Biekorf. Jaargang 70

[p. 94]

De Brugse tak van de familie Grossé en haar kunstatelier
(Vervolg van blz. 15)

III.
Louis Grossé

Wij hebben goede redenen om aan te nemen dat JeanFrançois Grossé alles in het werk heeft gesteld om zijn zoon Louis van jongsaf vertrouwd te maken met de specialiteit van de familie, het goudborduurwerk, maar dat hij bovendien de noodzaak heeft aangevoeld van een meer dan gewoon ambachtelijke opleiding in het huiselijk atelier. Zelf een vlot tekenaar en graveur⁽¹⁹⁾ stuurt hij in 1826 de vijftienjarige Louis naar de stedelijke Academie voor Schone Kunsten, waar de jongen alleszins nog in 1828 cursus volgt⁽²⁰⁾. Louis is niet bepaald een uitblinker maar zijn studie van de figuur en het ‘tekenen naar printen’ zullen toch wel een handzame basis helpen verschaffen voor zijn later werk.

Nog vóór 1830 kan vader Grossé, voorzeker dank zij handelsrelaties, te Lyon de firma Tarfin en te Parijs het huis Quihout bewilligen om Louis als stagiaire in dienst te nemen. De inwijding zal daar wel meer uitgesproken met textiel te maken hebben gehad. Zij moest echter van korte duur zijn want de Belgische omwenteling van 1830 heeft voor het Brugse huis Grossé een niet onaardige terugslag: Jean-François roept Louis terug omdat het atelier overstelpt wordt met bestellingen voor het nieuw Belgisch leger. In welke mate Lyon en Parijs prent hebben geslagen op de artistieke en ambachtelijke aanleg van Louis Grossé is moeilijk te bepalen. Hij zelf heeft nog getuigd hoe hij daar brokaat heeft leren weven met verwerking van zijde, velours en gouddralad, waaruit toch wel enige invloed van Franse specialisten op zijn technische kennis mag worden afgeleid. Of deze invloed zich ook heeft laten gelden in het domein van de artistieke verbeelding is niet uit te maken. Indien dit het geval is geweest, ge-

(19) Zie zijn op marmer gegraveerd portret van J.J. Grossé, gereproduceerd in Biekorf 1969, blz. 9.

(20) Brugge, Stadsarchief, bundel Academie nr. 4, Boek I, Actum van buitengewone vergaderingen. Met dank aan de h.L. Schepeos die de gegevens heeft opgezocht m.b.t. de deliberatievergaderingen van de jury dd. 18 maart 1827 (klas van de figuur), 13 juni 1828 (1e klasse naar printen), 29 maart 1829 (alle klassen voor plaaster) en 7 februari 1830 (id.). Te noteren dat ook François Grossé, broer van Louis, de Brugse academie heeft bezocht.

[p. 95]

loven wij toch met de Farcy dat er omstreeks 1830 nog nergens spraak kan zijn van wezenlijke vormvernieuwing. De latere rol van Louis Grossé is toen nog niet definitief neergeschreven, misschien zelfs niet eens onder ogen genomen tenzij in de uiterst vage contouren die het leven aan twintig jaar eigen zijn. Eenmaal terug aan de Eiermarkt te Brugge heeft de jonge man gewoon overgeschakeld op de vereisten van het ogenblik, op wat wij ons kunnen voorstellen van kwispels en koorden en geborduurde schouderstukken of wat het ijdele vaderland verder aan oogverblindend arsenaal op de uniformen liet stikken.

Pas tien jaar later, - men was nog niet zo haastig in die tijd -, volgt op 3 februari 1840 het huwelijk van Louis Grossé met Colette Coucke, waardoor mogen wij wel zeggen twee bekende Brugse families stamgenoten worden. Een jaar nadien sterft moeder Grossé, geboren Isabella Rooman. De vader gaat stilaan naar de zeventig. Een generatie neemt afscheid, de opvolgers staan gereed. Ook Louis. Hij blijft niet ‘In het groot schip’ waarvan Jean-François nog enkele jaren het roer in handen zal houden, maar verhuist met zijn jonge vrouw naar een herenwoonst aan het Simon Stevinplein: ‘De gouden leeuw’ die als hotel zijn deuren heeft gesloten. Daar werkt hij reeds in 1845, getuigen bewaard gebleven facturen die trots de eigen hoofding dragen: ‘Manufacture de soieries et broderies Louis Grossé’, met links het wapenschild van de stad en rechts het huisembleem met de staande leeuw. Jean-François Grossé, de grondlegger van de firma te Brugge, overlijdt op 16 augustus 1848, juistgeteld acht dagen vóór zijn zoon Louis de akte ondertekent die hem definitief eigenaar maakt van ‘De gouden leeuw’, waar het Huis Grossé tot op heden gevestigd is.

