Biekorf. Jaargang 74

[p. 341]

Testament van Adriana van Stavele
Burggravin van Veurne
1525

Op 16 augustus 1525 overleed te Veurne, in haar herenhuis aan de Noordstraat, Adriana van Stavele, burggravin van Veurne. Ze was dochter van ridder Willem van Stavele en Eleonora van Poitiers. Willem was heer van Stavele, Pottes, Dottenijs en Crombeke, en had ook de heerlijkheid van Reninge aangekocht. Hij had enige tijd het burgemeesterschap van het Brugse Vrije bediend en overleed in 1505 als burggraaf van Veurne, een titel die ook door zijn vader en grootvader (allebei Willems) werd gedragen. Uit zijn huwelijk met Eleonora van Poitiers overleefden hem twee dochters: Adriana en Anthoinette⁽¹⁾.

Willem en Eleonora lagen begraven in het koor van de parochiekerk van Stavele, onder een hoge graftombe met koperen grafplaat.

Adriana, als oudste dochter, had in 1505 de titels van haar vader geërfd. Zij was eerst gehuwd geweest met Robert de Melun, baron de Rosny (Ronny). Na zijn dood was zij hertrouwd met Jean de Croy, heer van Thou-sur-Marne en zoon van de Vliesridder Philippe, graaf van Chimay. In haar testament verwijst ze naar haar beide overleden echtgenoten met de titels: Monseigneur de Ronny, Monseigneur de Thou.

Het testament van Adriana is, in gelijktijdige kopie, bewaard gebleven in een dossier van de Kortrijkse kanunnik Jacob van Thielt, vicaris van de bisschop van Doornik, die haar testamentuitvoerder was, samen met haar schoonbroeder François van der Gracht (des Fossatis, des Fossez), heer van Iseghem⁽²⁾.

Het testament van Adriana (zoals ook dat van haar zuster Anthoinette) is franstalig. Door de allianties met de hoge adel uit de Waalse provincies van de Nederlanden hadden de dochters van de burggraaf van Veurne, zoals een groot

(1) Over het geslacht van Stavele, zie J. Gailliard, Bruges et le Franc II" place="foot">333 , V 313. - F. De Potter, c.s. Geschiedenis van Veurne I 55 (Gent 1873). - A. Vanneste, Notes historiques sur Dottignies, in Handelingen Geschied- en Oudheidkundige Kring van Kortrijk, n.r. XVII (1938), p. 89-91.

(2) RA Kortrijk Fonds O.L. Vrouwekerk. Testamenten. Zie [G. Caullet] Testaments d'une centaine de membres du chapitre de Notre-Dame à Courtrai [Kortrijk 1922], p. 69-72.

[p. 342]

deel van de Bourgondisch-Nederlandse adel, het Frans als hun schrijf- en omgangstaal aangenomen. Hetgeen hun kennis van de gesproken volkstaal niet uitsloot.

Hier volgen, in vertaling, de voornaamste beschikkingen van haar testament.

Inhoud van het testament

N.B. - Bij de eerste redactie was de St. Walburgakerk van Veurne als begraafplaats uitgekozen, en de testamentuitvoerders waren twee kapelanen van dezelfde kerk, die de ‘buurkerk’ van de burggravin van Veurne was. Deze beschikkingen werden in de laatste redactie gewijzigd.

Uitvaart en jaargetijde

‘Ik kies mijn begraafplaats in de kerk en het koor van Stavele, bij wijlen mijn vader en moeder.
Bij mijn uitvaart [in de St. Walburgakerk] moeten 32 toortsen worden gedragen door 32 mannen uit mijn dorpen. Deze 32 mannen krijgen elk een rouwkleed, kaproen en kousen in zwart laken van 28 groten de el.
Bij mijn uitvaart moeten drie hoogmissen worden gezongen door drie prelaten, die daarvoor elk een mark zilver krijgen, en hun stafdragers krijgen elk een goudstuk van 56 groten.
Op mijn uitvaartdag moeten, voor uitdeling aan de armen, grote broden worden gebakken uit 24 razieren tarwe, en men zal drie vette koeien slachten om aan dezelfde armen elk een stuk ervan bij hun brood te geven.
In de St. Walburgakerk van Veurne sticht ik een obyt (jaargetijde) van zes ponden parisis.
Ik wil dat op mijn graf [te Stavele] worde opgericht een tombe van vier voet hoog, en op die tombe drie personages in koperen grafplaat (laiton plat), zoals deze van mijn vader in de genoemde kerk van Stavele; de drie personages zullen zijn: mijnheer de Thou vooraan met al zijn acht kwartieren en titels, en ikzelf nevens hem met mijn acht kwartieren en titels, en mijnheer de Ronny met zijn acht kwartieren en titels links van mij.
In de kerk van Stavele sticht ik een jaargetijde bezet op de armendis van de parochie.

Schenkingen aan kerken

Ik schenk 72 ponden van 20 groten aan ieder van de volgende parochiekerken: Stavele, Krombeke, Pottes, Dottenijs en Reninge. Met dit geld zullen de genoemde kerken ieder doen maken een reliekschrijn versierd met het wapen van baron de Ronny.
Uit een van mijn zwartfluwelen habijten zal een pelder worden gemaakt met witsatijnen kruis, die op mijn graf moet liggen totdat

[p. 343]

mijn tombe zal voltooid zijn. Na de plaatsing ervan komt dit baarkleed toe aan de kerk van Stavele.

