Biekorf. Jaargang 73

[p. 23]

Westvlaamse zantingen
Vervolg van blz. 229

G

Goed. ‘Door zijn (eigen) goed lopen’: zichzelf nadeel berokkenen. Je meugt deur je eigen goed nie lopen, d.i.: Ge moogt, om reden van te grote milddadigheid, niet in uw eigen vel snijden. Dus iets in de zin van: zich ontkleden voordat men te bed gaat. Poperinge 1950. Iemand is geld aan 't wisselen en bemerkt op 't laatste ogenblik dat hij op het punt staat aan de andere meer te geven dan waar hij recht op heeft, en zegt: ‘'k Zou door mijn goed lopen’. Gehoord Ramskapelle 1971.

Goemoed. ‘'t Is een echte goemoed’; een opgewekt karakter. Poperinge 1965.

- Niet bij De Bo, wel goemoete met bet.: een treuzelaar, iemand die al zijn tijd heeft.

Goudewerk. ‘'t Is è kostelijke: ze draagt heur goudewerk in de weke’. Gezegd van een roodharige vrouw of meisje. Ramskapelle 1964.

- Vgl. de zegswijze in Klerken: Een rostekop draagt zijn goudewerk in de weke. Biekorf 1962, 272.

Goudveugel. ‘Ik was een goudveugel’, d.i. bekept, bijzonder geren gezien. Kortrijk 1965. - De goudvogel is de wielewaal.

Graan. Veel gebruikt in de zin van: een weinig, een kleinigheid. Bv. hij heeft geen graan verstand. Westouter 1971.

- Vgl. de zegswijze in Zonnebeke (1930): 'k En ben geen graan, geen stof bedrogen aan die vent. Biekorf 1965, 25. - Graan is hier ndl. grein, de oude gewichtseenheid, onderdeel van het medicinale pond (ca. 65 milligram), in gebruik op het goudschaaltje en apothekersschaaltje. Ndl. ook: geen greintje gezond verstand.

Gracht. ‘Ze is niet dom, ze zal ook in geen twee grachten tegelijk lopen’. Ramskapelle 1964.

Grauwen en verblauwen. ‘Hij grauwt noch verblauwt’: hij verpinkt niet, er komt niets uit, er is geen zweem van reactie bij hem te zien (op hetgeen gebeurt of verteld wordt). Heule 1964.

- Vgl. verblauwen: blauw of blauwer worden, gezegd van de lucht, bij De Bo.

Grond. ‘'t Is er ook een die altijd de grond uit de kanne wilt’: die veeleisend is, die alles tracht te verkrijgen wat maar te verkrijgen is. Izegem 1971 (en elders passim?).

H

Haast-je-zere. Overhaast. ‘Je moe' nie’ haast-je-zere een nieuwe kostume kopen’. Wvl. passim.

Haken en ogen. ‘Ergens haken en ogen scheppen’: moeilijkheden veroorzaken. Ramskapelle 1971.

- De Bo kent: ‘in haken en ogen liggen’, in de bet. van: met iemand in geschil zijn.

Hand. ‘Onze handen moeten onze tanden weerd zijn’: wij moeten hard werken voor de kost. Heule 1964.

Handpiet. Zwingelen ‘op den handpiet’. Gehoord te Heule 1963. Juiste technische betekenis van deze term uit de oude vlasbewerking (uitvoerig beschreven door J. Hugelier in Biekorf 1965, 172-173: Zwingelen met de hand en met de handmolen).

[p. 24]

Herrekedèr. ‘'t Stond daar al herrekedèr (of: errekedèr?)’, ttz. overhoop, in astrabantie. Heule 1963.

Hertefretting. ‘Ik had daar veel hertefretting van’, d.i. verdriet. moreel leed. Poperinge 1971.

- Bij De Bo ww. hertefretten: Dat hertefretten doet mij dood.

Hond. ‘Dat het een hond ware...’ Ramskapelle 1963. Wordt gezegd tot iemand die ‘brandt’, d.i. die iets wat onder zijn bereik ligt niet vindt. Vervolledigd zou de spreuk luiden: ‘(Dat het een hond ware) hij zou bijten naar u’.

Hoofd. ‘Dat kwam ten hoofde’: bereikte zijn toppunt. Ramskapelle 1964.

- Bij De Bo niet in overdrachtelijke betekenis, maar: ten hoofde komen, een zweer of etterbuil vormen en uitbreken.

Hooibongel. ‘Ze avanceert lijk een hooibongel tegen wind’: log, moeizaam. Ramskapelle 1960. - Bongel: bondel.

