Biekorf. Jaargang 72

[p. 143]

Opdringerige taalpolitiek te Wervik
1665-1784

Onze aandacht verdienen wel de volgende onderrichtingen door de Franse overheid verstrekt met het doel hun eigen taal op te dringen in gekontesteerde gewesten en deze taal de plaats te laten innemen van de volkstaal. Het gaat om de onderrichtingen, gedagtekend uit Duinkerke op 15 juni 1682, uitgevaardigd door ‘Franchois Demadrys, Conseiller du Roy en ses Conseils, Conseiller, chevailler au parlement de mets, Grand Bailly d'Engisheim et de Keserberg, Jntendant de justice, police et finances en Flandres du Costé de la mer, Commissaire à l'audition et examen des Comptes de Wervy’.

Het eigenlijke doel van de onderrichting was ‘Régler lordre quy doit estre observé a ladvenir dans les Comptes dudit Wervy, de prévenir les abus quy pouroient estre commis dans Ladministration des Revenus de lad^e Ville’. Deze onderrichtingen behelzen 34 genummerde artikelen en het is wel eigenaardig dat de eerste en voorlaatste artikelen betrekking hebben op de taal die moet gebruikt worden. Hier volgt de tekst.

‘1^er. Nous ordonnons premièrement que les feuillets de chaque compte seront cottez par premier et dernier, quil sera bien écrit nettement en franchois et relié en parchemin’.

‘33. Qua ladvenir toutes les pièces justifficatives des comptes seront en franchois de mesme que les ordonnances sans que les magistrats sen puisse dispenser soubz quelque pretexte que ce puisse estre’. (Oud Stadsarchief Wervik, Nr. 44, Stadsrekening 1690).

Deze onderrichtingen moesten door de Stadsontvanger overgeschreven worden vooraan in elk rekeningkohier. En we denken dat het eerste artikel wel van vroeger is dan 1682, misschien wel de bevestiging van mondeling verstrekte instrukties. We bevinden immers dat de stadsrekening Wervik over 1675-1676 (OSAW, Nr. 40) nog in het Vlaams is gesteld, terwijl de volgende nog bewaarde rekening, deze over het dienstjaar 1677-78 (OSAW, Nr. 41) in het Frans is. Het is dan ook waarschijnlijk dat de rekeningen zelf wel Frans waren, maar dat daarentegen de bijgevoegde bewijsstukken van de uitgaven (rekeningen van leveranciers, enz. en betalingordonnanties van de Magistraat) nog in het Vlaams waren gesteld en dat daarom, bij het in schrifte stellen van de onderrichtingen, het artikel 33 er aan werd toegevoegd. Ware het anders geweest dan zou de bepaling van dit artikel 33 wel eveneens vooraan hebben gestaan.

In elk geval heeft de Franse sleur te Wervik lange tijd ge-

[p. 144]

duurd. Onder het Oostenrijks bewind blijven de stadsrekeningen in het Frans gesteld tot en met 1746 en eerst in 1747 zien we dan opnieuw rekeningen in de landstaal voorleggen. (Algemeen Rijksarchief, Fonds Rekenkamer, Nrs 38587 a 38634, Stadsrekeningen Wervik van 1739 tot 1784).

Er zijn nog veel andere tekens die wijzen op pogingen die aangewend werden om de bevolking - althans te beginnen met de zgn. hogere lagen - de Franse richting in te drijven, als bvb. de aanstelling van Waalse predikanten, alhoewel daartoe geen noodzaak voor was, evenmin als vroeger en als later. Maar daarover willen we het thans niet hebben. Wij wensen alleen nog de aandacht te vestigen op 'n paar andere administratieve maatregelen die blijk geven van de zelfde politieke gerichtheid.

