Biekorf. Jaargang 73

[p. 337]

‘Oversloppen’ in het Wervikse Rodenbouc
(1414 tot ± 1565)

In Biekorf 1972, blz. 316-317, geeft A.V. talrijke Brugse citaten over de ‘suckenie’ en zegt daarbij dat de suckenie een winterdracht was, terwijl het overslop (superpli) de zomerdracht was voor de koorgeestelijken gedurende de officie.

De betekenis van sloop (mnl. slop) is reeds overkleed, zodat overslop (het witte koorhemd) tweemaal de betekenis over zou inhouden, een pleonastisch woord bijgevolg, hoe oud het ook moge wezen, en dit mogelijks vanwege het aantreffen van andere samenstellingen met sloop, zoals kussensloop, waar het soort sloop nader bepaald is.

Het Wervikse Rodebouc, thans bewaard in de pastorij aldaar, heeft het woord overslop op vele plaatsen, maar dan uitsluitend in betrekking met kinderen, klerkjes, scholieren, en nimmer met de bijkomende betekenis van zomerkleding.

Dit Rodenbouc werd samengesteld in 1414 met de gegevens vervat in een voordien gebruikte rol. De in het Rodenbouc vermelde gegevens zijn dus deze uit de rol, de oudste gegevens van vóór 1414, naderhand aangevuld met nieuwe gegevens nopens later ingestelde jaargetijden, enz. en dit tot ongeveer de ramp die Wervik getroffen heeft in 1578 tijdens de strijd en het over en weer geloop van Staatsen en Malkontenten, maar wellicht ook slechts tot aan de Beeldenstorm te Wervik in 1566. Het is het Wervikse cartularium van de Dis tot die tijd en we denken dat, vermits het register hoofdzakelijk inlichtingen had over de fundaties van jaargetijden en deze steeds gepaard gingen met kerkelijke verphchtingen en de bekostiging ervan, ook de plaatselijke kerkrekening, te verstaan de kerkmeesters, over een tegenhanger beschikte, waarin o.m. eveneens hetzelfde soort gegevens voorkwam. In het Rodenbouc is, marginaal, herhaaldelijk kwestie van een Zwartenbouc, met opgaven van foliëring, naast een aantal gegevens van het Rodenbouc. Het is mogelijk dat, bij de ramp van 1578 of wellicht eerder, bij de Beeldenstorm op 15 augustus 1566, dit Zwartenbouc verloren is gegaan of vernietigd werd, en dat alsdan de kerkmeesters het Rodenbouc verder als het eigen register hebben gebruikt.

[p. 338]

Het Rodenbouc heeft 144 folio's. Tot en met folio 128 zijn de inschrijvingen inderdaad wel deze van de Dis. De laatste gedateerde inschrijving van een jaargetijde is dat van ‘dheer Jacob de Grave’, op 22 juni 1565 ingesteld door de madelaars in zijn sterfhuis, f^o 126v^o (Marginaal Zw. b. 104r^o). F^o 129r^o begint een jaarkalender van de jaargetijden, gevolgd tot f^o 138v^o met de opgave van de bijzonderste feestdagen en ambachtsvieringen. Daarna komen nog slechts sporadisch inschrijvingen voor, één enkele van een jaargetijde en enkele vermeldingen van jaargetijden, ook oudere, overgenomen uit het voorgaande eerste deel. Verder zijn er annotaties over kerkelijk bezit tot en met pachtbrieven toe of aantekeningen er omtrent in de achttiende eeuw. Meteen is er op het einde een los blad ingeschoven met aantekeningen over zettingen op het kerkelijk grondbezit in dezelfde eeuw.

De originele aantekeningen zijn in 1414 nogal summier gesteld en bij deze originele inschrijvingen is er nooit sprake van de oversloppen. De aanvullingen in latere jaren worden langs om meer uitvoeriger, bij zoverre dat men de indruk opdoet dat uiteindelijk volledige fundatieakten overgeschreven zijn, en dit tussen de verschillende hoofdafdelingen in van het origineel boek, waar veel folio's blanco gebleven waren.

