties. Zo is het te verklaren dat de originele tekst daterend van 22 maart 1806 pas op 19 december 1807, meer dan anderhalf jaar later, goedgekeurd werd en dus maar toegepast kon worden vanaf 1808.

Wat wij al schreven in 2000, nl. dat de West-Vlaamse politiereglementen ooit nader onderzocht en bestudeerd moeten worden, is zeker het geval bij kennisname van dit reglement uit Napoleons tijd. Zelfs al zijn er een aantal reglementen bij die slechts de kopieën zouden zijn van een reglement uit een buurgemeente of overgenomen werden van een ‘modelreglement’, dan nog blijven deze teksten een getuigenis van een maatschappelijke evolutie die West-Vlaanderen heeft doorgemaakt in de 19de eeuw en zijn ze een spiegelbeeld van onze dorpse samenleving die groeide van een oude naar een moderne tijd, zoals wij die nu kennen.

L. Van Acker