Mandaatfeest gesticht in de Kortrijkse kapittelkerk
Adriana van Stavele had ook een verblijf in Kortrijk, belangrijk genoeg om in haar testament de mogelijkheid van een overlijden in die stad te voorzien: sterf ik in Kortrijk (zo luidt een beschikking) dan wil ik dat, als men mij uit de stad (naar Stavele) wegdraagt, de wethouders van de stad me begeleiden tot aan de stadspoort.
Benevens een aantal vastenaalmoezen voor de armelieden van Kortrijk stichtte de burggravin een mandatum (voetwassing met maaltijd) op Witte Donderdag in de kapittelkerk van die stad. Een fundatie die waarschijnlijk werd geïnspireerd door meester Jacob van Thielt, de reeds genoemde kanunnik-cantor van de O.L. Vrouwekerk⁽³⁾. Die mandaatstichting bedraagt het volgende.
‘Dertien armelieden, die geen van de voorziene vastenaalmoezen hebben gekregen, zullen op Witte Donderdag in de kerk de voeten worden gewassen en ik wil dat die dertien armen dan aanzitten aan een gedekte tafel waarop voor ieder een wittebrood van één groot ligt, en op dat wittebrood twee groten in zilver. En daarna zal men aan ieder van die dertien armelieden geven: twee grote pollepels erwten, vier verse of gerookte haringen en twee stopen bier, die ze aan tafel gezeten zullen nutten en drinken. Dezelfde dertien mannen krijgen daarenboven elk een crakelinc (mastel) zoals er op de markt worden verkocht, en op ieder krakeling twee pond gewoon rozijn en twee pond gewone vijgen. En na dit eetmaal zullen de genoemde dertien armelieden een paternoster en een avemaria bidden voor mijn zielerust’.

(3) Brugge (O.L. Vrouwekerk) had een mandaatfeest sedert 1474; in de St. Jakobskerk te Gent werd het mandaatfeest eerst in 1538 gesticht.

Schenkingen aan personeel

Ik wil dat aan al de dames van mijn gevolg worde gegeven een lang rouwkleed van 50 groten de el.

Verder moet worden gegeven:

aan mijn dienstmeiden elk een rouwkleed van 33 groten de el;

aan mijn goede baljuws, ontvangers en aan mijn kamerdienaar, elk een rouwkleed, kaproen en kousen van 50 groten de el;

aan mijn kapelaan, heer Franse de Wert, kanunnik te Veurne, rouwkleed, kaproen en kousen van 50 groten de el;

aan al mijn dienaren als keldermeester, kok, stalknecht, koksjongen, conchierges van mijn huizen, elk een rouwkleed, kaproen en kousen naar advenant.

Aan het Gavegasthuis dat paalt aan mijn huis in Veurne schenk ik vijf pond groten.

Aan de bastaarddochter van de heer van Ghelewe, genaamd Josynkin, geef ik 50 guldens van 40 groten.

[p. 344]

Juwelen

Aan mijn zuster Anthoinette schenk ik mijn tafel van diamant die in een gouden ring zit.
Aan mijn nicht te Sempy (Anna des Fossez, gehuwd met ridder Anthoine de Croy) mijn punt van diamant die ook in een gouden ring zit.
Aan mijn nicht Adriane, mijn mooie tafel van diamant die eveneens in een gouden ring gezet is.
Aan haar testamentuitvoerders, kanunnik Jacob van Thielt en François van der Gracht, heer van Iseghem, geeft burggravin Adriana richtlijnen betreffende de likwidatie: de nodige kontanten zullen ze bijeenbrengen door verkoop van roerend goed, te weten zilverwerk, ringen en juwelen. Volstaat dit niet, dan kan haar ‘rente van Phalempin’ worden aangesproken, d.i. een hypoteek op land en bos in de kasselrij van Rijsel.

Erfgename van Adriana van Stavele was haar enige zuster Anthoinette, die goederen en titels overerfde, ook de titel van burggravin van Veurne. Voor korte weken maar. Anthoinette van Stavele overleed immers te Stavele in de tweede helft van september 1525, haar testament is gedateerd te Stavele 16 september 1525 en werd uitgevoerd door dezelfde twee testamentarissen van haar zuster. Een paar beschikkingen van Anthoinette betreffen de pastoor van Aalbeke (Josse de Poitiers) en de armendis van Moorslede. Deze laatste schenking wijst op de verwantschap met de heren van Moorslede, namelijk met Alard van de Poorte (de la Porte † 1545) die een kleinzoon was van Alard en Catharina van Stavele.

Anthoinette van Stavele was gehuwd met ridder François van der Gracht, heer van Leeuwerghem, burgemeester van het Brugse Vrije (1499), hoogbaljuw van Gent (1521), die ook als ‘monseigneur d'Yseghem’ voorkomt. Hun dochter Anna vander Gracht, Vrouwe van Leeuwerghem, Stavele, werd dan in 1525 burggravin van Veurne. Door het tweede huwelijk van deze Anna met Antoine de Croy, heer van Sempie, kwam de ‘burggravie’ van Veurne tijdelijk in het Huis de Croy, om weldra naar het geslacht van Hoorne over te gaan.

A. Viaene