Biekorf. Jaargang 85

[p. 181]

De confrerie van de ‘Eeters of freyters’ te Ardooie.
1822

Op 16 november 1822 nam priester Clement Van Ooteghem, kostschoolhouder in Ingelmunster en hulppriester in Emelgem, de pen in de hand om zijn verontwaardiging weg te schrijven in een brief aan zijn vriend jonker Joseph van Huerne. In die dagen verbleef Jos. van Huerne veelal op zijn kasteel in het nabije Izegem. Hij hield er een memorieboek bij van de merkwaardigste gebeurtenissen die hem ter ore kwamen. Van Ooteghems brief leek aan van Huerne belangrijk genoeg om hem te kopiëren in dit dagboek.

Wat was er dan wel zo bijzonders gebeurd? Priester Van Ooteghem was, vermoedelijk langs één van zijn pensionairen, te weten gekomen dat er in Ardooie een schandaleuze en verergerende sociëteit was opgericht! Het gezelschap stond onder leiding van iemand die om zoo te spreeken geen geloof had. De enige bedoeling van de confraters was te zottebollen en te eten en te drinken in overvloed. Onder mekaar gaven de leden zich de verrukkelijke naam ‘verken’ en nu en dan trokken ze, de zondagen dan nog wel, op stap om te drinken en te eten buik sta bij, tot grote ergernis en opschudding van de (sobere) goede gemeente. Ze hadden een standaard laten maken met erop afgebeeld de godin Ceres, godin van de aarde en de overvloed, en het brutale onderschrift: ‘geeft ons wel te eeten en te drinken’, een soort parodie op de welbekende zinsnede uit het Onze Vader.

Mijnheer Van Ooteghem was ingelicht uit eerste hand en had nog meer details vernomen. Zo was de hele bende zondag laatst naar Koolskamp getogen op het zeggen van een confrater brouwer, waar hen een ton bier en twee hespen wachtten. Eilaas, in Koolskamp waren er geen twee hespen te vinden maar alleen bier en de eeters beeren of freyters van Ardooie hadden daarom op hun terugtocht nogal luidruchtig en onbeleefd lucht gegeven aan hun honger en hun ontgoocheling.

Wij kunnen moeilijk de milde confrater-brouwer thuiswijzen, die zijn belofte niet wilde houden. In 1822 waren er in Ardooie minstens twee grotere brouwers: Louis Benigne Vanden Bussche uit Beveren, die sinds 1821 een oude bestaande brouwerij had overgenomen, en Amand de Mûelenaere uit Koolskamp, die in die jaren een brouwerij uitbaatte

[p. 182]

in Ardooie, maar achteraf naar Koolskamp is teruggekeerd⁽¹⁾. Of de vrijgevige confrater één van beiden is, durven we zelfs niet vermoeden. Er waren in Ardooie toen, net zoals overal elders, ook nog enkele andere brouwers, want vele herbergiers brouwden hun eigen uitzet en een beetje bier voor de geburen. Maar we zullen er niet ver van af zijn als we de ‘overdrager’ van de Ardooise volgelingen van Ceres aan Van Ooteghem wél kunnen aanwijzen in de persoon van Amatus Polycarpus Verschaeve. Deze jongen lag toen in Ingelmunster in de kostschool bij Van Ooteghem. Hij was de enige zoon uit een gezin waaruit later zes kloosterzusters kwamen en dat zo godvrezend en scrupuleus was, dat het vertoon van onze freyters daar zeker opspraak en schandaal heeft verwekt en er in afwijzende en afkeurende bewoordingen druk werd gecommentarieerd⁽²⁾.

Van Ooteghem besloot zijn relaas aan van Huerne met de vrome wens dat de pastoor van Ardooie zich tegen deze verergenissen met iver (zou) verheffen. Wat iedereen kon voorzien is weldra gebeurd... De confraters waren immers nog zo nat achter hun oren en zo onervaren dat ze zeker de zorgzame influentie van een ijverige dorpsherder hadden onderschat. In de rand van de brief kon jonker van Huerne dan ook nagenoeg gelijktijdig het verlossende zinnetje schrijven: ‘Dit sleght gezelschap en existeert godt lof, niet meer’.

