Biekorf. Jaargang 68

[p. 115]

Hoe het groeide
Een belangrijke monografie over Gezelles gedichten, gezangen en gebeden door dr. J.J. M. Westenbroek

Een kern- en knelpunt in het leven en dichten van Gezelle, dat een keerpunt in onze moderne literaire historie geworden is: daarover handelt Dr. J.J.M. Westenbroek in de belangrijke monografie die in de reeks publikaties van het Guido-Gezelle-genootschap is verschenen⁽¹⁾. De bescheiden term onderzoek, geplaatst onder de titel ‘Van het leven naar het boek’, dekt in feite een studie die, bij het delven naar en het critisch verwerken van de bronnen, het minieme feit noch de onberekenbare achtergrond heeft versmaad om de dichter en zijn wereld in de neerslag van één ‘eenmalig’ dichtseizoen te benaderen.

Als achttienjarige had Gezelle niet het natuurlijke klankbord mogen vinden voor de poëtische ontlading van zijn jeugddrang en -droom. Hij naderde het midden van de weg des levens toen hij, in een dialoog van nu-of-nooit, het gefrustreerde gevoelsleven kon uitspreken. Hij was dan, door opleiding en ervaring, rijp genoeg geworden om de tijger uit de tank te nemen en zijn streven in een sfeer van apostoliciteit te sublimeren. Zijn honger naar evasie uit het parochialisme is onbegrensd: los van het continent; over taal- en volksgrenzen heen, flirtend met het (vermeende) volksepos van de Amerikaanse Prairie en met de Oosterse divan-poëzie; vluchtend uit conventies van vroomheid naar de etherische broederliefde van geheime confrerieën. En daarbij nog, in die koortstijd van zijn anglomanie, zwenkend naar het neo-oratoriaanse piëtisme van ‘Water-lily Faber’.

Heeft Gezelle in zijn Roeselaarse leerlingen het gedroomde klankbord gevonden? of heeft zijn eigen bezieling, zijn opwindend brio, hem over het poëtisch potentieel van zijn jongens bedrogen? Zeker is dat de Verriesten met hun harmonische begaafdheid (en dàt heel hun leven door) het best de dichter en de mens Gezelle hebben begrepen en om hemzelf liefgehad. Gezelles lieveling, de gecomplexeerde Eugeen van Oye, liep immer met té veel illusies over zijn eigen poëtische genius om de ideaal ontvankelijke in het Cenakel te kunnen zijn. Is GGG dan waarlijk, naar het woord van Scharpé, ‘het lied van Gezelle's omgang met zijn Roeselaarse leerlingen’? werden de hoogliederen uit het leven in dat ‘schetsboek’ opgenomen als persoonlijke belijdenissen dan wel als modellen voor een ‘Vlaamsche Dichtschool’?

(1) J.J.M. Westenbroek. Van het leven naar het boek. Onderzoek over het ontstaan en de aard van Guido Gezelles Gedichten, Gezangen en Gebeden. Kapellen, Guido-Gezellegenootschap, 1967, In-8, 384 † 40 blz. Prijs: 480 F.

[p. 116]

Sentimentaliteit in eigen opvoeding had Gezelle noch in familiekring noch in zijn leerjaren te Brugge en te Roeselare opgedaan. De kamaraderie van de priester-leraar met zijn Vlaamse leerlingen was hem meegegeven door de omgang met zijn ‘Engelsmannekes’, dragers van een sentimentaliteit die in hun eigen (Victoriaanse) sfeer geheel normaal was, waarvan de tederheden echter in de toenmalige Vlaamse (rigoristische) leefkamer niet waren geïntroduceerd. Door de publicatie van Gezelles brief aan Father Faber belicht Dr. Westenbroek op treffende wijze het feit dat Gezelle die nationale discrepanties voor zijn pastoreel werk zo storend achtte, dat hij stout en zakelijk het advies ging inwinnen van een Engelse zieleleider en pedagoog, de gevierde Father Faber.

Het praktisch programma van Mgr. Malou werd ten slotte een katalysator die lyrische ontboezemingen van intieme vriendschap en hymnen in kerugmatische stijl in één bundel liet samenvoegen. In geen ander dichtwerk is de innerlijke Gezelle zo ontsloten (tussen de strijdbare Reveil-stukken in) als in de bundel (en in de wisselende bundeling van) Gedichten, Gezangen en Gebeden- en Kleengedichtjes. Het onderzoek van Dr. Westenbroek brengt een bijzonder ophelderende visie op de samenstelling, ordening en herordening door Gezelle van de eerste en tweede uitgave van het boek. De ware verhouding leven-boek blijkt daarbij zeer af te wijken van de mythus ‘Gezelle-Roeselaarse leerlingen’ die zeer vroeg is ontstaan en die, na een eeuw pathetische presentie in onze literatuur-geschiedenis, een burgerrecht van ‘historie’ heeft verworven dat hem niet licht meer kan ontnomen worden.

De ontleding van de retorische elementen in de verschillende - intieme zowel als verkondigende - gedichten van het boek wordt in het buitengewoon leerrijke en uitgebreide Zesde Hoofdstuk geboden. Een stuk echte literatuurwetenschap, dat de hoge standing deelt van het historisch en genetisch onderzoek der eerste hoofdstukken en de vernieuwde visie op de gang van het leven naar het boek, en op het boek zelf, komt voltooien.

a.v.