Biekorf. Jaargang 86

[p. 374]

Bloemlezing uit de ‘Geestelyke vermaeningen’ van J.B. Van Roo.

1.
(Hier volgt de derde vermaeningen, op de zoetaerdigheyd ten opzigte van de kinders. - Gedateerd: 1 Juny 1777).

Ziet, ik recommandeere aen veel menschen bezonderlyk dry deugden, te weten de deugd van oodmoedigheyd, van verduldigheyd, van zoetaerdigheyd en zagtmoedigheyd, die de schoolvrouwen bezonderlyk noodig hebben om de kinderen, die de arme lidmaeten zyn van Jesus, met zoetaerdigheyd te handelen, maer om daer straf en die kinderen hart toe te spreken, te beschreeuwen, te slaen, in penitentie te zetten, in 't kot te steken, en zoo voorts, wel peyst dat God gezeyd heeft, 't gonne gy doet aen myne minste, doet gy het aen myn zelven, zoo dan, als gy uw hand legt op die arme schaepen om te slaen, gy leg ze op Jesus, spreekt gy hun hart toe, 't is aen Jesus dat gy spreekt, ach! myn herte doet zeer, ziende die arme schaepen op zulke wyze behandeld. En als zy 'thuys komen, zyn geslegen, worden veragt en verstooten, hebben dikwijls een broksken droogen brood, ik zegge nog, ik zoud er dikwils by kriesschen, dat men zo hart met die schaepen handeld.

Als gy vermaend zult hebben een en tot twee keeren, zegt alsdan, als zy 't niet en willen doen, ik zal om Joff^e gaen⁽¹⁾, om dat zy er zoude middel in stellen, en als zy 't niet en willen doen met zoetigheyd, laet ze zitten, nog ik en wille absolut niet dat gy met hartheyd handeld.

(1) Joffrouwe: bedoeld is Theresia Clara Wijvekens, de eerste opvolgster van ‘Joffrouwe Lamotte’.

2.
(Hier volgt de zevenste vermaeninge, gedateerd '20 july 1777).
Op d'eygen liefde.

Doet gyl. al mede in d' octave om wel ons beste te doen, ter eer van den heyligen Vincentius⁽²⁾, elk antwoorde naer hun gevoelen!

Wy en leven waerlyk zoo volmaekt niet als wy behoorden naer onzen staet, 'k en vraege hier geene groote penitentien en strengigheden, neen, neen, maer daer alzoo leeren uw oordeel en wille afgaen en kleyne verstervingen doen, by exempel, men heeft gouste van uyt te gaen, men moet 't huys blyven, men zoude geirn 't huys blyven, men moet uytgaen, men zoude geirn dit doen, daer word ons gezegd wat anders te doen. 's Morgens men moet vroeg opstaen op de gezette ure, men moet naer 't gebed en kerke gaen op de gezette ure, dit valt al wat lastig aen de nature, maer doet dit al in den geest van penitentie en verstervinge, en waer 't zaeke dat Joffr^e de Massoeurs malkanderen daer zusterlyk vermaenden, als zy ieds zien dat niet wel en is, zeggende, Masoeur, weet gy wel dat dit tegen d'intentie⁽³⁾ is, dat dit tegen den

(2) Het feest van de H. Vincentius a Paulo viel op 19 juli.

(3) Tegen d'intentie: tegen de bedoeling waarmede iets opgelegd is.

[p. 375]

regel is, dat dit tegen d'ootmoedigheyd is, en zoo voorts, om dieswille, men ziet dikwils de fauten beter in een andere als in ons eygen zelven, en 't gonne dat wit is, men peyst dikwils dat 't zwart is, en 't gonne zwart is, peyst men dikwils dat wit is, en 't gonne regt is, peyst men slinks te zyn, en 't gonne slinks is peyst men regt te zyn. Dat is d'eygen liefde, die haer zoodaenig weet te krinkelen als een serpent. Als 't gebeurd dat men ieds hoort, men peyst dit is goed voor die of voor die, en 't is voor my, en u slaende op de borst, ja men is zoo verblind door die eygen liefde, 't is als een vloers dat voor d'oogen hangt, m'is verblind gelyk mols. Maer gaet gyl. u zelven af, en tragt altyd oodmoedig gehoorzaem en vierig te zyn, dat er alzoo dry of vieren vooren gingen, d'andere zullen wel volgen.

