Biekorf. Jaargang 73

[p. 153]

Toponymica uit de Kuststreek
De Keuvele te Knokke

Het is een merkwaardig feit hoe lang sommige plaatsnamen op een goede verklaring moeten wachten, die nochtans achteraf doodeenvoudig en bijna vanzelfsprekend blijkt. Enkele voorbeelden! Wat werd er niet allemaal geschreven over de Dulleweg of Dulledijk, oostwaarts aansluitend bij de Oude Blankenbergse Dijk, waarvan de betekenis niets anders is dan grensweg, grensdijk. En over de Bloelozendijk te Westkapelle, waarvan de naam herinnert aan die van een pachter de Bloelose uit de 17e eeuw. En dan de Kalveketedijk: niet Kalverketedijk (kalverkete = kalverstal), maar Kalveketedijk (kalve kete = vervallen, armtierige kete of hofstede). Het is soms zo moeilijk om los te geraken van ingeroeste volksetymologische of ook ‘geleerde’ verklaringen, die nog zeer lang blijven nawoekeren in de literatuur nadat de juiste verklaring allang gevonden is.

Laten wij thans de merkwaardige plaatsnaam, hofstedenaam ‘de Keuvele’ te Knokke onder de loep nemen.

Op het einde van de 13e eeuw werd te Knokke de Meunikendijk of Keuveldijk door de monniken van Vaucelles opgeworpen (vandaar ook de naam Klooster-van-Vauxellisdijk in de ommelopers, niet op de volksmond). De dijk verloopt boogvormig tussen de Knokken-en Kragendijk aan de ene kant en de dijk van de monding van het Oude Zwin aan de andere kant. Hij behoort tot het stelsel van de opeenvolgende boogvormige dijken, die de ene na de andere ter inpoldering van de schorren buiten het stelsel Evendijk-Kalketedijk-Bloelozendijk... werden opgeworpen. In de bocht van de dijk werd de hofstede de Keuvele op een wal gebouwd. Vandaar de namen Keuveldijk, Keuvelpolder, Keuvelhoek. Deze reeds in 1335 vermelde hofstede heet in de jongere ommelopers (Watering van Valkaarsgote): de Grote Keuvele, ter onderscheiding van de Kleine Keuvele, een jongere hofstede in de buurt achter een jongere dijk.

Aangaande de betekenis van het toponiem Keuvele leek geen twijfel te bestaan. J. Opdedrinck schrijft in zijn bekend boek over Knokke⁽¹⁾: ‘Les dénominations Ceuvele, Ceuveldyck, Ceuvelhoek rappellent la coule monastique, le vête-

(1) J. Opdedrinck. Knocke, Histoire et Souvenirs, 1e uitg. Knokke 1913, blz. 16

[p. 154]

ment à capuchon porté par les moines bernardins de l'abbaye de Vaucelles’. Het woord keuvele betekent inderdaad monnikskap. Deze verklaring werd overgenomen door Carnoy⁽²⁾ en ik zelf onderschreef ze in mijn Franse en Nederlandse herwerking van Opdedrinck's boek⁽³⁾. Toch twijfelde ik toen reeds aan die schijnbaar zo eenvoudige, voor de hand liggende verklaring. Ieder ervaren toponymicus voelt al dadelijk dat wij hier met Volksetymologie of met ‘geleerde’ etymologie te maken hebben. Er moet elders worden gezocht dan bij die monnikskap. En een betere, geheel bevredigende verklaring is niet zo moeilijk te vinden.

Er bestaat een Oudnederlands woord kove (zie Verdam) met de betekenis ‘hut, stal, kooi, schuur’, verwant met het Middelhoogduits Kobe, Angelsaksisch cofa (Engels cove), Oud-noors kofi, Grieks gupè (onderaardse woning, hol), enz. allemaal teruggaande op de Indogermaanse basis gup- met de betekenis ‘gewelfd zijn’ (vele woorden in alle Indogermaanse talen zijn uit die stam voortgekomen, ook het woord keuvele voor kap, kapmantel, monnikskap, verwant met kuif).

Keuvele is blijkbaar een diminutief van kove en betekent dus oorspronkelijk stalletje, kooitje, schuurtje en later natuurlijk stal, schuur, hofstede⁽⁴⁾. Dat is een eenvoudige, fraaie, voor de hand liggende verklaring van onze hofstedenaam.

Een oude hofstede te Klemskerke heet Keuvelsdorpe (later Kevelsdorpe). Het is niet zeker dat wij hier met hetzelfde toponymische element als te Knokke te maken hebben. De bindings-s zit in de weg. Die plaatsnaam lijkt eerder een familienaam te bevatten. Kennen onze anthroponymici een familienaam de Keuvele uit vroegere tijden (blijkbaar afgeleid van keuvele = kap, kapmantel)? Er is een Keuvelaarpolder te Kadzand en een leengoed de Keuvelare te Adegem. Dat zijn geen keuvelnamen. Ze staan in verband met de familienaam de Keuvelare (van het werkwoord keuvelen).

J. De Langhe

(2) A. Carnoy. Origines des noms des communes de Belgique. t. II Leuven, 1959, blz. 369.

(3) Geschiedenis van Knokke - Histoire de Knokke, Tielt, 1968.

(4) Ags. cofa, Eng. cove is terug te vinden in verscheidene Eng. plaatsnamen: Cove, Coven, Covenham; zie E. Ekwall, Oxford Dict. of English Place-Names, blz. 120; Oxford 1951.