Biekorf. Jaargang 73

[p. 102]

‘Honing-secreten’ uit vroegere eeuwen

Het gebruik van ‘honing’ in de volksgeneeskunde was vroeger, meer nog dan nu, heel belangrijk. ‘Honing’ was zeker in de oude apotheek, bij de ‘droogherij-verkoper’, bij de kruidenier van vroeger en ten huize van zieken een graag gebruikt ingrediënt. Eerweerdigen Heere Alexis Piemontois noteerde toendertijd zorgvuldig zijn ‘Secreten’⁽¹⁾.

In dit boekje is er meermalen sprake van ‘honing-remedies’.

Het blijkt uit diverse beschrijvingen dat ‘honing’ in die tijd voor alles goed was en een geneesmiddel uit de duizend voor honderden gevallen; zoals nu nog bij sommige imkers.

De tijd van kolven en monieren is een beetje achterop geraakt; de honing is gebleven.

(1) ‘De Secreten vanden Eerweerdigen Heere Alexis Piemontois’, 't Enchuysen, Gedruckt by Willem Evertsz., Boeckdrucker, aen de Nieuwe Halven] in de Gekroonde Druckerye, 1658. - Het Eerste Boeck. - Over de Nederlandse vertalingen van de Secreten zie Biekorf 1961, 147-148.

Honing als middel tegen de pokken en tegen gewrichtspijnen

‘Eenen recepte seer licht om maken, ende seer goedt om alle manieren van pocken te genesen, ende en kost niet veele, noch men derf hem niet te bedde houde(n), noch in huys, maer men mach 't nutten achter straten gaende: ende daer-en-boven ist zeer goedt tegen alle pijne der knokelen⁽²⁾ in wat deel des lichaems dattet zij.
Neemt drie pont ongesoden⁽³⁾ Honich / een pond saps van premula veris⁽⁴⁾ daer na neemt een half pondt lignum sanctum⁽⁵⁾ ghepulveriseert met een raspe / ende na dat ghy 't een wijle tijts in ghemeyn water sult gesoden hebben / soo suldijt afgieten / ende suit dit voorseyde sap met den honich in eenen pot doen / daer toe doende drie oncen aloe apeticum⁽⁶⁾ bereyt als boven / ofte gelijck hy by den Aptekers veyl is / te weten met den sappe van roose⁽⁷⁾

(2) Knokelen: gewrichten.

(3) Ongesode: ongekookte.

(4) Premula veris: primula veris (Lat.) of primula officinalis; slanke sleutelbloem (Ned.). - Dr. L. Vandenbussche, Onze volkstaal voor Kruiden en Artsenijen, ed. 1955, p. 465. - Dodoens 1644: ‘Men heetse somtijdts herba paralysis omdat sy soo krachtigh zijn om den weedom van de leden ende van de zenuen te versoeten’.

(5) Lignum sanctum: Guajacum officinale (Lat.). Pokhout, Pokhars, Pekhout, Bokkenhout, Heilig hout. (Ned.). Vandenbussche a.w. p. 298.

(6) Aloe apeticum: Vandenbussche a.w. p. 88. - Pharmacop. 1747: ‘Aloë is een dikgemaakt Sap. Het bestaat uit een Slym- en Harsachtig deel... Daar zijn verscheide soorten’. Aloë hepaticum is een leverkleurig hars. Werd als de beste aanzien.

(7) Sappe van roose: rozenwater.

[p. 103]

ghewasschen. Daer na op den voor-seyden ghepulveriseerden aloe moetmen soo veel van den watere gieten / in 't welcke het lignum gaiacum⁽⁸⁾ gesoden sal hebben / dattet in den voorseyden pot vier oft ses vingeren hoogh zij: daer na suit ghy'er twee oncen edick van squille⁽⁹⁾ toe-doen / ende latet al suyverlijck sieden een half ure oft meer / den honich altijt wel af-broemende⁽¹⁰⁾: ende alst by-na genoeg gesoden heeft / soo moetmen daer twee ofte drie oncen fijnen kaneel toedoen / ende laten 't noch wat op 't vuyr staen / daer na sal men 't af-doen ende soo te rade leggen⁽¹¹⁾. Als ghy 't ghebruycken wilt / soo suit ghy'er des morghens een drinckglas vol doen verwermen / ende na dat ghy 't inghenomen sult hebben / suit ghy knauwen een stuck van eenen queappel / oft groene wijnbesien / oft een stuck van eenen granaet-appel / oft van yet anders dat amper ende te same(n) trekkende is: daer na blijft op u bedde ende slaept soo langhe als ghy wilt / daer na staet op ende doet uwe affairen / ja oock uyt den huyse / komet u alsoo te passe. Maer als wy hier boven geseyt hebben in huys te blijven is altijdt het beste den genen die medicijne ingenome(n) heeft.
Desen Dranck moet men over den anderen dach nutten / maer en is 'tghebreck niet groot / so sal't genoech zijn datmen 't twemael ter weke neme: Dit doende sult gy een wonderlijcke operatie gewaer worden: noch ten sal van geenen noode zijn lignum sanctum of yet anders te gebruyken. Dese recepte alleen is goet tot allen: ende is beproeft geweest tot vele reysen ende diversche persoonen’.

G. Vlieghe-Steps

(8) Lignum gaiacum: Guajacum officinale, zie voetnoot 5.

(9) Edick van squille: Scilla maritima (Lat.). Zeeajuin; Zeelook; Zeeui (Ned.). - Vandenbussche, a.w. p. 511. - Dodoens 1644: ‘Zeeajuin is goedt vermenght by de medecijnen die men bereydt om water te doen maecken; opent de verstoptheydt van de lever ende milte; is nut teghen allerhande vergif; gheneest de geelsucht; ende jaeght de wormen af’. - Sedert ± 50 jaar niet meer gebruikt in de apotheek.

(10) Af-broemende: afschuimen.

(11) Te rade leggen: laten rusten.