Biekorf. Jaargang 70

[p. 355]

Dokter Eugeen van Steenkiste Brugge 1841-1914^*

Eugeen Karel Frans Van Steenkiste werd in de voormiddag van 27 augustus 1841 te Brugge geboren als zoon van meester-timmerman Frans Van Steenkiste (1819-1891) en Amélie Van Acker (1814-1893), die in de Moerstraat woonden. Later verhuisde de familie naar de Nieuwe Wandeling, de huidige Hoefijzerlaan. Vader had zijn werkplaats in de nu onlangs gerestaureerde Speelmanskapel en de belendende percelen.

Eugeen was thuis het enige kind. Zijn humaniorasudies deed hij te Brugge en te Kortrijk, waar hij op 24 september 1859 zijn diploma behaalde. Daarop ging hij te Leuven natuur- en geneeskunde studeren. Tij,dens zijn studentejaren, en ook nog een tijdlang erna, was hij eerst werkend en later korresponderend lid van de Leuvense Société Médicale. Op 26 september 1866 promoveerde hij tot doctor in de geneeskunde, chirurgie en verloskunde⁽¹⁾.

Na een jaar verblijf te Brugge trok Van Steenkiste, samen met vele andere vrijwifiligers uit Vlaanderen, naar Italië om er dienst te doen bij de pausel'ijke Zouaven, die toen tegen Garibaldi oorlog voerden. Begin november 1867 kwam hij tijdens de beslissende veldslag te Mentana aan. Als geneesheerofficier bleef hij in dienst tot april 1868⁽²⁾.

Kort daarop verschijnt dokter Van Steenkiste weer te Brugge. Hij woont echter niet langer bij zijn ouders in, maar huurt het huis Oude Gentweg 1. Op 30 juni 1868 huwt hij te Poperinge Helena Maria Vandermersch (1846-1934). Hun huwelijk zou kinderloos blijven.

In maart 1871 kocht dokter Van Steenkiste het huis Freren Fonteinstraat 1, waar de zusters van Sint-Andreas uit Doornik

* Deze bijdrage is de neerslag van een oefening gemaakt bij het kollege ‘Heuristiek’ van prof. L. Wils (K.U.L.). Dank zijn we ook verschuldigd aan E.H.J. Geldhof en de hh. L. Schepens en A. Leclercq voor hun nuttige inlichtingen, alsook aan het personeel van de diverse diensten, waar we steeds zeer vriendelijk werden ontvangen en geholpen. Dankbaar maakten we gebruik van: R. Van Eenoo, Een bijdrage tot de geschiedenis der arbeidersbeweging te Brugge (1864-1914), (Verhandelingen IUCHG, nr. 4), Leuven-Parijs, 1959, passim en L. Schepens, art. Van Steenkiste Eugeen, in Nationaal Biografisch Woordenboek, dl. III, 1968, kol. 825-829. Voor de Brugse archieven gebruikten we volgende afkortingen: BK: Kadaster, lange Rei 7; BPDC: Provinciale Dienst voor Cultuur, Zilverstraat 32; BRD: Registratie en Domeinen, Beenhouwersstraat; BSH: Stadhuis, Burg en BSA: Stadsarchief, Breidelstraat.

(1) BSH, Burgerlijke Stand. - BSA, Bevolkingsregisters 1866-1880. - BPCD, farde Eugeen Van Steenkiste.

(2) Matricule des Zouaves Pontificaux. Liste des Zouaves ayant fal't partie du Régiment du 1. janvier 1861 au 20. septembre 1870, dl. I, Rijsel 1910, p. 328.

[p. 356]

een meisjesschool hadden gehouden. De nodige herstellingen werden gedaan en op 8 juli van hetzellfde jaar nam het echtpaar defvnitief zijn intrek in dit ruime huis. In 1878 en 1903 kocht hij nog enkele van de aanpalende huizen. Daarmee had hij zowat 3/5 van het thele blok tussen de Waalse-, de Zwarte Leertouwers-, de Predikheren- en de Freren Fonteinstraat in handen I Van Steenkisles welgesteldheid blijkt evenzeer uit de gegevens over zijn huispersoneel: vanaf 1890 zijn er steeds minstens twee inwonende dienstmeiden; later wo den het er drie, ja zelfs vier⁽³⁾.

Als dokter had Van Steenkiste een suksesvolle loopbaan.