In 1665 deed Gilles Delmotte, een voormalig ontvanger van het bundergeld te Wervik (waarvan de inning in pacht gegeven was), beslag leggen op de vruchten groeiende op het Hof te Nieuwenhove te Wervik, hofstede die bezit was van het Klooster van Sioen van Kortrijk. Deze vruchten behoorden toe aan Marie Bieze, Wwe Jan dele Haye (Heye); de pachter was van het hof weggevlucht omdat zij niet meer in staat was in te staan voor de financiële verplichtingen van de hofexploitatie en ook het bundergeld niet had betaald. Zij blijkt onderkomen te hebben gevonden in het naburige Linselles (Noord-Frankrijk) en de Wervikse ontvanger deed haar dan ook aldaar dagvaarden om te verschijnen vóór de Wervikse Keurschepenen op vrijdag, 5 juni 1655. Daartoe was de tussenkomst vereist van de plaatselijke baljuw, daar niemand anders ter plaats rechtsbevoegdheid had. Het dagvaardingsstuk (OSAW, Nr. 452, Proces Gilles Delmotte c/ het Klooster van Sioen) is in het Frans gesteld en uit een voetnota blijkt dat de Leinseelse baljuw-stedehouder, Jehan du Hamel, een eerste dagvaarding die in het Vlaams was gesteld, geweigerd had: ‘Voor ander mael ghegaen thebben by den messagier deser stede om te doene de dachvaert twelcke heeft ghedesavoueert gheweest doordien het Vlaemsch was’. Wij weten niet in welk tempo en in welke mate de Franse commune Linselles toen reeds verfranst was (Theod. Leuridan heeft zich daaromtrent niet uitgelaten in zijn ‘Histoire de Linselles’, Rijsel, 1883), maar de streek zat nog vol Vlaamse namen en het register van de heerlijke renten in ‘Lenseele’, lopende van de 16e eeuw tot 1667, was nog Vlaams (Theod. Leuridan, Inventaire des archives commu-

[p. 145]

nales de Linselles, CC. 64). Voor dit Frans kon de gedaagde niet in aanmerking komen. Zij behoorde tot een in Wervik aanwezig geslacht sedert het einde van de 14e eeuw, geslacht waartoe eveneens de Kortrijkse kanunnik Olivier Biese behoorde. Jan del Haye, haar overleden echtgenoot, was zoon en kleinzoon van Alaerdt en Roelandt del Heye; deze laatste verkreeg in 1629 een vernieuwing van pacht voor de genoemde hofstede. De familie had dus gedurende lange tijd, van vader op zoon, op dit Hof geboerd.

Een andere uiting van taaldwang vinden we ettelijke decennia later. In een voogdijrekening goedgekeurd op 15 december 1732 door de Schepenen van Wervik-Zuid (sedert 1668 Frans gebied, maar voordien bezet) betreffende Mary-Catherine de Poortere f^a Joos (OSAW, Nr. 361), lezen we dat een eerste versie van de rekening, die in het Vlaams was gesteld geweest, geweigerd werd:

‘76. Plus fait à valyder la somme de huit livres pars, pour avoir formé le compte en flameng pour ce que les comptes précédens ont cy devant esté exhybé en laditte langue à 4 patars le feulliet, vient comme dessus, 8.0.0d.’ Deze uitgavepost werd ‘roye’ (geschrapt).

‘77. Et comme les sieurs haut tuteurs ont ordonner de translatter ledit compte du flameng en fransois on porte ici pour les vacations de laditte translation à 6 patar du feulliet, 6.16.0d.’

Er was één goed punt voor de voogden in deze zaak. De bijgevoegde bewijsstukken, die voor het merendeel in het Vlaams waren gesteld, werden niet geweigerd. We zien anders niet goed in hoe deze voogden er zouden hebben kunnen in slagen uitsluitend Franse stukken voor te leggen, daar deze, zoals de rekening zelf, over verscheidene jaren liepen.

De oppervoogden in kwestie waren de schepenen van Wervik-Zuid, waarvan een ondertekent ‘Pieter Trico’. De familienaam Trico zien we te Wervik opduiken in 1679 met een Nicolas, die stadsmessagier was, hetgeen niet belette dat zijn zoon, of kleinzoon, vijftig jaar later in ‘Frans’ Wervik reeds Pieter was. Baljuw en griffier waren in die tijd de zelfde voor Wervik, ‘terre de France’, en voor Wervik, Oostenrijks gebied. Er was blijkbaar nog geen afzonderlijke administrate voor elk deel van de gespleten stad. Dit blijkt dan nog uit het feit dat de gewraakte voogdijrekening, samen met nog andere die Wervik-Zuid betreffen in de 18e eeuw, in het Oud (Belgisch) Wervikse Stadsarchief in blijven steken.

Wervik-Zuid was alsdan nog omzeggens uitsluitend Vlaams.

[p. 146]

Zelfs na de Franse Revolutie, onder de Eerste Franse Republiek, wordt deze ‘commune’ door de Prefekt van Rijsel nog als Vlaams aangegeven. Daaromtrent schreef hij: ‘Dans l'arrondissement de Lille, il n'y a que la seule commune de Wervicq-Sud qui soit de langue flamande’ (F. Brunot, Histoire de la langue française, dl. IX, blz. 542).

J. Roelandt