3.
(Ontleend aan de ‘achtste vermaeninge’, gedateerd 14 september 1777).

‘... eene schoolvrouwe en men mag niet handelen met de kinderen uyt passie, wat zoude het baeten dat men de kinders zoude slaen, altyd bekyven, altyd met een steur aenzigt de kinders bezien, dat en is God niet aengenaem, 'k en zegge niet dat men zomtyds eenige harte woorden mag spreken, maer dat en mag niet zyn uyt gramschap of passie, neen, neen, eene schoolvrouwe en mag niet maeken van een strooy eene balke, dat is, van een kleyn een groot maeken, neen, maer liever van een groot een kleyn dingen maeken. Ik hebbe het nog geweten en persoonen gekend, als ik in de schoole gingen dat er maer dry of vier botte hoofdinge en waeren, men doet heele hoopen klagten, daer zynder die zoo hoofdig⁽⁴⁾ zyn, ja, ik zegge al wat ik kan, en ten helpt niet. Wel dat, dat is van een kleyn een groot maeken, dat men peyst of men zelfs⁽⁵⁾ noyt hoofdig geweest en heeft, en van groot kleyn maeken is, alswanneer dat er bottige hoofdige geweest zullen hebben in de schole, en dat men u vraegt hoe het gaet, dat gy zegt blydelyk, wel 't is eenen nugten van verdiensten voor my geweest, maer 'k vreeze dat zoo niet zal gaen van d'agternoene, dat ik zulke verdiensten niet en zal hebben.

Hij besluit deze ‘vermaeninge’ met:

‘... tragt geleen malkanders te stigten, te dienen tot exempel en malkanders aen te moedigen, zeggende, allons gauw, 't is voor ons van daege een dagtjen van verdiensten, couragie masoeur allons’.

(4) Hoofdige kinders = koppige. Denk aan ons ‘met zijn kop spelen’.

(5) Zelfs = zelf

4.
‘(Thiende vermaeninge, gedateerd 6 oktober 1777).
Hoe wy vergeleken worden by eenen boom die zyne vrugten moet geven.

Vraegende aen eene hoe het met haer al gong, antwoorde zy, kwaed kruyd en bederft niet. Ik wilde dat 't kwaedkruyd in goed veranderde. Maer daer is een kruyd dat men noemt ‘kruydeken en roert my niet’,

[p. 376]

dat is een kruyd zoo m'er aenkomt, 't springt open, en 't heeft bollekens dat kruyd, en zoo men die raekt, 't springt open en 't maekt nog zelve geluyd. En daer is dan een ander kruyd, als Camermille, hoe meer men dit bezit en betrappelt, hoe dit meer zal groeyen, en hoe schoonder het zyn zal, dat beteekent klaer genoeg, hoe groot die deugd en hoe schoon zy is, van de vernederinge.

Daer is den notenboom, hoe meer dien geslaegen is, hoe schoonder vrugten hy zal geven. Den wyngaerd, hoe meer hy gesnoeyt word, hoe meer druyven hy zal geven. In eenen hof zynder alderhande soorten van boomen en bloemen, daer zyn appelboomen, daer zyn peereboomen, daer zyn pessien⁽⁶⁾, daer zyn abricoosboomen, en andere en andere soorten. Gyl. zyt al boomen geplant in den hof van Maria, en elken boom moet zyne vrugten voorsbrengen, volgens de hoedanigheyd of waertoe zy geplant zyn, maer ten is niet genoeg dat men de boomen zyne kwaede takken afkapt en dezelve snoeyt, maer zy moeten nog wel geleed worden en vast gebonden met wisjens. Zoo ook moeten geboden worden alle die spruytjens, takskens en rankskens van passien en begeirlykheden van den mens. Dat men liete eenen boom groeyen in het wilde als eenen wyngaerd, hy zoude weynige vrugten geven, en eenen boom gekapt en gesnoeyt zonder wel geleed te zyn, 't is ook al niet, en om alle ranken en takken af te snoeyen, hy rischieren van geene vrugten meer te geven en te verdroogen.

(Deze ‘vermaeninge’ eindigt met de parabel uit het evangelie van de onvruchtbare boom en het verhaal van de vijgeboom die geen vrucht droeg en door Christus vervloekt werd).

(6) Pessien = perziken, het Franse pêches.

5.
(Elfste vermaeninge, zynde aen de tafel, eenige onderrighngen. Gedateerd 19 oktober 1777).