Sedert 1880 adjunkt-geneesheer, werd hij in 1899 benoemd tot ‘oppergeneesheer’ van het Brugse Sint-Janshospitaal. Kort daarvóór was hij voorzitter geworden van de ‘Provinciale Geneeskundige Commissie van West-Vlaanderen’⁽⁴⁾. Een Brugs kiesblaadje (!) beschrijft hem als ‘de vriend van de arme menschen, die hij bij honderden voor nieten meestert, en nog medecine toe geeft uit zijn beurze’⁽⁵⁾. Was hij werkelijk zó begaan met het lot van de armsten? Zijn sociale bekommernis vinden we in alle geval terug in het ‘Anti-jenevercomité’⁽⁶⁾en de ‘Brugsche -’, later ‘Westvlaamsche Onthoudersbond’, beide door Van Steenkiste gesticht. Hij was ook ondervoorzitter van het ‘Besohermingscomiteit der wer manswoningen van het Arrondissement Bruzgge’ en ‘lid van de ‘Besturende Commissie van het Toevluchtshuis en Bedelaarsgesticht te Brugge’⁽⁷⁾. Daarnaast hield hij nog vele voordrachten over medische onderwerpen, zoails de razernij⁽⁸⁾ en de drinkwatervoorziening te Brugge⁽⁹⁾, en ook over allerlei kulturele en politieke problemen⁽¹⁰⁾.

Toen op 8 juli 1878 Van Steenkiste werd aangeboden

(3) BSA, Bevolkingsregisters 1866-1880. - BSH,. Bevolkingsregisters 1880-1920. - BK, Oorspronkelijke legger, Jaarlijkse mutaties en Opmetingsschetsen.

(4) Mémorial administratif de la Province de la Flandre Occidentale, 1899, dl. CIX, p. 10.

(5) 't Beertje van de logie, 1887.

(6) De Gazette van Brugge en der Provincie West-Vlaanderen, 1888, 5 december, p. 3.

(7) L. Schepens, o.c., kol. 828.

(8) J. De Smet, Saint-Hubert boven Pasteur, in Biekorf, 1961, dl. LXII, p. 9-10.

(9) Gildeblad der ambachten van Brugge, 1906, 30 oktober.

(10) BPCD, nr. 57. AD. 5 bevat enkele van zijn voordrachten. In partikuliere verzameling worden drie omslagen bewaard, waarin vele voordrachten. Eén werd gepubliceerd: E. Van Steenkiste, De Cholera. Voordracht gegeven in de Algemene Vergadering van de Gilde der Ambachten op maandag 5 december 1892, Brugge, 1892. Samenvattingen van de meer dan 200 voordrachten die hij voor de Katholieke Burgersgilde hield vindt men in het jaarlijks Algemeen Verslag over de vergaderingen en werkingen der Katholieke Burgersgilde.

[p. 357]

eerste ‘hoofdman’ te worden van de ‘Katholieke Burgersgilde’, betekende dit voor hem het begin van zijn politieke carrière⁽¹¹⁾. Het is immers voor een groot deel aan de aktie van deze Vlaamse en demokratische vleugel van de Brugse katholieke partij te danken dat Van Steenkiste op 29 oktober van hetzelfde jaar tot gemeenteraadslid werd verkozen⁽¹²⁾ Telkens werd hij herkozen, zodat hij tot zijn dood in de

Het woonhuis Freren Fonteinstraat 1 (zie blz. 355)

gemeenteraad bleef zetelen. In 1912 was hij als plaatsvervangend senator voorgesteld, maar werd niet verkozen⁽¹³⁾.

(11) J. De Smet, De eerste jaren van de Katholieke Burgersgilde te Brugge (1878-1889), in Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent, 1961, nieuwe reeks, dl. XV, p. 107-122.

(12) Rapport sur l'administration et la situation des affaires de la ville de Bruges, 1878, p. 15.

(13) [C. Beyaert], Histoire des élections de Bruges depuis 1B30, Brugge [1905], passim.

[p. 358]

Van Steenkistes belangrijkste politieke aktie gold ongetwij feld de vervlaamsing van de gemeentelijke administratie. In 1885 deed hij enkele konkrete voorstelilen en bereikte dat de akten van de Burgerlijke Stand voortaan in het ‘Vlaams’ zouden worden opgesteld⁽¹⁴⁾. Eens was de vertaling van een gemeentelijk reglement zelfs de aanleiding tot een scherpe pennetwist, waarin Van Steenkiste zich verdedigde tegen het verwijt van taalpartikularisme dat Jan ten Brink hem toegestuurd had⁽¹⁵⁾. Niettegenstaande vele moeilijkheden gaf hij zich niet gewonnen, maar zette door: in 1896 stond hij nog steeds op de bres voor de volledige administratieve vervlaamsing⁽¹⁶⁾.

