Biekorf. Jaargang 74

[p. 290]

Geluveld in het bisdom Doornik

In ‘Waarom Geluveld onder het bisdom Doornik bleef, 1559’ (zie Biek. 1973, blzz. 58-59) wordt gezegd, onder verwijzing naar Slosse, dat Geluveld niet grenst aan Geluwe omdat er een splete van Wervik tussen ligt, een gebied van niet meer dan tien meter breed. Bovendien schreef Slosse nog dat Geluveld het veld van Geluwe was Slosse heeft de zaken aldus bij het haar getrokken, heeft wel waarheid gezegd, maar dan toch niet de gehele waarheid

De begrenzing

Er is vooreerst het feit dat thans, tussen Geluwe en Geluveld inderdaad ook een deeltje Wervik ligt, met aan de uiterste noordelijke punt een ongeveer rechthoekige strook landerijen met een breedte van meer dan tweehonderd vijftig meter, aldaar dan de afstand tussen Geluws en Geluvelds gebied, over een diepte van ongeveer honderd meter. Maar dit is en was niet de enige scheiding tussen Geluwe en Geluveld.

Tussen Wervik en Geluveld heeft zich vroeger, namelijk in 1697, een grensregeling voorgedaan, waarvan Em. Huys gewag maakt in de tweede uitgave van zijn Geschiedenis van Geluwe, op blz. 100, volgens het gemeentelijk archief van Geluwe, boek 22, f^o 143. Tot nog toe hebben we over deze grensregeling spijtig genoeg niets kunnen terugvinden in het Oud Werviks Stadsarchief. Huys zei dat het ging om een ‘striepken lands’ dat tussen Geluwe en Geluveld lag, grensregeling dat de aaneenpaling van Geluwe en Geluveld (ten bate van Wervik) zou onderbroken hebben. De overeenkomst zou gesloten geweest zijn wegens betwiste erven liggende in het gescheid van de drie gemeenten Geluveld, Wervik en Geluwe. Het komt ons in de eerste plaats voor dat het ‘striepken lands’, waarover Huys het had, moeilijk te identificeren kan zijn met de voornoemde oppervlakte van 250 op 100 m.

Derhalve, om maar verder over dat striepken lands te zwijgen, ligt er tussen Geluwe en Geluveld heel wat meer dan het kleine Werviks gebied waarover we het hadden. Tussen beide gemeenten en voormalige parochies ligt vooreerst Beselare, dat het gehele gebied van Geluveld afscheidt van het noordelijk gedeelte van Geluwe. Bovendien ligt ook nog, tussen de zuidkant van Geluveld en de westkant van Geluwe, een uitgebreid Werviks en (oud-)Komens parochiegebied, o.m. de grootste gedeelten van de uitgestrekte oud heerlijkheid Kruiseik, welke lag, niet alleen op Wervik en Komen, maar nog op Geluveld en Geluwe. Dit Werviks en Komens gebied maakt thans de wijken Kruiseik uit op Wervik zelf en op (oud-) Komen, thans ook Wervik. Ook nog, sedert ettelijke jaren de parochie Kruiseik, de ‘Oude Kruiseik’, een herberg en plaats op Oud-Komens gebied, op de kruising van de weg van Beselare naar Wervik met de oude Ieperse Heerstraat naar Menen, en een ‘Nieuwe Kruiseik’, eveneens herberg en plaats, op de kruising van de zelfde Beselarestraat met de onder Maria-Theresia gebouwde steenweg Ieper-Menen, deze laatste plaats liggende op Geluveld.

[p. 291]

Geluveld, het veld van Geluwe?

Slosse gewaagde van Geluveld als van een ‘verwezen veld van of nevens het weeldige Geluwe’. Wat kunnen we daarvan maken?

Geluwe is, voor zover bekend, voor het eerst vermeld in 1085. en als parochie in 1146. Voor Geluveld zijn het de jaren 1109 en 1173 (Zie K. De Flou, Toponomisch Woordenboek van Westelijk Vlaanderen, s.v.) Praktisch verschijnen zij ongeveer gelijktijdig in de geschiedenis. In die tijd was er reeds een Deruth van Geluwe en een Eggebertus van Geluveld, dus bestonden de beide plaatsen, wat ze alsdan ook mogen geweest zijn, zelfstandig en afzonderlijk van elkaar.

En als we het goed voor hebben, betekent het ‘-uwe’ in Geluwe en in Gelu(we)veld, anders niet dan water, dus een waterloop of beek. Er is ter plaatse de Geluwebeek, één van de grote beken op de linker Leieoever, met een loop van ongeveer 12 km. Ze heeft haar bron in het noordelijk gedeelte van de gemeente Geluveld, loopt dwars door de gemeente Geluwe van noordwest naar zuid-oost, om, over het grondgebied van Menen en met een halve cirkel rond deze stad, in de Leie uit te monden. Deze beek wordt thans, over een groot gedeelte, namelijk van zijn bron tot de dorpskom van Geluwe, de Reutelbeek genoemd.

