Onze West-Vlaamse beken en waterlopen
De wet van 1878 gelastte de provinciebesturen met het opmaken van atlassen van de ‘niet bevaarbare en niet bevlotbare’ waterlopen. Deze atlassen en de bijhorende tabellen waren bedoeld om een nauwkeurige beschrijving te geven van alle beken en waterlopen in de provincie. Ze zijn een eersterangsbron om te weten te komen hoe de West-Vlaamse waterlopen er in de eerste jaren na 1878 uitzagen. Vanaf 1950-51 werden deze atlassen door nieuwe vervangen.
Ons provinciaal bestuur heeft een leerzame tentoonstelling opgezet over de atlassen en het provinciaal beleid inzake waterlopen vanaf 1800 tot op heden en dit zeer beeldrijk toegelicht (27 oktober - 2 december 2001). Een catalogus werd naar aanleiding hiervan ontworpen door de Archiefdienst van de Provincie. Deze catalogus is zo goed gedocumenteerd dat hij een aanzet kan worden tot een grondige en wetenschappelijke studie van het West-Vlaamse waterwegennet.
West-Vlaanderen telde in 2001 rond de 100 waterlopen van tweede categorie die geen naam hebben, maar alleen met een provinciaal nummer bekend staan. Ook de ca. 450 waterlopen en -loopjes met een naam, dragen vaak benamingen die kant noch wal raken en gegeven werden door de samenstellers van deze eerste atlassen uit de 19de eeuw. Hoe waardevol de kaarten uit 1878 ook zijn, toch zal onderzoek ter plekke het laatste woord moeten krijgen. Jarenlange omgang met deze atlassen leerde ons dat de afmetingen en andere details soms enkel beantwoorden aan whisfull thinking van de landmeters uit 1878.
Meermalen werd vastgesteld dat er beken van plaats veranderd waren (uitschuring, inpalming door aangelanden, onwettige kunstwerken of rechttrekkingen...) zonder dat in de atlas daarvan enig spoor terug te vinden is. Door de Overheid toegelaten werken (bv. verplaatsing van de waterloop) werden daarentegen noch ter correctie of ter aanvulling op de originele stukken aangebracht. De atlassen, opgemaakt ingevolge de wet van 1878, zijn dus wel met enige omzichtigheid te raadplegen!
Niettemin biedt deze catalogus voor het eerst een waardevolle documentatie tot een groot werk over de waterlopen in onze provincie. Daartoe moeten, naast de atlassen, nog vele andere bronnen aangesproken worden: landkaarten uit het archief (ommelopers, collectie Mestdagh op het Rijksarchief te Brugge, enz.), het Toponymisch Woordenboek van De Flou, de archieven van de 16 West-Vlaamse polderbesturen, enz.
Net zoals voor de waterlopen zou onze provincie, zeker met evenveel nut en verdienste, een tentoonstelling met catalogus kunnen organiseren rond een ander tot hiertoe verwaarloosd studiethema, nl. dit van de buurtwegen, die in de 19de eeuw eveneens voor het eerst ernstig aangepakt werden door de wet van 1841. De studie van de buurtwegen verloopt ongeveer parallel met die van de waterwegen, waarover we nu tenminste over een behoorlijk werkinstrument beschikken door deze goede en prachtig uitgegeven catalogus.
L.V.A.
Archiefdienst provincie West-Vlaanderen, In kaart gebracht. De Provincie West-Vlaanderen en het beheer van de onbevaarbare waterlopen, 1800-heden, 117 blz., ill. ook in kleur (Brugge, 2001).