Biekorf. Jaargang 73

[p. 373]

Kleine verscheidenheden

BEERILECGHERE. - Ook berrielegghere. In Gent: grossier in granen die een of meer graanzolders (graenders) heeft. De rol van de berrielegger was spekulatief en normaliserend. In 1374 bepalen de Voorgeboden (ed de Pauw, 133) ‘dat geen beerilecghere en sta met gheerande grane up den coornaert, hy en sta buten den vremden lieden... up de boete van 10 lb.’. De Gentse kroniek van 1585-1586 belicht de rol van de berryeleggers op de graanmarkt te Gent: in de graanhandel worden ze genoemd op de tweede plaats, tussen de ‘cooplieden van coren’ en de brouwers en bakkers; ze worden ook eenvoudig met de korrevercoopers gelijkgesteld. (Stallaert I 188). - De berrie (draagbaar) was een gewoon draagtoestel van de pijnders (zoals men, gedurende het seizoen, op de kaasmarkt te Alkmaar kan zien). Werd de primitieve graanzolder (op houtdilten?) ook soms berrie genoemd?... Een huis op de Graslei te Gent draagt in 1360 de naam de Beerie: van stapelplaats werd het in 1404 een brouwerij. Eentweede Berrie kwam als huisnaam voor op de Oude Vismarkt. (De Potter, Gent II 474 495). Ook in Brugge was die huisnaam bekend. In de Ezelstraat was De Berrie in 1580 ook een bakkerij. In de Zuidzandstraat droeg een tweede huis eveneens die naam. (Gilliodts, Zestendeelen 146 271). - Over berrie als naam van een kalkmaat en een graanmaat zie Stallaert I 188, die ook mededeelt dat beirleggers tot ca. 1800 in Gent als graanmaat in gebruik was (1 beirlegger = 2,752 decaliter).

ELSTMAN. - Man aangesteld voor het onderhoud van een bos van elzenhout (in tronken of struiken). Bij de Duinenabdij te Koksijde stonden partijen elzenhout belangrijk genoeg om er een man op na te houden. Deze ‘elstman’ hielp ook mede bij de strandvisserij. De boursier van het klooster betaalt in 1564 een jaargeld van 72 pond par. aan ‘Clais Hoet, elstman, omme telst te bewaren ende tramalie te hantieren’. (Dun. Bourserie 1563-64, f. 31).

GLENT. - Houten omheining, getimmerd schutsel. Ook gelent; mv. glenden. - In 1437 verlaten de Gentenaren (militie) Aardenburg en komen te Eeklo ‘ende het was up die tijt een harde cout wedere, daer omme sommighe vander weverye van Ghendt braken in sticken die glenden ende die tuynen die dye lieden hadden ghemaect ontrent haerlieder hoven, ende verbarndense...’ (Excellente Cronike, f. 96). - De Brugse stadsdichter Anthonis de Roovere beschrijft in 1480 in zijn gedicht ‘Nieuwe jaer van Brugghe’ de stad als een eester dat geheel vervallen is: ‘Want de Galerijen, de Heckens, de Glenden, de Alleyen, de Thuynen, de haghen van roosen, de baelgien, sitsteden, dlach al in allenden...’ (Biekorf 1959, 8). - Een akkoord tussen eigenaars in de Hoogpoort te Gent voorziet in 1493 het recht te mogen ‘tharen coste doen afheymen met eenen thune of ghelente eenen tamelicken ganc ende voetwech.’ (De Potter, Gent II 315). - Voor een huis in het Stroostraetkin te Brugge staat in 1511 en ‘houtten glent’. (SAB. Feriebouck Tresorie, f. 28^v). - In 1518 worden de hondekoten van de grafelijke opperjager te Eeklo vergroot. Daartoe worden aangekocht ‘14 eecken boomen ende eenen essche omme danof te makene de glenden die van noode waren ghemaect te zijne an de voornomde hondecoten’. De omvang van de glenden blijkt nog uit de volgende rekeningposten: ‘[Betaelt] Gheeraert Moorthamere temmerman die ghewrocht heeft makende de selve glenden den termijn van 22 daghen te 12 sc. p. sdaechs’; (zijn zoon werkt daaraan mede gedurende 24 dagen tegen een daghuur van 8 sc. p.). ‘Betaelt Jan Cochuyt voor 1400 solderijsere ende 300 luucijsere verbesicht an tghelendt inde hondecoten... 33 sc. p.’ (Rekening ed. L. Stockman in Biekorf 1966, 372). - Jan de temmerman werkt in 1532-39 voor het Sint-Janshospitaal te Brugge. In 1532 wordt hij betaald om te ‘behouwen stylen omme tglent ande achterpoorte jeghens der stede waterloop’;

