Biekorf. Jaargang 80

[p. 201]

[Nummer 7-10]

Homilie gehouden in de Sint-Annakerk te Brugge op zondag 4 mei 1980

Zusters en broeders,

dierbare gelovigen,

Natuurlijk is Guido Gezelle - honderdvijftig jaar geleden in deze stad geboren - door zijn unieke en onvergankelijke poëzie een man die aan heel Vlaanderen, aan de hele Nederlandse stam toebehoort - en die wij dus niet mogen, kunnen of willen opeisen voor alléén de gelovige gemeenschap, - welke hier vanmorgen in zijn grote en lieve naam voor het altaar van de Heer is verzameld.

Het is echter even wáár dat hij door zijn familie en afkomst, door zijn opvoeding en levenskeuze en vooral door zijn diepbeleden en -beleefde godsdienstigheid (dat prachtige, jammer genoeg thans wat ‘verouderde’, woord omdat men vandaag méér bezig is God te ‘ondervragen’ dan Hem te ‘dienen’!), - door zijn godsdienstigheid dus, en door nog veel meer, met enige trots (ook) tot de onzen kan worden gerekend.

In die gedachtengang is het vanzelfsprekend bijzonder zinvol in deze stad waar hij bijna een derde van zijn leven vertoefde, in deze Sint-Annakerk waar hij gedoopt werd en zijn eerste communie deed - te luisteren naar wat hij ons (zijn geloofsgenoten) blijft leren en boodschappen. De mogelijkheden zijn velerlei; wij kozen er een drietal uit, die juist in onze tijd vaak in de verdrukking zijn gekomen of op de helling gezet (echter niet om op te kalfateren, maar om te slopen).

[p. 202]

1.

Gezelles poëzie vormt niet alleen een menselijk (artistiek) dagboek van zijn geestelijk en lichamelijk lot - zij is ook een groot meditatie- en gebedenboek, waarin nooit één ongevonden en zoekt. Want inspiratie en thematiek, taal en bedoeling zijn onmiskenbaar religieus.

Het belangrijkste dat wij bij hem kunnen leren is het diepe besef van Gods ‘eerstigheid’, de deemoedige erkenning dat Hij oorsprong, aanvang, allereerst begin is van alles en allen.

Gezelle ziet en bezingt God

- als de scheppende Vader, die geheel het wonderlijke heelal tot stand brengt en in stand houdt; die (als de ziele luistert) zichtbaar wordt in zijn schepping; die de mens vertroost met de veelvuldige vreugden van dagen, dieren en dingen, - want

Gij zijt het al indachtig
den hoogsten hemelbol
en 't minste mierenspoor...

- als de verlossende Zoon

die bevrijding en uitzicht geeft, redt en ontzondigt. Een bijzondere verering had Gezelle voor de gekruisigde, want (het is slechts één enkel voorbeeld!) vrijwel alle dichtbundels, die hem voor uitgave werden gereedgemaakt, beginnen met een kruisgedicht als met een kruisteken, in top gestoken of op het voorhoofd geschreven, beginsel en voleinding. In die verlossing deelt de gehele schepping die hij daarom zo harmonisch en onverdeeld heeft kunnen zien en verbeelden.

- als de eucharistische God die in zijn tabernaculum of tent onder ons woont. Gezelle is dé zanger geworden van het Allerheiligste sacrament. Zijn gehele leven lang blijft hij dankbaar voor de onverdiende gave van het priesterschap en het verdriet hem menigmaal dat hij niet méér en langer kan bij de engelenlijfwacht die U waakt aanwezig zijn.

God heeft Gezelles poëzie èn leven ten boorde gevuld.

Op de angstige vraag van 10 februari 1897:

wanneer ben ik u naast, o God,

of verst, dat wilde ik weten

volgt het verblijdende vooruitzicht van 17 november 1898:

dan zal ik... naast u, nevens u

maar in u bloeien zaan...

[p. 203]

2.

De levenshouding die Gezelle ten voeten uit tekent is zijn fundamentele trouw, niet enkel (zoals uit het daareven gezegde blijkt) aan geloof en roeping, - maar evenzeer aan zijn afkomst (geen enkel succes of onderscheiding of erkenning hebben zijn gedragspatroon kunnen wijzigen!),

aan zijn eigen wezen dat meer bezonnen dan uitbundig was; eerder schuchter dan welsprekend; en uitermate dienstbaar (zijn kortstondig leraarschap heeft hem blijvend getekend!)

aan zijn opdracht ten overstaan van de mensen die aan zijn zorg waren toevertrouwd. Eerst later, wanneer alle documenten op tafel liggen, zal blijken hoe sociaal Gezelle was: een onvoorstelbaar groot aantal brieven in verband met raad en dienstbetoon en velerlei bemiddeling, de attentie van honderden gelegenheidsversjes waarmee hij het verdriet en de vreugde van ànderen stem gaf en uitspreekbaarheid...

aan zijn vrienden die hij zo goed en zo lang mogelijk blijft volgen in hun later, van hem verwijderd, leven - altijd bezield met hun boventijdelijk geluk:

ach en laat geen ziel bezwijken
die met U ter bruiloft gaat.

