Biekorf. Jaargang 90

[p. 96]

Oude glasramen in Brugge

Restauraties en slopingen brengen dikwijls allerlei architectuuronderdelen aan het licht die soms gedurende eeuwen een verborgen leven geleid hebben waardoor hun authenticiteit bewaard gebleven is. Spectaculair was te Brugge het weervinden in het huis Grauwwerkersstraat 2-4 van bouwfragmenten die behoord hebben tot een gevel uit het einde van de 13de eeuw en een gedeeltelijke reconstructie ervan mogelijk maakten⁽¹⁾. Niet altijd heeft men zoveel geluk en meestal moet men zich tevreden stellen met kleinere vondsten die nochtans een verder onderzoek en een vermelding verdienen. Twee dergelijke vondsten worden hier nader toegelicht⁽²⁾.

In 1987 werden de huizen Potterierei 17-18-19 gesloopt, met uitzondering van de voorgevels van de nrs. 17 en 19. De gevel nr. 17 was de in 1813 verbouwde 17de-eeuwse gevel van de kapel van de schippers⁽³⁾, die in 1989 na een nieuwe ingreep, weer een ander uitzicht gekregen heeft, waarbij de overgebleven barokke elementen - twee natuurstenen ingangen en drie segmentboogvensters - nu in een moderne puntgevel ingewerkt zijn. De trapgevel nr. 19 was in 1633 gebouwd geworden i.p.v. een houten gevel; met uitzondering van de oorspronkelijke rondboogopening in de top, waren de ingang en de vensters echter 19de-eeuws (afb. 1). Nr. 18 (gevel van twee verdiepingen hoog en vijf traveeën breed) stamde uit het begin van de 19de eeuw.

In de noordelijke zijmuur van het huis nr. 19 bevonden zich op de beganegrond twee vensters die door het aanbouwen van een huis hun reden van bestaan verloren hadden en dan ook aan de buiten- en binnenkant dichtgemetseld waren. De vaste glaspanelen waren maar gedeeltelijk bewaard gebleven; tijdens het toemetselen waren ze inderdaad beschadigd geworden en waren er glas en loodstrips tussen de twee muren

(1) L. DEVLIEGHER, De ‘nieuwe’ 13de-eeuwse huisgevel, Grauwwerkersstraat 2-4, te Brugge, in Academiae Analecta. Mededelingen van de Koninklijke Academie van België, Klasse der Schone Kunsten, 49(1988) nr. 1, blz. 47-63; J. ESTHER, De cleene Buerse: het verhaal van Brugge's ‘oudste’ deel, in Monumenten en Landschappen, 8(1989) nr. 4, blz. 40-55.

(2) Lic. Piet Swimberghe, onvermoeibare zoeker op bouwwerven naar. bouwkundige en kunsthistorische relicten, signaleerde ons deze twee venstertjes. Het onderzoek gebeurde in het kader van de Provinciale inventarisatie van het kunstpatrimonium.

(3) L. DEVLIEGHER, De huizen te Brugge, blz. 301 (Tielt-Amsterdam, 1975). In 1813 werd de puntgevel grotendeels gesloopt en vervangen door een horizontale afdekking; de nis boven de grote poort en het fronton boven de kleine ingang werden verwijderd.

[p. 97]

- 1 - Brugge, Potterierei 19. Binnenkant van de voorgevel. Rechts, de noordelijke zijmuur met het tweelicht en een lampnis erboven.

terechtgekomen. Toen de muren in 1988 ontpleisterd werden, kwamen op de beganegrond deze twee vensters weer te voorschijn. Daarenboven werden op de verdieping twee, door een drielobboog afgedekte lampnissen vrijgemaakt (afb. 2).

Het ongedeelde rechtervenster was binenwerks 112 cm. hoog en 83 cm breed. Het bevatte een paneel - rechtstreeks tegen de zijkanten en tegen de beneden- en bovendorpel geplaatst - van 6 rechthoekige ruitjes⁽⁴⁾ onder elkaar en 7

(4) De benaming ruiten is in gebruik gebleven, ook nadat de Middeleeuwse ruitvormige glazen vanaf de 15de eeuw de plaats moesten ruimen voor rechthoekige glazen.

[p. 98]

- 2 - Brugge, Potterierei 19. Noordelijke zijmuur met de twee vrijgekomen vensters op de beganegrond en de twee lampnissen op de verdieping.

[p. 99]

- 3 - Brugge, Potterierei 19. Noordelijke zijmuur: het gedeeltelijk vrijgemaakt, ongedeeld rechtervenster met zijn glaspaneel.

- 4 - Brugge, Potterierei 19. Glaspaneel uit het rechtervenster. Het onderzochte gedeelte is zwart getekend.