De ruime woning heeft haar eigen geschiedenis⁽²¹⁾. Zij was, vele jaren geleden, tot stand gekomen door samenvoeging van twee afzonderlijke huizen, het ene ‘De visch’ het andere ‘Het schaek’, mogelijk twee herbergen in de scha-

(21) Naar de gegevens van de koopakte, verleden op 24 augustus 1848 voor notaris Henri Bullynck te Brugge. Als verkopers verschijnen Joseph L. Houtappel, heelmeester te Aartrijke, en zijn echtgenote Sophie De Brock, hotelhoudster te Brugge, nl. van ‘De gouden leeuw’. De aard van het pand blijkt verder uit volgende beschrijving: ‘agterwaerts strekkende erf, met grooten gang en gekalsyde plaets of cour voor dezen geweest hebbende eene plaets van lande met remisen grooten peerdenstal en andere edifitien daer teinden staende (...)’. - Vgl. Dr. L. Devliegher: De huizen te Brugge, Uitg. Lannoo, Tielt, 1968, deel 3, blz. 296, S. Stevinplaats nr. 15. Schr. signaleert een vergunning dd. 7 october 1848 om de bestaande rechthoekige poort en vensters te veranderen in segmentboogopeningen, duidelijk een ingreep van de nieuwe eigenaar.

[p. 96]

duw van het vroeger vleeshuis⁽²²⁾. In de koopakte is nog spraak van haar vroegere bestemming als ‘hostelrie’ of afspanning, met een grote gang en een geplaveide binnenkoer waarrond stallingen. Aan Louis Grossé waarborgt zij blijkbaar de gewenste arbeidsruimte en, wat meer is, een gedroomde ligging. De verhuizing van de Eiermarkt naar het Simon Stevinplein doet overigens denken aan een bewuste verplaatsing van het handelsaksent De nieuwe plaats van vestiging bevindt zich immers op enkele voetstappen van het bisschoppelijk paleis ⁽²³⁾ en van de kathedraal, voor een kunstnijveraar met kerkelijk gerichte ambities twee héél belangrijke buren.

Een tweede gebeurtenis die wij omstreeks 1840 kunnen dateren, is op een ander vlak van al even ingrijpende betekenis, namelijk Louis' ontmoeting met August Welby Pugin⁽²⁴⁾ en de jarenlange vriendschappelijke kontakten die daaruit zijn voortgesproten. Twee tantes van Pugin woonden te Brugge aan de Eiermarkt rechtover Jean-François Grossé. De jonge Engelse bouwmeester kwam daar van tijd tot tijd op bezoek en liep al eens ‘In het groot schip’ binnen. Vader Grossé maakte hem vertrouwd met het kunstborduurwerk en aan Louis zelf won Pugin een vriend van vrijwel dezelfde leeftijd met wie hij allicht nog vlotter kon overleggen op welke wijze hij het kunstambacht der Grossé's in het kristelijk en bepaald liturgisch renouveau dat hij voorstond kon integreren. Het is jammer dat wij voor de grond van de zaak niet beschikken over konkrete inlichtingen. Van belang nochtans is het getuigenis van T.H. King, de bewerker van het kapitaal werk van Pugin over de spitsboogarchitectuur⁽²⁵⁾. King, die in 1850 te Brugge publiceert, kan het ganse proces van uitwisseling en beïnvloeding van nabij hebben gevolgd. Hij drukt zijn vreugde erover uit dat nu eindelijk, dank zij de

(22) Het Westvleeshuis werd in de loop van 1821 gesloopt, zodat op de vrijgekomen grond het huidig plein kon worden aangelegd. (A. Schouteet, Gedenkweerdige Aenteeckeningen van J.K. Verbrugge).