Huis van boergonje. ‘'t Is daar 't huis van Boergonje’, zegt men van een huis waar de kinderen in 't wilde opgroeien of uitgaan, zonder het minste toezicht van de ouders. Poperinge 1971.

- Onbekend bij De Bo, die het welbekende ‘Bourgonje laten waaien’ vermeldt. De Bo vermeldt evenmin het doorheen gans West-Vlaanderen goed bekende: ‘'t is daar 't huis van Oostenrijk’ waarmee bedoeld wordt: een huis waar iedereen welkom is en gul onthaald wordt.

I-J

Inwendig. ‘Hij heeft den inwendigen blijden’: hij lacht in zijn vuistje, verkneukelt zich inwendig. Poperinge 1925.

Jantje. ‘Over Jantje en Toontje klappen’: van de hak op de tak. Heule 1964.

Jukste. ‘'k Zijn op mijn pensioen, 'k werke nog zjuust è bitje tegen de jukste van d'handen’. De Panne 1971.

- Jukste = jeukte, bij De Bo zonder zegswijze.

K

Kafoor. ‘Zo zwart of kafoor’. Oostende, De Panne 1970.

- Kafoor: schouw, kave (De Bo).

Kaïfas. Over een zieke die het lastig had hoorde ik het volgende zeggen: ‘hij draait hem in bedde van Kaïfas naar Pilatus, en ligt nergens gemakkelijk’. Heule 1965.

- Vgl. ndl. ‘Van Pontius naar Pilatus zenden’, ook: ‘Van Kaïfas naar Pilatus sturen’: van Pier naar Paul. Stoett nr. 1857.

Kake. ‘'t Zit al kake door bek’: wanordelijk door elkaar, 't zit al wiesterkapeel. Ramskapelle 1970.

- Bij De Bo in verschillende andere bet.

Kakkernestig. ‘Dat komt uit 'n grote bende, dat is niet kakkernestig opgekweekt’. Ramskapelle 1971. De betekenis is duidelijk; kakkernest: de laatste uitgekipte vogel van een broed, het laatstgeboren kind van een huis (De Bo). Een van de vele voorbeelden die staven hoe de taal iets levends is en nieuwe woorden aan de lopende band worden gesmeed.

Kalf. ‘Entwat tegen de kalvers zeggen omdat de koeien 't zouden horen’. Westland 1971. Betekenis overduidelijk.

Kallegaaier. Tot een kallegaaier, een nietszeggende babbelaar zegde men: ‘èje (: heb je) van zijn leven zo ver èwist (: geweest) zonder werekeren. Ramskapelle.

[p. 25]

Kap. ‘Ze vochten kap of mantel’: dat het haar stoof. (Letterlijk. totdat de ene of de andere vechter kap of mantel werd afgettrokken). Heule 1964.

- Vgl. kap en keuvel wagen, verliezen, verspelen. De Bo. Stoett nr. 1077. Kappe-over-keuvel: het onderste boven (Loquela).

Kapote. ‘Al kapote en geen soldaat’: iemand die de grote Jan uithangt, die veel wind in zijn broek heeft; veel gerucht en weinig wol. De Panne 1970.

Karretje. ‘M'n herte zat in een karretje’, nl. van welgezindheid. Heule 1963.

Karwikelen. ‘'k Hoorde entwat karwikelen’ (i = ie, maar kort uitgesproken): een verward, onduidelijk gerucht maken. Ramskapelle 1964.

Kat. ‘De katte zit tuzent in d'horlogie‘: ze spreken niet met elkaar, leven in ruzie. Heule 1964. Ook in Veurne-Ambacht (uitspr. in d'orlozje). Nog gehoord: ‘Als er 'n keer enwat is ge moet zien dat ge de katte niet in d'horlogie laat zitten’: als er ruzie komt (als er woorden zijn), zorg er voor het weer effen te maken.

Keer. ‘Geen drie keer te...’: is een uitdrukking die graad van waardering weergeeft en betekent: niet zeer. Bv. ‘hij is ook geen drie keer te vriendelijk’. Ramskapelle 1970.

Kene. Kleine barst in de vinger (veroorzaakt door de vorst bv.).

- De Bo kent kene, keen alleen in de bet. van kiem, keeste.

Kerewijtoge. Een scheel oog, een scheelziende persoon. Ook ww. kerewijtogen: scheel zien. Ramskapelle 1970.

Kerf. ‘Op de kerf van’: op de rekening van. ‘Is dat op de kerf van de gemeente?’: zal de gemeente dat ook betalen? Ramskapelle 1971.

- Kerf = kerfstok bij De Bo, die bovenstaande uitdrukking niet geeft.

