Biekorf. Jaargang 70

[p. 353]

Uit de schatkamer van Margareta van Vlaanderen
Halsbanden voor hazewinden en schoothondjes
1405

Margareta van Male, laaste erfdochter van het Huis van Vlaanderen, echtgenote van Filips van Bourgondië, stond bekend als de rijkste en alleszins de prachtlievendste prinses van haar tijd. Daarvan getuigt o.m. de inventaris van haar klederen en juwelen. Ook haar hazewinden deelden in de luxus. In de schatkamer van de grafelijke residentie te Atrecht bevond zich in 1405 een kollektie halsbanden die wijst op haar passie voor jacht en jachthond en op de grote ‘stijl’ van het grafelijke jagershuis in Artesië. Ook de huishondjes waren prinselijk uitgerust.

De lijst van de halsbanden laten we hier volgen in overzetting uit het oudfranse origineel (Bourgondisch fonds in Dep. Archief te Dijon; ed. Dehaisnes, Documents II 887). Een paar termen vragen een zekere toelichting.

tesuut. - Ook tysue. Deze mnl. term (uit ofra. tissu) betekent in de oude klederdracht: geweven lint, speciaal gebruikt voor gordels (ook voor luxe-halsbanden van jachthonden). Op dit sterk lint als ‘support’ werd versiering aangebracht hetzij met de naald (borduurwerk), hetzij door benageling of beslag met zilver, goud of bewerkte (geëmailleerde of geniëlleerde) plaatjes. Zulke gordels van edelsmeedwerk op tesuut komen veel in oude inventarissen voor.

devise. - Met de oude betekenis: symbolisch teken, kenteken, embleem (niet wapenspreuk of motto!). Zoals nog in eng. device. Het teken of symbool kan een heraldisch stuk zijn, ofwel een initiaal of twee ineengevlochten initialen.

Om verwarring te voorkomen behouden we, bij de overzetting, de mnl. termen tesuut (door Verdam niet opgenomen; zie Biekorf 1959, 298) en devise.

Het gewicht van de halsbanden wordt uitgedrukt in mark, ons en engelse.

Inventaris van de halsbanden

1. Drie halsbanden voor hazewinden uit tesuut van witte en zwarte zijde, versierd met verguld zilver en daarin de devise van de hertog van Bretagne. Gewicht 4.7.5. - Het kenteken van de Montforts van Bretagne was een krulkruis.

2. Een halsband voor hazewind uit zwart tesuut, bezet met zilver en daarin de devise van de hertog van Berry. Gewicht 1.2.5. - Deze hertog voerde de lelie van het huis Valois.

[p. 354]

3. Een halsband voor hazewind uit zwart tesuut, bezet met de devise P en M en zonnen van verguld zilver. Gewicht 0.6.13. - De initialen zijn deze van hertog Philips en gravin Margareta.

4. Een halsband voor hazewind uit rood en zwart tesuut, met werpsnoeren (of leirepen) als devise en bezet met vergulden zilver. Gewicht 1.17½. -.

5. Twee halsbanden voor hazewind uit wit en rood tesuut, bezet met zilver waarin kronen getekend zijn. Gewicht 1.4.3.

6. Een halsband voor hazewind uit hemelsblauwe tesuut, de devise zijnde een Y in verguld-zilveren versiering. Gewicht -.4.15. - Mogelijk een geschenk van Yolande van Anjou.

7. Een halsband voor hazewind, uit tesuut van zwart fluweel, versierd met distels van verguld zilver. Gewicht 1.3.-. - Distel en stekelvarken behoren tot de emblematiek van het huis Valois.

8. Een halsband voor hazewind, van rood satijn beslagen met verguld zilver waarin schaapjes in email. Gewicht 1.-.5½.

9. Twee halsbanden van verguld zilver op bruin Ieder beslagen met ronde koppen. Gewicht 2.3.12½.

10. Twintig halsbanden voor hazewind, van rood Ieder beslagen met geelkoperen nagels, alle gelijkvormig. Deze halsbanden liggen in een koffer met twee loketten, waarvan één vol beste leren handschoenen is.

11. Drie halsbanden voor kleine honden versierd met verguld zilver, twee ervan met belletjes, en het derde met de devise P en M. Gewicht -.4.2.

12. Vier halsbanden voor kleine honden, uit tesuut beslagen met goud, versierd elk met zes klokjes van wit zilver en voorzien van beugel en knip van verguld zilver. Gewicht 5 onsen.

In dezelfde inventaris worden een veertigtal kostbare halssieraden en een veertigtal luxe-gordels en gordelbanden van gravin Margareta opgesomd. Uit vergelijking blijkt dat sommige van de bovenstaande halsbanden voor windhonden een assortiment vormden met enkele van haar eigen gordelbanden. Deze luxus van onze gravin was heel in de stijl van de huizen van Bourgogne, Berry, Angoulème. (Gay, Inv. Archéologique I 413-414).

In de heraldiek wordt hazewind meestal springend (lopend) en altijd met een halsband voorgesteld. Zonder halsband is het een jonge hazewind (levron). De halsband van de heraldieke hazewind is zeer dikwijls omboord en geringd van een andere kleur. (Pama, Wapenkunde 141). Een ridderorde in 1416 gesticht door de heren van het hertogdom Bar (Lorreinen) droeg de naam ‘Orde van de Hazewind’ en had de hl. Hubertus als patroon.

A.V.