Biekorf. Jaargang 87

[p. 263]

De waire Jacob uit het A. Ghyselershandschrift
(14 april 1518)

Het zog. Handboek Antonius Ghyselers, de fol. 18 tot 54 van U.B. GENT, Hs. 901¹, bleef tot nog toe, op vier nrs. na, ongepubliceerd⁽¹⁾, terwijl bij de Compostela-tentoonstelling uit 1985 ‘dit liedeken’ (de fol. 52-53) wel werd geëxposeerd, doch zonder toelichting in de laatste wandelgang uit zichzelf alleen bleef getuigen⁽²⁾.

Inderdaad bleef in de Catalogus pag. 478-479 de tekst Liedeken van St.-Jacob nagedrukt, die in 1544 in het Antwerps Liedboek verscheen, een ballade in 20 strofen van 5 regels, met na de 10de een drieregelige tussenstrofe. In de tweede versie, die wij hieronder brengen, betreft het 15 strofen van 4 regels, ingeleid door een Proloog, mét ook een tussenstrofe na de 13de en een (blijkbaar) monitorium na de 15de strofe. Door beschadiging van de codex zijn in onze versie de strofen 5 en 12 onvolledig, doch aan te vullen met de tekst van strofes 6 en 12 uit het Liedboek; net zoals in het verhaal hier de waard niet als pointe van het verhaal wordt opgehangen⁽³⁾.

Inhoud van de ballade is het beroemdste Jacobuswonder, waarbij pelgrims door de waard van de herberg, waar ze hun verblijf namen, bedrogen worden en één van hen wordt opgehangen. Door een tussenkomst van Sint-Jacob en Maria blijkt de gehangene uiteindelijk niet dood en staan de hoenderen op uit de pan - hier het spit - om de waard te bewijzen dat de gehangene leeft.

A. Dewitte

(1) Ed. C.P. SERRURE, Drie Historische Liederen en een Hekeldicht van Anthonius Ghyselers 1505-1518 in Vaderlandsch Museum, dl. 4 (1861), blz. 190 e.v.

(2) Catalogus Santiago de Compostela. 1000 Jaar Europese Bedevaart, Europalia 85, nr. 601.

(3) Tenzij de ‘Erasmiaanse’ opvoeding van A. Ghyselers het leuker vond te eindigen met deze parodie? Het is ons niet bekend hoe het hier gewijzigde taalpatroon t.a.v. het Antwerps Liedboek wel of niet met A. Ghyselers moet worden in verband gebracht.

Waire Jacob

Wats wildi vandern waer-
heijt hoeren singhen,
God vanden hemel, dije,
laetse mij volbringhen,
dije waerheijt, dije ick

[p. 264]

 

u singhen sall

 

van vader ende van soene; een wonderlijc ghevall

 

 

 

1.

 

Dije vader sprack tot zijne zoen mit listen

 

Van eender gueder bedevaert dije hij wiste,

 

All op den wech Sint Jacobs waert;

4

Hij wilden wael besuecken, den milden, onghespaert.

 

2.

 

Maer doe zij opten weghe quamen gheganghen

 

Een swerders huijs, dat sij daer vonden standen,

 

Dije vader al totten soene sprack:

8

Wije willen ons gelt verteren en houden ons gemac.

 

3.

 

Dije wert dije sprack tot allen zijner ghesten:

 

Ick hebbe gecoeckt, bereijt all vanden besten,

 

Eet ende drinckt, ende maeckt. u. vroo,

12

Wij willen vruecht, vruecht hantieren, sprac hij, dij wert, alzo.

 

4.

 

Maer doen dije broeders allen waeren gheseten,

 

Dije dochter vanden huijs, dij quam voert gestrerene,

 

Cuselijck in haer ghewaet.

16

Den alderioncsten broeder toenden sij een fier gelaet⁽¹⁾.

 

5.

 

......⁽²⁾

 

O.....

 

Want hij...

20

Och scheijt hij nu van henne, so brict dat herte mijn.

 

6.

 

Maer doen dije broeders allen slape gingen

 

Dije dochter dacht op hare valsce dinghen

 

End zij nam eenen vergulden napt

24

Al met veraderijen stack sy ten in svaders sack.

 

7.

 

Dije dochter sprack tot haren vader boude

 

Den alderhoutsten broeder, deen wil wijr houden;

 

Wij willen hem doen groet onghemaeckt,

28

Want em heeft gestolen das eijnen vergulden napt.

 

8.

 

Des morgens als dije bro(e)ders meijnden ganghen

 

Doe quam dije valsche wert, en deetse vanghen.

 

Dije wert all totten rechter sprack

(1) In kleiner schrift onder de tekst (in feite de verzen 21-24 die hier afwezig zijn). Dije vader vanden soene dat verhoerden / hij antwoerde met so soeten woerde / Mij soen, (bij over) ic met hem / Sint Jacob willen wij besuecken als waerachtich pelgrem.

(2) Fol. 52v heeft, net als fol. 53r bovenaan een afgescheurde rand.

[p. 265]

32

Deese heevet mij gestolen das eijnen vergulden napt.

 

9.

 

Dije soen al vanden vader dat verhoerden

 

Hij antwoerde met so soeten woerden

 

Ick will vuer mijnen vader staen,

36

Ind alle sijne sculden wil ic op mij ontfaen.

 

10.

 

Dije heeren inden raede daer toe ginghen

 

Den soen al voer den vader datsij hinghen;

 

Den alsten broeder lieten sij gaen.

40

Maer hoe dat s aal voleijnden, dat salstu waijl verstaen.

 

11.

 

Maer doen dij vader in Sinte Jacobskerke quam,

 

O grote heere Sint Jacob, wat heb ic .u. mesdaen.

 

Ick heb verloren mijnen soen

44

Al buijten sijne sculde; helpt heer God uijten throen⁽³⁾.

 

12.

 

......⁽²⁾

 

......

 

Daer hij.....

48

Och sone, lieve sone, dees bevaert scenkick dij.

 

13.

 

Dije sone sprack tot sijnen vader wederomme

 

Dije bevaert is .u. gevoerden suer om doene.

 

Verblijft .u. nu, en de weeset vroo,

52

Sint Jacob heeft mij gheholpen, Maria, uijt aldernoet.

 

Dije vader keerde hem wederomme geringhe.

52

Hij ghinck weder ter selver herberghen inne

 

14.

 

Dije valsche wert in hij bestont te grimme,

 

Hoe staedij hier int licht, mit luijder stemmen;

 

Dat is soe waer all overluijt,

58

Als dees gebraden ho(e)nder vliegt ter doren uijt.

 

15.

 

Maer eer dije valscen wert dat woert ten halven sprack

 

Dat een hoen naden anderen al vanden speete brack,

 

En vloghen daer ter dueren vuijt

62

En vloghen op sinte dominicus huijs⁽⁴⁾; sij maecten een zoete

 

geluijt.

 

 

 

Dije heere allen dat vernamen.

 

Wel op, pastoer en cappellaen,

65

Wij willen met processien onder tgerichte ghaen.

(3) Vanaf hier wordt de tekst doorschreven door fragment van 17e eeuwse kroniekachtige aantekeningen (1688, elders 1691).

(2) Fol. 52v heeft, net als fol. 53r bovenaan een afgescheurde rand.

(4) Hiermee is duidelijk genoeg de kerk van San Domingo de la Calsada bedoeld waar tot vandaag een haan en een hen binnen de kerk getuigen van dit mirakel van toen.