Biekorf. Jaargang 103

[p. 82]

Oorlogsmiseries in Zuidschote en Noordschote
1694-1697 en 1706-1708

Pieter Pieters, een landbouwer uit Zuidschote, die huwde in 1694, heeft in zijn dagboek genoteerd wat zijn vrouw en hijzelf zoal beleefden in de troebele en verwarde oorlogsjaren die ons land teisterden op het einde van de 17de en in het begin van de 18de eeuw. Hij was geboren in Zuidschote, maar ging nadien in het naburige Noordschote wonen. In beide kleine dorpen baatte hij landerijen uit.

Zijn aantekeningen zijn een zeldzaam getuigenis uit eerste hand van wat de gewone man zoal kon meemaken in tijden van oorlog. De oorlogen uit die jaren zijn gewoonlijk maar bekend doordat wij de krijgsverrichtingen (bezettingen, belegeringen, veldslagen e.a.) vernemen uit de algemene historische literatuur. De leveringen en opeisingen door de vele legerbenden, de kosten die hun inkwartiering en hun logement meebrachten, werden gewoonlijk genoteerd als extraordinaire uitgaven in de prochierekeningen uit die tijd. Maar, hoe gedetailleerd die uitgavenposten ook zijn, het blijven droge aantekeningen en dorre cijfers, want ze geven niet de gevoelens en de belevenissen weer van de mensen die erin vermeld zijn.

Helemaal anders is het met de dagboeknotities uit Pieters memorieboek. Deze wakkere landbouwer was amper getrouwd of de oorlogsmiseries overvielen hem. Hij heeft achteraf zoveel mogelijk alles nauwkeurig opgetekend en zelfs ietwat gecommentarieerd, alles voorzien van data en details die geloofwaardig zijn. Hij eindigt zijn eerste nota's in 1697 met de vrede van Rijswijk.

Zijn hoop dat het eerste jaar van de nieuwe eeuw, het jaar 1700, een eeuwigdurende vrede zou inluiden, was weldra in rook opgegaan, want opnieuw kwam er oorlog over het land. Nu kwamen ook de Hollanders zich hier nestelen. Zware bezettingen, belegeringen, veldslagen en dergelijke meer, waren er voor de streek van Pieters nu veel minder bij. Maar wel opeisingen, plunderingen, diefstal van de oogst en gedwongen werkverplichtingen voor het leger en nog meer brutaliteiten en miseries allerhande. Pieters noteerde alles wat hij tegenkwam in de jaren 1706-1708.

Alhoewel er in de tussenperiode 1697-1706 nog talrijke militaire schermutselingen, ook in die streek, voorvielen en de oorlog verre van gedaan was, heeft Pieters daarover niets in zijn memorieboek opgenomen. En ook vóór zijn huwelijk en na 1708 spreekt hij niet meer over de oorlog in zijn omgeving. Geraakten zijn dorp en zijn hoeve misschien heelhuids uit de brand en heeft hij daarom niets meer willen bewaren voor het nageslacht?

[p. 83]

Wij luisteren naar het relaas van Pieter Pieters over beide oorlogsperiodes 1694-1697 en 1706-1708. Zijn spontane aantekeningen zijn een uniek doeument, vastgelegd tot in de details en menselijk tot in het laatste woord. Zijn opstel is daarenboven een stuk precieze en precieuze geschiedenis voor de ganse streek tussen de IJzer en de Boezingevaart uit die jaren.

L. Van Acker

Bijlage

1694-1697

Maer nu ghetraut sijnde sijn angecommen groote troubelen ende mijserien van den oorloghe soo datter opden 6en 7bre 1694 sijn commen camperen ontrent Luserne vif regementen ruiterie ende twee regementen effanterie onder commande vanden marquis de la Valette, soo dat de soldaeten veel intrest deden in fourage stelen, houtcappen, te velde tgonne datter stont, oock jonghe boomen etc, ende binnen den huijse gelogiert met een capitein ende 23tich ruiters, emmers van stallen ende huijsinghen niet vrij hebbende, totdat sij sijn gedecampeert opden 28en october 1694.

