Biekorf. Jaargang 102

[p. 346]

Ruminghem
Het laatste Nederlandssprekende dorp ten westen van de A.

De uitspraak van M. Gysseling dat Rumingem pas in de 19de eeuw verfranst is⁽¹⁾, wordt gecorrigeerd door Jacques Vétu, inwoner van Ruminghem. Volgens hem werd er in Rumingem nog Nederlands gesproken net voor de eerste oorlog 1914-1918.

Jacques Vétu is er zo goed als zeker van dat er in Ruminghem nog Vlaamssprekenden geweest zijn na deze oorlog. Jacques werd ons aangewezen door de bedienden van de mairie als iemand die zich sterk interesseert voor de geschiedenis van zijn dorp en er heel wat van afweet. Daarmee geeft hij Jozef van Overstraeten gelijk die zegt: ‘In het begin van deze eeuw het laatste Vlaamssprekend dorp bezuiden de A.’⁽²⁾ Bert Bijnens deelt ons kennelijk volgens plaatselijke zegslieden in zijn boek ‘Zuid- of Frans-Vlaanderen’ eveneens mee⁽³⁾ ‘Pollinkhove en Rumingem’. Vijftig jaar geleden (dus in 1914) waren dit de laatste Vlaamssprekende dorpen over de Aa. Een verfransing kan bovendien onmogelijk in één bepaald jaar gebeurd zijn, zodat Jacques Vétu gelijk zal hebben dat er nog enkelen Vlaams konden praten na de eerste wereldoorlog.

Misschien heeft J. van Overstraeten op een andere plaats in zijn boek gelijk dat niet Rumingem maar Pollinkhove ‘het laatste Vlaamssprekende dorp was bezuiden de A’ (De Nederlanden in Frankrijk, 436).

De aanleiding tot dit bezoek aan Rumingem, aan burgemeester Yves Bacquet, aan de mairie en aan de al genoemde Jacques Vétu, was de nieuwe ontdekking van Nederlandse Rumingemse documenten in het departementaal archief van Atrecht. Onder leiding van Max Deswarte uit Sint-Mariekappel bij Kassel en dankzij de vriendelijke aanwijzingen van archivaris en personeel van dit archief, hebben we die tot nog toe onbekende documenten kunnen inzien en er fotokopieën van kunnen krijgen. We danken hier gemeend archivaris en personeel van dit departementaal archief in Atrecht en persoonlijk spreek ik hier een speciaal dankwoord uit aan het adres van Max Deswarte die me met zijn wagen erheen gebracht heeft en die de documenten heeft helpen ontdekken.

(1) M GYSSELING, Ontstaan en verschuiving van de taalgrens in Noord-Franknjk, in De Franse Nederlanden, I, 1976, 84.

(2) J. VAN OVERSTRAETEN, De Nederlanden in Frankrijk, 473.

(3) B. BEYNENS, Zuid- of Frans-Vlaanderen, 1964, 39 0

[p. 347]

Al deze handschriften zijn geregistreerd onder ms 9 J 235, 1 schrift onder P9, 4 schriften onder P8 en 3 + 5 schriften onder P14.

1. Een handschrift van 24 bladzijden uit 1680. Het bevat de ‘Rekeninghe, bewijs ende reliqua’ van de ‘coopdagh’ van de overleden Jan Massemijn en Marie du Quesne op 7 juli 1680.

2. Een ‘wettel. coopdag’ (openbare wettelijke verkoping) van huisraad op 6 februari 1682 in de baronnie van Ruminghem (bevestigd de 10de september 1682) 8 bladzijden.

3. Een ‘coopdag’ (handschrift van 17 bladzijden) in heel onduidelijk schrift, gedateerd 1682. ‘Wettel. Coopdag gehouden met consent van dheere in de vrije baronnie van Rumeghem...’