Het komt ons voor dat de parochie en latere gemeente Geluwe haar naam aan de beek zelf ontleend heeft. Een der oudste teksten spreekt derhalve van Geluwedorp, t.t.z. het dorp aan de beek Geluwe genaamd. Wij menen ook dat Gelu(we)veld betekent: het veld aan of nabij het water genaamd de Geluwe, en aldus zou de plaats Geluweveld niets anders met de plaats Geluwe gemeens hebben dan de naam, beide verkregen door de aanwezigheid van de Geluwebeek. Bijgevolg is Geluveld niet het veld of woestenij van of toebehorende aan Geluwe, noch afhankelijk ervan. Ook is de afstand tussen beide dorpskernen, iets meer dan zes kilometers over de rechtlijnige steenweg Ieper-Menen, veel te groot om zoiets zelfs maar te kunnen veronderstellen.

Administratieve en leenroerige indeling

De parochie Geluveld behoorde tot de kasselrij Ieper en deze van Geluwe tot de kasselrij Kortrijk. Dit gaat heel zeker terug tot de oudste administratieve en gerechtelijke indeling van de streek. Tot de kasselrij Ieper behoorden nog Beselare, Komen benoorden de Leie en bijna het gehele Wervik benoorden dezelfde rivier. Geluwe, kasselrij Kortrijk, paalde aan Menen in dezelfde kasselrij, maar was van het gedeelte kasselrij Kortrijk in Wervik gescheiden door het gedeelte, in deze laatste parochie, van de kasselrij Ieper, o.m. het gebied van de hiervoren genoemde heerlijkheid Kruiseik, de heerlijkheden Oosthove en ter Kruisse. Het is moeilijk aan te nemen dat, bijaldien Geluveld aanvankelijk het veld - in de zin van een afhankelijkheid - van de parochie Geluwe zou zijn geweest, het in een andere administratieve indeling zou zijn terechtgekomen.

Ook op leenroerig gebied was de verhouding anders in beide besproken plaatsen, alhoewel dit eventueel op zichzelf geen bezwaar

[p. 292]

zou zijn voor een oorspronkelijke ondergeschiktheid van het een aan het ander, gezien feodale en administratieve indelingen met elkaar niets gemeens hebben; het waren indelingen van volstrekt verschillende aard, volkomen vreemd aan elkaar, gegrond, de administratieve op oorspronkelijke bewoning, de feodale op louter familiale eigendomstitels. Geluwe was dan in hoofdzaak een rechtstreeks leen van het feodaal hof van het kasteel van Kortrijk en was één der burchtgenoten ervan, terwijl Geluveld een rechtstreeks leen was van het grafelijk leenhof, de Zaal van Ieper, en zijn bezitter gekend was als één der vazallen aan deze Zaal verbonden, zoals ook de Werviks-Komense heerlijkheid Kruiseik.

We mogen dus besluiten dat Slosse's bewering over de verhouding Geluwe versus Geluveld, elke grond mist.

De diocesane administratie en de nieuwe bisdomindeling, 1569

Wat nu te denken over de bewering van Pasture-Jacques, als zou het bisdom Doornik, dat de keus had tussen ‘Ghelevelt’ en ‘Gelue’, de eerstgenoemde plaats verkozen heeft wegens de langere naam, menende aldus de voornaamste parochie in bezit te houden? We mogen dit, denken we, gerust tot de belachelijke dommemanspraat rangschikken.

Indien er, ten tijde van de bespreking van de nieuwe bisdomindeling, één instantie was die de waarde van elke parochie grondig kende, dan zal dit wel het diocesane bestuur geweest zijn, anders zouden we wel tot het besluit moeten komen dat dit bestuur samengesteld was uit een schaar onbevoegde beheerders. Derhalve ligt Hollebeke, dat eveneens tot Doornik bleef behoren, nog heel wat dichter bij Ieper dan Geluveld. Er zullen zeker wel heel wat andere beweegredenen gegolden hebben bij de besloten indeling, en misschien wel in de eerste plaats de drang van Doornik om, in de gegeven omstandigheden, zo weinig mogelijk te verliezen, zoveel mogelijk te behouden, waar het ook mocht gelegen zijn.

Het komt er, op geschiedkundig gebied, ook op aan de vele vertelsels en romantische beschouwingen van vroeger, die welig in onze geschiedenis blijven woekeren, zo goed als maar mogelijk is, te niet te doen.

J. Roelandt