Op den 19en 9bre 1694 isser op noort- ende zuudtschoote gecommen vif compaeinien voetvolck voor wintergarnisoen die oock een gheduerige temtatie waeren want sij waeren gelogiert inde huijsen. In maerte 1695 is overleden Jan Louage, pachter vande hofstede van mevrauwe van Meessen.

Ende tenjaere 1695 vormelt raeckende den oorloghe hevet veel slemmer gegaen dan't voorgaendejaere want van april tot den lenjulij synder ghedeurich troupen geweest, principaelick inde maent van junij als wesende het belegh van Swinstal, soo dat men voor vast hout datter 18.000 mannen op noortschoote ende een deel op suijdtschoote ghelegen hebben, soo dat minne gheheurde hofstede seer veel schaede gheleden heeft. Opden 19en 7bre 1695 is commen camperen tot Luserne een regement ruterie waervan ick gelogiert was met twee capiteijnen die kokten in't huis ende sliepen inden scheurvloer ende met 21 ruijters die hun peerden stelden inde stallen ende waegencot, soo dat ick swaerlick gelogiert was tot den dage van hun vertreck, wesende 28en october 1695, binnen welcken tijdt ick moste gaen besaeijen minne hofstede op Noortschoote, alwaer ghecampeert was een regement voetvolck. Opden hooijbilck ende int huis was den cornel gelogiert, dus dagelickx naer huijs rijdende met minne peerden omte slaepen vant dickmaels 25 menschen int huis die min wif gheselscap hielen, want sij alleen met een meijsken van 7 jaeren oudt, gheheele daghen thuis was, aldus groote mijserien, maer men is ghemeenlick prijsende een steur begin met patientie ende hope van beterijnghe.

Ende op den 2en meije 1696 bem ick gaen woonen op noortschoote verhopende van beterijnghe, maer ten hadde noch ten archsten niet gheweest soo dat ick vanden 8en dach gelogiert was met een lutenant cornel tot den 15den meije ende vanden 16en ditto tot den 26en gelogiert geweest met den cornel Peuseu, die doen vertrocken is in Veuren ambacht.

Ende opden 22en junij is commen logieren tminnen huijse den grave

[p. 84]

Lamotte totden 10en julij met 36 knechten, 50 peerden ende muletten ende een gaerde van 13 ruijters op min hofstede soodat sij de huijsinghe, scheure ende stallijnghen al thunnen dienst moesten hebben, soo dat ick niet lyber voor mij en hadde dan den kelder ende het clein vautien. Ende min vrauwe int kinderbedde sinde van haer eerste kint moetste wonen op 't vormelde vautien sonder te moghen commen bij het vier. Den grave vertrocken sinde soo bem ick lijber geweest van logement tot den 16en Xbre 1696 als wanneer sijn gecommen de of Tijcieren vande detachementen continuerende totden 4en maerte 1697 ende opden 17en meij 1697 is den grave Lamotte wederom commen logieren tminnen huyse met alle zijn ocupagen ghelick het voorgaendejaer tot den 25en meije. Ende opden 2en julij bem ghelogiert gheweest met den marquis Herbouille tot den 9en 7bre 1697 ende alsnu op noortschoote ghewoont hebbe 16 maenden ende 9 daghen ende daervan swaerlick gelogiert 10 daghen. Maer den goeden Godt ansiende ons allende heeft ons verleent den vrede die op den 20en septembre 1697 is ghesloten ende gheteeckent tusschen Vranckericke, Spaeingien, Hollant, Zeelant ende den keijser, etca... tot ons aller blydtschap. Nu ontslaghen sijnde van den oorloghe, verhopende van Godt oock ontslaghen te wesen vanden dieren tydt die nu ontrent seven jaeren ghedeurt hadde. Vervolghens mine reden soo is opden 26en Januarius 1699 gheteeckent den trevis voor 25tich jaeren tusschen den keijser, Polen, Moscovien, Vinetien enden den grooten Turck, soodat het begin van de nieuwe eeuwe als wesende 't jaer van gratie 1700 de gheheele werelt door in vrede is gheweest.