Over de stilte in huis:

‘men moet naer 't gebed komen als muyzekens, die zyn habil en men hoort ze niet, 't heeft gebeurt dat er by my waeren, eer ik het wiste’.

Dat men ook ‘op de ure naer tafel komt’.

Maar, werpt ‘Joffrouwe’ op, ‘dit en kan zoo juste niet zyn, om dat ze in de schooien d'ure niet en weten’⁽⁷⁾.

Eet wat u voorgezet wordt:

‘Masoeur, knaegt gy geirn beentjens, (Mynheer zeyde zy, ik neeme dat Joffr^e my geeft). Wel, en als 't ieds is dat men geirn eet, niet vraegen, maer ieds niet geirn etende, men mag dit vraegen, nogtans is het beter niet te vraegen, nog niet te weygeren, maer te nemen dat men gegeven is’.

‘... ook en zien ik niet geirn die bruyne aenzigten⁽⁸⁾, die bukken

(7) Blijkbaar was men op school nog geen uurwerk of zelfs geen zandloper rijk.

(8) “bruyne aenzigten” = sombere gezichten. Niet Bij De Bo. Denk ook aan de Westlandse spreuk; “'t kijkt bruin”, of ook: “'t were kijkt bruin”, met welk gezegde gedoeld wordt op een naderend onweer. Ook nog de spreuk met personificatie:’ Bruintje maakt elder’ (reeds vroeger in Biekorf geciteerd): Bruintje is dan de hemel, het zwerk als een koe met donkere, fel gezwollen elder of uier voorgesteld (d.i. dikke, donkere, dreigende wolken).

[p. 377]

⁽⁹⁾, en die ergens in eenen houck kruypen om te bukken, en dat men daer zoo droefgeestig is, dat doet my zulk eene pyne...’.

‘... wat het verzugten aengaet, Joffr^e de penitentie verdobbelen, als 't zoo dikwils gebeurd, en wat redens hebben ze om te verzugten, maer men zag verzugten aen den biegtstoel, men mag verzugten over zyne zonden, men mag verzugten als men zig ingekeert gevoelt, maer ook niet te dikwils, en niet verzugten in gezelschap zynde, want dat geeft gelyk te kennen dat men eenige pynelykheden heeft, en ten is niet schoone, en 't is ook tegen de goe manieren’.

(9) “bukken”, d.i. pruilen, het Franse houder. Ook De Bo kent dat woord. Een “bukker” wordt dan iemand die de gewoonte heeft te pruilen, iemand met een slecht karakter.

6.
(Ontleend aan de dertiende vermaeninge, op de liefde waermede de herten der menschen behoorden vervult te wezen. Gedateerd 15 november 1777).

‘... ach! dat ik ze al konde ontsteken, uwe herten, gelyk gy schaevelingen ontsteekt’.

7.
(Ontleend aan de veerthiende vermaeninge. Op de dry komsten van den zaligmaker. Gedateerd 20 november 1777).

Sprekend over de luttele zorg die men besteedt om zich goed op de H. Communie voor te bereiden:

‘... en waert zaeke men iemand van gezag moeste ontfangen, men zoude zyn huys kuysschen, men zoude steperen, men zoude ontzien⁽¹⁰⁾ aen te hebben eene schorte met plekken, eene tuyte⁽¹¹⁾ die wat vuyl is, eenen neusdoek die niet proper en is, daertoe zoude men zorge genoeg hebben, maer hoe geirne en komt den zaligmaeker niet in een herte dat naer hem verlangt, die brand en vol is van liefde tot hem, die gekuyst, gestepert, en daer niet 't minste in te vinden en is die hem mishaegt, alwaerder een beddeken gereed gemaekt is van deugden om den zaligmaker te rusten, en het zagtste beddeken die men kan bereyden...’.

(10) ontzien = vermijden.

(11) “eene tuyte”: bedoeld wordt de zwarte tip op het voorhoofd, behorend tot het uniform dat de “devoten” in de wereld dragen, en waardoor zij bijna gelijken op kloosterzusters. Pas in 1841 zullen Zusters van Maria (Lamotte) het kloosterkleed aannemen, waardoor zij voortaan ook in de ogen van de buitenwereld voor religieuzen doorgaan (detail gehaald uit de Liber memonalis).

[p. 378]

8.
(Ontleend aan de achttiende vermaeninge, op het maeken van goede voornemens, en 't kleyn profyt die wy komen te doen).