Uit het register hebben we de citaten overgenomen waar kwestie is van de oversloppen. Het gaat steeds om kinderen, klerkjes en scholieren, nooit om priesters of om andere kerkbedienaars. Uit de aanhalingen blijkt in elk geval dat de oversloppen zowel in de winter als in de zomer gedragen werden, ja zelfs meer in de winter (23 maal op 39 aantekeningen, voor jaargetijden te celebreren in de maanden oktober tot april) dan in de zomer (16 maal op 39 in de maanden mei tot September). Uit de citaten blijkt ook dat deze klerkjes, enz. leerlingen waren van een school en we kunnen zelfs vaststellen dat er op zeker ogenblik tot minstens zeker dertig leerjongens waren. In die tijd, dus vóór 1565, was het lokaal in kwestie ‘de scole’ genoemd en lag het bij de St.-Medarduskerk, en de grond waarop het gebouwd stond is herhaaldelijk samen vermeld met de grond van het kerkhof rondom deze kerk. Uit de aangehaalde teksten zien we dat de gegadigden meestal kinderen en klerkjes worden genoemd, bij zoverre dat, gedurende 'n lange periode de twee woorden elkaar

[p. 339]

regelmatig om de beurt opvolgen. Wij hebben de citaten overgeschreven in de volgorde van de foliëring van het register en we vragen ons af of deze regelmatigheid aan het toeval te wijten is dan wel opzettelijk begaan werd door de scribenten van de Dis.

Er zijn in dit Rodenbouc niet zoveel data vermeld. Aangegeven data hebben we overgenomen en hebben we aangegeven bij het begin van elk citaat. Bij ontstentenis van dit gegeven in het register, hebben we, naar beste vermogen, een approximatieve datum of een periode tussen haakjes geplaatst.

We kunnen hier nog aan toevoegen dat nog ten minste evenveel citaties in het Rodenbouc voorkomen van kinderen, klerkjes en scholieren als hierna overgeschreven, maar dan zonder de vermelding van oversloppen. We hebben deze citaten niet overgenomen.

J. Roelandt.

Citaten ‘met oversloppen’ uit het Wervikse Rodenbouc

(vóór 1426). - Jacob vanden Poele ende Proene Reniers hebben den disch gheerft... Svrindaechs naer onsen vrauwen in oustmaent, So sal men alle jare... (een jaargetijde doen) ...Ende elc der clerckin metten oversloppen sal hebben ten grave gaende een witbroot van iiij miten... (f^o 24v^o). Peroenen Reniers overleed te Wervik vóór 4 maart 1426 (n.st.), als echtgenote van Jacob vanden Poele (Rijksarchief Kortrijk, Wezerijboek 5 ‘St Jans’, f^o 198r^o).
1443. - Up den eersten maendach van Aprille, So sal men doen tjaerghetijde van Meester Willem (Wullem) van Huele (Huelle), deken van de canesie van Curtrike was in dien tijt,... Item de clerkinne die commen sullen met oversloppen zullen hebben in witte brooden ij s p. (f^o 27r^o).
1457, 5 april vóór Pasen (= 1458, n. st.). - Up sente Baerlebast dach (= 11 juni), So zalmen doen tjaerghetide van Jan vander Capelle ende Madeleene tsClercx, sijn wijf,... Item de clerkins metten oversloppen elc een witbroot van iiij miten, iij s. vj d. (f^o 28r^o). Er waren dus ten minste 21 klerkjes in de school).
1458, 20 november. - Up sente Andries dach (30 november) zal men doen tjaerghetide van Phelips van Haefskerke... Ende naer de messe zo zijn de priesters ghehouden te gane metten scolieren ten grave,... Item de clercxkins metten oversloppen jn wit broode v s p. (f^o 28v^o). Als deze klerkjes elk hetzelfde kregen als deze op 11 juni, hier voren, dan moeten er minstens 30 geweest zijn.
1439, 14 maart (n. st.). - Up den vleessche dach na sente Crucen dach (24 September), So salmen doen tjaerghetijde van Gillis de Meij, Joffer Jane sMersiaens, zijn wijf, van Jan de Mey ende Henderic de Mey ende haerleder beede wijf,... Item de clercskins hebben ten grave een wittebroot daer vooren ij s.p. vandie oversloppe... (f^o 30r^o).
(1424-31). - Up onser vrauwen dach jn decembre,... zo salmen

[p. 340]

