Biekorf. Jaargang 63

[p. 48]

Baljuw Jacob Wybo uit Pittem
Prins van de Rederijkerskamer van Tielt in 1539

De geschiedenis van de ‘Aloude Kamer van Rhetorika’ van Tielt werd geschreven door Alfons L. de Vlaminck en verscheen te Gent, nu een eeuw geleden⁽¹⁾. In dit lijvig werk behandelt de auteur uitvoerig de deelname van de Tieltse kamer aan het Landjuweel van Gent in 1539, waar zij verscheidene prijzen behaalde. A.L. de Vlaminck⁽²⁾ heeft tot in bijzonderheden deze merkwaardige Tieltse prestatie beschreven. Niet minder dan 27 bladzijden worden gewijd aan het Tieltse aandeel in dat landjuweel dat ‘altijd als eene der roemrijke gebeurtenissen bij onze maatschappij geboekt (zal) staen’. De schrijver heeft van de Tieltse stadsrekening van het jaar 1539⁽³⁾ gebruik... maar ook misbruik gemaakt. Of ten minste gezondigd door verzuimenisse. Dit ter inleiding.

De Vlaminck zegt o.m. dat uit de gemeente Pittem alleen ‘den nombre van vyftich persoonen of daeromtrent’ zich bij die gelegenheid aansloten bij de Tieltse kamer. Het aandeel van de andere parochies uit de roede van Tielt ‘was niet minder aanzienlijk’⁽⁴⁾. In feite gaat de schrijver hier te ver: de Pittemse deelname wordt in de stadsrekening van 1539 inderdaad zo aangeeven, maar van ‘andere parochies’ die zouden geholpen hebben aan de Tieltse triomf is in dat stuk geen sprake. Alleen Pittem wordt in dat document vernoemd als leverancier van rederijkers aan Tielt!

De Vlaminck vermeldt dat de Prins van de Tieltse kamer - of de ziel van de Tieltse toneelspelers- en dichtersgilde - op dat ogenblik Jacob Wybo was, zonder iets er aan toe te voegen. En zo denkt de goedgelovige lezer dat deze Jacob Wybo, prins der kamer, een rasechte Tieltenaar is. Mis... want hier legt De Vlaminck de stadsrekening van 1539 het zwijgen op. Zo gaat Tielt dan pronken met andermans veren.

Jacob Wybo - of Wijbode - was baljuw van Pittem waar hij ook woonde. Zo is het te verklaren dat ongeveer 50 toneelminnende Pittemnaren naar Tielt trokken om er met hun baljuw, prins van de Kamer, de Tieltse kamer van retorika te versterken. De stadsrekening van 1539 zegt het volgende:

(1) A.L. De Vlaminck. Jaerboeken der aloude Kamer van Rhetorika, Het Roosjen, onder kenspreuk: Ghebloeyt int wilde, te Thielt. Gent 1862.

(2) Alfons L. de Vlaminck (Tielt 1831 - Elsene 1905) was zoon van de geneesheer-rederijker Louis de Vlaminck († 1835), secretaris van de Kamer van Rhetorika. Alfons werd arrondissementscommissaris te Dendermonde en inspecteur L.O. Als archivaris van de stad Dendermonde gaf hij een reeks belangrijke werken uit over de geschiedenis van deze stad.

(3) Rijksarchief Brugge. Aanwinsten nr. 167, Stadsrekeningen van Tielt over de jaren 1538-40 (één register).

(4) De Vlaminck a.w. blz. 80.

[p. 49]

‘Ten zelven daghe [t'zondaechs daernaer xii^e in Julio xv^cxxxix] Jacob Wybode woonachtich inde prochie van Pitthem prince vander Rhetorycke van dese stede, met hem brynghende den nombre van vyftich persoonen ofte daer ontrent alle vuytter zelve prochie van Pitthem ghecleet int groene zoo zij metter zelve Retorycke te Ghendt gheweest hadden, zes cannen wyns ten x sc. par. den stoop compt vi lb. par.’⁽⁵⁾

De auteur verhaalt verder dat op dezelfde dag aan Jonkheer Joris van Claerhout ook vier kannen wijn geschonken werden door de Tieltse magistraat⁽⁶⁾. Hij had de Tieltse kamer vergezeld naar Gent en dat was nu de ‘geste’ van de Tieltse schepenen. Dat is heel begrijpelijk voor wie de Tieltse stadsrekening mocht lezen. Die Joris van Claerhout, heer van Hamme, was voogd van de nog onbejaarde heer van Pittem en dus feitelijk zelf heer van Pittem. Trouwens hij trad als zodanig op, zodat Jacob Wybo eigenlijk de eerste dienaar van Joris van Claerhout was. Als eerste onder de bekwame Pittemse toneelspelers en dichters verdiende jonkheer Joris wel zijn vier kannen wijn. Daarbij komt nog dat onze Joris van Claerhout in 1538 deken geworden was van de Tieltse St.-Jorisschuttersgilde, zowat de zustervereniging van de kamer van retorika. De stadsrekening van 1538 zegt:

‘Jo^r Jooris van Claerhout heere van Hamme als by by heere, wet, coninck end Guldebroeders van St Jooris deken vande zelven guide ghecoren was, twee cannen wijns te ix sc. par. den stoop comt xxxvi sc. par.’⁽⁷⁾.

