Biekorf. Jaargang 86

[p. 231]

Nogmaals verprillen, verprullen en verpreulen

In Biekorf 1984, afl. 3, blz. 229-234 heb ik uiteengezet dat verprillen ‘opfleuren, beter worden’, resp. ‘beter maken’ een Brabantse vorm is, in tegenstelling tot verprullen en verpreulen. Deze laatste vormen zijn vanaf de zestiende tot het begin van de negentiende eeuw in Vlaanderen, d.w.z. in ons oude graafschap, mondgemeen geweest, maar nu alleen nog in de taal van zeer oude mensen te beluisteren.

Op blz. 232 schreef ik: ‘Als de chronologie er zich niet tegen verzette, zou men geneigd zijn verprullen te zien als een oudere vorm van verpreulen, en wel als de geronde vorm, met u < i vóór l, van het oude verprillen; vergelijk de Vlaamse uitspraak apru(l) voor de naam van de maand april. Verprullen zou dan tot verpreulen kunnen worden, toen men het gevoel kreeg dat de u in open lettergreep stond’. ‘Maar’, zo voegde ik eraan toe, ‘zonder steun van de chronologie blijft deze hypothese niet meer dan een kaartenhuis’.

Bij nader inzien geloof ik dat, niettegenstaande het getuigenis der bewijsplaatsen - verpreulen is immers in 1539 opgetekend in het rederijkersspel van Kaprijke, terwijl verprullen pas in 1870, in L.W. Schuermans, Algemeen Vlaamsch Idioticon te voorschijn komt -, verprullen toch naast verprillen is ontstaan en verpreulen op zijn beurt uit verprullen. Ik heb namelijk kort geleden ervaren dat zeer oude vormen soms pas heel laat werden opgetekend. Tenzij natuurlijk verprullen direct van een bijv. naamw. prul, dat hier verder nog ter sprake komt, zou zijn afgeleid, wat trouwens wel zo waarschijnlijk lijkt.

Ik schreef ook dat verprillen (verpreulen) niets anders kan zijn dan een afleiding van het bnw. pril met het voorvoegsel ver-, en dat niettegenstaande het grondwoord pril niet eerder is opgetekend dan in 1599 in het Etymologicum van Kiliaan en dan nog wel met een betekenis ‘bekoorlijk, lieflijk’, terwijl wij voor pril, als grondwoord van verprillen, de betekenis ‘in goede staat, in orde, gezond’ zouden verwachten, een betekenis die merkwaardig genoeg niet tot ons was gekomen.

Maar laat nu die door ons destijds veronderstelde, oude betekenis van pril nu onlangs plots te voorschijn komen als relict in Zuidoost-Vlaanderen, weliswaar niet in de vorm pril,

[p. 232]

maar als prul. Mevr. H. Dussart te Ronse schreef mij namelijk op 22 maart 1986, dat zij kort tevoren op bezoek was bij vrienden. Daar waren ook mensen aanwezig die ze nog niet zo lang kende. Een van hen zegt bij het begroeten tot haar: ‘ge ziet er zo prul uit dezen avond’. Mevr. Dussart was nogal verbaasd zo'n ouderwets aandoend woord te horen gebruiken door een jonge vrouw (geboren 5 november 1945 te Nukerke). Maar wat was het geval? De jonge vrouw die het woord prul in de mond had genomen, bleek bejaardenhelpster te zijn. Zij had het woord horen gebruiken door een tachtigjarige man uit Schorisse (overleden 1 mei 1981), die het van zijn ouders zal hebben gehoord.

‘Ge ziet er zo prul uit dezen avond’ betekent zoveel als ‘wat ziet U er goed uit vanavond’. Hierbij heeft prul precies dezelfde betekenis die wij voor pril, het grondwoord van verprillen ‘beter worden’ hadden verondersteld. Voor dit nu pas aan de oppervlakte gekomen grondwoord met u-vocalisme kan emn denken aan een ontwikkeling pril > prul met de bekende ronding van i tot u; vergelijk o.m. schilp/schelp > schulp. Het is nu bijna vierhonderd vijftig jaar na verpreulen opgedoken bijv. naamw. prul, met zijn betekenis ‘in goede staat, gezond, in orde’, vormt de voorheen ontbrekende sluitsteen voor onze etymologie van pril in zijn verband met verprillen en verpreulen. Dit relict uit de streek van Isidoor Teirlinck en Omer Wattez is des te waardevoller bij iemand die prul spontaan in de mond nam.

Des te intrigerender wordt nu de aantekening ‘Pril van iets maken is vele van iets maken. Geh. Emelghem’, d.i. ‘waarde aan iets hechten, er om geven, ervan houden’, die men vindt in de Woordentas van Guido Gezelle. Op mijn vraag in Biekorf 84, 1984, 234 ‘is de uitdrukking nog in Emelghem of elders in West-Vlaanderen bekend?’ heb ik nooit enig antwoord ontvangen. Er kan echter nauwelijks twijfel over bestaan dat dit pril in Emelghem verband houdt met het bijv. naamw. pril, prul, maar hoe? In pril van iets maken heeft dit westvl. pril, met bewaard oorspronkelijk i-vocalisme, zowat dezelfde waarde als ‘veel’. Een bnw. pril met zijn gunstige betekenis ‘in goede staat, in orde’ heeft zich in de door Guido Gezelle opgetekende Emelgemse manier van zeggen blijkbaar ontwikkeld tot een bijw. met de betekenis ‘in hoge mate, veel’.

Beatrixlaan 7
F. de Tollenaere
2361 SB Warmond (Nederland)