Biekorf. Jaargang 89

[p. 440]

Guido Gezelles filosofiestudies te Roeselare.
cijfers bij een brief.

Aan zijn 16de jaar werd Guido Gezelle van school veranderd. Hij verliet het Brugse Dunencollege, voorloper van Sint-Lodewijks, en werd naar Roeselare gestuurd voor verder onderwijs. Daar kwam volgens de overlevering een niet onaanzienlijke ruilhandel aan te pas: voor tuinier Pier-Jan Gezelle was het gevraagde schoolgeld te hoog, en er werd een regeling getroffen om op een andere manier aan de vraag van de ‘collegeheren’ tegemoet te komen. Zo zou hij dus toch het fruit van een volledige humaniora plukken⁽¹⁾...

Maar er kwam een kink in de kabel. Caesar Gezelle, neef van de dichter, vertelde in zijn biografie dat zijn oom door leraar Carlier kort voor 3 januari 1848 - in retorica dus - op een nalatigheid was betrapt bij het uitoefenen van zijn portiersfunctie. Dat vooral was aanleiding geweest tot strenge vermaning op school, een verplichte verhuis binnen het college, een brief naar de Rolweg, veel verdriet van vader Pier-Jan en een verontwaardigde verdediging van de kant van Gezelle zelf. Als het hier niet om een schoolse futiliteit gaat, dan lijkt er minstens een misverstand in het spel geweest te zijn. Hoe dan ook, Guido Gezelle beweerde nogal stout dat de opdrachten van die meneer Carlier hem vaak het studeren beletten⁽²⁾, wat eventueel meegespeeld kan hebben in zijn niet zo briljante resultaten op het einde van de humaniora en de aanvankelijke afwijzing voor de priesterstudies⁽³⁾.

In de agenda met persoonlijke aantekeningen van Mgr. J.B. Malou, bewaard op het archief van het Bisdom Brugge, lezen we op datum van 31 augustus 1849 de opmerking ‘Plus

(1) In ons doctoraal proefschrift ‘Guido Gezelles “Vlaamsche Dichtoefeningen” 1858. Een benadering van de dichter en het werk’ (K.U. Leuven, 1988, 2 dln.) zijn wij op grond van nieuwe documenten uitvoerig ingegaan op Gezelles financiele situatie als leerling en leraar. Uitgave daarvan volgt binnen afzienbare tijd. In deze bijdrage belichten wij één aspect van dat gedeelte.

(2) C. GEZELLE, Guido Gezelle 1830-1899, (Amsterdam, z.j.), (1918), blz. 40-42.

(3) E. DERLUYN schreef in zijn bijdrage ‘Zo haalde “De Mandelbeke” dan toch de filosoof Gezelle het seminarie binnen’ (Gezellekroniek 7, 1971, blz 45-54) dat die problemen zich voordeden na Gezelles filosofiejaar te Roeselare. Om meerdere redenen delen wij die mening niet. Wij houden het op een afwijzing na zwakke resultaten in retorica

[p. 441]

d'élèves portiers à Roulers’. Het is een afspraak die gemaakt werd op de ‘Réunion des prof. du Séminaire’, die dag om 8 uur gehouden te Brugge om de kandidaten te bespreken. Ook het geval Gezelle kwam daar aan bod⁽⁴⁾.

Hoezeer die beslissing (onder andere?) Guido Gezelle betrof, blijkt uit wat zijn vader hem later schreef. Tijdens zijn filosofie in Roeselare kreeg de jonge seminarist, zonder dat men een reden opgaf, plotseling heel andere opdrachten: ‘Van het laste jaer’, lezen we bij zijn vader, ‘en kan ik niet meer zeggen hoeveel ik daer op betaelt heb(:) my dunkt van een trimester om reden dat zy van het begin van het jaer(,) zonder my eyts te zeggen(,) geheel onze overeenkomste verandert hebben met alle slag van bezigheden op te leggen waer door gy met spit aen uwe stuidien moest te kort doen’⁽⁵⁾. Het valt in die zin niet te begrijpen dat Walgrave in zijn biografie beweert: ‘Met zijn binnentreden in de Philosophie was ook zijn poortiersleven ten einde. Voor eenen jongeling, die het eerste proefjaar tot het priesterschap deed, was dit ook onbetamelijk. Ten andere, Superior Faict kon zulken aartsvaderlijke toestand niet langer dulden’⁽⁶⁾. De kersverse superior Faict had geleerd uit de problemen van vroeger, maar liet integendeel andere opdrachten uitvoeren.