De H. Ignatius en de Broeder.

‘Daer was den h. ignatius, gaende eens door den pand of refter of dormitoir van 't klooster, zag een broeder bezig met vaegen, maer broeder, zeyde den heyligen ignatius, voor wie doet gy dit werk, voor God, zeyde den broeder, heyligen vader, doet gy dit voor God, zeyde den heyligen, dat gy zeyde dat gy het voor my doet, 'k en zoude nog niet met allen zeggen, maer aengezien gy dit doet voor God, gaet zeere en neemt eene goede discypline. Den Broeder stond en zien, en vraegde de reden, wel hoe, zeyde den heyligen, doet gy dit voor God, en doet gy het met zulke onagtzaemheyd, ziet gy niet dat de hoeken en kanten nog vol vuyligheid liggen, en gy vaegt wel de middel⁽¹²⁾, gaet zeg ik u, en neemt maer eene goede discyplyne, want God en neemt het niet aen, ten zy dat het volmaekt gedaen is, en al wat wy voor God doen, men moet het volmaekt doen...’.

(12) De middel = het middengedeelte.

9.
(Ontleend aan de twintigste vermaeninge, op de nature. Gedateerd 2 february 1778).

Over de versterving in kleine dagelijkse dingen:

‘... en 'k hebbe nog hooren zeggen dat de kleynste (nl. peirels) de fynste zyn, en zy pareeren de schoonste aen eene kroone, en de groote, die zitten alzoo wat lourde, maer hoeveel peireltjens en laet men niet verloren gaen, by vyf entwintigen liggender en trondelen⁽¹³⁾ op den grond, en die onder de voeten getrappeld worden...’.

(13) trondelen: rondzwerven, rondslingeren, zodat zij dreigen verloren te gaan of vernietigd te worden. Ook bij De Bo.

10.
(Ontleend aan de vierentwyntigsdte vermaeninge op de exercitien. Gedateerd 1778 - zonder dag of maand).

‘... dat er maer een hairken in eenen montre is, het zal het geheel werk doen stille staen; zo ook van gelyke dat er maer een hairken in ons herte en is, die God mishaegt, 't zal geheel het werk van de gratie doen stille staen’.

[p. 379]

11.
(Ontleend aaan de dry en dertigste vermaeninge op den feestdag van den h. Joannes Baptista. Niet gedateerd).

‘... verlaet maer veel, hoe meer gy verlaet, hoe meer gy zult vinden, gy moet niet vreezen te veel te verlaeten. En de oorzaeke dat het al zoo moeyelyk is, is dat gy van eene vliege eenen oliphant maekt’.

Uit de woordenschat van J.B. Van Roo
(zie ook de Bloemlezing uit zijn geestelijke vermaningen)

Beweginge: ‘traenen storten uyt beweginge over zyn zonden = uit ontroeringe. Niet bij De Bo.

Broddelinge: ‘... men vind zomtyds nog al materie om de verduldigheyd te oeffenen in daer alzoo een woordeken te verdraegen met liefde, in de schole, met van 't eene kind te verdraegen zyne hoofdigheyd, van een ander zyne stoutigheyd, een ander zyne broddelinge, eene andere zyne leegheyd. De Bo kent het woord ‘brodden’ in de bet. van: in de war zijn. Wij vermoeden dat ‘broddelinge’ betekent: wanordelijkheid.

Kinderagerie: ‘'t is al kinderagerie’ = kinderachtigheid. De Bo kent het woord ‘kinderagie’.

Mishagelijk: ‘'t aengenaemste aen God en 't mishaegelykste aen de mensch = hetgeen het meest mishaagt. Niet bij De Bo.

Tegenheid: ‘naer de schole gaen met tegenheyd’ = met tegenzin. Niet bij de Bo.

Uitloopsels: ‘den h. Joannes Baptista... had voor spyze de uytloopsels van de boomen...’ = de jonge scheuten. Niet bij De Bo.

Zinnelijkheid: ‘Daer was eens eenen heer die zeyde, Mijnheer, dat ik geenen zielbestierder en hadde, ik zoude eenen nemen uyt zinnelykheyd, om de ruste van de gehoorzaemheyd.’ = bezorgdheid, kieskeurigheid. Zoals men zegt: ‘zinnelijk zijn op zijn eten, d.i. kieskeurig, lekker. Niet bij De Bo.