Symbolischerwijs haast wordt die trouw uitgedrukt door de omstandigheid dat Gezelle sterft in zijn geboortestad. De ring is gaaf en rond gesloten. Vanuit het klooster der Engelse Augustijnerkanunnikessen zag hij de bomen uit de tuin van zijn jeugd. Heemvaart, hemelvaart, - vanaf dezelfde plek.

3.

Naast het besef van Gods transcendentie en het bewijs van zijn wezenlijke trouw, lijkt het mij in deze pasbegonnen meimaand ook zinvol te wijzen op Gezelles levenslange mariale vroomheid. Het is ontroerend te constateren hoe hij zich, in haar moederlijke nabijheid en bescherming, altijd kind gevoelt. In de meer dan dertig gedichten die gehéél aan Haar zijn gewijd past hij zijn taal a.h.w. gehoorzaam aan in de eeuwenoude stijl van aanroepingen, zaligprijzingen en hulpverzoek (in dié gedichten is hij opvallend minder dan elders persoonlijk en/of literair !) Het bekende, deemoedige O Maria, die daar staat bijvoorbeeld, schreef hij als kapelaan van de Sint-Walburgaparochie. Het is een zesvoudige hijgende

[p. 204]

ictus: gij zijt goed, gij weet dat ik van u houd, gij hebt alles, gij aanvaardt mijn liefde, gij hoort mijn goede voornemens, gij moet tonen dat gij mijn (onze!) moeder zijt, - gevolgd door de zesvoudig herhaalde bede: Wilt gij mijn arme ziele gedenken / ik zal u een ave Maria schenken. De dichter verdwijnt achter de gelovige die zich moeiteloos voegt naar een eeuwenoude traditie.

Toch kan men uit deze Mariagedichten van Gezelle een nieuwe litanie van Loreto samenlezen:

Tederste aller vrouwen én liefste aller vrouwen!

Lofweerde Maagd én zuivere Maagd!

Jezus' moeder én onze moeder!

Hemelkoningin én Vrije Vrouwe!

Milde moeder én droeve moeder!

Diamant én Poort, Wortel en Stam!

Des Werelds grote Vrouw én Vrouwe van Vlanderen! Soms denk ik dat het kind van de zwijgzame, droefgeestige, ingekeerde Monica Devriese aan Maria zegt wat hij voor en over zijn aardse moeder wegens al te grote beschroomdheid niet kon of durfde uitdrukken.

Het poëtisch werk van Gezelle lijkt vergelijkbaar met de grootse verbeelding die Jan van Eyck gestalte gaf in het centrale paneel van de Gentse polyptiek De aanbidding van het Lam. De nieuwe aarde en de nieuwe hemel van de Openbaring. De aarde, een immense groene weide, gevuld met de wierook van bloemen en kruiden - waarop en waartussen de voeten staan van de verkorenen en getekenden, uit vier richtingen tezaamgestroomd rond het Lam van de verlossing, in een corona van knielende engelen. Achter en boven de groene wallen van hovingen en boomgaarden en heuvels met heesters verrijzen de schone torens temidden de woningen van de mensen. Bijna zuiver water is het gespannen zeil van de hemel.

Zo ziet, dunkt me, Gezelle de herstelde aarde. In zijn gedichten middent alles naar God, - van het allergeringste tot het allergrootste. De schepping wordt doorkruist met de ‘wegelen van zijn heilige voet’; zij ligt vol sporen en tekens van zijn zorgende en pezige aanwezigheid; zij roept zijn naam met alle vogelstemmen, met zon en sterren, met wolken en water, met het mysterie van de wind en de blijdschap van de seizoenen. Door zijn wonderbaar taalvermogen sticht Gezelle, in woorden, een harmonieuze wereld waarvan kinde-

[p. 205]

ren, jonge mensen en argeloze volwassenen (zalige lieden) de eerste bewoners mogen zijn. Een grandioze liturgie van het geschapene in aanbidding voor God, een dagelijks feestvieren van wat ademt en leeft, dartelt en danst, zingt en zwijgt onder zijn ogen.

Dankbaar bidden wij daarom tot de Heer, die hij zo dikwijls met aandrang en deemoed bij naam heeft genoemd:

Almachtige, alheilige God
die uw dienaar en priester Guido
zo grote macht over onze taal hebt gegeven
dat hij over U en uw schepping
zoveel van blijvende waarde heeft kunnen vertolken:
verleen ons genadig
iets van zijn liefde voor U en voor de evenmens,
een beetje van zijn beminnelijke aandacht voor de kleine dingen,
van zijn huiver voor het mysterie waarin wij wandelen,
van zijn heimwee naar de eeuwige vereniging met U,
én véél van zijn diepe genegenheid voor Vlaanderen ‘het
schoonste land, dat ooge aanschouwen kan’.
Dan zullen wij tot U blijven spreken
met zijn woorden
die wij dankbaar tot de onze hebben gemaakt
vandaag en alle dagen en tot in eeuwigheid.
Amen.

Anton Van Wilderode

[p. 206]

Staalgravure met handtekening G. Gezelle, ontwerp G. Montenez, druk Ch. Wittmann, Parijs, ed. K. Vl. Acad. voor Taal- en Letterkunde, Gent, A. Siffer, 1901, bij K. De Flou, Levensschets van Guido Gezelle, 36 blzn.