Ook binnen de ka holieke partij kende men moeilijke ogenblikken, zoals bij de opkomst van enkele ‘schismooraten’⁽¹⁷⁾ Aanvankelijk had Van Steenkiste de zaak van priester Daens en de kristen-demokraten gesteund⁽¹⁸⁾. Toch verkoos hij, verstrikt als hij zat in het XIXde-eeuwse konservatisme, de richtlijnen van zijn partij en het bisdom nauwkeurig te volgen. Als politikus werd Van Steenkiste altijd gerespekteerd, ook door zijn tegenstanders⁽¹⁹⁾. Meermaals werd hem door verschillende vooraanstaanden hulde gebracht⁽²⁰⁾. In 1888 kende paus Leo XIII hem de onderscheiding ‘Pro Ecclesia et Pontifice’ toe en het jaar erop werd hij aangesteld tot ridder in de Orde van het H. Graf.

Hardnekkig is Van Steenkiste altijd blijven strijden voor de Vlaamse zaak. Als leidende figuur van de radikaal! flamingantische vereniging ‘De Vrije Vlamingen’ (gesticht in 1887)

(14) BPDC, nr. 57.AD.4. Cfr. de door A. Duclos opgestelde verslagen en kommentaren over de gemeenteraadsvergaderingen in Rond den Heerd, bijv. 1885, dl. XX, p. 47. Een goed overzicht van zijn politieke strijd biedt ook P. Allossery, Kan. Adolf Duclos (1841-1925). Met een kijk op den zoogenaamden taalparticularistenstrijd, Brugge, 1930, p. 243-247.

(15) E. Van Steenkiste, Aan de weledelen en achtbaren heer Visart, burgemeester der stad Brugge. Antwoord op den ‘open brief’ van Mr. Odilon Périer, advocaat, Brugge, 1886.

(16) Bulletin communal de la ville de Bruges, 1896, dl. XL, 277-302.

(17) La Patrie, 1897, 19 april, p. 1 en 21 april, p. 1.

(18) Cfr. zijn brief aan priester Daens van 27 oktober 1894, uitg. L. Delaforterie, Uit de mémoires van de familie Daens, in De Maand, 1958, dl. I, p. 387 en L. Wils, Het Daensisme. De opstand van het Zuidvlaamse platteland, Leuven, 1969, p. 188-191.

(19) De Volkseeuw, 1914, 22 februari, p. 2 en Gemeenteblad der stad Brugge, 1914, dl. LVIII, p. 42-54.

(20) Bijzonder verslag van het 25-jarig jubelfeest van de Katholieke Burgersgilde, Brugge, 1903, en Verslag van het 50-jarig bestaan der Katholieke Burgersgilde: 1878-1928, Brugge, 1928.

[p. 359]

was hij bij de voorhoede van de Vlaamse Beweging⁽²¹⁾. In 1887 organiseerde hij een Vlaamse Landdag te Brugge en sprak er als voorzitter de openingsrede uit⁽²²⁾. Op een Vlaamse Gouwdag te Roeseliare wees hij op de voortgaande verfransing, waar volgens hem vooral het vrij onderwijs schuld aan heeft⁽²³⁾ en over de universitaire kwestie zei hij in 1901: ‘In afwachting dat de hogeschool van Leuven vervlaamscht worde, mogen wij werken tot de vervlaamsching van deze van Gent’⁽²⁴⁾. Dat ook hierin zijn stem gezaghebbend was blijkt uit zijn erevoorzitterschap van de Vlaamse Hogeschoolkommissie in 1912⁽²⁵⁾.

Van Steenkiste was lid van een zeer groot aantal verenigingen, zowel vakverenigingen van geneesheren, a'ls verenigingen met kulturele, sociale of godsdienstige interesse⁽²⁶⁾. Niet zelden was hij betrokken bij de stichting ervan, zoals bij het ‘Brugse Davidsfonds’ in maart 1875 en bij de ‘Giilde van Sinte Luitgaarde’, een soort uitgebreide redaktieraad van Rond den Heerd, die op 18 augustus 1874 ten huize van Van Steenkiste zelf werd gesticht. Hij was erehoofdman van de ‘West-Vlaamschen Oud Hoogstudentenbond’ (1886), lid van de ‘Breidelcommissie’, die in 1887 het standbeeld van Jan Breidel en Pieter de Coninck op de Markt kon laten onthullen, en betrokken bij de stichting van het ‘Verbond der Vlaamsche Grievenkomiteiten’ op 9 december 1888. Het jaar daarop is hij, samen met Guido Gezelle, één van de stichters van Biekorf⁽²⁷⁾.