Klapping. ‘Veel klapping en geen eiers’: veel gerucht en geen wol. Lo 1965.

Klauwierig. ‘'t Is een klauwierigen’: eien harde werker. West-Vlaanderen passim, 1950.

Kleden. ‘Ze kleedt (uitspr. klit) met een lapje’ wordt gezegd van een vrouw voor wie alle klederen passen.

- Reeds bij De Bo was de eigenaardige onovergankelijke (mogen we ook niet zeggen: passieve!) betekenis van kleden opgevallen, bv. die jongheid kleedt schoon.

Kleinzen. Kleiner maken. Westhoek 1950. Bv. ‘Ge moogt niet kleinzen’ wordt gezegd tot iemand die aan tafel een stuk van een schel vlees wil snijden, omdat het zogezegd te groot is. - ‘Dien hoop is stijf èklinsd (uitspr. èklinsd) d.i. sterk verminderd. ‘'t Dink mij daj' èklinsd zijt sedert da'k je laatst èzien hên’: kleiner geworden van gestalte, ingekrompen.

- De Bo kent het w. in de bet. van ‘de vette kleinzen, d.i. het gespreide meststro op het land met een vork optillen en opschudden’. Vgl. mnl. cleinsen bij Verdam III 1519.

Koek. ‘Hij heeft moeten in de koeke bijten’: bij een koop een te hoge prijs betalen. Poperinge.

- Vgl. in den appel bijten (Schuermans); ndl. in een zure appel bijten. Stoett nr. 98.

Het tegenovergestelde is ‘mostaard eten’, d.i. tegen een mindere prijs verkopen dan eerst aangeboden was. Dit laatste wel bij De Bo.

Kontekeeraafs. ‘Dat is kontekeeraafs’: verkeerd. Westland (en, naar ik meen, in heel Wvl.).

Koorde. ‘Best dat die mensen de koorde bachten den knoop hên’:

[p. 26]

dat ze binnengepeeld zijn, geen financiële zorgen hebben. Ramska pelle 1971.

Kop. ‘Ik kon daar geen kop aan binden’: verstond er niets van. Ramskapelle 1971.

Kostelijk. ‘Het zijn geen stijf kostelijke’: wordt gezegd over mensen die, naar 't karakter of de zeden gezien, niet veel wegen, niet veel waard zijn. Ramskapelle 1964.

Kot. ‘Let op da'je de kommére in heur kot niet verbrandt’: wordt gezegd als waarschuwing wanneer het eten zeer warm wordt opgediend. Ramskapelle 1971.

Koud. 1. ‘Hij zit er koud en heet’: gezegd van iemand die uit een bepaald huis niet weg te slaan is, die er altijd, te pas en ten onpas zit. Damme 1965. - 2. ‘Koud noch warm aan iets hebben’: er niet aan geïnteresseerd zijn, er persoonlijk geen belang bij hebben om stelling te nemen voor of tegen.? 'k Hên (= ik heb) daar geen koud of warme van, maar 'k vinde toch dat ze 'n beetje vriendelijker meugen zijn’. Ramskapelle 1971.

Koude. ‘Ons Here geeft koude naar kleers’: helpt volgens nood, beproeft niemand boven zijn krachten. Poperinge 1970.

Krikkeljoen. ‘'t Is een vies krikkeljoen’: zonderling schepsel. Brielen 1971.

- Krikkeljoen ‘kruk, handvatsel’ beschreven bij De Bo.

Krom. ‘Zo krim of een geer’: zeer krom. Poperinge 1950.

- Geer (scherpl. ee): schuinte, scheve zijde van een gebouw, scheef einde van een tuk land (De Bo). Ndl. geer; vgl. gegeerd in de wapenkunde (oud wapen van Vlaanderen).

Krop. ‘Die heeft een krop’: gezegd van een hovaardige vrouw. Poperinge 1950.

Kruishuwelijk. Twee huwelijken, bv. Ringoot (1) - De Smet (2) en De Smet (3) - Ringoot (4), waarbij Ringoot (1) de broer is van Ringoot (4), en De Smet (2) de zuster van De Smet (3) noemt men een kruishuwelijk. Adinkerke 1971.

Kuis. Proper, vers. ‘Zè (= ze heeft) zjuuste è kuusge schort anèdoan (aangedaan)’. Leisele.

Medegedeeld door J.V.R. († Ruiselede 1966) die 1908-1910 onderpastoor was te Leisele.

Kwèsje. 't Is te zien, valt te bezien. Bv. Hij zal morgen komen. Antwoord: ‘Kwèsje’. Westhoek 1971.

- Een vervorming van kwestie.

l. devloo