Biekorf. Jaargang 98

[p. 32]

Souverein en souvereinsgasten van het vrije
(Vraagw. 1997, blz. 96)

Het begrip souverein of souverain is niet onbekend voor wie geregeld grasduint in de resolutieboeken van het Brugse Vrije. De souverein was het hoofd (corporael of conducteur) van een groep gewapende mannen, die tot taak hadden om in een bepaalde streek de orde te herstellen. Deze gewapende mannen werden de souvereinsgasten genoemd. Vooral in tijden van oorlog, wanneer het Brugse Vrije onveilig werd gemaakt door rondzwervende soldaten, werden dergelijke ordehandhavers aangesteld. Voor zover wij konden nagaan - en wij namen de resolutieboeken min of meer grondig door tot 1665 - was hun aanstelling altijd tijdelijk en werd er een einde aan gemaakt, wanneer de crisissituatie in de streek was opgelost of wanneer de ordehandhavers zelf voor problemen zorgden. Bij wijze van voorbeeld bespreken wij hieronder de drie periodes met souvereinsgasten tussen 1654 en 1659.

De inwoners van Torhout, Oudenburg, Gistel en Wijnendale klaagden dat er een te grote last was wegens ongeoorloofde bevoorrading door kapiteins, officieren en soldaten van de aldaar gelogeerde troepen. Om die foureryn(ghe) e(nde) rooverien met alle ghewelt te beletten, besliste het Brugse Vrije op 11 mei 1656 een groep van 25 ghewaepende mannen te recruteren. Er werd ook beslist dat de dorpen die lastig gevallen werden, door het luiden van de klokken de hulp van de naburige dorpen zouden inroepen en dat alle soldaten die toch nog bleven klaplopen op het platteland moesten gearresteerd worden. De ghewaepende mannen kregen een vergoeding van twaalf stuivers per dag ofte daerontrent⁽¹⁾. De volgende dag, 12 mei, werd Cornelis van der Heyden als conducteur van(de) bovenschre(ven) XXV vechtbaere mannen aangesteld. Hij kreeg een wedde van 8 schellingen grote per dag⁽²⁾.

Toen het Brugse Vrije op 23 juni 1656 een groep van 90 keurlingen moest leveren bij het beleg van Rijsel werden bo-

(1) R.A.B., Brugse Vrije Registers, nr. 33, f. 59v.

(2) R.A.B., Brugse Vrije Registers, nr. 33, f. 60r.

[p. 33]

venvermelde souvereinsgasten afgedankt en tegen dezelfde vergoeding van twaalf stuivers als keurling naar Rijsel uitgezonden⁽³⁾. Nadien kwam er op 27 juni een klacht van Cornelis van der Heyden, die beweerde dat het Brugse Vrije de afspraak jegens hem niet was nagekomen. Ze hadden hem maar vijf schellingen per dag uitbetaald in plaats van de beloofde acht schellingen. Ghemerckt syn(en) goeden dienst besliste het Brugse Vrije om hem alsnog de resterende schellingen uit te betalen⁽⁴⁾.

Niet altijd volgde na de afdanking van de souverein en zijn gasten een nieuwe job. Zo werd souverein Steven Vanhouve op 19 juni 1654 met de bij resolutie van 18 april 1654 opghenomen weerbaere mannen zonder meer afgedankt, midts dat de vuytloopy(nghe) van(de) soldaten is commen te cesseren⁽⁵⁾. Deze afdanking viel trouwens samen met een klacht over het gedrag van 15 van die souvereinsgasten, die de draaier van de brug van Scheepsdale hadden verwond. Ten voordele van de verwonde man werd hun achterstallig loon niet meer uitbetaald⁽⁶⁾.

Toen er in de loop van mei 1659 opnieuw klachten waren binnengekomen dat het land overspoeld werd door vagebonden en vrijbuiters besliste het Brugse Vrije op 16 mei om een groep van zestig souvereinsgasten aan te stellen om deze vagebonden, die meestal rondzwervende, werkloze soldaten waren, aan te houden⁽⁷⁾. Als souverein van deze groep werd weer Steven Vanhouve aangeworven. De man kreeg een wedde van zeven pond tien schellingen per maand. In de overeenkomst werd duidelijk afgesproken dat hij, noch zijn volk, en sullen moghen teeren ten laste van(de) prochien ofte insetenen van dien⁽⁸⁾. Ze werden echter allemaal op 10 september 1659 afgedankt. Schepen van Caloen was immers de wachten langs de IJzer gaan controleren. Blijkbaar was het een opdracht van de souvereinsgasten om deze taak te vervullen, maar de schepen van het Vrije stelde vast dat de

(3) R.A.B., Brugse Vrije Registers, nr. 33, f. 65v.

(4) R.A.B., Brugse Vrije Registers, nr. 33, f. 66r.

(5) R.A.B., Brugse Vrije Registers, nr. 33, resolutie 19 juni 1654.

(6) R.A.B., Brugse Vrije Registers, nr. 33, resolutie 19 juni 1654.

(7) R.A.B., Brugse Vrije Registers, nr. 33, f. 113v.

(8) R.A.B., Brugse Vrije Registers, nr. 33, f. 114r.

[p. 34]

souverain met syn gasten aldaer gheen dienst maer selve exactien waeren doende. Meteen besloot men om die wachtposten langs de IJzer te vervangen door gewone landslieden⁽⁹⁾.

Het probleem was dat deze functie geen vaste job veronderstelde. Tijdens de periode 1654 tot 1659 konden we slechts drie resoluties terugvinden die een groep souvereinsgasten in het Brugse Vrije instelde. Ze waren in dienst van 18 april tot 19 juni 1654, van 11 mei tot 23 juni 1656 en van 16 mei tot 10 september 1659. Dergelijke job was dus niet geschikt voor mensen met een vaste betrekking. Vandaar dat men vaak enkel disgenoten, zoals blijkt uit de vraag van AvdA, voor deze toch wel verantwoordelijke functies kon aanwerven. Het gevolg laat zich raden: soms waren de souvereinsgasten erger dan de kwaal die ze moesten bestrijden. Van de drie periodes met souvereinsgasten werden er twee beëindigd wegens moeilijkheden met de ordehandhavers zelf. Vandaar dat het aanstellen van souvereinsgasten eerder uitzondering dan regel was.

Bij ordeverstoring door rondtrekkende soldaten deed het Brugse Vrije veel liever beroep op de burgerzin van de dorpelingen en de waakzaamheid van de weerbare mannen in elk van die dorpen.

K. Vandenbussche

(9) R.A.B., Brugse Vrije Registers, nr. 33, f. 119v.