(23) Het bisschoppelijk paleis in de H. Geeststraat werd op 2 juli 1836 door de bisschop betrokken. Zie L. Devllegher, o.c. deel 2, blz. 124-125. De gebeurtenis heeft L. Grossé vermoedelijk wel aangesproken.

(24) August Welby Northmore Pugin (^o 1812, Londen, + 1852, Ramsgate) bekeerde zich tot het katholicisme in 1833, en vervulde een beslissende rol in de neo-gothiek. Een belangrijk hoofdstuk over hem bij Kenneth Clark, The Gothic Revival, Londen, 1962 (Pengujn Books) blz. 106-133.

(25) Les vrais principes de l'architecture ogivale ou chrétienne avec des remarques sur leur renaissance au temps actuel, remanié et développé d'après le texte Anglais de A.W. Pugin. door T.H. King, Franse vertaling van P. Lebrocquy. Brugge, uitg. T.H. King, Steenstraat 15, 1850. Zie in het bijzonder blz. 201 ss. De vergelijking van deze Franse bewerking met de originele tekst van Pugin, evenals met zijn Glossary (zie volgende voetnoot) lijkt van primordiaal belang voor de geschiedenis van de neo-gotiek in ons land.

[p. 97]

LOUIS GROSSÉ
1811-1899
(foto Godefroid Grossé)

[p. 98]

inspanningen van Louis Grossé, ook bij ons voor kerkelijke gewaden en altaarbekleding stoffen voorhanden zijn ‘d'après le vrai modèle ecclésiastique’ en dat hij deze onder grote bijval produceert. En King vervolgt: ‘Contrairement à ceux que l'on fabrique à Lyon, les articles de M. Louis Grossé portent tous le véritable cachet religieux, car il a adopté le beau dessin ancien avec son caractère symbolique (...)’.

De gewaden van Grossé, waarover King het hier heeft, worden vervaardigd in overeenstemming met de principes die A.W. Pugin ondermeer in zijn Glossary of ecclesiastical ornament and costume⁽²⁶⁾ heeft vastgelegd. Zij worden volledig gesneden uit zijde en zijn met rijk goudborduursel belegd. De vorm stemt volgens King volkomen overeen met deze uit oude tijden, zonder dat precies gespecifieerd wordt wat daarmee wordt bedoeld. Tussendoor een inlichting waarbij elke zuinige kerkfabriek het oor zal hebben gespitst: dergelijk zijden misgewaad moet, zelfs met zijde gevoerd, slechts evenveel kosten als 'n kazuifel ‘en articles de Lyon à grand éclat’ maar genaaid uit katoen en klatergoud, en het gaat bovendien zesmaal langer mee!

King stipt tenslotte aan dat Louis Grossé de ruime antieke vorm van de kazuifel in ere heeft hersteld. Hij noemt deze de enig kanonieke vorm vermits hij volkomen overeenstemt met de afmetingen die door Gavanti werden vastgelegd⁽²⁷⁾.

Het getuigenis van T.H. King samenvattend, kunnen wij concluderen dat Louis Grossé tegen 1850 de vernieuwing in het hoofd en in de vingeren heeft. Zij slaat zowel op de snit als op de versiering van de kerkgewaden. Geconfronteerd met het West-Europees perspectief zoals een de Farcy het beschrijft, stellen wij vast dat de Brugse borduurder blijkbaar aan de spits stapt, voor de geschiedenis van de neogotiek in onze gewesten een vrij belangrijke aanduiding.

Alvoren wij de beschikbare gegevens over de rol van Louis Grossé binnen die beweging verder nagaan, moeten wij even stilstaan bij een paar andere gebeurtenissen uit later

(26) Deze Glossary, na Pugin's dood herzien en bijgewerkt door rev. Bernard Smith, bevat na een korte inleiding van Pugin zelf een uitgebreide terugblik op zijn bibliografische bronnen, vervolgens in de alfabetische orde een encyclopedisch opgevat overzicht van alle termen en voorwerpen die de auteur als documenten aanvoert om de herleving van de liturgische gebruiken op basis van hun historische precedenten in de hand te werKen en te motiveren. De tweede helft van het monumentaal boek wordt in beslag genomen door kleurlitografieën waarin tientallen patronen van borduurwerk voorkomen, voor specialisten en vaklui een ware goudmijn.