doen tjaerghetijde van Joos vanden Walle, Joffer vanden Hoerne, zijn wijf,... Item de clercskin met oversloppe een wit broot elc van ij d.p. (f^o 31r^o). Joos vanden Walle was schepen van Wervik in 1426 en kerkmeester in 1431.
(1e helft 15e eeuw. - ...jn lauwe Sent Anthonis daghe... Zo zalmen doen tjaer ghetide van den heer Jacob Robe,... Item den scolieren in den oversloppen zijnde ten Jaerghetide, iiij s.p. (f^o 32r^o).
(dat.?). - Den zesten dach van oust, zo zalmen doen tjaerghetide Wouters Patijn,... Item, den clerxkins met hueren oversloppen onder hem allen jn witbroode iiij s.p. (f^o 36v^o).
(2e helft 15e eeuw). - Upden vj^en dach jn ouste, Up den dach van de transfiguratie, So salmen doen tiaerghetijde van Robert Zoetaert ende Marye vande Capelle zijn wijf,... Item de clerckin metten oversloppe iij s. in witbroot (f^o 39v^o).
1498. - Up den ix^sten dach van oust ende up den xxiij^sten dach van novembre, So zalmen doen tjaerghetide over Jan Stalpaert ende Marie Spillaerts, zijn wijf, heer Andries Spillaert, Hughe Spillaert ende zijn wijf, Pieter Stalpaert ende zijn wijf,... de kinderen metten oversloppe in witbroot iiij s.p. (f^o 40 r^o).
(na 1449). - ...sanderendaechs van onzevrauwen dach jn septembre, zo zalmen doen tiaerghetide van Anthonis Bierman, van zinen wive, zinen kinderen,... Item, den clerxkins met hueren oversloppen jn witbroode onder hem allen iiij s. (f^o 45r^o).
(2e helft 15e eeuw). - Up den v^sten dach van ouste, So zalmen doen tjaerghetide over de ziele van Wullem Ghesquire ende Jakemine van Dale, zijn wijf,... ende over Wulle Barbilloen... Item de kinderen metten oversloppen elc witte broode van twee miten iij s (f^o 65v^o). En hier is er voorraad voor 36 leerjongens.
(1468?). - Den vierden dach in lauwe over Fransen Bogaert ende zinen wive, Eerwerdeghe heer in gode Meester Pietere Bogaert, deken van sente Donaes kerke jn Brugghe heift up ghedreghen ende wettelicke gheherft den disch van Wervicke jn... Item, den clercxkins met huren oversloppen elc een cleen witbroot, te weten onder hem allen iiij s. (f^o 69r^o).
1480. - Up sente Margrieten dach (10 juni of 20 juli) So salmen doen tiaerghetide van Eerve de Meriadech ende Joffrauwe Jhane van Croix ziinen wijfve,... Item, omme de scolieren in witte brooden iiij s. (f^o 71r^o).
(2e helft 15e eeuw). - Up sente Mychiels dach (29 September), So zalmen doen tjaerghetijde van Olivier de Wale,... de kinderen in witte broon iiij s. (f^o 78v^o).
(15e eeuw). - Up sente Vincensis dach (22 januari), so salmen doen tJaerghetide van Simoen Willier ende Willemine Stalpaerts zijn wijf,... Item de kinderen metten oversloppen jn witbroode iiij s. (f^o 81v^o).
(2e helft 15e eeuw). - Up sente Fransois dach (4 oktober), So salmen doen tjaerghetijde van Franse de Buus ende Beatrice van Brabant zijn wijf,... Item de clercken met oversloppen commen sullen ten dienste elc j witbroot van j pene, ij s. (f^o 83r^o).
(1e helft 16e eeuw). - Vincent van Prusschen ende Lucie van Kemmele zijn wijf hebben ghegheven den disch van Wervicke,... een

[p. 341]