Hij had in de figuur van Felix Bethune immers niet voor niets een econoom bij zich gekregen. Financieel was de toestand van de school op het einde van Nachtergaeles superiaat zowat op een catastrofe uitgedraaid. Het protest bleef niet uit⁽⁷⁾ en het is geweten dat mgr. Malou zelf druk uitoefende opdat de oude principaal ontslag zou nemen: ‘eervolle amotie’ dus⁽⁸⁾. J. Faict stond voor de niet onaanzienlijke taak de hele zaak recht te trekken, en er - naast vele disciplinaire bekommernissen - o.a. ook voor te zorgen dat de boekhouding weer in evenwicht werd gebracht. In die zin kon hij zich, nog los van de bisschoppelijke afspraak i.v.m. leerlingen-portier, niet tevreden stellen met een variant van de oude rege-

(4) Acta en agenda, 1849-1893, eerste register. Archief bisdom Brugge, K 37.

(5) Jubileumuitgave Brieven II, 1939, brief 11a, 14. Brief van 22 dec. 1854.

(6) A. WALGRAVE, Het leven van Guido Gezelle, Vlaamschen priester en dichter, dl. I, (Amsterdam, 1923), blz. 67.

(7) Zie in dat verband J. DE MUELENAERE, Observation sur la situation critique du petit séminaire de Roulers et sur les causes de la décadence. In: Gezellekroniek 6, 1970, blz. 142-148. We hebben in ons proefschrift aangetoond dat deze kritiek al van zeker vóór de zomervakantie van 1847 moet stammen.

(8) A. DEMEULEMEESTER, Rond de eerste uitgave van Gezelles ‘Kerkhofblommen’ 1858. In: Rollariensia 10, 1978, blz. 168 noot 40b.

[p. 442]

ling: want ook al voeren internen een aantal taken uit, daarmee is hun kost nog niet betaald.

Tegen deze achtergrond moeten we de brief van vader Gezelle situeren. Op zichzelf zou die ons gemakkelijk tot de conclusie voeren dat de nieuwe overheid van het Klein-Seminarie de familie Gezelle misschien wat overijld onder druk heeft gezet. Maar dat is niet het geval. J. Faict kende de tuinier uit de Rolweg ongetwijfeld al van veel vroeger, reeds van op het Groot-Seminarie waar hij zolang professor was geweest: de boekhoudkundige registers ter plaatse vermelden vanaf 1847 heel wat leveringen van bomen, groenten, ladders voor fruitpluk, zelfs aangerekende werkuren van Pier-Jan Gezelle⁽⁹⁾.

J. Faict keek dus uit naar andere middelen; beurzen of weldoeners, die voor minder kapitaalkrachtige seminaristen toch het nodige geld konden binnenbrengen, terwijl de student in kwestie - symbolisch dan - een aantal (nu nieuwe) taken kreeg uit te voeren. Vader Gezelle, daar uiteraard niet van op de hoogte, deed zoals anders en betaalde voor het eerste trimester de indertijd overeengekomen som: 50 frank voor het eerste trimester, eerste schijf van het jaarlijkse bedrag van 200 frank⁽¹⁰⁾.

