Biekorf. Jaargang 72

[p. 26]

Oude Lisseweegnaars vertellen

II. De oude Gille

De oude Gille kan maar moeizaam gaan al steunend op zijn stokken, hij bestelt de kaartjes om de hoge Polderkerktoren te bestijgen. Zijn vrouw ontvangt ons vriendelijk en zegt bezettig: ‘Blijf maar vint, ik ga in uw plaats de kaartjes geven, gij kunt beter vertellen over Lissewege’.

De oude man, gewoon toeristen te woord te staan, lacht: ‘Ge zijt hier bij Mories Gille, klets op zijn bille, een geboren Lisseweegnaar die al vroeg zijn moeder verloor, en bij familie opgegroeid is.

Waar dat wij woonden? 'k Ga u dat een keer juiste uiteendoen. Als vader getrouwd was ging hij wonen in een huizetje van de ‘drieweunste’, een kwartiertje gaans van de duinen en de zee. Hij werkte als gewone boerearbeider op de schaperij van Malbezonens op Groot Zandschere achter de Heiststrate, de schaper was Fons Kolman die met een dochter Mombalju getrouwd is.

Ik heb eigentlijk ook rasecht schapersbloed in 't lijf, want mijn moeders grootvader Runtiens was een Duitse schaper, gij weet wel ene van die schapers waarvan dat de mensen alhier zeiden dat ze meer kosten of een ander. 'k Heb ik altijd horen vertellen dat Lewie Duisburg tendend zijn dreve bleef staan en dat zij de aksijnser met de zak meel op de rik bleven dansen, 't staat ook alzo in 't liedje dat ze gemaakt hebben. De zone Runtiens met een vissersdochter van Heist, Verzetje Zeeuws getrouwd, was schaper bij Nijssens. Eigenaardig genoeg, Nijstjes peerd Kavejak was vreemde want hij wilde maar één mens kennen en dat was de koeier, hij en hij alleen kost er al mee doen wat hij wilde. Er waren mensen die dit staken op de schaper, nu tot daar, in alle geval Nijssens had veel last van dat eigenzinnig peerd en na vier jaar heeft hij het toch moeten verkopen voor 't vuilvellen. Moeders broer, een kleinzone Runtiens, boerde op een hofsteetje van twee peerden te Dudzele over Zelzatebrugge, achter de Westkapelle kalsijde, en daar heb ik een tijdetje gewoond en mijn nonkel sprak een beetje vreemde.

Als er veel schapers waren te Lissewege? Als ik het goed op heb tel ik vroeger vijf schaaphofsteden te Lissewege. Al onze kant op Zandschere tegen 't kerkhof van Zeebrugge hadt ge de schaaphofstee van Malbezonens die opgekweekt was bij een stiefmoeder. Dat is een stijf oud hofstee, 't jaartal 1615 staat te

[p. 27]

OUDE HOFSTEDEN TE LISSEWEGE

Ingangspoort Hof Beukemare
(oud Hof Ko Schreurs)

Groot Zandschere
(jaartal 1615 boven de deur)

[p. 28]

lezen boven de voordeur en er gingen daar vijf peerden uit Rond 1911 is Pol Lutters daar komen boeren en hij vertelde dat hij op een avond drie klopjes hoorde op de deur en hij hield staande... ‘En op dat uur is Stan-oom te Dudzele gestorven en hij kwam het mij zeggen’. Later binst de oorlog van veertiene kreeg Pol nog een doodmare: ‘Op zekeren avond in 't jaar 1917 (zo vertelde hij) wandelde er een soldaat met 't geweer over de schouder voor ons venster... en al meteens 'k zag hem niet meer. En later kwam het uit: op diezelfde dag was mijn broer gesneuveld aan het front’. Vader Pol kost goed vertellen van Verze Verreye: ‘Dat was een toveresse, onze peerden kosten daar moeilijk voorbij gaan, bij zoverre dat de peerden krepel stonden en wij staken het op Verze. Ze kwam om melk bij ons maar 'k zei seffens: ‘Verze vrouwe, blijf gij maar een beetje achteruit aan de deure staan, ge gaat gij geen goed doen aan onze kinders hier’.

Al dezelfde kant staat nog een groot hof, de schaaphofstee van Clais tegen 't Paddenhol. Er heeft daar altijd een zone Clais geboerd, zelfs nog voor mijn grootvaders tijd. Die familie woont wel meer dan tweehonderd jaar bij 't Paddenhol en zij zouden van Sint-Kruis gekomen zijn omdat zij ginder aan dezelfde eigenaar pachtten. Zij zijn ook het langst schaperij gebleven en 't is maar met de oorlog van veertig dat René het opgegeven heeft.