4. Handschriften uit 1693, 1694, 1695, 1696, respectievelijk 10, 12 en 13 blz., belastingsrollen ‘tot onderhout van den heere capelaen ende coster deser prochie’. Koster kan hier zowel onderwijzer als koster betekenen en vaak was de vermelde persoon het allebei.

5. Een handschrift van 1686 : 5 bladzijden Desen Xen julius 1686 pnt (present) dheeren philips de cadijcq... bailliu en Jan... schepene deser vrije baronnie van rumeghem anthone van de wische sergeant der voors baronnie relatteert den ix julius gearresteert thebben gisteren den IX julius de persoon van cornelius scheels. Drie gerechtelijke zaken (3 arrestaties).

6. Een handschrift van 6 bladzijden uit 1689 dat begint met : Dheer ende meester Aug. (wittevlek)... pastoor ende philips, cadijc bailliu ende schepenen, onderschepenen der vrije baronnie van rumeghem mitsgaders adriaen massemin kerckmre deser voors. Baronnie hebben ghecontinueert Jan Herremans doude: de marckoogghe voor eenen tijt ende termijn van vier continue jaeren... (marckooge = marktschip).

7. Rapport ende denombrement, door ene Joos vanden Berghe in de heerlijkheid van Ruminghem in 1666, 4 blz.

8. Compareerden voor balliu ende schepenen van de vrije baronnie van rumeghem in propre personne joh legier als naeste... (1694). 2 blz.

9. Denombrement twelcke over gheeft Mr Maximiliaen Bauw ordinair inden raet van Vlaen(deren) van de partye van lande hem competerende bij successie wijlent stix wyf van J.r. Jan hauwee heere van Rielant...(1666), 2 blz. Het gaat om een kort grondboek (terrier) van de hem behorende landerijen. 1666 2 blz.

[p. 348]

10. Rapport ende denombrement twelcke overgeeft Jan Vernon ysebrant heere van Rielant (1666), 1 blz.

11. Een laatste handschrift in het Frans uit 1781 bevat een tot nog toe onbekende petitie van de inwoners van Rumingem om een Nederlandssprekende kapelaan te krijgen, gericht aan de Bisschop van Bonen.

Want ofschoon Ruminghem niet zo ver van Sint-Omaars gelegen is, behoorde het tot toen het dekanaat Tournehem van het bisdom Bonen. Rumingem en het dekanaat Tournehem behoorde tot het aartsdiaconaat Vlaanderen samen met de dekanaten Alquines, Bléquin, Frévent, Gizene, Mark, Sint-Pol en Tournehem zelf. De andere dekanaten behoorden tot het aartsdiakonaat Artesië : Alette, Bomy, Bone, Valkenberg (Fauquembergue), Fillèvres, Frencq, Sint-Wulmaars (Samer), Oud Fleusden (Vieil Hesdin) en Witsand (Wissant) met drie parochies uit het dekanaat Alquines en vier hulpkerken uit het dekanaat Gizene.⁽⁴⁾

Er zijn nog andere gevallen bekend waarin een parochie een Nederlandssprekende verkiest. In Halewijn moet pastoor Jean-Baptiste Flendricx zich in 1647 terugtrekken omdat hij geen Nederlands kent.⁽⁵⁾

Gysseling deelt ons in zijn artikel over ‘Ontstaan en verschuiving van de taalgrens in Noord-Frankrijk’ mee dat J.F. Varlet, kanunnik van Ariën in 1748 de sleutels van de kerk van Sperleke geweigerd werd toen hij bezit wou nemen van van zijn ambt als pastoor.⁽⁶⁾ In 1770 wordt de Vlaamse kapelaan van Komen bezuiden de Leie niet gauw genoeg vervangen door een nieuwe Nederlandssprekende. Het plaatselijke bestuur doet zijn beklag bij de bisschop van Doornik. Die benoemt dan meteen priester Thyberghien, kapelaan in Hulste, die beide talen spreekt, tot kapelaan in Komen.⁽⁷⁾