[p. 374]

in 1533 werkt hij een dag ‘ant glent vanden boghaerde ende ant warmoeshof’; in 1539 nog weer ‘ant glent vanden waermoeshoove’. (SJH. Rek. 1532, f. 12; 1533, f. 11; 1539, f. 6). - Een rente op een huis in de Vlamingstraat te Brugge vermeldt in 1560 de aangrenzing ‘met ghemeenen muere ende glende staende ande zuudtzyde’ (Hand. Em. 58, 300). - Een Brugse akte uit de Weeserie (St.-Niklaaszestendeel) anno 1569 betreft een huis in de Hoedenmakersstraat ‘met eenen grooten hove ende eestre, met alle den mueren, galeryen, glenden, haghen, ende al datter toebehoort totter strate...’ (Hand. Em. 62, 167). - Het Gents Naemboeck van 1562 kent ‘Glend oft ommeluucksel: cloison’. - Als plaatsnaam komt Glent voor in 1406: benaming van een boerderij en wijk bij Coyecques (St.-Omaars). Als benaming van een stuk land: te Ruddervoorde (1515: glentschote); Passendale (1660), Langemark (1672), Roeselare (1707), Waregem (1758), Haringe (1764), Hondschoote (ca. 1770); zie DF IV 546 722, alsook D. Denys, Top. Roes. 112. - Over de verbale vormen geglent en beglent (?) zie MnlW II 1111 en Gedichten de Roovere, ed. Mak, 146. - Als samenstelling ontmoeten we ^hofglent te Brugge in 1539 (SJH. Rek. f. 11^v). - Glent en glenden in de bovenstaande wvl. teksten zijn timmerwerk. Een gedeelte ervan kan soms metselwerk zijn, zo o.m. te Geraardsbergen waar in 1412 in het O.L. Vrouwhospitaal metselaar en timmerman samenwerken om, ter vervanging van een oude muur, een ‘ghelende te fondeerne’ en ‘den ghelende te maken’. (De Vos, Hospitaal 103). Van zulk een samenwerking getuigt de term glentsteen die in 1532 te Brugge voorkomt: Luuc de Wilde en zijn gezel hebben dan anderhalve dag ‘glentsteen ghezaecht’ om te verwerken in het glent langs de Reie. (SJH. Rek. 1532, f. 12). - In de Brabantse teksten bij Stallaert blijkt gelent (gelint, gelinte) veelal een lemen of gemetselde omheining aan te duiden. - Het wvl. gelent (galent, glent) is: schettewerk, schrank, hek van latten; geen metselwerk (De Bo, bij wie ook de samenst. achtergelent en voorgelent). - De wdbn. van Mellema (1622) en d'Arsy (1643) geven Ghelente, Glente, met vertaling: Haye, muraille sèche sans mortier. - Over de verspreiding en etymologie is MnlW II 1233 uitvoerig. Vgl. ook Kluge-Mitzka alsook Weigand-Hirt s.v. geländer.

STAKIJTSEN. - Met staken afzetten, afsluiten, blokkeren. Brugge en Sluis bestreden vinnig elkaar in 1437. Begin juni van dat jaar ‘die vander Sluys deden t'Swijn stakijtsen, soe datter gheen goet noch ten Damme noch te Brugghe commen en mochte... Daer laghen voor t'Swijn vele oostersche schepen gheladen met coorne, die gheerne daer mede te Brugge gehcommen hadden, maer sy en mochten nyet duere omme dye staken die in t'Swijn stonden’. (Exc. Cronike f. 95). - Vgl. staketten in MnlW VII 1908, alsook De Bo s.v. stakijtsen: door paalwerk afsluiten, afstakijtsen: door een stakijt afsluiten.

TRAMALIE. - Driewandig visnet waarmee men smalle wateren over de gehele breedte afzet; schakelnet. In gebruik bij de strandvisserij. - In 1563 schrijft de boursier van de Duinenabdij een apart hoodstuk in zijn rekening, nl. de ‘Costen van tramalien ende seynen’. De posten betr. tramalie luiden: ‘Betaelt voor 17 pont garne omme tmaecken van een nieuwe tramalie en voor tmaecken vande zelve, tsaeme 6 lb. 16 sc. Item voor boen omme dezelve te tannen, 6 sc.’ In maart 1564 wordt nog weer aangekocht ‘5 pondt garne omme de tramalien te boeten, te 8 sc sc tpondt’. En later in oktober betaalt de boursier te Nieuwpoort een som van 56 sc. ‘voor het doen twynen garne omme twee nieuwe tramalien ende voor tbreiden vande zelve’. (Dun. Bourserie 1563-64, f. 45; vgl. Biekorf 1933, 341-342.). - Uit mlat. tremaculum, ofr. tremail ‘filet de pêche à trois nappes’, trasmal (1458), ook een bepaald net voor vogelvangst.

