Biekorf. Jaargang 68

[p. 49]

Remedies tegen waterzucht en verkoudheid
1570

Een gemengd frans en vlaams recepten- en remedieboek uit 1570 (handschrift klein-quarto), dat in 1800 toebehoord heeft aan de Brugse patriciër Joseph van Heurne, bevat o.m. de volgende remedies tegen waterzucht en verkoudheid.

Om water te verdriven

Aldereerst ghy moet u doen laeten ten lever adere upden voet ende daernaer ghy moet nemen om eenen halven stuver lavesche watere gheenstblommen watere ende om een halve stuver violette watere ende om een halve stuver yzope watere ende om een stuver soffraen van noorden.

Dese vier wateren suldy tsamen doen ende in een steene canneken. Ende dan zult ghy neemen eenen nieuwen eerden pot, daer zult ghy indoen eene pinte romenie ende stellet up vier en alst up comt al zienende zoo zult ghy neemen dese vier wateren ende doen inden zelven pot die up tvier staet ende nemen u saffraen ende doet daer inne met de zelve watere.

Ende neemt diafenicum om drie groote ende dat es omme de camerganc te hebben ende dit moet ghij nemen eens ofte twee reysen de weeke.

Ende daernaer moet ghij nemen smorgens eenen croes vanden voorseiden watere hier vooren ghenoompt ende vasten daer twee heuren up.

Dese recepte es goet voor de gheene die gheswollen zyn van onder tot boven ende es gheprouft ende dit moet ghecontinuert zyn alle jaere te nemen een stoop vol, alzoo verre als zy ghevoelen eeneghe benautheyt ant herte.

[Caterren]

Omme die caterren te verdroghene ende tverstant te vermeerderen, ende tversterct de memorie.

Ghy zult nemen bladeren van hiefte die groyt up de boomen ende ooc lanx de meuren. Dat cruyt zult ghy distelleren deur een clocke ende als ghyt eens ghestilleert hebt zo zult ghy dat tzelve watere noch drie mael deen reyse naer dandere distilleren.

Ende als ghy vandoen hebt zo neempt een lepel vul ofte een halve lepel van dit water ende waerpt ende stricquet up pitken achter u hooft ende stricquet alzoo nederwaert lancx den hals gaende naer de zyde daer die quaterre vallende es.

[p. 50]

Voor die quaterren

Dit naervolghende es ghescreven uut de medicine bouc van mevrauwe anna van boussu.

Stryct achter an dat hooft ofte daer die quatarre valt met water viermael overghedistilleert van een cruijt ghenaempt hiefte die up de boomen clempt.

Item twee loot sanderacum ghesoden in een cleen potkin met azijn ende laet dien doom ofte rooc inden mont trecken, ende dit trect alle caterren uuten hoofde. Et maect ooc ghesont tantvleesch ende verdrieft alle tantsweere ende maeckt eenen zoeten azeme ende goede reuke inden mont.

Item mastic dicwels te kuwen es oock zeere goet.

Item argentina ghepulveriseert ofte cleene ghestampt oft ghevreven ende die gheven upde sp... [leemte] dat verdroocht die in eenen corten tyt.

Woordverklaring

Laeten. - Aderlaten.

Leverader. - Ader (in de arm of aan de voet) die met de lever heette in verband te staan.

Lavesche watere. - Water bereid door het zaad van de lavas (lubbestok, mannekracht) te distilleren; zie Verdam s.v. livessce, lovessce.

Gheenstblommen. - Bloemen van de brem. (In margine van het hs. bijgevoegd: ‘Brom’).

Violette watere. - Water bereid uit de Viola odorata L.

Yzope watere. - Water bereid uit de hysop (Hyssopus officinalis L.).

Soffraen van noorden. - Saffraan (Crocus sativus L.). Van noorden, alias van ort, van orten (uit lat. afkorting ‘orten’ voor ‘hortensis’ (receptenspelling!), of misschien uit ‘orientalie’?

Romenie. - Zuiderse wijn, genoemd naar de exporthaven Napoli di Romania op Morea (heden Griekenland).

Diafenicum. - Diaphaenicum: ‘suyvert de Maege van Fluymen, is goed in dagelyksche Koortsen, in Colyke ende Buyck-pyne’. (Leydsman der Gesondheyd, 1796).

Caterren, Quaterren. - Catarrhe, slijmvliesontsteking.

Hiefte. - Klimop (Hedera helix L.).

Sanderacum. - Rood zwavelarsenicum, realgar.

Mastic. - Welriekend hars van de Pistacia lentiscus L.

Argentina. - Zilverschoon, zilverkruid, reinevaar, ganzerik (Potentilla anserina L.).