(4) A. COURTOIS, Dictionnaire géographique de l'arrondissement de Saint-Omer, (1969), 272, waar we lezen dat het bos van Ruminghem deel uitmaakte van het dekanaat Tournehem. (Later, onder het bisdom Atrecht, werd dat het dekanaat Ouderwijk). En vroeger; in het bisdom Terenburg, hoorde Ruminghem tot het dekanaat Alquines (Hans VAN WERVEKE, Het Bisdom Terwaan, kaart helemaal achteraan). D. HAIGNERÉ, Dictionnaire Topographique de l'arrondissement de Boulogne sur Mer, (1881), 48, waar we lezen dat het dekanaat Tournehem deel uitmaakte van het aartsdiakonaat Vlaanderen (Flandres); De aartsdiaken moest aan de linkerkant van de bisschop zitten. Rechts zat die van het aartsdiakonaat Artesië (Artois).

(5) A.M. COULON, Histoire d'Hallum, (1904), 18.

(6) M. GYSSELING, Ibidem, 84 (uit. Archives du Pas-de-Calais, 1 G 22, 118 v^o)

(7) L.J. MESSIAEN, Histoire de Comines, (1892), III, 105 (Het document berust in het Evêché de Tournai, n^o 268, f 202 en f.267)

[p. 349]

Georges Dupas beweert dat Ouderwijk niet alleen in 1674 van Lodewijk XIV een Nederlandse verordening ontvangt maar in de loop van de XVIIIe eeuw eist dat er een Nederlandstalige priester zou benoemd worden.⁽⁸⁾

Iets dergelijks doet zich dus voor in Ruminghem en wel op het eind van het Ancien Régime in 1781. De hele bevolking vraagt met aandrang dat er een Nederlandssprekende kapelaan in hun parochie benoemd wordt, ofwel een Vlaming ofwel iemand die het Nederlands perfect spreekt (un pretre flamand du moins un pretre sachant parfaitement la langue flamande).

De manier waarop de aanvraag gebeurt en de petitie wordt opgesteld is m.i. opmerkelijk genoeg om de hele tot nog toe onbekende tekst hier te publiceren. Want twee zondagen na mekaar wordt de hele bevolking na de hoogmis samengeroepen op het kerkplein door het luiden van de brandklok (tocsin) zoals naar gewoonte alsook door middel van mededelingen, aanplakbiljetten en publicaties. De petitie wordt dan voorgelezen en door de aanwezigen goedgekeurd.

Opm. Dit handschrift is goed leesbaar maar de schrijver ervan gebruikt zelden accenten en het gebruik van de hoofdletters is vrij willekeurig. De inhoud is ook belangwekkend, niet alleen wegens de radicale eis om een Vlaming of althans een perfect Nederlandssprekende kapelaan te krijgen maar ook wegens de vermelding van de wijze waarop in die tijd een officieel verzoek aan de overheid (hier de Bisschop van Bonen) moest gebeuren. De volksvergadering moest dus twee zondagen na mekaar aangekondigd worden, niet alleen op het dorpsplein maar ook vanaf de preekstoel en er moest een aanplakbiljet voor opgehangen worden, waarschijnlijk aan het zgn. ‘wethuis’ of gemeentehuis, dat vaak een hiervoor gebruikte herberg was. Op de dag zelf moesten de mensen na de hoogmis opgeroepen worden door het luiden van de brandklok. Zo was het voorgeschreven blijkbaar. Na een eerste mededeling van het verzoek om een tweede priester moest de brandklok nog eens geluid worden en werd het verzoek goedgekeurd gericht aan de bisschop van Bonen en nu om wel degelijk dat een Vlaming als kapelaan of althans een perfect Nederlandssprekende benoemd zou worden.

