Biekorf. Jaargang 88

18de eeuwse drukkers in de Franse Nederlanden

De teksten van het Colloquium Livre et Lumières dans les Pays-Bas Français de la Contre Réforme à la Révolution verschenen als Deel X, vol. 1 van de Cercle Archéologique et Historique de Valenciennes,

[p. 108]

1987, 164 blz. Het vorige volume, Mélanges offerts à Paul Lefrancq verscheen in 1976.

Een bundeling van 10 lezingen, gepresideerd door Prof. A. Lottin die ook de conclusie schreef, waarbij de bijdrage van C.N.R.S.-er Fr. Barbier er zo uitspringt. Via reeksen officiële tellingen van drukkers uit de jaren 1701, 1764 en 1777 (ongelukkig wordt op blz. 115 de eerste datum als 1781 gedrukt) komt de auteur tot volgende belangwekkende resultaten.

In 1701 produceerden 567 ateliers in 122 Franse steden.

In 1764 produceerden 247 ateliers in 132 Franse steden.

In 1771 produceerden 299 ateliers in 148 Franse steden.

Parijs telde in de overeenstemmende jaren 111, 40, tenslotte 36 ateliers, een duidelijk gevolg van de decentralisatie na Lodewijk XIV. Nord/Pas de Calais kende een merkbare aangroei:

in 1701 25 ateliers in 10 steden, samen 32 persen

in 1764 19 ateliers in 9 steden, samen 63 persen (Bergues +)

in 1771 20 ateliers in 10 steden opnieuw (Calais is nieuw).

In deze 10 steden is Rijsel duidelijk koploper met 8 drukkerijen over de gehele eeuw, gevolgd door 3 te Douai (1701-1789: 550 titels), St.-Omar en Arras, 2 te Duinkerke en 1 atelier te Bergues (met de Bruggeling Fr. Moerman, †1712), Boulogne, Maubeuge, Cambrai en Valenciennes. Kleinere eenheden te Armentières en Belle sloten resp. in 1739 en 1759.

Een korte vergelijking leert meteen dat Luik met 13 drukkerijen in 1791, Brugge met 11 in 1794 actiever ‘kunnen’ zijn dan Rijsel. Drie van de 10 ateliers deden leerstage te Antwerpen, Brussel, Ieper, Leuven en Menen. De drukkers kwamen resp. uit Brugge en Mons, uit Ath en Antwerpen, zoals ze ook uit Parijs, Lyon en Keulen afkomstig waren.

‘Dynastieën’ drukkers komen pas voor vanaf het eind van de 17de eeuw: zo de uit St.-Omer afkomstige Danels in Rijsel en Cambrai, de Henry's in Valenciennes (hierover maakt Fr. Barbier een uitvoerige nieuwe publikatie klaar). Allen zullen pogen, net als ‘die van Rijsel’ d'imprimer non seulement pour Lille mais aussi pour les 16 villes qui l'entourent... Waar bij ons kranten vanaf medio 17de eeuw leefbaar blijken, slaagt noch André noch zoon Charles Joseph Panckoucke (1736-98) erin als librariër een periodieke pers ingang te laten vinden. De titel van de periodiek bij André Panckoucke noemde l'Abeille flamande, een duidelijke voorloper van Biekorf.

Boeiend is ook dat de normale distributie van boeken over boeken gaat die vanuit Parijs en Rouen, de nrs. 1 en 3 van de Franse productiecentra, worden betrokken. Het feit dat de route Brussel-Parijs over Valenciennes en Péronne loopt legt meteen uit waarom Rijsel, vanuit zee Calais, als verplicht transit voor boeken uit het buitenland wordt aangewezen, wat de illegale import op geen enkele manier blijkt te hebben gestopt, evenmin de piraatdrukken vanuit b. vb. Luik, waarover Ph. Guignet (Les Facettes contrastées du développement des lumières dans les provinces Wallones au XVIIIe siècle) dan een boeiende tekst brengt.

A. Dewitte