Biekorf. Jaargang 81

[p. 35]

De familienaam Waterblee

De familienaam Waterblee is vooral bekend in de streek van Ieper. Het telefoonboek vermeldt de naam 6 maal in de zone Ieper (2 keer Waterblee, 4 keer Waterbley). Bovendien komt Waterble nog tweemaal voor in Geluwe en Waterbley eenmaal in Moorslede, twee gemeenten die we ook tot de streek van Ieper kunnen rekenen. Een voorbeeld van een familienaam die er alleen maar raadselachtig uitziet in zijn moderne vorm. Zodra we de oude vormen ervan kennen, is de naam helemaal duidelijk; met water heeft hij niets te maken. De vorm Waterble(e) / Waterbley is dan ook door volksetymologie te verklaren.

De oorspronkelijke vorm vond ik in een Kortrijkse stadsrekening: (1400) vrauwe Jehanen Wasteblet abbesse van Pres buten Doernicke = (1400) vrauwe Janen Wasteble abdesse vander Mersch bi Doernike⁽¹⁾. Een ouder voorbeeld in Bergen (1281-1299): Jehans Waste-Bleit⁽²⁾. En een vorm zonder s: (1389) Jean Watteblé, boulanger⁽³⁾. Uit deze vormen blijkt de betekenis van de naam overduidelijk: waste - blé, d.i. ‘gâte-blé’, Ofr. waster, uit Lat. vastare, wastare, werd in het Frans nl. gâter. Enerzijds wordt w in het Frans steeds g (vgl. Ndl. want = Fr. gant) en s voor consonant valt weg (vgl. âne uit asinus, tâter tastare). Uit de betekenis ‘verwoesten’ evolueerde die van ‘verknoeien, bederven, verspillen’. Gâteblé of Wasteblé is dan ook een naam voor een molenaar of bakker die het graan verspilt, verknoeit, verkwist. Naast Gâteblé bestaat trouwens ook de familienaam Gâtefarine⁽⁴⁾. De Middelnederlandse tegenhanger is Quistecoren, te vergelijken met Mnl. quistegoet ‘verkwister, doorbrenger’: (1344) Michiel Quistegoet (Brugge)⁽⁵⁾. Jan Quistecoren is trouwens de naam van een

(1) RAK, Stadsrek. 1399-1400, fol. 5, fol. 5v.

(2) M.A. ARNOULD, Les plus anciens rôles d'impót de la ville de Mons, 1281-1299 (Mélanges de philologie romans offerts à M. Karl Michaëlsson, Göteborg, 1952, blz.26.

(3) M. TH. MORLET, Etude d'anthroponymie picarde. Les noms de personne en Haute Picardie aux XIIIe XIVe XVe siêcles, Amiens, 1967, blz. 464.

(4) A. DAUZAT, Dictionnaire étymologique des noms de famille et prénoms de France, Parijs, 1951, blz. 281.

(5) A. JAMEES, Brugse poorters, I: 1281-1417, Handzame, 1974, blz. 383.

[p. 36]

bakker in Brugge in 1441⁽⁶⁾. Vgl. nog Quiscorn⁽⁷⁾, Spilcoren⁽⁸⁾ en Spillecorn ‘waste corn’⁽⁹⁾. Een analoge naam is: (1310) Grielekin Quistebroeds (Klemskerke)⁽¹⁰⁾.

De naam Wasteblé komt in het Pas-de-Calais in 1820 in allerlei varianten voor⁽¹¹⁾: Wastabe (Boulogne) Wastable (Montreuil, Sint-Omaars), Watblé (Atrecht, Boulogne, Sint-Omaars), Watbled (Boulogne, Sint-Omaars), Watblée (Boulogne, Sint-Omaars), Wateblé (Boulogne), Watebled (Atrecht, Boulogne, Sint-Omaars : passim), Wattbled (Boulogne), Watteblé (Atrecht, Boulogne, Sint-Omaars, Saint-Pol: passim), Wattebled (Atrecht, Bethune, Boulogne, Sint-Omaars: passim), Watteblée (Boulogne).

a. dauzat⁽⁴⁾ noemt ook de Fn. Gâtebois. We vinden die naam trouwens in 1438 in Picardië: 1438, Pierre Watebos⁽³⁾. Een Mnl. equivalent is Quisthout. Willem Quisthout, een metselaar, komen we in 1418, 1423 en 1425 herhaaldelijk tegen in de Kortrijkse Stadsrekeningen⁽¹²⁾.

a. dauzat⁽⁴⁾ noemt ook nog Gâteclout, duidelijk een bijnaam voor een timmerman die al te kwistig met de spijkers omspringt. Ook deze naam kwam in het Middelnederlands voor. Quistenaghel troffen we in een Kortrijkse bron aan na (ca.) 1368: up Grielen Quistenaghels⁽¹³⁾. We vermelden tenslotte nog de Nederduitse naam Quistwater⁽¹⁴⁾.

F. Debrabandere

(6) R.A. PARMENTIER, Indices op de Brugse Poorterboeken, Brugge, 1938, blz. 384.

(7) H. DITTMAIER, Ursprung und Geschichte der deutschen Satznamen. Zugleich ein Beitrag zur vergleichenden Namenkunde. Rheinisches Jahrbuch für Volkskunde, VII, blz. 88.

(8) R. HAESERIJN, Versl. Med. Kon. VI. Acad., 1957, blz. 337.

(9) G. TENGVIK, Old English bynames, Uppsala, 1938, blz. 387.

(10) O. LEYS, Med. Ver. Naamk., XXXV (1959), blz. 150.

(11) R. BOYENVAL - R. BERGER - P. BOUGARD, Répertoire des noms de famille du Pas-de-Calais en 1820, Atrecht, 1960.

(4) A. DAUZAT, Dictionnaire étymologique des noms de famille et prénoms de France, Parijs, 1951, blz. 281.

(3) M. TH. MORLET, Etude d'anthroponymie picarde. Les noms de personne en Haute Picardie aux XIIIe XIVe XVe siêcles, Amiens, 1967, blz. 464.

(12) RAK, Stadsrek. 1417-18, fol. 17v, 18 (Quisthoud), 18v, 19, 19v, 20. 20v, 21v, 22, 22v, 23, 28; Stadsrek. 1422-23, fol. 14, 14v, 15, 15v, 16, 16v, 17, 17v, 21; 1424-25, fol. 46, 47, 108, 114.

(4) A. DAUZAT, Dictionnaire étymologique des noms de famille et prénoms de France, Parijs, 1951, blz. 281.

(13) RAK, Register van het Gerecht 1376-80, fol. 82, 82v, 84.

(14) H. BAHLOW, Niederdeutsches Namenbuch, Wiesbaden, 1972, blz. 370.