Niet verre van daar hebt gij de oude hofstee Beukemare, met de grote ingangspoort waar dat de gebroers Desmarets nu nog boeren, want er waren daar niet minder als veertien kinders. Ko Schreurs heeft daar vroeger geboerd maar 'k zou nu niet durven verzekeren zie, als hij schapen hield. In alle geval de andere Schreurs die aan de Braambeierhoek boerde had alleszins een schaperij en boven 't schaapstal stond er een jaartal, eentwat van zeventien honderd en zoveel. De grote schuur met twee ingangspoorten staat er ook nog, maar 't strooien dak is al vervangen. Gij kunt een keer gaan kijken, boer Van Hullens woont daar nu.

Schreurs is met zijn schapen verhuisd naar 't Groot ter Doest, ook een oude schaperij wel honderdzestig hektaren geloof ik. In vaders tijd woonde daar de rijke boer Lewie Konstant en er gingen acht peerden uit en de hofstee lag voor de helft in gars, een klein gedeelte van een bilk, de Grote Bogaard, - vijfentwintig gemeten groot - is in de vaart van Zeebrugge gekomen. Monksje Vandamme was daar peerdeknecht en verdiende dertig frank te maande, dat is een frank daags. Konstant heeft het niet kunnen houden, er wierd venditie gehouden. Nadien

[p. 29]

is Vandenberge daar komen boeren en hij hield geen schapen meer. Als ik getrouwd was heb ik daar drie jaar in 't poortgebouw van Ter Doest gewoond als knecht. Ge moet dat goed verstaan, mijn vrouw was familie van Vanden Berghes tweede wijf, dat was rond 't jaar elve (1911). Zij pachtten aan 't Bisdom want dat was vroeger een klooster van paters en ik had dikwijls horen vertellen van de onderaardse gang van Ter Doest naar de sakristie van Dudzele. In't delven van de vaart zou die gang onderbroken geweest zijn zonder dat de dijkedelvers erop geschaft hadden. Nu in de Bogaard (bilk) lag er een grote steen die niemand kost opheffen en ze zeiden dat daar de ingang was van die gang. Ik probeerde met vier peerden om de steen op te trekken en al dat ik vond was de grond zo hard als been, daarmee heb ik niet verder gezocht. Ik heb de steen aan stukken geslegen met een grote voorhamer, hij sprong gelijk glas, en 'k heb de brokken in een slechte weg gevoerd.

Wat zegt ge, een schoon wonen, dat poortgebouw? nu, ja, nu is 't al opgekuist en hersteld, nu is het een schoon bouwtje en een aangenaam wonen, maar in mijn tijd was dat wel een gerieflijk gebouw, maar een vervallen versleten huizinge met een plaatse of viere. Och Ter Doest was zo een grote doeninge, 't ovekot alleen was zo groot als heel mijn boeltje, en een oven mens! om honderd broden te bakken. Al de kuipen voor 't beesteteten stonden daar en de bietemolen en wat weet ik al. Tegen een deel stallinge neffens 't ovekot zeiden we de Brouwery en ge hadt dan nog 't Rossekot met de pletter bij de Lozia en 't peerd liep in de maneze om te malen. Neffens d'huizinge was 't peerdstal en 't venstertje van de slaapkamer kwam er in, en daar neffens de koeistal, maar in 't heetste van de zomer bleven de koeien in de bilk.

Maar met dit alles heb ik de vijfde schaaphofstee niet vernoemd, gunter aan d'herberge 't Leegland tegen de Blankenbergse kalsij ligt de hofstee van Verzieks met de hoogkamervensters op de gevel als ge binnenrijdt. De schaapstal staat er nog wel maar ze hebben er een garage van gemaakt en gelijk zoveel oude hofsteden is daar ook veel verbouwd en gemoderniseerd. 't Is ook een grote hofstee met veel garzinge, maar de oude landslag naar Lissewege is afgesneden door de spoorweg, de bode komt nog wel langs daar te voet om brieven te bestellen, maar de boer moet met een dreve naar de Blankenbergse kalsij omrijden.

Welle, wel toch! och mens! verzucht de oude Gille, er is zoveel veranderd in Lissewege met het delven van de vaart en

[p. 30]

d'have van Zeebrugge. Allee! in mijn kinderjaren stonden er hoogstens vijf huizetjes tusschen Zelzatevaart en Uitkerke aan de Landdijk bachten de duinen. Wacht 'n keer een beetje... och spijtig dat ik alzo geen onthoud meer heb: Pier Mombalju woonde op een postje van een koppel koeien en Sissen Bakkers had maar een koe, en Vanlootjes was ook een koemelkerijtje. G'hadt dan nog twee postjes: dat van Sissen Delange en... nog een ander Monbalju. En zeggen dat al die mensen van de Landdijk minstens een uur ver, langs een slijkstrate, naar de kerk moesten komen. Ja, ja, die grote staatsbane is maar achter 't jaar 1900 gelegd, d'oude strate liep kronkel-de-kronkel tussen de tronken en een voetwegeltje, met staakstje afgezet om de wagenslagen tegen te houden. 't Waren meest al Damse dijkedelvers die in anterpriese werkten voor Braat en hier te voete toekwamen. Zuul Braat was kantenier en moest de wegen nazien, hij kwam zijn boterhammen ‘tuzend’ op-eten als ik nog naar school ging.