Jaerghetijde... up sente Lucie dach (13 december)... de clercxkins met oversloppen in wittebroode iiij s. (f^o 87v^o).
(2e helft 15e eeuw). - Up sente Juliaen dach den xvij^sten dach jn April zal men doen tJaerghetide van Hector de Meriadech, Joncvrauwe Jane de Croix zijn wettelicke ghezelnede, Joncvrauwe Anthonine de Meriadech huerleder dochtere,... Item, de clercxkins metten oversloppen jn wittebroods iiij s.p. (f^o 91r^o).
(2e helft 15e eeuw). - Swoensdaechs naer Beloken Paesschen salmen doen tiaerghetijde van Maertin Vaillant, Jan de Koc, Jane sDonckers huerleder wijf was.... Item de kinderen metten oversloppen in witte broodt iiij s p. (f^o 88r^o). Martin Vaillant was schepene van Wervik in 1479 en was overleden in 1482.
(dat.?). - Smaendaechs naer Beloken Paeschent... over Jan Bertin, Marie van Brugghe, Anna sDonckers, Jane Lauwers, Joos Bertin zijn vadere ende Marie tsBeste zijnder moedere,... de kinderen met oversloppen in wittebroode iiij s p. (f^o 92v^o).
(begin 16e eeuw). - Up sente Simon sente Juden dach (volgens de kalender in het Rodenbouc is het 28 Oktober), So zalmen toen tjaerghetiide van Casin de Cat ende Jakemine Hoviins zijn wijf,... Item de clerxkins met oversloppen in wittebroode iiij s p. (f^o 94r^o).
(begin 16e eeuw). - Up onser vrauwe dach vander snee (5 augustus), Dher Merlin Ghesquiere wilent prochiepape van Werveke,... de clerxkins met oversloppen in wittebroode v s p. (f^o 95v^o).
(einde 15e of begin 16e eeuw). - ...een lesende jaerghetide up sente Jans dach vutganc oust voor de ziele van Andries Patijn, Beatrice van Dale ziin wiif was, voor zijn vadere ende moedere... Item twee scoolkinderen die de messe zullen commen dienen met oversloppen elc een wittebroodt (f^o 98v^o).
(begin 16e eeuw). - Up sente Amoors avendt xv in lauwe, So salmen doen een siinghende jaerghetide van Jacob van Roques ende Perone Ploviers, ziin wijf, Joos van Roques,... Item de kinderen met oversloppen in wittebroode iiij s p. (f^o 99 v^o).
(begin 16e eeuw). - Up sente Pauwels dach xxv in lauwe, So salmen doen tiaerghetide van Pieter Nantin doude, Margriete Maercolfs sijn huusvrauwe... De Clerxkins met oversloppen in wittebroode tsamen iiii s. (f^o 100v^o).
(1e helft 16e eeuw). - Tsdicendaechs naer Beloken Salmen tjaerghetide (doen) van Jan de Plaet ende Janette Parkiers zijn wijf, Stevin Parkier ende Jakemine vander Mersch ziin huusvrauwe... Item de kinderen met oversloppen in wittebroode ten voorseiden Jaerghetide commende iiij s.p. (f^o 100v^o).
(1e helft 16e eeuw). - Tsanderdaechs vor Syncxene, Meester Jacob Descamps, erfachtich prochiepape van Wervicke, heift ghefundeert ende bezet binnen zijnen levende tijde een sijnghende Jaerghetide over sijns vaders ende moeders sielen,... Item twee choristen elc j s vj d.p. comt iij s. ...De Clerxkins met oversloppen in wittebroode iiij s.p. (f^o 102r^o).
1529, 2 december. - Jacob Ghesquieres fs Willems ende Marie Thevelins zijn wijf... een Jaerghetide alle iaere up sente Jacobs ende sente Christoffels dach den xxvⁿ van hooijmaent... de clerxkins met oversloppen ten voorn. dienste commende sullen hebben in wittebrooden tsamen van vier miten tstick tot iiij s.p. (f^o 107r^o).

[p. 342]

(1e helft van 16e eeuw). - Up den vierden dach van maerte, salmen doen tjaerghetide over de siele van meester Gillis vanden Bussche... de clerxkins vander scole met oversloppen ten voorn. dienste commende in wittebroods iiij s.p. (f^o 105r^o).
1543, 7 maart (n.st.). - Den zesten dach van Augst so salmen celebreren den feestelicken dach vander transfiguratie ghefundeert bij Meester Jacob van Thieldt, vicaris van myn heere van Doornicke,... de kinderen die gherrewin elck een wittebroot van vj d.p. compt j s. vj d. Dander kinderen met oversloppen te zamen in wittebroode iiij s.p. (f^o 110r^o).
1538, 4 maart. - dheer Hector Lupaert, priestere, heeft bij zijnen uutersten wille ghefondeert een Jaerghetide (te celebreren 13 maart)... de kinderen met oversloppen in wittebroode iiij s.p. (f^o 111v^o).
(1e helft 16e eeuw). - Den xxij^sten in Sporkele Ste Pieter daghe so salmen doen tjaerghetide van Denijs Dael ende Jane Nuekels zijn huusvrauwe... De kinders met oversloppen ten dienste commende in witte broode iij s.p. (f^o 119r^o).
(1e helft 16e eeuw). - Mahieu Bondueel heift ghegheven tgeesthuus... een jaerghetide up den xjx^en dach van lauwe... De kinders met oversloppen ten dienste commende jn wittebroot ij s. vj d. (f^o 121v^o).
1557, 8 juli. - Symon Nauwijnck ende Marie Moormantijns zijne wettelicke gheselnede hebben ghegheven ...een zijnghende Jaerghetide ...up den xiij^en dach in hooijmaendt... Item de clercxkins met oversloppen ten voornoomden dienste commende sullen tsamen hebben jn witte brooden van vier miten tstict tot iij s.p. (f^o 123r^o).
1565, 22 juni. - ...het jaerghetide van dheer Jacop de Grave (te celebreren 6 okt.)... de cleerxkins metten oversloppen iij s.p. (f^o 127^o).
(vóór 1550?). - Den ij^en van mey zalmen doen een zijnghende Jaerghetijde over de siele van wijlent Sijmoen Calewaert ende Joncvrauwen Jane de Fyve (Wwe in 1550), zijn huusvrauwe... de Clercxkins metten oversloppen ten selven iaerghetijde commende in wyttebroot tsamen iiij s.p. (f^o 128v^o).