(27) Bedoeld wordt Bartolomeo Gavanti CRSP. (1569-1638), liturgist en rubriekenspecialist, lid van de pauselijke commissie voor de hervorming van missaal en brevier. Zie Lexikon für Theologie und Kirche deel 4 blz. 534, Verlag Herder, Freiburg, 1960.

[p. 99]

jaren die de ondernemingsgeest van de man helpen typeren. Zij getuigen misschien van een tikje naïviteit in zijn berekeningen, maar in het kader van de tijd spreken zij anderzijds toch duidelijk voor zijn schranderheid. De ene karaktertrek sluit de andere niet uit.

In 1862 publiceert Louis Grossé een keurig gedrukte uiteenzetting over een nieuw procédé voor het drukken van bankbiljetten op fijn damast. Hij toont aan hoe dank zij de technische volmaaktheid en het samenspel van niet minder dan tien specialisten, waaronder een fotograaf, een graveerder, verscheidene textielspecialisten en een ervaren drukker, biljetten kunnen vervaardigd worden waarbij elk gevaar voor vervalsing is uitgesloten. Op een tijdstip waarop muntstabiliteit niet onze sterkste zijde is, kan men met het voorstel glimlachen; in de 19e-eeuwse goudfrank-ekonomie klonk het minder gek. Wat in dit voorval amuzeert én boeit tegelijk is dat de kwieke Louis gedacht heeft aan een mogelijke conjunctie tussen zijn eigen specialiteit en de piepjonge fotografie.

Al wat met zijde te maken had heeft Louis Grossé overigens sterk geïnteresseerd. Hij dreef in dit opzicht zijn verlangen volledig op eigen kracht te kunnen werken zo konsekwent door dat hij te Brugge, aan de Singel, op een perceel stadsgrond van 83 a. 76 ca. tussen de oude spoorwegberm naar Oostende en de stedelijke beplantingsdienst, een kwekerij van zijdzeworm oprichtte, een onderneming die hij toch tenminste drie jaar heeft volgehouden⁽²⁸⁾. Zijn persoonlijke teleurstellingen met zijdeteelt werden goedgemaakt door de invoer van de beste buitenlandse produktie. Zijde was voor de nieuwe fatsoenering van de kerkgewaden onontbeerlijk, zowel vanwege de soepele plooienval als om het gemak van het borduren en schilderen met de naald, en Louis Grossé heeft nooit nagelaten deze grondstof met de grootste zorgen te bejegenen.

Nog het aanstippen waard om de openheid van deze man voor alle met zijn vak verwante media te kenschetsen, zijn de inspanningen die hij geleverd heeft om zich te bekwamen in de kennis van mozaiek en smaltwerk. In 1879 bracht hij uit

(28) Wij steunen ons op de kwijtingen welke de Stadskas aan L. Grossé afgeleverd heeft van 1882 tot 1884. In het dagblad la libre Belgique dd. 4 juli 1949 handelt een kroniekschrijver over de aanleg van de Guido Gezellelaan tussen 1892 en 1896. Hij schrijft: ‘Un siècle plus tôt se trouvaient là les muriers des Frères Grossé, qui élevaient des vers à soie pour leur ‘fabrique de tissus de soie’. Deze tekst haalt de chronologie wel wat door elkaar. - Over vroegere proeven van zijdeteelt in onze Vlaamse provincies, zie Biekorf 1957, 225-250 en 281-282. Over ‘Brugse satijn’, zie A. Viaene, Brugs goud en Brugs satijn, in Biekorf 1957, 360-363.

[p. 100]

Rome al het materiaal mee dat hij nodig achtte om zelf aan mozaieklegwerk te kunnen doen. Een retabel waarop het Lam Gods staat afgebeeld te midden van een bergland met vier stromen, vond een bestemming in Londen. Ook liet hij zich te Parijs, in het huis Diderot, inlichten over en inwijden in de techniek van het smaltwerk. Een door hem vervaardigde tabernakeldeur met uitbeelding van de vier evangelisten, is later eveneens in Londen terecht gekomen.

De vestiging van een filiale van het Brugs huis in de Engelse hoofdstad, eerst in Baker Street, later overgebracht naar Manchester Street, rondt de indruk af van de werklust en de ondernemingsgeest die wij van Louis Grossé uit het losse feitenmateriaal opdoen. Over zijn Londense inplanting volgen verder nog bijzonderheden.