1706-1708

ende daernaer is wederom den oorloge begonnen, want intjaer 1706 als de hollanders Osteinde ende Meenen in namen hebben wij moeten betaelen groote contributie van vijf jaer en verachterheijt ande vormelde hollanders ende hier moeten lijden de campementen van de fransche bij naer gheheel den somer, maer intjaer 1708 als de hollanders Rissel innamen hebben geweest in groote benautheijt, want alsoo het belegh van Rijssel ontrent twee maenden gedeurt heeft, soo dat verre rondom Rissel als gefouragiert is geweest ende hun fourage, graen ende broot ghebrack want het frans legher dat ontrent Ghent was hunne passage om hunnc vijvers te comen waeren belettende, soo dat naer het vormelde belegh een deel van 't hollands leger is gecommen van dees sijde van Meenen, een groot deel tot Langemarck commen camperen ende fouragieren ende desschen alle de graenen datse vonden ende de selve mede voeren naer hun legher om hun leeftoght. Geen souvegaerden die eenich graen vrij hielen, 't sy in huysen ofte kercken, nochte oock geen broot want wij tselve al namen dat sy vonden ende syn gecommen tot Bixschoote, Poesel, Merckem, Woumen, het gheheel lant door tot anden Iper vaert alles nemen dat sy vonden, ende dat inde maent van november 1708.

Ende als sij ontrent veerthien daghen daer gefouragiert ende geplundert hadden is deselve troupe van daer vertrocken ende den Ipervaert gepasseert bij Dixmuijde ende sijn gegaen in Veurenambacht vut desschen, doen leveren ende nemen alle de graenen dat sij crijghen conden, met alle andere goederen soo dat de kercke van Nieucappelle ende van Oucappelle geplundert waeren, ende syn gecommen tot den dijservaert tot Elsendamme daer

[p. 85]

eenijghe partien gepasseert ende gecommen tot Reninge om van hier binnen de vaert graen te doen leveren naer Loo, alwaer hun meeste gros gecampeert was. Ende wij van drie canten omringht waren, denckt in wat benautheijt ende in wat perickel wij alsdan waren, doen wij daghelickx hun waren verwachtende ende alsoo ick een knecht ende een waghen ende een peert int convooij hadde tot Rijssel ten dienste vande hollanders ende maer een peert t'huis en hadde, soo en conde ick mijn goet niet vluchten naer mijn wensch.

Maer den goeden Godt heeft ons van de ruijne bewaert, want als sij oock ontrent veerthien daeghen in Veurneambacht geweest hadden, syn hunnen selven wegh weder vertrocken ende voerende menichte graenen ende andere goederen.

(Handschrift in privé bezit).

Woordverklaring

Luserne: een wijk tussen Boezinge en Zuidschote; intrest: nadeel, schade; temtatie: bekoring, beproeving; slemmer: slechter; Swinstal: hofstede nabij Reninge aan de IJzer; cornel: kolonel; ten archsten: ten ergsten; doen: toen; muletten: muilezels; vautien: voute; vervolghens: ingevolge; trevis: wapenstilstand; Vinetien: Venetië; gefouragiert: fourage, voedsel, grondstoffen opgeëist; ghebrack: ontbrak; vijvers: levensmiddelen; Poesel: wijk in Noordschote; Iper vaert: het kanaal van Ieper naar de Knokke; Dijservaert: de IJzer, stroom Elsendamme: wijk van Oostvleteren op de IJzer, aan de grenzen van Pollinkhove en Hoogstade; partien: legereenheden?; perickel: gevaar; convoij: gespan, getrek; ruijne: ondergang.