Ongetwijfeld droegen niet alleen zijn talent en overtuiging bij tot de centrale rol die Van Steenkiste speelde in het Brugse verenigingsleven van rond de eeuwwisseling, maar ook zijn persoonlijk kapitaal. We zagen reeds hoe hij aan zijn woonhuis enkele percelen had toegevoegd. Door zijn huwelijk had hij een huis met land te Ieper en grond te Stuivekenskerke verworven. Te Langemark erfde hij een hoeve, te Brugge het woonhuis in de Moerstraat en een huizenblok rond de Mortierstraat, en te Zuienkerke de grote hofstede ‘'t Vagevier’, waar hij in 1892 het oude, bouwvallige ‘Krampenkapelletje’

(21) Deze kring gaf een klandestien te Antwerpen gedrukt maandblad uit: De Klauwaart Blad voor Vlaamsche Belangen, 1887-1900. Cf.r R. Van Eenoo, De pers te Brugge: 1792-1914. Bouwstoffen (Bijdragen IUCHG, nr. 20), Leuven-Parijs, 1961, p. 98-100, nr. 78 en L. Wils, De oorsprong van de Kristen-demokratie. Het aandeel van de Vlaams-demokratische stroming (Kath. VI. Hogeschooluitbreiding, dl. LVII, nr. 6, verhandeling 490), Antwerpen, 1963, p. 27-37.

(22) De Brugsche Beiaard, 1887, 18 juni, p. 2 en het Verslag van den Vlaamschen Landdag op 22 Oogst en der Huldebetooging Conscience op 21 Oogst 1887, Brugge, 1887.

(23) De Klauwaart, 1890, april, p. 1-2.

(24) Algemeen Verslag over de vergaderingen en werkingen der Katholieke Burgersgilde, 1901, p. 22-26.

(25) R. Van Eenoo, Een bijdrage..., Leuven-Parijs, 1959, p. 210.

(26) Een uitstekend overzicht van deze verenigingen biedt L. Schepens, o.c., kol. 827-828.

(27) Allossery o.c., p. 28. - Gilde van Sinte Luitgarde. Handelingen, 1874, p. 8. - A. Viaene, in Biekorf, 1968, dl. LXIX, p. 387.

[p. 360]

aan de Blankenbergse steenweg liet vervangen door het huidige neogotisch bidplaatsje. Zelf heeft hij hofsteden en grond gekocht, o.a. te Damme en Sijsele. Na zijn dood werd zijn grondbezit geschat op een waarde van ongeveer 600.000 F. wat in vóóroorlogse munt heel wat vertegenwoordigde⁽²⁸⁾.

Enkele maanden vóór het uitbreken van de eerste Wereldoorlog, op 17 februari 1914, is aan het welgevulde leven van deze onvermoeibare vechter een einde gekomen. Vanuit een kileinburgerlijke demokratische beweging had Van Steenkiste de latere kristelijke arbeidersbeweging voorbereid en zich steeds opnieuw voor de vernederlandsing van ons Vlaamse landsgedeelte ingezet. Zijn politieke werkzaamheid en sociale bekommernis reikten weinig verder dan het vlak van de Brugse geschiedenis, maar op kultureei-Vlaams gebied steeg Van Steenkiste toch boven dit niveau van puur lokaal belang uit. Dit zal ook Guido Gezelle bedoeld hebben in een heildronk⁽²⁹⁾ te Kortrijk op 30 september 1886: ‘... op de stoutmoedigheid, en om hier een woord te gebruiken dat in de woordenboeken niet en staat, op de Vansteenkistachtigheid van al de Vlamingen’!

Paul Soetaert

(28) BK, Oorspronkelijke legger (mod. 212), Ieper, art. 1578; Stuivekenskerke, art. 31; langemark, art. 1822-1823; Brugge, D, art. 935 en 1553; Zuienkerke, art. 218; Damme art. 339 en 500; Sijsele, art. 722. - BRD, Aangiften van nalatenschap, Brugge, 1e kantoor, 1914, nr. 321 en 346c.

(29) Rond den Heerd, 1886, dl. XXI, p. 362.