STEKEDOORNE. - Kruisbes, wvl. stekelbeier, stekelbeze; Ribes Grossu-

[p. 375]

laria L. - Mnl. stickebeier komt voor in 1394 in de straatnaam Sticquebeierstraet te St.-Omaars. (Biekorf 1972, 302). Een Brugs kontrakt van 1532 beschrijft een eigendom ‘met een plaetskin van lande tot eenen stekedoorne haghe ande zuudtsijde.’. (RAB. Proossche nr 1240, Wettelijke pass. 1529-38, f. 44). - Steekdoorn niet bij De Bo-Samyn, wel bij Heukels doch niet gelokaliseerd; is alg. ndl. (Vandale).

RUTSEELE. - La Rochelle, de havenstad op de Atlantische kust (dép. Charente-lnf.), gedurende de middeleeuwen de grote exporthaven van de wijn uit Poitou en ommeland (Aunis, Saintonge) naar Vlaanderen. Uit Sluis vaarden de Vlaamse schepen in konvooi, als ‘de vlote van Vlaendre, langs de Engelse zuidkust en vandaar langs Bretagne naar La Rochelle. In 1381 was ‘de vlote van Vlaenderen die quam van Rutseele’ door de Engelsen bedreigd geworden. (Rek. baljuw van Mude, ed. de Pauw 118). Die wijnvloot verschijnt herhaaldelijk in de Brugse stadsrekening o.m. in 1411 (f. 87, 98): ‘de vlaemsche vlote vander Rotseelle commende...; tien scepen gheladen met wine toebehoorende Vlaminghen commende vanden Rotselle te Vlaendrewaert’. In 1420-21 gaan Brugse wetheren in Spanje onderhandelen betreffende ‘scaden ghedaen den Vlaminghen biden Spaengiaerden voor Rutseele...; item... voor de Rutseele’. (Stadsrek. 1419-20, f. 82; 1420-21, f. 107). - Kronen (munt) geslagen te La Rochelle heten ‘croonen rootselsche’ in de Brugse rekening van 1454-55 (f. 45^v). - De Kaerte van der Zee (1532) geeft de vormen Roesiele, Rotsiele.

LABOREIRRE. - Ook laboerere. Handwerksman. - In 1327 worden te Ieper, in dienst van de stadswerken, betaald negen ‘personen delvers, kerdewaghencruders en andere manieren van laboreirres, die holpen de drawende hecken te stellen, 59½ sc.’. In hetzelfde jaar nog weer ‘personen kerdewaghencruders, delvers ende andere laboreirres, elken van 4½ daghen, 39½ sc’. Dergelijke uitgaafposten komen later herhaaldelijk voor. In 1329 staan nog ‘5 laboereres’ met 5½ dagen in de rekening. (Comptes Ypres II 701 706 995). - Ontlening (wsch. beperkt tot de stad Ieper) uit ofr. Laboreor, laboreur: handswerkman, sjouwer; ook ‘laboureur de bras’; zie Godefroy IV 688.

PARADISEKIN. - Kleine voutekamer (boven een voute of een kelder; hoogkamer, opkamer. De inventaris van Lisbette, dochter van Arnoud Roucx, opgesteld 17 maart 1462 te Brugge, bevat de volgende rubrieken (woonruimten): ‘Eerst beneden in den voorvloer...; item inde cuekene...; item boven inde achtercamere...; item int paradisekin een bancxkin, twee blaeuwe cussens ende een quaet beddekin met eender blauwe saerge’. (RAB. Proosdij nr. 1292, f. 45). De bet. van paradiseken wordt uitgedrukt in een tekst uit de Brugse Hallegeboden (SAB. 1581-96, f. 218) betreffende een eigendom gelegen in het Corte Bogaertstratkin: ‘Een huus met zyne toebehoorten, met teghelen ghedect, met eene schoone platse van lande daermede ghaende, viercant bemuert, twelcke een eestre es ghenaemt de Lecke, metgaders een paradysekin ofte camere met een vaulte daer onder, staende ande westzyde vanden voornomden huuse...’. - De loge in de grote zaal van het Brugse stadhuis, een tribune voor de stedelijke speellieden, wordt in 1476 in de stadsrekening paradysekin genoemd. De timmerman Jan Cookaert wordt in dat jaar betaald ‘van dat hy ghemaect heift boven in de groote zale, te wetene ant paradisekin daer de menestruelen up staen, dat onder verhemelt met odgiven, noch ant zelve een duere omme daer in te commene in den wentelsteghere’. (Rek. stadswerken 1476-82, f. 331^v). De enge betekenis van Gilliodts (in MnlW VI 125 overgenomen) werd door Gailliard (in Keure van Hazebroek IV 138) terdege verbeterd.

A.V.