IV.
Louis Grossé en de neo-gothiek

Monseigneur Jean-Baptiste Malou, ‘de schitterendste figuur uit de reeks van de bisschoppen’⁽²⁹⁾, heeft ook op het leven en het werk van Louis Grossé de stempel gedrukt van zijn rijke persoonlijkheid. Een vroeg bewijsstuk daarvan is voorzeker het bidprentje dat kort na de dogmaverklaring van de Onbevlekte Ontvangenis op 8 december 1854, door Louis werd getekend niet alleen op het verzoek van de bisschop maar ook overeenkomstig zijn iconografische wenken⁽³⁰⁾. Het prentje gehoorzaamt nauwgezet aan de gothische premissen, weerspiegelt de vrome opvattingen van het tijdstip zoals wij ze ook bij Baron Bethune aantreffen⁽³¹⁾, en werd ongetwijfeld met veel aandacht en liefde ontworpen, met de eigen kinderen als model herinnert zich de familie.

Omdat de beschrijving overeenstemt, citeren wij hier een incident tussen James Weale en Alberdingk Thijm zoals Gerard Brom het in zijn biografie over Gezelle's Nederlandse vriend verhaalt:

‘Toen een Brugs atelier een plaat van de Onbevlekte Ontvangenis verspreidde, gaf Thijm een slaande kritiek in de vorm

(29) Jozef Geldhof: De Bisschoppen van Brugge, in West-Vlaanderen o.l.v. Ant. Viaene, Uitg. Meddens, Brussel, 1958, blz. 125. Het episkopaat van Mgr. Malou (^o Ieper, 30 juni 1809, + Brugge, 23 maart 1864) duurde van 1848 tot aan zijn dood.

(30) Het prentje draagt onderaan deze tekst: Immaculata Conceptio beatae Mariae Virginis quam ad descriptionem iconographicam III^mi ac Rev^mi Domini J.B. Malou Episcopi Brugensis delineavit Lud. Grossé.

(31) Vgl. Jules Helbig: Le Baron Bethune, fondateur des Ecoles Saint-Luc, Uitg. Soc. S. Augustin, Desclée, de Brouwer & Cie, Rijsel/Brugge 1906, in het bijzonder het sleutelhoofdstuk: ‘Ses principes en matière d'Art’, passim en o.a. blz. 138 en 139.

[p. 101]

van een open brief aan de ikonagraaf Weale binnen de bisschopstad. De kunsthandelaar had de heilige Maagd met gevouwen handen voorgesteld, maar de hand van een mens was het werktuig en het zinnebeeld meteen van zijn wil. Als iemand zuivere handen had, was hij zelf zuiver. (...) Van Maria's trouwe handen moesten dus heilige stralen uitstromen, want haar houding was heel anders dan bij zondaars, die om genade smeken. Dus verscheen ze volgens allerlei vizioenen van heiligen immers met open handen vol zegen’⁽³²⁾!

De klank van deze hooggestemde discussie over de betekenis van een houding of gebaar, een overigens subjectief getint symbolisme, karakterizeert de graad van opwinding waarin de aanhangers van het neo-gothiek renouveau argumenten verzamelden en propageerden. Het blijkt telkens opnieuw van belang, analoog aan de hedendaagse problematiek, de roep naar vernieuwing te vergelijken met het artistiek vermogen van het ogenblik. Wij hebben sterk de indruk dat de waarde van het thema in zulke gedachtengang de waarde van het bereikte kunstpeil overstemde.

Geheel in de lijn van het Immaculata-prentje is de oprichting, op Sinte Eustachiusdag - 29 maart? - 1864, van de ‘H. Beeldekens Gilde’ door J. Neurath, Ad. Duclos alsdan nog subdiaken, de Engelse artiest en archeoloog Buckley en Louis Grossé zelf. De bewaard gebleven notulen van de vereniging vermelden dat laatstgenoemde het oogwit der Gilde uitnemend heeft uiteengezet. De verslaggever vervolgt: ‘Het tweede Kongres van Mechelen drukte zijn verlangen uit, om genootschappen te zien vormen ten einde goede godsdienstige beeldetjes uit te geven: en 't Kongres had hoog gelijk. De franse sintjes zijn zo slegt en verachtelijk, dat, hoe weinig men goede goeste of godsvrucht bezit, men deze beeldetjes niet kan uitdeelen. Van den anderen kant de societeit van Düsseldorf door zijn ecclectismus en komt niet overeen met de wenschen der artisten en oudheidkundigen, door zijnen prijs en kan niet nuttig zijn voor menschen die vele beeldetjes moeten uitdeelen en daer en boven blijft in 't meeste deel van zijn teekeningen hoger dan een kinderverstand begrijpen kan’⁽³³⁾. De werking van deze gilde mag hier verder buiten beschouwing blijven; zij is een aparte kleine studie waard. Louis Grossé heeft er met duidelijk gezag een rol in gespeeld als iemand waarnaar de neomist Duclos met eerbied kon opzien en die hij ten ander later, in 1887, nogmaals on-