Dit alles staat te lezen in de stadsrekening van 1538 en 1539. Waarom dat dan niet medegedeeld in dat lijvig werk?

Die Jacob Wybo bleef, volgens De Vlaminck, prins van de Kamer tot in 1544. In dat jaar kwam ook een nieuwe baljuw te Pittem in functie, zodat wij kunnen onderstellen dat Jacob Wybo in dat jaar overleden is. De gegevens ontbreken om te zeggen welk aandeel Jacob Wybo heeft gehad in de schepping van de Tieltse teksten, refreinen en zinnespel. Dit laatste omvat 559 verzen, volgens de heruitgave door L.M. van Dis en B.H. Erné, van de zinnespelen in 1539 te Gent opgevoerd⁽⁸⁾.

Hierbij aansluitend moeten wij zeggen dat de Wybo's te Pittem een voorame rol in het dorpsleven hebben vervuld in de 15e en 16e eeuw⁽⁹⁾. Er staat nog een Joris Wybo bekend, geboren te Pittem in 1530 en overleden te Londen in 1576, die als calvinistisch predikant een aandeel heeft gehad in de beeldenstorm. Was deze Joris Wybo de zoon van de baljuw en prins Jacob Wybo? Het is

(5) Stadsrekening 1539 f. 25bis r. et v.

(6) De Vlaminck a.w. blz. 104; stadsrekening 1539 f. 25bis r.

(7) Stadsrekening 1538, f. 24 en 24bis v.

(8) Literatuuropgave over dit Landjuweel, zie catalogus ‘Verzameling kostbare werken. - Ontstaan en ontwikkeling van een afdeling van de Koninklijke Bibliotheek’. Brussel 1961, blz. 87-88.

(9) V. Arickx, Geschiedenis van Pittem, blz. 246 (Pittem 1951).

[p. 50]

goed mogelijk, zoals het ook aanneembaar is dat Joris van Claerhout zijn peter was. In 1530 was deze laatste reeds voogd van de toen nog zeer jonge heer van Pittem, zijn neef Jacob van Claerhout. Ergens staat te lezen dat de vader van Joris Wybo een Tieltenaar was⁽¹⁰⁾, omdat men wellicht aannam dat Jacob Wybo, prins van de Tieltse rederijkers, uit deze stad afkomstig was. Zo misleidt de ene Tieltse schrijver zijn andere stadsgenoten-historici!

Zonder verder in te gaan op de zeer bewogen levensgeschiedenis van Joris Wybo, ‘alias Sylvanus’, moet deze calvinistische predikant hier vermeld worden als dichter en verzamelaar van een protestants liederboek dat posthuum werd uitgegeven. De titel van dit werkje luidt als volgt:

‘Gheestelijcke Liedekens gemaect (ende oock sommige by een vergadert) tot stichtinge aller Christgheloovighen. Door M. Joris Wybo alias Sylvanus voormaels Dienaar der ghereformeerden Ghemeynden Christi binnen Antwerpen ende daer naer inder Nederduytsche Kercke tot Londen. t'Hantwerpen. By Jasper Troyens, woonende op de Catte Veste in den Tennen Pot. Anno MDLXXXII’.

Een tweede druk bij dezelfde uitgever verscheen te Gorcum in 1596. Over dit werk schrijft Dr. G.A. van Es dat de liederen van Wybo ongekunsteld en gevoelig zijn. Is hun vorm minder zeker, de poëzie is echter gedragen door een innerlijke bewogenheid⁽¹¹⁾.

Samenvattend menen wij De Vlaminck zó te mogen aanvullen: In 1539 trad de Tieltse rederijkerskamer op te Gent in het groot landjuweel. Onder de leiding van haar prins Jacob Wybo, baljuw van Pittem, behaalde deze kamer meerdere prijzen in dit tornooi, dank zij de medewerking van een vijftigtal Pittemnaren die, met hun dorpsheer aan het hoofd, de oproep van hun baljuw beantwoord hadden.

V. Arickx

(10) G. Desmet en J. Devriendt, Het godsdienstig leven te Tielt in het verleden en op heden, blz. 15 (Tielt 1938).

(11) G.A. Van Es, Hervorming en Calvinisme, in Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden III blz. 171, 173 (Antwerpen 1945).