Biekorf. Jaargang 74

[p. 171]

‘Sterte’ en ‘de Sterkte van Verbant’ te Nieuwpoort

Op de vraag in Biekorf hiervoor, blz. 127.

De verklaring van die naam sluit een hele, vrij ingewikkelde geschiedenis in. Onderstaande werd voor een groot deel aan gegevens van K. Loppens ontleend (o.m. uit ditzelfde tijdschrift Biekorf, 43e jaargang, 1937, blz. 169 en v.v., en 266 en v.v.).

1. - In 1414 werd aan de Nieuwpoortse havengeul, ongeveer ter plaatse van het uiteinde van het huidige ‘schiereiland’, de Kleine Vierboete (vierboete = vuurtoren) tot dan toe enkel een houten stelling, in steen opgericht. (De stenen Grote Vierboete bestond reeds, en bevond zich vlakbij, 260 m. meer landinwaarts, op het huidige ‘schier-eiland’ ter hoogte van de voormalige sluis der Vlotkom).

In 1593 werd de Kleine Vierboete omringd door een fort of sterkte, die dan ook het Fort van de Vierboete werd genoemd. Later werd dit fort uitgebreid en in 1691 door de befaamde Franse krijgsingenieur Vauban merkelijk vergroot en aangepast. In de volksmond heette het dan ook de Sterkte van Vauban.

Ten gevolge van zware beschadigingen tijdens de belegering van Nieuwpoort door de Fransen in 1793 en 1794 werd de Kleine Vierboete in dat laatste jaar afgebroken. Ook de Grote Vierboete raakte door dezelfde omstandigheden in 1793 buiten gebruik, tot wanneer ze, na herstelling en modernizering, in 1863 opnieuw haar taak vervullen kon.

Omstreeks de jaren 1670 was op beide vierboeten een zekere Verbanck als bedieningsman van de verlichting aangesteld geworden; tot bij de buitendienststelling van beide torens in 1793 was die funktie van vader op zoon overgegaan, de familie Verbanck (ook Verbant in de omgang) heeft dan ook meer dan honderd twintig jaar in de Grote Vierboete gewoond. Dit verklaart waarom het Fort van de Vierboete, ter oorzaak van een toevallige naamsgelijkenis, behalve als Sterkte van Vauban door het volk ook als Sterkte van Verbanck en Sterkte van Verbant werd aangeduid.

Het vestingswerk brak men in 1817 af. De grondvesten echter bleven nog een zeventigtal jaren bepaald goed bewaard - en al die tijd leefden de benamingen Sterkte van Vauban c.s. op die plaats voort - tot ook die fundamenten

[p. 172]

er in 1891 met het graven van de toegangsgeul tot de Vlotkom moesten aan geloven.

2. - Om voorlopig een gedeelte van de taak van beide uitgeschakelde vierboeten over te nemen werd in 1795 een signaalmast voor dagsignalizatie (vlagbediening) opgericht. Dat was langs de havengeul, doch dichter bij zee, namelijk ongeveer daar waar de huidige Louisweg op de havengeul uitkomt (dus in de omgeving van het huidige Oesterpark te Nieuwpoort-Bad); destijds was dat het zeewaartse einde van de havendijk, die aldaar op de duinen aansloot.

In 1825 kwam daar nachtsignalizatie (tijvuur) bij. De bediening werd toevertrouwd aan de... Verbancks, namelijk aan Frans (vulgo Cissen Verbant).

Wat wonder dan dat met de funktie ook de naam overging, al bleef die insgelijks op de oude plaats voortleven? Een nieuwe Sterkte van Verbant, of kortweg Sterkte, was geboren, al viel daar van enige versterking ook niets te ontwaren.

Hier even een korte uitweiding. Het oord werd met nog een andere benaming begiftigd. Anna Cornelis, weduwe van Philip Van Severen, exploiteerde er een café. (Aldaar heeft inderdaad een oud café In den Vuertoren gestaan; mogelijks gaat het om hetzelfde). Tot 1856 was Nieuwpoort garnizoenstad, en in dito café kwam veel kanonniersvolk van het garnizoen over de vloer; het zal wel een vriendelijke bazin zijn geweest, want ze werd met de bijnaam Anne Totje versierd. Dra werd het café en later de hoek evenzo genoemd.

In 1863, met het opnieuw in werking stellen van de Grote Vierboete, werd de signaalmast ‘aan Anne Totjes’ verlaten.

Sterkte en Sterkte van Verbant gingen echter nog geruime tijd ter plaatse mee.

3. - Doch omstreeks 1860 had men, in wat enkele jaren later het centrum van Nieuwpoort-Bad worden zou, een tweede signaalmast, enkel voor dagsignalizatie, opgesteld. Het is de ‘oude signaalpers’ van vraagsteller. Ze stond op een hoog duin, 18 m. boven zeepeil, 50 m. westwaarts van de later aangelegde steenweg naar stad, en zowat ter hoogte van de huidige Elisalaan.

Van meet af aan werd weer Cissen Verbant met de bediening belast.

[p. 173]

En opnieuw kwamen de namen Sterkte en Sterkte van Verbant - alweer zonder-verband-met-een-sterkte - meteen over, al handhaafden ze zich op de vroegere plek eveneens.

De Sterte van vraagsteller is dan ook eigenlijk de Sterkte.

4. - In april 1868 neemt voorgaande mast dan de wijk naar het oostelijk uiteinde van de Zeedijk, bij het staketsel, dus in de omgeving van het huidige Loodswezen. Daar hebben we dan vragers ‘nieuwe signaalpers’.

- Uit dit alles blijkt dat eenzelfde naam hier drie verschillende plaatsen dekte, niet alleen opeenvolgend, maar gedurende een bepaald tijdperk ook gelijktijdig.

Een meldenswaard geval van dubbele plaatsnaamverhuizing. Niet ieder toponiem is zo maar begenadigd met het voorrecht der ‘trilokatie’.

A. Vanhuyse