(32) Gerard Brom: Alberdingk Thijm, Uitg. Spectrum, Utrecht/Antwerpen, 1956, blz. 87.

(33) Provinciale Bibliotheek en Cultureel Archief, Brugge: Notulen H. Beeldekens Gilde 1864-1865, met rekeningen van de Lithografie J. Petyt tot omstreeks 1875. Archiefnummer 32 AD 1.

[p. 102]

der de arm heeft genomen om te tekenen voor zijn Breidelstoet⁽³⁴⁾. Ook de betekenis van steendrukker Jacques Petyt⁽³⁵⁾, die tevens leraarde aan de stedelijke Academie, voor de gilde optrad als uitgever maar gaandeweg op het voorplan komt, dient in dat verband in herinnering gebracht.

Doch keren wij terug naar ‘De gouden leeuw’, waar in de opvatting van het goudborduurwerk en vooral in de fatsoenering van de kerkgewaden het religieus renouveau beurtelings wint aan belang maar ook stoot op zware tegenstand.

Het is uitgesloten dat wij in detail treden over die ongeveer halve eeuw bedrijvigheid van Louis Grossé die, tot aan zijn dood in 1899 - het sterfjaar van Gezelle, - prent blijft slaan op wat het huis voortbrengt. Wij moeten ons beperken tot enkele typische voorbeelden.

Alvorens zulks te doen is het nuttig nog even te verwijzen naar de strekkingen waaraan Louis Grossé schatplichtig is, en naar het geestelijk klimaat waarin hij te Brugge verblijft. Het kristelijk réveil is duidelijk een reactie gedragen door de bredere eigentijdse golfslag van het romantisme. Het Frans classicisme had de terugkeer bepleit naar wat het beschouwde als het ideale mensbeeld, naturalistisch, Grieks, heidens bijgevolg. De Kerk en vooral de beoefenaars van de kerkelijke kunst komen daartegen in het verweer. Tegenover de kunst van de oudheid roepen zij de superioriteit in van de kristelijke middeleeuwen. Wij hoeven hier slechts Le Génie du Christianisme van Chateaubriand (1802) of de door Kenneth Clark opgeleverde gegevens te memoreren⁽³⁶⁾. Dit denkproces leidt tot de meest uiteenlopende fenomenen. Zo zal de Franse architect Louis-Auguste Boileau een ganse doctrine opbouwen om, ware het mogelijk, te komen tot een vervolmaking van de gotische bouwkunst. Zijn gigantische ‘composition synthétique’, geconcipieerd rond 1850, leidt tot de meest bizarre tempelbouw die men zich kan voorstellen⁽³⁷⁾. Ook de ontwer-

(34) P.B.C.A., Brugge, nr. 10 AF 17.

(35) P. Vincent-M. van Caloen: Jacques Petyt (1822-1871), in Biographie Nationale, deel 17, Uitg. Kon. Academie, Brussel, 1903, blz. 131. De auteur plaatst de oprichting van de H. Beefdekens Gilde ten onrechte in 1860. - Zie ook P. Allossery: Kan. Adolf Duclos, met een kijk op den zoogenaamden taalparticularistenstrijd, Brugge, 1930, blz. 345. Interessant is ook de aantekening op blz. 10, ibid., over het initiatief van Ad. Duclos om bij de priesterwijding gedachtenisprentjes te laten uitdelen. Doch, zegt de auteur ‘we meenen niet te missen als we herhalen (...) dat we in die eerste gedachtenissen Gezelle's invloed laten zien’. De atmosfeer in en rond de werkkring van Louis Grossé wordt ook door dit detail verlevendigd.

(36) Kenneth Clark: The Gothic Revival, an Essay in the History of Taste. Londen 1928.

