Biekorf. Jaargang 96

[p. 83]

Een merkwaardig kaartje van Verriest

Emile Lauwers (1858-1921) kreeg op 31 juli 1909 een briefkaartje van Hugo Verriest. Op de achterzijde staat de vrij eenvoudige adressering: ‘Mijnheer Em. Lauwers, Geneesheer Kortrijk’. Verder niets, geen woord. Maar op de voorzijde (foto 1) pronkt de sierlijke handtekening van Verriest onder de handgeschreven zin: ‘Omdat het stormt te wege is de Blauwvoet gaan vliegen’.

Het kaartje (14 cm × 9 cm) is uit fotopapier geknipt en er staat trouwens een foto boven de zin van Verriest. We zien een afbeelding van het beeld van Albrecht Rodenbach. Zonder Blauwvoet op de omhoog geheven rechterhand! Dit is merkwaardig.

Aanvankelijk dacht ik dat Verriest een grapje maakte en fotografisch had laten knutselen. Het is immers een koud kunstje om een bestaand iets (bijvoorbeeld de Blauwvoet) weg te toveren van een foto. Bovendien bevat het zinnetje eronder een toespeling uit het bekende ‘Lied der Vlaamse Zonen’, nl. ‘Vliegt de Blauwvoet, storm op zee’.

Fig. 1

[p. 84]

Fig. 2

Maar er is meer aan de hand dan een grapje. De afwezige Blauwvoet en de dubbele bodem in het zinnetje (stormen = te keer gaan, ruziën met veel kabaal) slaan op meer dan een of ander weerbericht.

Eerst de foto. In het archief van Verriest (Engels klooster) bevinden zich een paar foto's en 14 documenten ‘rond de Rodenbachfeesten van 1909’. E.H. Robert Lagrain vond in dit archief net hetzelfde Rodenbach-beeld zonder Blauwvoet (foto 2). Hij is van mening dat Verriest wellicht een maquette van het definitieve beeld in zijn huis had en hiervan foto's liet maken. Maar Verriest kan ook in het huis van Jules Lagae deze maquette hebben laten fotograferen. De achtergrond

[p. 85]

van deze tweede foto vertoont gedeeltes van twee werken: een foto van Gezelles borstbeeld en erboven een afbeelding van het Laatste Avondmaal. Om welke locatie het hier gaat, is niet te achterhalen. Toch lijkt het Lagae-atelier zeer waarschijnlijk. Vast staat dat Verriest in het bezit was van foto's en één ervan als briefkaartje liet afwerken. Want het formaat en de keerzijde (gedrukte stippellijntjes voor het adres, de dikke streep onder de plaatsnaam, het opgedrukte woordje ‘Biles’) tonen dit zeer duidelijk aan. Het foto-raadsel is dus opgelost, het gaat om een maquette zonder Blauwvoet.

Fig. 3

Nu nog de zin van Verriest: is dit een afdruk of een authentiek handschrift? En waarom precies naar Emile Lauwers gestuurd? Tot slot, een derde vraag: wat betekent die zin?

Druktechnisch onderzoek leert ons dat deze zin waarschijnlijk niet met pen en inkt exclusief op deze foto is aangebracht. Maar met de foto mee ‘vermenigvuldigd’ werd om op alle briefkaartjes te staan. Lauwers was dan niet de enige die zo'n kaartje kreeg.

Toch verdiende hij er zeker eentje, want Lauwers betekende meer dan een vriend van Rodenbach in het Klein Seminarie in Roeselare of nadien in Leuven. In 1887 hielp Lauwers het ‘algemeen Rodenbachcomiteit’ oprichten en werd er voorzitter van. Dit comité wou ‘Rodenbach-feesten’ organiseren. Pas na jaren overleg en uitstel kwam het

[p. 86]

er eindelijk van: op 21, 22 en 23 augustus 1909 zouden ze plaatsvinden. Om veel volk te mobiliseren en heel Vlaanderen warm te maken voor deze feesten werd er een propagandablad opgericht: Rodenbachsblad. In het eerste nummer al verscheen er een artikel van Lauwers: I. Rodenbachs tekenkunst (blz. 1 en 2). Vanaf 4 april (eerste nummer) kwam het blad om de veertien dagen uit en Lauwers publiceerde het vervolg van zijn artikel: in nummer 3, zo. 2 mei 1909, blz. 1: II. Zijn verstand, en drama-dichtvaardigheid, in nummer 5, zo. 30 mei 1909, blz. 1: III. Zijne heuschheid en het slot: in nummer 8, zo. 11 juli 1909, blz. 1: IV. Rodenbach 's vrienden.

