Biekorf. Jaargang 95

[p. 152]

Taalaantekeningen
Naoogst uit het Westland 1994 (vgl. Biekorf, 1994, 39-42)

ALZO: in verwachting (ook van dieren). Langemark, 1930.

- In het oude-mannenhuis te Langemark moest, uit puritanisme, de stalknecht (één van de oude ventjes?) Moeder Overste waarschuwen dat een koe tuchtig was, met de woorden: ‘De koe is azzoo!’ (C.M.).

BLIND: zonder vet-ogen. Item aldaar werd magere soep ‘blende soepe’ genoemd. Langemark, 1930 (C.M.).

BOFFINGE: vrouw die graag snoeft (boft), grootspreekster. Wevelgem.

- Vgl. vele vrouwelijke afleidingen op -inge en -ege: kuischinge (poetsvrouw), naaistringe (naaister), gebeurnege (gebuurvrouw)...

DRAAD, NAAD. Lange draad / slechte naad. Als je een (heel) lange draad neemt voor je naaiwerk (naad), dan slijt die draad onnodig tijdens het naaien en is de naad dus iets minderwaardig. Zuidschote.

HAD...: inleiding tot onderstelling: hakke, ware, zoude; waarop ironisch ontwrichtende wederwoorden. ‘Had het maar niet gereind (geregend) dien dag...’ - ‘Had onze katte nu een koe geweest, w'hadden ze kunnen melken onder de stove!’. Izegem.

HELLEPEK: zeer roerig levendig kind. Elverdinge.

- Vgl. in De Bo de samenstellingen met helle-

HUIS. Huizen zijn luizen: veroorzaken kwellingen. Elverdinge (G.S.).

- Meestal luidt het: Huizen zijn ruzen (ruze of ruzie: last).

KAKHIELEN (z.nw.). Vorig jaar (p. 40) hadden wij het over het werkwoord i.v.m. het afslijten van schoenen. De kakhielen zijn de uitstekende gewrichten op de achterpoten van de koe, waarop ze dus - vooral in 't voorjaar - naar hartelust - hun uitwerpselen kunnen verliezen. Of die gewrichten daardoor verslijten is een andere vraag. Ze vallen in elk geval méér op, omdat er méér op valt! Langemark (C.M.).

KOEKEMOND(JE): tandeloze mond, best geschikt om ingedoopte koeken te eten; klein rond mondje. Dikkebus.

KROTTE, KORTERESSE: tekort (aan voedingsmiddelen); armoede. ‘Met al dat slecht were, 't gaat korteresse zijn aan patatten!’. Krotte met striepen: zwarte armoede. Passim.

-	Krottegem: spotnaam oudtijds voor de armoediger parochie O.-L.-Vrouw te Roeselare. Krotte, dat elders gold als naam voor cichorij, werd aldaar frut genoemd, soms (nog ongunstiger) prut dat uiteraard ook met faecalien verwant is.
-	Of ‘krot’ ontstaan is door metathese van de r in ‘kort’ is niet uit te maken.
-	In het lovenswaardig taalspelletje in WTV (Kortrijk) schreef men onlangs (13.1.95) crotte (met c)! Waarom? Erg misleidend, want het

[p. 153]

	Franse crotte betekent gewoon ‘stront’! En une crotte de chocolat is in het Belgisch een praline, en het Franse praline is heel wat anders dan bedoelde bonbon (zie Petit Robert). Overigens het woord crotte is Frankisch van oorsprong...
-	Waarom De Bo's spelling niet volgen? Die trouwens als eerste (enige?) betekenis: modder, vuilnis geeft en uitsluitend met K spelt.

LEVEN.

Van lange leven, kom je oud
van lange bedelen, kom je stout. Frans Vlaanderen (C.M.)

LUIZENEKKE: pleute, kwajongen: E luzenekke van è meisje. Westland.