Ha! ja, Zo 'k heb van zelfs de vaart weten aanleggen en dat was een hele rampe voor de boeren van Lissewege want veel hofsteden werden gedwongen onteigend, wat zoudt gij er van peinzen? Ge ziet nog de twee stenen pilaren langs de Dudzeelse kalsij van Vliegers hofstee die bijkans heel in de vaart gekomen is. Op d'hofstee van Leon Makers gingen er vijf peerden uit en bij Sarel Galle die van Zuinkerke gekomen was op Djallen Bessiers doeninge gingen er vier uit. En gunter bij de Landdijk en de duinen kwamen er nog twee hofsteden in de vaart want Dries Zutters en Deroo werden ook voor een deel onteigend, en ze begosten juiste daar in de Polder, in dat beste land eerst te delven met schup en spa en kortewagen. 't Was een stroom van volk die kwam kijken naar die eerste grote putten die daar gedolven wierden en elk wist het best hoe dat d'have aan de zee er zou uitzien...

De ploegbazen waren meestal Walen die grote daghuren betaalden om d'arbeiders aan te trekken: dertig centiemen per uur en mijn vader verdiende maar 1 frank en half daags bij boer Malbezone. Ja, ja er mocht geen tegenslag overkomen of wij hadden krotte thuis, 't was dan niet van te gaan doppen en mijn ouders waren veel te eergierig om te kniezen en te klagen. Alle! om maar dat te zeggen: moeder had een keer onverwachts meer moeten uitgeven en 's zondags had ze maar een halve kluite meer op zak. Uit eerlijke schaamte trok ze met de gebuurvrouwe de winkel binnen na de mis, en als de winkelierster vroeg: ‘En gij, wat moest het voor u zijn?’ zei moeder verlegen: ‘'t is spijtig maar 'k zijn nog geriefd voor van

[p. 31]

de weke, 'k heb niets nodig.’ Plakken durfde ze niet en thuis moesten we heel de weke krotte lij'en. Op de duur liet vader ook met tegenzin het boerewerk staan om gelijk zoveel ander Lisseweegnaars op d'have te gaan werken en wij woonden maar een loopje vandaar.

'k Zei het al, de ploegbazen waren Walen maar de Bruggelingen van aan de Bassing werden ook bevoordeligd, ze moesten nog niet vele kennen. Tegen al die vreemde delvers die hier toegestuikt kwamen met wijde panebroeken en de band rond de leên gespannen zeiden wij Siemenoos - wel honderd en meer -, ze lagen op lozement in kamphuizen (barakken). De zaterdagavond dronken ze grote schuiten en dansten bij de trekorgel. Dat was ten tijde van pastor Nikees en hij had goed te preken en te vermanen: ‘Dat is de dag des Heren... eerst God dienen en naar de messe!...’ Zij hoorden dat niet... ze kwamen naar de kerke niet.

Te Zandschere kwamen er ook Siemenoos lozement vragen, en Fikken Vandewalle kwam bij ons thuis liggen: een strozak op zolder en snuchtends een slok warme koffie 't was al... ge moet niet vragen wat voor een leven dat dàt was, alle dagen kwam de Brugse bakker hier zijn toer doen met peerd en karre. Er waren dan twee garden te Lissewege want sommigte dronken Siemenoos moesten in d'ooge gehouden worden: de prochiegarde Eekhout deed zijn gewone dienst en de vaartgarde, Ivo Smit weeral een Wale, deed d'ander karweitjes. 't Was een felle strenge vint die eerst zelf in een kamphuis woonde en pas later kost hij verhuizen, hij was er geen duts op en draaide de dronkaards in het torenkotje tot 's anderdaags. Hij zelf had drie of vier zonen, echte deugnieten die hij nu en dan in 't zwijnskot stak.

Hoelang de mensen nog over de vaart kosten rijden? Ha! ge gaat dat seffens verstaan: de oostelijke bewoners van Lissewege wierden wel van kerk en school afgescheiden, maar zolang als het doenlijk was bleven de twee kalsijden uitgespaard. Het water stond bijkans vier meter diep en nog reden ze met kar en peerd over d'Heistse kalsij die voorbij Zandschere naar't Sas liep. In 't Zuiden bleef even lang de Dudzeelse kalsij naar Pronkenburg: een bierhuis waar ze grote vulle pinten van 't vat in de kelder tapten. Daar kwam algauw de Herdersbrug over de vaart maar Zandschere en 't Strooien dorp moesten het stellen met een overzet en een ponte.

M. Cafmeyer