Maar ook dat was een probleem, want de volle prijs was niet langer 400 fr., zoals vroeger, maar 500⁽¹¹⁾! Werd er vader Gezelle om méér gevraagd? ‘Ik heb aen mynheer Lagae daervan gesproken in dien tyd(;)’ schreef hij later, ‘hy zeide dat ik geheel grust mogt zyn dat wy (h)elk viftig frank zouden geven hebben voor den eersten trimester van phylosophie dat wy dan laeter zouden gezien hebben’ (5). Men

(9) Zie hiervoor C. D'HAEN, Sporen van Guido Gezelle in het Seminarie te Brugge. In: Biekorf 80, 1980, vooral blz. 298-300.

(10) In de rekeningen werkte men inderdaad met 4 ‘trimesters’ of kwartalen Die 200 frank vermeldde vader Gezelle zelf in zijn brief van 22 december 1854 (5); de bewering is - blijkens de rekeningen van het economaat in het Klein-Seminarie-archief - ook correct. We verwijzen opnieuw naar ons proefschrift.

(11) De som werd ook vermeld door R. LAGRAIN, de moeder van Guido Gezelle. (Tielt/Amsterdam, 1975), blz. 111, voetnoot 72. Hij trof die - blijkens zijn vermelding - zelf al aan in E. DERLUYN, Betrekkingen tussen het Brugse Bisdom en de Engelse in de 19e eeuw, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 2 dln., K.U. Leuven, 1966, blz. 121.

[p. 443]

stuurde in Roeselare dus op het volle pond aan: 100 fr. voor één trimester, en dan zou men nog ‘zien’...

Die meneer Lagae, die 50 frank betaalde, was professor van het Groot-Seminarie en afkomstig van Heule, zoon van de plaatselijke notaris, die er ook burgemeester was. Pier-Jan Gezelle nam dus een dorpsgenoot in vertrouwen,⁽¹²⁾. Het lijkt ons heel aannemelijk dat deze man, tevens ex-collega van J. Faict, echter méér deed - en in stilte bij de superior ging onderhandelen om achter de schermen voor Guido Gezelle een andere financiële oplossing te vinden. Uit dezelfde brief van vader Gezelle weten we trouwens dat Lagae later zijn 50 fr. terugkreeg, in tegenstelling tot Gezelle zelf. Verklaring daarvoor volgt.

Er daagde een weldoener op, een persoonlijke kennis van Faict: mevrouw Van Tieghem de Terhoye-Soenens, de douairière van Loppem. Zij was verwant aan de familie van Zuylen van Nyevelt uit Brugge, en zo ook aan de eigenaars van Gezelles geboortehuis; bovendien was zij verwant aan de familie Van Caloen van het kasteel van Loppem⁽¹³⁾. Kende de douairière het gezin uit de Rolweg? Het is onzeker. Maar dat J. Faict haar op 26 december 1856, na zijn vertrek uit Roeselare bij zijn nieuwe functie als vicaris-generaal, persoonlijk verzocht om haar weldaden aan het Klein-Seminarie voort te zetten⁽¹³⁾, lijkt erop te wijzen dat vooral haar vriendschap met hèm bij de betalingen doorslaggevend was. Vermoedelijk bepaalden zij in overleg, aan de hand van informatie of voorspraak waarover de superior beschikte, wie van de gegeven sommen de begunstigde zou zijn.

Dat deze adellijke dame voor zijn zoon tussenbeide kwam, heeft Gezelles vader geweten; hij schrijft dat hij haar persoonlijk ging danken, ook al omdat ‘Mynheer Superior van mevrouw Van thyghem in platse van vier honderd frank vifhonderd (...) gekregen had’ (5). Het volle pond dus, volgens de nieuwe tarieven. Hoe, hoeveel en wanneer zij betaalde, valt exact te achterhalen.

Op het Klein-Seminarie troffen we een groot register van

(12) Zie hiervoor J. DE MUELENAERE, Iets meer over G Gezelle en Sint-Lodewijks (1841-1846). In: Haec Olim 12, 1960-61, blz. 135. Ook R. LAGRAIN, o.c., blz. 107-109 en de geboorte-akten van Heule in het Rijksarchief te Kortrijk.