[p. 100]

- 5 - Brugge, Potterierei 19. De twee glaspanelen uit het linkervenster (met middenstijl). Onderaan: grondplan van het venster; de twee muren die het venster gedicht hebben, zijn ruitvormig gearceerd.

naast elkaar (afb. 3,4). Wegens het bestaande metselwerk zijn enkel de twee bovenste rijen kunnen onderzocht worden. Een horizontale opmeting gaf de volgende glasbreedten: 9,4 cm. - 10,4 cm. - 13,5 cm. - 13,5 cm. - 13,2 cm. - 10,5 cm. - 9,6 cm., d.w.z. aan weerszijden eerst een smalle strook van ca. 9,5 cm., vervolgens aan elke kant een iets bredere strook van ca. 10,5 cm., en in het midden drie stroken van ieder 13,5 cm. De groenachtige glazen zijn 17,9-18,3 cm. hoog

[p. 101]

- 6 - Brugge, Wijnzakstraat 2. Achtergevel (verdieping): gedeeltelijk gedicht kruisvenster met twee glaspanelen in het bovengedeelte.

en 1,2-2 mm. dik. De I-vormige loodstrips zijn 7 mm. breed. Bovenaan tussen de tweede en de derde horizontale strook was een ijzeren bindroede waaraan het glas-in-lood paneel bevestigd was. Waarschijnlijk was dit onderaan ook zo, maar het bestaande metselwerk liet daar geen verder onderzoek toe.

Links van dit venster zat een tweelicht, waarboven een ronde ontlastingsboog gemetseld was; het venster - binnenwerks 85 cm. hoog en 81,5 cm. breed - was gedeeld door een 9 cm. brede middenstijl (afb. 2). Van de twee glas-in-lood panelen zat een gedeelte van de randen nog ter plaatse tegen de zijkanten en de dorpels; talrijke fragmenten van glasruitjes en loodstrips lagen tussen de twee muren op de onderdorpel. Een reconstructie aan de hand van de weergevonden gegevens⁽⁵⁾, gaf voor de twee lichten een patroon gevormd door acht rechthoekige stukken glas, van elkaar gescheiden door tien langwerpige zeshoekige ruiten; rondom is een rand die aansluit bij het patroon. De loodstrips zijn 7 mm. breed (afb. 5).

(5) De recontsructie-tekeningen zijn gemaakt door Johan Vansteenkiste, tekenaar bij de Provinciale Dienst voor Cultuur, afd. Kunstpatrimonium.

[p. 102]

- 7 - Brugge, Wijnzakstraat 2. Links glaspaneel dat bewaard gebleven is.

Op te merken is dat in de rand van het kleine rechthoekige paneel (H. 79,5 cm., B. 34,5 cm.) de hoeken van de zeshoekige ruiten afgesneden zijn. In het rechterpaneel (H. 85 cm., B. 38 cm.) was op enkele plaatsen de loodstrip tegen de zijkant vastgemaakt met behulp van een nagel. Aan één loodstrip zat nog een loden hechtbandje waarmede zij aan een ijzeren bindroede bevestigd was.

Het hier weergevonden glaspatroon is in de Nederlanden bekend uit ramen uit de 2e helft van de 16de en de eerste helft van de 17de eeuw⁽⁶⁾.

Tot aan de restauratie uit 1967-1968 zat in de achtergevel van het grote, eind-15de-eeuwse huis Wijnzakstraat 2 op de verdieping een kruisvenster waarvan het benedengedeelte toegemetseld was⁽⁷⁾. In de twee bovenste openingen echter waren de twee glas-in-lood panelen nog ter plaatse; er was geen sponning in de zijkanten en de panelen waren enkel

(6) Cfr. H. JANSE, Vensters (Nijmegen, 1971); id., Glas-in-lood, in Restauratievademcum 2.

(7) L. DEVLIEGHER, De huizen te Brugge, blz. 440-444.

[p. 103]

met mortel tegen de kanten bevestigd (afb. 6). De witachtige ruitjes zijn 12-14 cm. hoog en 9 cm. breed, uitgezonderd de smalle linkerstrook van het linkse paneel (H. 84 cm., B. 54 cm.) waar de ruiten maar 6 cm. breed zijn; de dikte van het glas is onregelmatig en bedraagt 0,9 tot 2,4 mm. De loodstrips zijn 8 mm. breed. In het (nu elders bewaarde) linkerpaneel is de loodstrip rondom het paneel gemaakt uit drie strippen, respectievelijk 92 cm., 100,5 cm. en 81,5 cm. lang. De niet zo stevige panelen waren oorspronkelijk met ijzeren bindroeden vastgezet waarvan de nog aanwezige loden hechtbandjes op alle loodkruisingen getuigden.

L. Devliegher