(37) Bruno Foucart: La ‘Cathédrale synthétique’ de Louis-Auguste Boileau, in Revue de l'Art 1969, III, blz. 49 en volg.

[p. 103]

Kazuifel in goudborduurwerk in 1877 aangeboden aan paus Pius IX door het bisdom Angers. Uitgevoerd door Louis Grossé naar de richtlijnen van L. de Farcy.

[p. 104]

pers van de kerkelijke gewaden blikken terug op de mediaevale voorbeelden en spannen zich in om met eigentijdse middelen een even hoge graad van technische en artistieke scheppingskracht te bereiken. In feite kan een beschouwer van hun werk hen geen groter lof toezwaaien dan door zich te laten misleiden en hun produktie te houden voor middeleeuws! Dat het persoonlijk kreatief proces aldus wezenlijk wordt vervalst, komt niet eens bij hen op. Wij mogen echter niet uit het oog verliezen dat de reactie van de neo-gothiek ook op het stuk van goudborduurwerk komt na een langdurige periode van artistieke bloedarmoede. Het renouveau zoekt aansluiting met vroegere hoogtepunten. Men wil alle elementen van profane besmetting en met name de zinloze behangstoffen, voorgoed uitsluiten, en in de vorm van de gewaden functioneel en visueel de relatie bewerkstelligen tussen het rijzige kerkinterieur en de gestalten die daarin officiëren. Het valt op dat al wie binnen deze redenering naar de goede vorm zoekt, voortdurend het woord oudheidkunde op de lippen heeft en zichzelf archeoloog noemt.

Monseigneur Malou, bekend om zijn archeologische belangstelling,⁽³⁸⁾ moedigt Louis Grossé aan door een bestelling van kazuifels die wij omstreeks 1854 kunnen dateren. Uit het boek van King weten wij dat Louis Grossé op dat tijdstip zijn sporen reeds verdiend heeft. De ampele vorm verdringt de zogenaamde vioolkasten die als stijve harnassen rond het lichaam hangen. De ruime gewaden die men gothisch noemt en voor middeleeuws houdt, gaan echter terug op veel ouder voorbeelden en zijn feitelijk romeins van conceptie doch de versiering maakt ze gothisch. Grossé ontleent deze, net zoals Bethune, ondermeer aan het Italiaans trecento (wat hij ook in de H. Beeldekens Gilde als model voorhoudt). Zijn technische vaardigheid schrikt nu voor geen enkele moeilijkheid meer terug. De mijter die hij, jaren later, namelijk met Allerheiligen 1874, mag leveren aan Mgr. Freppel, bisschop van Angers, wordt er als een kostbaar museumstuk bejegend. Baron Bethune, die voor dezelfde bisschop een staf ontwerpt oogst daarentegen bittere teleurstelling: zijn ontwerp wordt geweigerd⁽³⁹⁾.

(38) Jozef Geldhof, o.c. Mgr. Malou heeft verscheidene inspanningen geleverd om de aandacht van zijn geestelijkheid te vestigen op het archeologisch waardevolle en het artistiek belangrijke waarover zij het toezicht had. Figuren als Gezelle en Duclos hebben aan dat klimaat ongetwijfeld veel steun gehad bij hun ijveren om het eigen patrimonium in het licht te stellen.

(39) Helbig, o.c. blz. 257-258. - De mislukking van Bethune viel voor in 1884, dus tien jaar na de kontakten met Grossé i.v.m. de bisschopsmijter. Het detail kan belang hebben voor wie L. Grossé eventueel ‘oneerlijke’ concurrentie in de schoenen zou schuiven.

[p. 105]

Maar ook Louis Grossé kent bittere dagen wanneer in 1863 een dekreet van de Congregatie der Riten te Rome aanmaant tot inbinden, zéér tegen de goesting van Mgr. Malou die zich langs geëigende wegen te weer stelt en opkomt voor het doorvoeren van de vernieuwing, die immers een herbronning betekent. Grossé kan echter niet anders dan zich aanpassen en de ruime kazuifelvorm reduceren. Een ornaat voor kanunnik Carton ontspringt de dans. In 1872 bediende men zich in Spermalie nog van een volledig zwart stel met rode velours, dat niet aan de ‘epuratie’ ten prooi was gevallen.

G. Gyselen