NAMAAT: na-made (zie B. 92, 149; 93, 30): tweede snede, etgroen.

-

Over de spelling op t valt misschien te twijfelen. Ik tref het woord aan bij Siegfried De Baeke, Terugblik, De Klaproos, Veurne, 1992, p. 68 die zelf citeert uit Biekorf, 1952, 263, uit opstel van André Bonnez, pericoop als volgt: ‘Melkertjeskermesse -... Met den eersten van september waren de koeien in den openbroek in de namaat (toemaat) en van verre en naar kwamen ze, de melkers en melksters, met jok en seulen om de koeien te melken...’ (cursief van A.B.).

-

Schrijver A.B. denkt dus namate (onder invloed van toemaat), heeft voorzeker geen vermoeden van na-made...

PREEKHEERE: algemeen Zuidvl. voor predikant (C.M.). Mijn correspondent C.M. voegt erbij dat in Frans Vlaanderen een ‘statieheere’ een stationschef en een ‘dijkkantheere’ een kantonnier is.

SCHAPRAAI: voorraadkastje. 't Trekt, zei de boer en hij deed de schapraaideure toe. Hollebeke.

SPRONG (z.nw.): een tel, een korte tijd. ‘Ze zat nog maar schaars nere, nen sprong later ze kwamen heur halen voor het bad’. Torhout.

- Niet bij De Bo. Heeft het woord geen verwantschap met het Nederlandse ‘sprong’ (van Dale, 3, op sprong staan; op stel en sprong: onmiddellijk)?

TWIJFELARE: een eenpersoonsbed breder dan gewoon, maar niet breed genoeg voor twee personen. Beveren, Roeselare.

VIER. Quatre is viere, zei de boer, en hij stak zijn wijf bij de drie hennen. Elverdinge (G.S.).

- Vanouds bekend, maar steeds levend zoals ettelijke zeispreuken. Misschien teken van herlevende belangstelling in de zeispreuken zijn dit jaar in De Druivelaar (Scheurkalender, Strobbe, Izegem) de maandelijkse tekening van een zeispreuk door Nesten (Kuurne), een man met de echte volkse spirit daarvoor.

WEGGE (z.nw.): voorwerp dat zou ‘weg’ (verloren) geraken indien niet opgespaard; voorwerp dat makkelijk ‘weggeworpen’ wordt. ‘Die oude kantwerkjes zitten in die bruine doze, daar bij de weggen’. Roeselare, 1920.

[p. 154]

WIETJEPOEP: onverstand, kwistekole. ‘Zijn vader dat was alles. Maar zijne zeune, nen echten wietjepoep, die heeft heel de fortuine verbommarcheerd’. Beveren, Roeselare.

- vgl. poepgaai (windzot), poepzak (dikke luiaard)...

WONNE: welzalig gevoel. Friese voornamen: Wonne, Wonneke. Moorslede.

-

Werd blijkens krantenberichtje De Standaard 12-13 nov. '94 als doopnaam gegeven aan meisje. - Het woord kende volop bekendheid vanaf middelnederlands t/m Kiliaan. Geraakte in onbruik, maar herleefde bij ons via het Duits; daarover J. de Vries / F. de Tollenaere, Etym. Wrdboek, 1991, p. 432 die Wieland en Schiller vernoemt. - Onze 19de-eeuwse lyrische dichters gebruikten het overvloedig: zonne en wonne rijmden zo lekker! Het woord werd eerst later ‘gewoordenboekt’. Van Dale 1924 en Verschueren 1930 geven het niet; wèl staat het in de uitgave resp. 1970 en 1991.

-

Families die zulke zinrijke kindernamen kiezen verdienen alle lof. Naast Genade (Eng. Grace) komt nu die welzalige vreugde als voornaam! Een dam tegen de Cindy's, Mike's, Dave's en ander Amerikaans import.

Elverdinge, nieuwjaarmaand 1995.

K. de Busschere