Den oversten der confraeters mocht zijn uitdagend vaandel voorgoed oprollen en op zolder wegbergen tot betere tijden aanbraken. Maar betere tijden zijn voor onze sociëteit niet meer aangebroken. In de decennia juist vóór de hongerjaren der jaren 1840 verarmde de bevolking in Midden-Vlaanderen zo vlug en zo erg dat er geen maneuvreerruimte meer overschoot om een confrerie van overdadig eten en drinken op de been te houden.

Wat te Ardooie in 1822 voorkwam, was eigenlijk niet zo uitzonderlijk. De zogeheten ‘zottegilden’ waren immers verenigingen die eten, drinken, gek doen en uitbundig plezier

(1) Louis Benigne Vanden Bussche (Beveren R. 1798-Ardooie 1853), brouwer, gemeentesecretaris en provinciaal raadslid te Ardooie: Amand de Mûelenaere (Koolskamp 1791-1871) brouwer te Ardooie, dan te Koolskamp, burgemeester van Koolskamp.

(2) Geb. Ardooie 1812. Zie P. ROMMENS, ofm. Levensbeschrijving van de eerwaarde moeder abdis der arme Clarissen-Coletinnen van Lier, zuster Hyacintha in de wereld Virginie Verschaeve, overleden 1870 (Brugge. z.p.), blz. 30.

[p. 183]

maken, tot voornaamste doel hadden. In Gullegem bestond o.m. zulke zotte gilde in de jaren 1860. Ze was ontstaan in de rand van de werking der plaatselijke rederijkergilde⁽³⁾.

Ook de vroegere Westvlaamse gilden der ‘balgvulders’ moeten ergens familie zijn van de Ardooise gilde uit 1822. Zulke ‘balgvulders’ staken hier en daar hun kop op in West-Vlaanderen, maar uit de aard van de zaak was gewoonlijk aan zulke genootschappen geen lang leven beschoren. Het verschijnsel kwam ook elders voor. In Leuven bestond een ‘melkzwijnetersclub’ en in Gent zijn de ‘varkenspuisten’ bekend, blijkbaar allemaal over één en dezelfde kam te scheren als onze eeters en freyters uit 1822.

Archief of nieuwsblad zijn meestal zeer spaarzaam in hun mededelingen omtrent esbattementen van balgvulders, zottegilden en consoorten. De confraters maakten zich trouwens weinig zorgen om papier of archief en onze oude gazetten waren te stijf en te deftig om daaraan veel inkt te verspelen.

l. van acker

(3) A. VERWAETERMEULEN, De zotte gilde te Gulleghem, in Biekorf 1930, blz. 274

Bijlage
Brief van Cl. Van Ooteghem uit Ingelmunster aan jonker Jos. van Huerne te Izegem, 16 november 1822.

Tot Ardoye is'er nieuwelings eene verergerende confrerie opgerezen, zy word genoemd, van de eeters beêren of freyters, deze bestaat in te eeten en te drinken etc. Zy geeven aen de confraeters onbescheydelyck den luysterlyken naem van verken, hunnen standaerd is ter eere van Ceres, de goddinne der aerde en van den overvloed, waer onder staen de afgodisse woorden: Geeft ons wel te eeten en te drinken.

Zondag lest had een confraeter Brouwer hun eene tonne bier en twee hammen of hespen beloofd tot Coolscamp, doch zy hadden maer bier alleen gekregen en 't huys koomende, zy zegden onder elkaer, wy zouden de verkens wel wat eekelen moeten toewerpen, en onder deze zinspreuk geraekte zoo men zegt, by nae de geheele parochie op eenen zeer korten tijd in wanorder. Ik twyffele geenzins of den heer Pastor etc. zullen hunne stemme tegen diergelijke verergernissen met iver verheffen. Den oversten der confraeters is eenen mensch die, om zoo te spreeken, geen geloof heeft.

(Hs. in privé bezit)