(13) A. DEMEULEMEESTER, Archivalia Mevrouw Van Tieghem de Terhoye-Soenens. Een adellijke weldoenster van de filofiestudent Gezelle In: Gezellekroniek 14, 1980, blz. 94-98. In deze bijdrage alle personalia over de betrokken dame

(13) A. DEMEULEMEESTER, Archivalia Mevrouw Van Tieghem de Terhoye-Soenens. Een adellijke weldoenster van de filofiestudent Gezelle In: Gezellekroniek 14, 1980, blz. 94-98. In deze bijdrage alle personalia over de betrokken dame

[p. 444]

het economaat aan⁽¹⁴⁾, waarin we bij het schooljaar 1849-1850 lezen:

no 47 Ghezelle Guidon
Pour port payé le 10 8bre	1 05
Pour bassin, etc.	2 30
Pour usage d'armoire & (décrotteur?)	2 00
Leçons de Maintien (potlood: 327,14)	0 30
Le c(om)pte due 1er & du 2 Trim portait 333,14 reçu à compte le 14 Janv. 200.00 (bijgeschreven:) & 27 Févr.
Bibliothèq(ue)	5 00
Reçu le 27 Fév. le complém(en)t du 2^o Trim & la pension du 3me Trim. sans les débours
Reçu le 28 Mai p(ou)r 4me Trim & débours	112,50

Aan kleine voorschotten was Guido Gezelle dus 5,65 fr. schuldig (1,05 + 2,30 + 2 + 0,30 fr.), door de econoom afgerond tot op 6 fr. - een praktijk die hij wel meer toepaste, en niet altijd in het nadeel van de schuldenaar! Vermeerderd met de potloodsom van 327,14 fr. werd dat dus een totaal van 333,14 fr.: daarin staken de 200 fr. schoolgeld voor het eerste en de 100 fr. schoolgeld voor het tweede trimester. Na de 50 fr. van vader Gezelle werd op 14 januari door iemand nogmaals 200 fr. op de rekening gestort. Zo bleven theoretisch 83,14 fr. schulden over, die intussen weer vermeerderd waren met 5 fr. ‘bibliotheek’; samen geod voor nog 88,14 fr.

Op 27 februari werd de rest van die schulden (1e complément) betaald. Dat werd door Bethune wat hoger - bij de storting van 14 januari - nogmaals genoteerd. Samen met de 100 fr. voor het derde trimester en de 112,50 fr. voor het vierde (100 fr. schoolgeld + 12,50 fr. onkosten) lijkt het zo inderdaad om ongeveer 500 fr. te gaan. De 50 fr. van vader Gezelle waren dus alleen goed voor enkele onkosten van zijn zoon; de 50 fr. van professor Lagae waren door de betaling van 500 fr. overbodig en konden geretourneerd worden.

Als wij deze rekening met andere gegevens combineren, lijdt het geen twijfel dat dit de betalingen van de douairière zijn. Niet alleen omdat het geld er komt kort na de betaling van professor Lagae en diens eventuele bemiddeling, maar ook omdat op dezelfde woensdag, 27 februari, Faict schrijft

(14) Grand Livre Internat, schooljaren 1849-50 tot 1852-53. Archief Klein-Seminarie Roeselare.

[p. 445]

aan mgr. Malou: ‘La Douairière van Tieghem (...) m'a honoré aujourd'hui de sa visite’. A. Demeulemeester had hierbij opgemerkt: ‘het is niet uitgesloten dat, naar aanleiding van dit bezoek, de kwestie van het kostgeld werd geregeld (...)’⁽¹⁵⁾. De overeenstemming tussen zijn bedenking, de door hem gepubliceerde briefpassage en deze rekening op datum bewijzen dat zijn vermoeden terecht is geweest.

J. Van Iseghem.

(15) Idem, blz. 96.