Besluit: Het grootste deel van de bevolking was nog Nederlandstalig en was niet in staat om te biechten in het Frans en om Franse preken te begrijpen. Het onderwijs zal ook nog in het Nederlands gegeven zijn zoals bevestigd wordt door Hennebert die antwoordt op de vragen van Grégoire: ‘Oui (la langue française est

(8) G DUPAS, Le vieux parler à Oye-Gravehnes-Loon (1980), 12

[p. 350]

d'usage universel dans notre contrée) excepté dans l'Artois flamand, où la la langue maternelle est usitée’. ‘L'enseignement se fait en français assez généralement, excepté dans les écoles flamandes’. (Lettres à Grégoire, in: Revue des langues romanes, 1878, IV, 63-67). Rumingem behoorde zoals het hele baljuwschap van Sint-Omaars tot Vlaams Artesië (l'Artois flamand). Zelfs in 1813 is er in Zuidkerke, Zuydkercke, een onderwijzer die de ‘Nieuwen Nederlandschen Voorschriftboek’ van Andries Steven gebruikt en erover schrijft aan de toenmalige uitgevers van zijn boek (Uitgave, gedrukt in Ieper in 1813, 55)

C. Moeyaert, Sint-Jan-ter-Biezen

Bijlage
Ruminghem délibération de communauté

Lan mil sept cent quatre vingt un le treizième jour du mois de maij-

Immediatement apres la messe paroissiale de ruminghem a la requete des sieurs Charles joseph de Wevre, Jean marie Bomart, guillaume Casteloot, pierre danvers, Charles de Clercq, louis joseph du foiw, Charles tetie, Jean Baptiste Vercoustre, francois Joseph Bomart, Louis francois de Wevre, andré cuque, Jacquelinne rosalie Wins, Charles antoine de Wintre, Jacquis Vestel, Jacques Vrolant, Jacques francois Lorie, dominique de Wevre, Jean francois fontaine, Chretien Velghe, Louis Euque, Jean Joseph Monthuis, Jacques hermant, Jean hollant, francois Joseph turlutte et autres Soussignes en vertu de La permission a eux de par Messieurs les Beilli, maieew et eschevins de la Baronnie de ruminghem par apostille au Blanc de le requete qui leurs ont presente en datte du quatre deu mois et an als ont out en Consequence de la ditte permission, par affiches mises et publication faite en la maniere ordinaire par deux jours de dimanche consecutifs y compris ejourdhui a L jssue de la messe paroissiale de la paroisse dudit Ruminghem et L'annonce daite faite au prosne d jcelle messe, ensemble du son de Cloche en forme de toxin, en tel ca requis par lesquelles annonces, affiches et publications tous Les habitans de cette paroisse de ruminghem sont convoques de S'assemblee eejourdhui jmmediatement apres La messe paroissiale sur La place dudit lieu e effet de deliberer Si aiant eu anciennement et Jusque passe quelques années un Second pretre en Cette paroisse y faisant Les fonctions de vicairen paié et Logé aux frais et despens de Cette Communauté de ruminghem tant pour Le logement que pour les gages de pension et apres avoir affaires de communauté La matiere mise en deliberation Les Soussignes ont tous dune voix unanime resolu et deliberé de presenter une requete a Monseigneur

[p. 351]

Levesque de Boulogne tendante auquel plut a Sa grandeur lui accorder un pretre flamand du moins un pretre sachant parfaitement la langue flamande pour servir en la paroisse en qualité de vicaire sous offres qu'ils font de Le loger et le paier Ses gages ou pension conformement a la Convention a faire avec ledit pretre et par quartier de trois en trois mois et a effet de faire former lad.e (‘la dite’) requete et la presenter a mon dit Seigneur ils ont nommé et authorisé La personne de Charles joseph de Wevre auquel ils donnent tous les pouvoirs requis et necessaires ainsi resolu les jours mois et an fut dit et ont signes.

(Hieronder volgen 25 handtekeningen waaronder vijf met een kruisje)

Ruminghem pardevant Messieurs Les maieurs et eschevins de la baronnie de ruminghem led.e (‘ledite’) jour treize maij mil Sept Cent quatre vingt un.

(Hieronder volgen vijf handtekeningen)