Het twaalfde nummer op 15 augustus was meteen het laatste en op zondag 22 augustus vond de onthulling van het standbeeld plaats. Om 10 uur was er een plechtige hoogmis in de Sint-Michielskerk, om 11 uur uiteenzettingen in ‘de Gilde’ o.a. door Hugo Verriest en om 14 uur de onthulling. Nadien volgde er gezang, een historische stoet, een feestmaal, concerten en vuurwerk. Fotograaf Antony uit Ieper zorgde voor een reeks van 7 foto's die de hele voorpagina van Le patriote illustré in beslag namen (25^o jg., nr. 35, 29 augustus 1909). Eén foto werd nadien weer benut om als briefkaart te functioneren (met o.a. Hugo Verriest erop en Gustaaf Verriest met opgeheven hand). Ook de familie van Rodenbach werd gefotografeerd voor het standbeeld (foto 3).

Verriest had dus overschot van gelijk Lauwers te verrassen met een foto-kaartje dat het standbeeld al toonde twintig dagen voor het onthuld werd. Maar zijn dubbelzinnige toespeling op de Blauwvoet die al is gaan vliegen, verdient ook nader onderzoek.

De zin begint met: ‘Omdat het stormt te wege...’. Waarom zal het straks (= te wege) stormen op 31 juli 1909 (= datum van het kaartje)? Volgens E.H.R. Lagrain was het standbeeld en de genoemde Rodenbach-huldiging velen een doorn in het oog. Wie niet Vlaamsgezind was, hield niet van zulke hoogdagen. Het zou dus ‘stormen’ in bepaalde middens in Vlaanderen en de Blauwvoet is gaan vliegen! Met dit leuke berichtje heeft Verriest blijkbaar geestesvrienden geamuseerd. In 1909 én nu nog in 1996.

Naschrift

Stijn Streuvels werkte ook geestdriftig mee in 1909 aan de Rodenbach-herdenking. (André Demedts beschreef dit in zijn boek Stijn Streuvels - een terugblik op leven en werk (1971), p. 184). Misschien was dit de reden waarom Lauwers dit briefkaartje schonk aan Stijn Streuvels.

[p. 87]

Om welke reden dan ook, het hierboven beschreven kaartje kwam in Het Lijsternest terecht. Wanneer is net zomin te achterhalen.

Stijn Streuvels borg het op in een doos met andere brieven en kaartjes, maar oorlogsgeweld zorgde ervoor dat vuile vlekken, bruine spatten en zelfs de afdruk van een voetzool erop terechtkwamen!

In een brief aan De Bom van 19 juni 1940 schrijft Streuvels hierover: ‘Manus. De toestand? - 2de editie van 1918 met nog een paar voltreffers meer, in huis wat meer geplunderd en grotere rampenering: boeken en papieren - archief, enz. heeft eens te meer in contact gekomen met boter, vet, confiture en... inkt! De rest... gestolen! huisraad, kleren, en al wat plunderaars dienen kan is... weg’. (zie L. Schepens, Kroniek van Stijn Streuvels 1871-1969, Brugge, 1971, p. 108).

Streuvels herinnert hier eerst aan het oorlogsgeweld in zijn huis in 1918, toen hij op 11 november zijn vervuild en geplunderd Lijsternest betrad. Het hele gezin had een toevlucht moeten zoeken door de ‘beschietingen’ met obussen. Met een ambulance werd het gezin naar Kortrijk gevoerd en vonden ze een onderkomen in de kliniek van dr. Lauwers van 27 tot 31 oktober. Daarna vluchtten ze naar Moeskroen bij ‘nonkel Denreep’ tot 11 november.

De desolate aanblik in 1940 vergelijkt Streuvels dus hiermee en hij bewijst voor de tweede maal de moed om oorlogsgeweld thuis op te ruimen en verder te gaan. Zijn jongste dochter Isa (= mevrouw Baert-Lateur) gaf hij de opdracht alle briefkaarten die op de grond verstrooid waren, op te rapen en in een doos op te bergen. Na het overlijden van haar vader kwam de doos bij haar terecht en mevrouw Isa Baert-Lateur was zo vriendelijk mij dit merkwaardig kaartje te bezorgen. Zij gaf meteen de aanleiding tot een onderzoek en dit artikel!

Karel Platteau